Twórczość powieściowa Ignacego Kraszewskiego. Problem krzywdy społecznej w "Ułanie".
Najbardziej zasłużonym dla rozwoju naszej kultury i narodowej świadomości powieściopisarzem okresu romantyzmu jest Józef Ignacy Kraszewski. W okresie narodowej niewoli i ucisku jego wszechstronna twórczość oraz wszelka działalność społeczna była dla czytelników obfitym źródłem wiadomości o Polsce i świecie. Można powiedzieć, że przez około dwadzieścia lat po upadku powstania styczniowego był faktycznym ideowym przywódcą narodu polskiego, bez którego nie odbywały się ważniejsze akcje kulturalne, a nawet polityczne. Twórczość Kraszewskiego można podzielić na trzy grupy tematyczne :
ludowe
historyczne
społeczno-obyczajowe
Najbardziej znane z powieści ludowych są : "Ulana", "Chata za wsią", "Historia kołka w płocie". Kraszewski był pierwszym naszym pisarzem, który na tak szeroką skalę wprowadził do powieści ludowego bohatera i problematykę chłopską, podjętą potem przez pisarzy pozytywizmu. Powieściopisarz ten opisał całą historię Polski w swoich powieściach historycznych. Największe uznanie wśród tych powieści zdobyły "Hrabina Cosel" oraz "Starosta warszawski". Ogromną popularnością, ze względu na duże wartości artystyczne cieszą się opowiadania o czasach Popiela "Król Popiel" i Piasta "Stara baśń". Do najwybitniejszych powieści okresu romantyzmu poruszających sprawy społeczno-obyczajowe zaliczamy "Latarnie czarnoksiężnika" dającą szeroki realistyczny obraz ówczesnego życia szlacheckiego, oraz takie powieści jak : "Dziecię Starego Miasta" i "Para czerwona" poruszające tematykę powstania styczniowego. Najbardziej znaną powieścią ludową Józefa Ignacego Kraszewskiego jest "Ulana" oparta na prawdziwej historii. Bohaterami tego utworu są wieśniaczka Ulana, oraz szlachcic Tadeusz Mrozoczyński.
Tadeusz jest młodym szlachcicem o charakterze romantyka. Podczas pobytu w mieście doznał zawodu miłosnego i postanowił wrócić na wieś do Jeziora, aby tam odpocząć przy czytaniu książek i polowaniu na ptactwo. Ogólnie można powiedzieć, że Tadeusz sprawiał wrażenie człowieka potrzebującego pomocy. Pewnego razu poznał Ulanę, która zauroczyła go. Miał co prawda świadomość, że jest ona zwykłą niewykształconą chłopką, ale nie zwracał on na to większej uwagi. Postanowił lepiej ją poznać, co w efekcie doprowadziło do rozbicia jej małżeństwa i rodziny. Ulana była piękną, młodą kobietą, na swój sposób szczęśliwa w swoim małżeństwie. Tadeusz zaproponował jej inny rodzaj miłości - miłości pańskiej w której przeważają uciechy duchowe w przeciwieństwie do pociągu fizycznego. Tadeusz miał świadomość, że nie może bezkarnie spotykać się z Ulaną, podczas pobytu jej męża Oksenia w domu. Knuje pewien plan, aby pozyskać miłość kobiety. W tym celu wykorzystuje swoją pozycję i wysyła męża Ulany do odległego miasta. Po wyjeździe męża chłopka zamieszkała z Tadeuszem w jego dworku. Po powrocie Okseń pała nienawiścią do szlachcica, ale panujące wówczas stosunki nie pozwalały mu na rozprawę w sądzie. Chłop nie mogąc znaleźć innego wyjścia z sytuacji podpala dworek Tadeusza, za co trafił do więzienia, gdzie popełnił samobójstwo. W tym czasie Tadeusz rozchorował się. Niewzruszona śmiercią męża i osieroconymi dziećmi Ulana przebywa cały czas przy chorym. Szlachcic po wyzdrowieniu wyjechał wraz z przyjacielem do Warszawy, skąd wraca z żoną. Zrozpaczona Ulana popełnia samobójstwo. Ostatecznie Kraszewski potępia postawę szlachcica - pana sytuacji, zdolnego wykorzystać swoje stanowisko i pozycję społeczną dla swoich własnych niecnych celów. Potępia też szlachtę za wykorzystywanie mieszkańców ówczesnej polskiej wsi, która musiała wykonywać rozkazy wydane im przez szlachtę. W pewien sposób krytykuje też system sądowniczy w którym chłop nie mógł dochodzić swoich praw przeciwko szlachcie.