J. Sławiński O kategorii podmiotu lirycznego W: Tenże: Dzieło, język, tradycja. Warszawa 1974, s.78-90
narratora i autora nie należy utożsamiać ze sobą!
podmiot liryczny jest zakorzeniony w strukturze utworu i jest wyznaczany przez jej elementy
można interpretować podmiotu liryczny, tylko wtedy, gdy interpretacja jest zgodna ze znaczeniową częścią utworu
kwestię podmiotu lirycznego rozpatrywać należy jak sprawę nadawcy dzieła literackiego – na trzech poziomach:
stanowisko „naiwnie realistyczne”-wydarzenia związane z konkretną postacią twórcy np. Adama Mickiewicza przywodzą na myśl zaraz konkretnego twórcę
„iloczyn sytuacji życiowej pisarza i fikcyjnego świata utworu”-pytanie o specyficzną rolę autora, w którą wchodzi on w danym dziele, jest podmiotem czynności twórczych, tzn. nie wszystkie zdarzenia mają realne powiązania z postacią autora, jest ukształtowany przez relację dialogu i dzieła, w którym istnieje
kategoria „podmiotu literackiego” dotyczy poziomu organizacji samego utworu- ego, narrator są wewnętrzną kwestią utworu, autor nie ma nic wspólnego z narratorem, bo sytuacje przedstawione nie mają żadnego związku z życiem twórcy – wyobrażenie o osobie mówiącej daje tylko tekst, który ona wypowiada, dwa głosy: podmiotu lirycznego i autora na tym poziomie mogą się przenikać tylko wtedy, gdy tekst zawiera sformułowania metajęzykowe (dotyczące wewnętrznie tekstu)
PODMIOT W GATUNKACH LITERACKICH
tekst liryczny jest monocentryczny- skoncentrowany tylko na jednej postaci lirycznej, a nie jak np.dramat na wielu
w liryce istnieje jeden plan semantyczny związany z postacią „ja lirycznego”, w narracji więcej niż jeden
epika- występuje tzw. „przytoczenie w przytoczeniu”- odnosi się do kompozycji szkatułkowej, dotyczy to też dwóch stopni semantycznych
w epice pomiędzy przytoczeniami „pierwszego” a „drugiego stopnia” zachodzi pewna niezgodność, opozycja– wiążą się i zaprzeczają sobie, w liryce ze względu na jeden stopień przytoczenia nie ma o zaprzeczaniu mowy, a przytoczenie to jest bez kontekstowe
podmiot mówiący w utworze lirycznym jest odpowiednikiem całego tekstu, od początku do końca, nie dotyczy tylko konkretnych zdań (jak w epice, dramacie), ale całości wypowiedzi poetyckiej
podmiot liryczny jest „akcją rozwijającą się w kierunku mniej lub bardziej przewidywalnym”
badacze stwierdzają często, że podmiot liryczny jest stabilnym i statycznym elementem utworu, stąd określenia: „pozycja pomiotu”, „postawa podmiotu”, punkt widzenia podmiotu”, o innych elementach mówi się, że są „przebiegiem”, „rozwojem”, „dzianiem się”
„przekaz liryczny jest w istocie zapisem procesu formowania się jednorazowego <<ja>> mówiącego”
nośnikami znaczeń, które kształtują podmiot liryczny nie są tylko jednostki leksykalne, ich struktury, ale również inne „obarczone sensem, odcinki wypowiedzi” takie, jak wers, czy zestrój akcentowy itp.
informacje o kształtowaniu się podmiotu lirycznego „mogą być niesione wyłącznie przez pewne ujęcia stylistyczne czy wersyfikacyjne charakterystyczne dla przyjętego przezeń sposobu mówienia”
„Zrozumienie przekazu lirycznego przez czytelnika polega w dużej mierze na (…) rekonstrukcji zespołu złożeń składających się na ‘obraz’ osoby mówiącej”
wyodrębniają się z całości semantycznej wypowiedzi
indywidualnie realizują pewien zadany wzorzec
role (cechy) podmioty lirycznego:
określony stosunek „ja” mówiącego do psychologicznych i podmiotowych okoliczności wypowiedzi
stosunek „ja” do drugiej osoby, potencjalnego partnera wypowiedzi lirycznej
stosunek „ja” do podmiotu czynności twórczych i sytuacji lir. W jakiej „ja” się znajduje
stosunek „ja” do określonych elementów biografii pisarza
podmiot liryczny
to „jednorazowo
sformułowana osobowość” uczestnicząca w jakimś
stereotypie „ja” lirycznego „który nieuchronnie pośredniczy
między indywidualnym nadawaniem a indywidualnym odbiorem komunikatu
poetyckiego” – tzn. często jest tak, że interpretacja utworu
ze względu na podmiot liryczny jest różna
u autora i u
czytelnika ze względu na indywidualne odczytanie ról pełnionych
przez „ja” liryczne