dr Lech Jędrzejewski
POLITYKA PODATKOWA PRZEDSIĘBIORCÓW I JEJ WPŁYW NA ROZWÓJ GOSPODARCZY
1. WSTĘP
Przygotowując się do akcesji z Unią Europejską w polskich przepisach prawa wprowadzono szereg zmian. Niektóre z nich mają istotne znaczenie dla rozwoju przedsiębiorczości. Od 1 stycznia 2001 roku wraz z wejściem w życie ustaw: Prawo działalności gospodarczej i Kodeksu spółek handlowych , a także zmian wprowadzonych do przepisów podatkowych powstały nowe warunki do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej.
Przywołane ustawy nie kończą procesu zmian i dostosowywania polskiego prawa gospodarczego do wymogów europejskich. Warto jednak zastanowić się nad możliwościami uprawiania własnej polityki podatkowej przez przedsiębiorców wynikającymi z obowiązującego stanu prawnego. Uczynimy to w ramach niniejszego tekstu wymieniając podatki, opłaty i inne świadczenia składające się na system danin publicznych w Polsce. Wykazane tu zostaną formy organizacyjno-prawne, w jakich przewidziane jest prowadzenie działalności gospodarczej oraz wpływ tych form na możliwości wyboru sposobu opodatkowania dochodu i wysokość obciążeń podatkowych. Również omówione zostaną prawne instrumenty polityki podatkowej, możliwe do zastosowania na szczeblu mikropodmiotu.
Wpierw jednak autor pragnie wyjaśnić, że politykę podatkową przedsiębiorstwa rozumie jako: świadome działania podejmowane przez przedsiębiorców, zmierzające do osiągnięcia założonych celów, przy zastosowaniu dostępnych i odpowiednio dobranych metod wynikających z norm finansowo-prawnych.
2. POLITYKA PODATKOWA I JEJ MIEJSCE W POLITYCE FINANSOWEJ PRZEDSIĘBIORSTWA
Polityka podatkowa często określana jest mianem polityki fiskalnej postrzeganej jako polityka skarbowa, odnosząca się głównie do strony dochodowej budżetu. W literaturze przedmiotu można zauważyć, że pojęcie polityka fiskalna jest pojęciem znacznie szerszym od polityki podatkowej. Termin „polityka fiskalna” - Z. Fedorowicz używa w znaczeniu „doboru źródeł i metod gromadzenia dochodów publicznych jak też kierunków i sposobów realizacji wydatków publicznych dla osiągnięcia celów społecznych i gospodarczych, ustalonych przez właściwe organy publiczne”. Organy publiczne powoływane są według ustalonego porządku konstytucyjnego dla związków publicznoprawnych, wśród których funkcjonują państwo i samorządy terytorialne. Zatem można odróżnić politykę fiskalną państwa i politykę fiskalną samorządów.
Zwrócimy uwagę, że inny będzie charakter i cele polityki fiskalnej uprawianej w skali państwa, które dysponuje znacznym potencjałem w postaci kompetencji organów ustawodawczych i może przez to świadomie oddziaływać na kształtowanie się ostatecznej struktury dochodów. Inny zaś jednostek samorządu terytorialnego, które przy kontynuowaniu założeń swojej polityki fiskalnej muszą uwzględniać pewne ramy i ograniczenia wyznaczone im przez państwo w przepisach prawa. Naszym zadaniem nie jest przedstawianie polityki fiskalnej państwa i innych związków publiczno-prawnych, lecz polityki podatkowej na szczeblu mikropodmiotu gospodarczego, która jest częścią składową jego polityki finansowej.
Wyznaczając cele, do osiągnięcia których będą zmierzać oraz dokonując wyboru odpowiedniej metody pozyskiwania środków przeznaczonych na realizację zamierzonych celów - przedsiębiorstwa lub ich jednostki organizacyjne (zakłady, oddziały) uprawiają politykę finansową. Polityka finansowa obejmuje:
podmiot, który ją stanowi,
cel (lub cele) wyznaczone przez podmiot danej polityki,
metody i środki dobrane do jej realizacji .
Polityka finansowa nie występuje w oderwaniu od całości polityki prowadzonej przez dane przedsiębiorstwo. Obejmuje ona „…świadome, zorganizowane i zdeterminowane przez cele kształtowanie stosunków ekonomicznych firmy przez jej kierownictwo za pomocą narzędzi finansowych. Wyraża się ona w sposobie gospodarowania zasobami oraz kapitałami własnymi i obcymi, w jaki przedsiębiorstwo zapewnia sobie środki na realizację celów, potrzeb rozwojowych i prowadzenie działalności na najkorzystniejszych warunkach”.
Przedsiębiorstwo działające w warunkach gospodarki rynkowej może realizować swe zamierzenia (cele) wyznaczone dla polityki finansowej poprzez ustalanie kierunków dla poszczególnych polityk, np. polityki dywidend, polityki bilansowej, majątku trwałego, socjalnej, podatkowej i innych.
W naszym zrozumieniu, jak to już wcześniej nadmieniono, polityka podatkowa - o ile dany podmiot ją uprawia, jest nierozłączną częścią polityki finansowej przedsiębiorstwa (przedsiębiorcy).
Polska gospodarka potrzebuje szeregu impulsów a nade wszystko wejścia na drogę szybkiego rozwoju. Do najważniejszych zadań z tym związanych zaliczyć należy walkę z najwyższym, we wszystkich państwach zrzeszonych w Unii Europejskiej, ponad 19 proc.
-bezrobociem. Celowi temu służyć ma m.in. zmniejszenie obciążeń podatkowych przedsiębiorców i zachęcenie ich do inwestowania w rozwój i organizowania nowych miejsc pracy. Tworzenie warunków prorozwojowych dla przedsiębiorczości leży w interesie państwa i na pewno przyczyni się do zmniejszenia skali bezrobocia, którego wysokość w poszczególnych regionach naszego kraju jest znacznie zróżnicowana. Widać to wyraźnie w tabeli 1.
Tabela 1
Liczba zarejestrowanych bezrobotnych na 1 ofertę pracy
w lutym 2005 r.
POLSKA 126
Lp. |
Województwo |
Bezrobotni |
1. |
śląskie |
69 |
2. |
łódzkie |
78 |
3. |
małopolskie |
95 |
4. |
dolnośląskie |
98 |
5. |
mazowieckie |
119 |
6. |
pomorskie |
120 |
7. |
wielkopolskie |
122 |
8. |
kujawsko-pomorskie |
138 |
9. |
opolskie |
183 |
10. |
zachodnio-pomorskie |
211 |
11. |
lubelskie |
215 |
12. |
podkarpackie |
234 |
13. |
warmińsko- mazurskie |
305 |
14. |
podlaskie |
383 |
15. |
świętokrzyskie |
400 |
16. |
lubuskie |
452 |
Źródło: Dane GUS
Po wstępnych rozważaniach dotyczących polityki finansowej przejdziemy do omówienia systemu podatków w Polsce ze wskazaniem tych z nich, które obciążając działalność gospodarczą stwarzają zarazem, w swej konstrukcji prawnej, możliwości przedsiębiorcom do uprawiania polityki podatkowej.
3. SYSTEM PODATKOWY W POLSCE
System, to pojęcie interdyscyplinarne występujące w wielu dziedzinach naukowych poczynając od nauk ekonomicznych, kończąc na naukach humanistycznych. Samo słowo system pochodzi od greckiego systema. Według słownika wyrazów obcych to:
„skoordynowany układ elementów, zbiór tworzący pewną całość uwarunkowaną stałym logicznym uporządkowaniem jego części składowych”.
Najkrócej pojęcie to definiuje Popularna Encyklopedia Powszechna określając, że system to: „ zbiór przedmiotów lub zjawisk wzajemnie zależnych, które tworzą całość lub jako całość działają”.Natomiast system podatkowy rozumiany jest jako ogół podatków obowiązujących w danym kraju, stanowiący jednolitą, wewnętrznie zgodną pod względem prawnym i ekonomicznym całość.
Na występujący w Polsce system podatkowy składają się następujące podatki i opłaty:
I . Podatki pobierane przez urzędy skarbowe i celne zasilające dochody budżetu
państwa:
podatek od towarów i usług,
podatek akcyzowy ( urzędy celne ),
podatek od gier.
II. Podatki pobierane przez urzędy skarbowe będące częściowo dochodami jednostek samorządu terytorialnego:
podatek dochodowy od osób fizycznych - opodatkowanie na zasadach ogólnych oraz w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych ( 39,34% otrzymuje gmina, 10,25 % powiat, 1,60 % województwo),
podatek dochodowy od osób prawnych (6,71% otrzymuje gmina, 1,40 % powiat i 15,90% województwo).
III. Podatki pobierane przez urzędy skarbowe stanowiące dochody gmin:
podatek dochodowy od osób fizycznych opłacany w formie zryczałtowanej - karta podatkowa,
podatek od czynności cywilno-prawnych,
podatek od spadków i darowizn.
IV. Podatki i opłaty pobierane przez urzędy gmin i stanowiące w całości dochody gmin:
podatek rolny,
podatek leśny,
podatek od nieruchomości,
podatek od środków transportowych,
podatek od posiadania psów,
oraz opłaty: targowa, miejscowa i administracyjna, a także opłata skarbowa.
Wszystkie z wymienionych tytułów podatkowych i opłat uregulowano w ustawach.
Precyzyjne określenie stanów faktycznych i prawnych podlegających opodatkowaniu, ustalenie zakresu podmiotowego podatku, ujęcie podstawy opodatkowania i kształtu skali podatkowej należą do podstawowych zadań ustawodawcy. Są to bowiem, w ujęciu normatywnym, kluczowe elementy każdej konstrukcji podatkowej, decydujące zarówno o praworządnym stanowieniu, jak i o praworządnym stosowaniu prawa i w sensie prawnym zakreślają granice obciążeń podatkowych.
Ze wspomnianych elementów konstrukcji poszczególnych podatków wynikają przewidziane przez prawodawcę możliwości uprawiania polityki podatkowej przedsiębiorców. Zawartymi w ustawach podatkowych instrumentami prawnymi umożliwiającymi prowadzenie takiej polityki na szczeblu przedsiębiorstwa zajmiemy się szerzej w dalszej części artykułu. Przedtem jednak wymienimy w jakich formach, w aktualnie obowiązującym stanie prawnym, można w Polsce prowadzić działalność gospodarczą.
4. FORMY DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
Przywołana na wstępie artykułu ustawa o swobodzie działalności gospodarczej w art. 2 definiuje działalność gospodarczą jako: „zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodową , wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły”. Ta sama ustawa w art. 4. określa, że przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną -wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, natomiast sama spółka cywilna nie jest uważana za przedsiębiorcę.
Z przeprowadzonej analizy wymienionych przepisów oraz pozostałych ustaw regulujących zasady ustrojowe działalności poszczególnych podmiotów wiemy, że działalność gospodarczą może prowadzić osoba fizyczna, osoba prawna oraz spółki: cywilna, jawna, komandytowa, komandytowo-akcyjna.
Osoby prawne zajmujące się działalnością gospodarczą można podzielić na dwie podstawowe grupy:
a) osoby prawne powoływane tylko w celu prowadzenia działalności gospodarczej, do których należą:
spółki kapitałowe (spółka z o.o. i spółka akcyjna),
przedsiębiorstwa państwowe,
spółdzielnie.
b) osoby prawne, które zostały powołane do innej niż gospodarcza działalności statutowej, lecz prowadzące uboczną działalność gospodarczą, a to:
stowarzyszenia,
fundacje,
inne organizacje społeczne i zawodowe, w tym związki zawodowe.
Ponadto na wyróżnienie zasługują:
formy pozabudżetowej działalności Państwa i jednostek samorządu terytorialnego,
oddziały i przedstawicielstwa przedsiębiorców zagranicznych w Polsce.
Wspomniane formy oraz ich ilości zarejestrowane w systemie REGON w latach 2000-2004 ilustruje tabela 2.
Tabela 2
Podmioty gospodarki narodowej ujęte w rejestrze REGON
w latach 2000-2004
WYSZCZEGÓL-NIENIE |
Rok |
Dyna-mika (%) |
|||||||||
|
2000 |
2001 |
2002 |
2003 |
2004* |
6:2 |
|||||
1 |
2 |
% |
3 |
% |
4 |
% |
5 |
% |
6 |
% |
7 |
Ogółem |
3.185.040 |
100 |
3.325.540 |
100 |
3.468.218 |
100 |
3.581.593 |
100 |
3.573265 |
100 |
112,1 |
w tym: |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- przedsiębiorstwa państwowe |
2.268 |
0,07 |
2.054 |
0,06 |
1.951 |
0,06 |
1.736 |
0,05 |
1.637 |
0,05 |
72,1 |
- spółki akcyjne |
8.105 |
0,25 |
8.486 |
0,26 |
8.606 |
0,25 |
8.641 |
0,24 |
8.614 |
0,24 |
106,2 |
- spółki z o.o. |
150.284 |
4,71 |
161.049 |
4,84 |
169.022 |
4,87 |
177.380 |
4,95 |
181.847 |
5,09 |
121,0 |
- spółki jawne |
839 |
0,02 |
6.803 |
0,20 |
17.978 |
0,52 |
21.370 |
0,60 |
22.719 |
0,63 |
270,7 |
- spółki komandytowe |
432 |
0,01 |
538 |
0,02 |
645 |
0,02 |
763 |
0,02 |
855 |
0,02 |
197,9 |
- spółki cywilne |
302.717 |
9,50 |
290.890 |
8,75 |
280.547 |
8,09 |
279.208 |
7,80 |
276.822 |
7,75 |
91,4 |
- spółki inne |
1.641 |
0,05 |
1.681 |
0,05 |
1.744 |
0,05 |
599 |
0,02 |
662 |
0,02 |
40,3 |
- spółdzielnie |
19.011 |
0,59 |
18.812 |
0,57 |
18.682 |
0,54 |
18.548 |
0,52 |
18.488 |
0,52 |
97,2 |
- osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą |
2.500.952 |
78,46 |
2.600.127 |
78,19 |
2.714.118 |
78,26 |
2.795.860 |
78,06 |
2.774.887 |
77,66 |
110,9 |
- pozostałe podmioty |
202.073 |
6,34 |
235.100 |
7,07 |
254.925 |
7,35 |
277.488 |
7,75 |
286.734 |
8,02 |
141,8 |
*za lata 2000-2003 - stan na 31 grudnia, a za rok 2004 - stan na 30 czerwca.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Podmioty gospodarki narodowej, Rocznik Statystyczny GUS z lat 2001, 2003 oraz Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w I półroczu 2004, GUS, Warszawa 2004 r. s. 26-27 i 98.
Do podstawowych zasad gospodarki rynkowej obok wolności umów należy także wolność gospodarcza, polegająca na swobodzie podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej. Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce obejmuje także możliwości wyboru sposobu opodatkowania dochodu. Możliwości takie przewidziane są w przepisach prawa podatkowego i dotyczą tylko niektórych rodzajów działalności oraz niektórych przedsiębiorców, co wyeksponujemy w dalszej treści artykułu.
5. PRAWNE MOŻLIWOŚCI UPRAWIANIA POLITYKI PODATKOWEJ
Uprawianie polityki finansowej związane jest z możliwościami wyboru. Tam gdzie nie ma możliwości wyboru, nie ma polityki. Prawo podatkowe w sposób ściśle sformalizowany wyznacza określone przepisami normy postępowania. Normy te mające charakter generalny i abstrakcyjny, pozostawiają zarazem podatnikowi możliwości wyboru niektórych rozwiązań dotyczących sposobu rozliczeń podatkowych. Możliwościom tym, wynikającym z treści ustaw regulujących zasady opodatkowania dochodu oraz podatku od towarów i usług, poświęcona zostanie ta część artykułu. Przed rozpoczęciem wykonywania działalności gospodarczej każdy przedsiębiorca ma prawo zastanowić się nad rozmiarami prowadzonego przedsiębiorstwa i nad wyborem sposobu opodatkowania dochodu. Polski system podatkowy, wcześniej już omówiony, przewiduje dwa sposoby opodatkowania dochodu podatników: a) w formie zryczałtowanej, b) na zasadach ogólnych.
Formy zryczałtowane przeznaczone są dla osób fizycznych, osiągających przychody indywidualnie lub w ramach spółki cywilnej, z pozarolniczej działalności gospodarczej i obejmują:
ryczałt od przychodów ewidencjonowanych,
kartę podatkową.
Ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych nie można stosować do wszystkich rodzajów pozarolniczej działalności gospodarczej, bowiem ustawa zawiera szereg wyłączeń dotyczących m.in. przychodów: z prowadzenia aptek, wykonywania wolnych zawodów, świadczenia niektórych usług, działalności lombardowej, a także w zakresie kupna i sprzedaży wartości dewizowych.
Karta podatkowa zaś przewidziana jest dla wymienionych w ustawie rodzajów działalności głównie rzemieślniczej, usługowej i wytwórczo-usługowej, handlowej oraz wykonywania niektórych wolnych zawodów.
Do zalet opodatkowania w formach zryczałtowanych zaliczyć można brak obowiązku prowadzenia rozbudowanej ewidencji księgowej i składania comiesięcznych deklaracji zaliczkowych na podatek oraz stosunkowo niewielkie stawki podatkowe. W przypadku karty podatkowej nie ma w ogóle obowiązku dokumentowania dowodami księgowymi zakupionych towarów i usług.
Podejmując decyzję o wyborze opodatkowania dochodu w formie zryczałtowanej przedsiębiorca może zminimalizować obciążenie podatkowe przychodów ze swojej działalności wówczas, gdy rodzaj tej działalności nie wymaga dokonywania wielu zakupów towarów, materiałów lub usług. Gdy jest to jednak taki rodzaj działalności, który wymaga ponoszenia znacznych kosztów, to lepszym rozwiązaniem będzie wybór opodatkowania dochodu na zasadach ogólnych, gdyż w tym przypadku podatek obliczony według skali podatkowej, zamieszczonej w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych będzie mniej dolegliwy dla podatnika.
Warto nadmienić, że od 2004 roku do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wprowadzono prawo wyboru opodatkowania dochodów z działalności gospodarczej 19 proc. podatkiem liniowym. Warunkiem zastosowania omawianego rozwiązania jest złożenie- właściwemu organowi podatkowemu do 20 stycznia każdego roku- pisemnego oświadczenia o wyborze tego sposobu opodatkowania, a jeżeli rozpoczęcie działalności nastąpi w trakcie roku podatkowego- do dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia działalności, nie później jednak niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu.
Wybór właściwej w danych warunkach, w jakich funkcjonuje przedsiębiorstwo i wynikających przede wszystkim z jego otoczenia, opcji opodatkowania nie stanowi znamion unikania opodatkowania i jako zjawisko prawne związany jest z systemem podatkowym. O jego legalności lub nielegalności decydują bowiem konkretne normy prawne tego systemu prawa.
Możliwości wyboru niektórych poczynań podatników związanych z rozliczeniami podatków, przewiduje poza już wymienioną ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych - także ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych.
Po nowelizacjach obydwie te ustawy jednako regulują kwestie płacenia zaliczek na podatek oraz rozliczanie straty podatkowej.
Obecnie podatnicy podatku dochodowego, przy opodatkowaniu na zasadach ogólnych, sami mogą zadecydować o wyborze opcji rozliczania zaliczek na podatek obciążający wykonywanie działalności gospodarczej, przyjmując bądź to wyliczenie wielkości należnej zaliczki na podstawie prowadzonej ewidencji księgowej lub formę uproszczoną, polegającą na odniesieniu do poprzednich okresów.
Omawiane ustawy, o podatkach dochodowych, przewidują, że o wysokość straty poniesionej w roku podatkowym można obniżyć dochód w najbliższych, kolejno po sobie następujących, pięciu latach podatkowych. Jednak wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty straty. Zatem znowu ustawodawca pozostawia podatnikowi możliwość zadecydowania, w jakim czasie będzie on odliczał od dochodu wygenerowaną w latach poprzednich stratę podatkową.
Wszystkie składniki majątku trwałego, wykorzystywane przy wykonywaniu działalności gospodarczej - muszą być odtworzone w toku ich normalnej eksploatacji. Przeprowadza się to przez dokonywanie odpisów amortyzacyjnych. Przyjęło się rozróżnianie amortyzacji bilansowej, uregulowanej w ustawie o rachunkowości (ta nie jest przedmiotem naszych zainteresowań), oraz amortyzacji podatkowej, którą mamy zamiar zasygnalizować jako jeden z elementów polityki finansowej przedsiębiorstwa.
Poczynając od 1 stycznia 2001 r. amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych uregulowana została w przepisach ustaw podatkowych. Nie ma zatem rozbieżności, gdy chodzi o źródła prawa, pomiędzy podatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych i podatnikami podatku dochodowego od osób prawnych. Unormowania amortyzacji podatkowej dla wymienionych podatników podatków dochodowych w zasadzie są identyczne, z pewnymi niewielkimi modyfikacjami rozwiązań - ze swej istoty dotyczącymi tylko osób fizycznych i nie będziemy się nimi zajmować, gdyż dla polityki podatkowej przedsiębiorców nie mają one znaczenia. Dobrych warunków dla przedmiotu naszych rozważań, czyli polityki podatkowej, można dopatrywać się w metodach amortyzacji przewidzianych w przywołanych ustawach.
Chociaż przepisy dotyczące amortyzacji podatkowej nie wymieniają expressis verbis metod amortyzacji, to ze względu na podstawę odpisów amortyzacyjnych wyróżnić można dwie metody - liniową i degresywną.
Pierwsza z wymienionych - metoda liniowa polega na dokonywaniu odpisów amortyzacyjnych zasadniczo od stałej podstawy .
Druga zaś - metoda degresywna polega na tym, że zmienna jest podstawa dokonywania (naliczania) odpisów amortyzacyjnych. Degresja odpisów amortyzacyjnych występuje na skutek zmniejszania się w każdym roku podatkowym podstawy obliczania odpisów o sumę z poprzedniego roku, liczonych metodą degresywną. W wyniku zastosowania tej metody następuje wcześniejsze, w porównaniu do metody liniowej, umorzenie wartości początkowej amortyzowanego składnika majątku przedsiębiorstwa.
Wypada zauważyć, że przy zastosowaniu metody degresywnej w krótszym czasie niż przy metodzie liniowej, można zaliczyć tę samą wartość do kosztów uzyskania przychodu.
W prawie podatkowym koszty, tak samo jak przychody, są ważną kategorią ekonomiczną, mającą istotne znaczenie dla ustalenia podstawy obliczania podatku dochodowego, co w konsekwencji ma wpływ na jego wysokość i osiągnięty wynik finansowy w postaci czystego dochodu.
Decyzję o zastosowaniu określonej metody amortyzacji podatnik musi podjąć jeszcze przed rozpoczęciem dokonywania odpisów amortyzacyjnych, gdyż nie wolno jej zmieniać aż do chwili całkowitego umorzenia wartości początkowej amortyzowanego środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej.
Kolejną, moim zdaniem, dobrą dla celów polityki podatkowej uprawianej przez przedsiębiorstwo, kategorią prawną, wyinterpretowaną z wymienionych ustaw o podatkach dochodowych, jest możliwość rozliczania w ciężar kosztów uzyskania przychodu naliczonych odpisów i dokonanych wpłat na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych .
Z chwilą wpłacania odpisu na wydzielony rachunek bankowy funduszu następuje podatkowe uznanie wpłaconej kwoty za koszt uzyskania przychodu . Podatnik będący pracodawcą może zatem wykorzystywać ten fundusz jako narzędzie używane do prowadzenia swojej własnej polityki podatkowej. Narzędzie to uruchomione (w majestacie przepisów) w odpowiednim momencie, wówczas, gdy pozwala na to wielkość przychodów, można z powodzeniem wykorzystywać w zarządzaniu finansami przedsiębiorstwa.
Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przewidują możliwość wyboru formy ewidencji podatkowej w postaci podatkowej księgi przychodów i rozchodów albo ksiąg rachunkowych . Wymienione ewidencje przewidują inne terminy zaliczenia do kosztów uzyskania przychodu poniesionych wydatków.
W przypadku podatkowej księgi przychodów i rozchodów wydatki związane z działalnością gospodarczą zaliczane są do kosztów uzyskania przychodu w momencie ich poniesienia i bez rozliczenia różnic remanentowych, na podstawie przeprowadzonego spisu z natury, nie jest możliwe wyliczenie faktycznego obciążenia kosztami wygenerowanego przez przedsiębiorstwo przychodu. Przy prowadzeniu pełnej ewidencji księgowej obowiązują podatników zawarte w ustawie o rachunkowości zasady nazwane polityką rachunkowości . Jedna z nich - zasada współmierności polega na tym, że koszty wywołujące określone przychody muszą być ujęte w księgach w tym samym okresie, w którym zostały ujęte przychody. Powoduje to równomierne obciążenie kosztami przychodów w trakcie roku podatkowego, w konsekwencji czego może wystąpić obowiązek odprowadzania do urzędu skarbowego wyższych zaliczek na podatek, niż przy prowadzeniu podatkowej księgi przychodów i rozchodów, gdzie zasada współmierności nie ma zastosowania.
Możliwość wyboru, a więc prowadzenia polityki podatkowej także dopuścił prawodawca w podatku od towarów i usług . W art. 113 ust. 1 ustawy przewidziano, że podatnik rozpoczynający wykonywanie czynności podlegających opodatkowaniu jest zwolniony od podatku VAT, jeżeli przewidywana przez niego wartość sprzedaży nie przekroczy, w proporcji do okresu prowadzonej sprzedaży równowartości 10.000 euro . Jednak nie wszystkie rodzaje działalności przyznają podatnikom zwolnienie podatkowe od podatku od towarów i usług na podstawie wspomnianego artykułu. Możliwości takiej nie mają podatnicy zajmujący się sprzedażą wyrobów z metali szlachetnych lub z udziałem tych metali oraz niektórych wyrobów akcyzowych, jak również podatnicy świadczący usługi prawnicze, w zakresie doradztwa i rzeczoznawstwa, a także usługi jubilerskie .
Podkreślić należy, że zwolnienie od opodatkowania w systemie VAT nie zawsze jest korzystne dla podatnika, bowiem wiąże się z utratą prawa do odliczenia podatku obciążającego zakupione towary i usługi, co w efekcie prowadzi do wkalkulowania podatku naliczonego w koszty wytworzenia i w konsekwencji przeniesienia go do ceny sprzedawanych towarów lub świadczonych usług. Dlatego wskazanym jest rozważenie czy warto korzystać z tego zwolnienia. W myśl postanowień art.113 ust. 4 podatnicy mogą z niego zrezygnować. Warunkiem rezygnacji ze zwolnienia jest pisemne zawiadomienie o tym zamiarze naczelnika właściwego urzędu skarbowego.
6. ZAKOŃCZENIE
Polityka podatkowa przypomnijmy to, tak jak każda inna polityka obejmuje: stanowiący ją podmiot, cel (lub cele) wyznaczane przez podmiot polityki oraz metody i środki dobrane do jej realizacji. Z przywołanych i omówionych norm prawnych wyraźnie wynikają warunki, stworzone przez ustawodawcę, do uprawiania polityki podatkowej na szczeblu przedsiębiorstwa. Występują tu bowiem, składające się na pojęcie kompletności, wszystkie z wymienionych elementów polityki, a mianowicie:
podmiot, którym jest będący podatnikiem przedsiębiorca,
cel (cele) w postaci optymalizacji obciążeń podatkowych i uproszczenia związanych z podatkami rozliczeń,
mająca zastosowanie - metoda budżetowa, wynikająca z norm zawartych w przepisach prawa podatkowego.
Wyznaczone przez redakcję ramy artykułu pozwoliły jedynie zwrócić uwagę na niektóre, zdaniem autora, istotne zagadnienia związane z polityką finansową przedsiębiorstw. W związku z czym, na podstawie wybranych ustaw podatkowych wykazano prawne możliwości uprawiania polityki podatkowej przez przedsiębiorców. Posłużyło to do ustalenia, że w Polsce istnieją warunki do prowadzenia takiej polityki na szczeblu mikropodmiotu.
Korzystając z okazji autor wyraża pogląd, że występuje potrzeba podjęcia szerokich badań mających na celu opracowanie wzorców dotyczących polityki podatkowej przedsiębiorstw w warunkach gospodarki rynkowej. Potrzeba taka nabiera szczególnego znaczenia przy dostosowywaniu przepisów polskiego prawa podatkowego do wymogów Unii Europejskiej, gdzie w krajach członkowskich obowiązujące systemy prawne stwarzają większą niż w Polsce swobodę dla uprawiania polityki podatkowej przedsiębiorstw.
BIBLIOGRAFIA
Brzeziński B, Prawo podatkowe, Toruń 2000.
Brol J, Prawo przedsiębiorców, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2000.
Fedorowicz Z, Polityka fiskalna, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1997.
Gomułowicz A, Małecki J, Podatki i prawo podatkowe, Poznań 1999.
Jędrzejewski L, Obowiązki podatkowe jednostek organizacyjnych sektora publicznego. Rachunkowość Budżetowa Nr 10, Warszawa 1999.
Jędrzejewski L, Koszty i ich znaczenie w przedsiębiorstwie, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Administracji i Biznesu w Gdyni Nr 3, Gdynia 2000.
Kalinowski M, Granice unikania opodatkowania w polskim systemie podatkowym, Toruń 2001.
Komorowski J, Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie w warunkach gospodarki rynkowej, Politechnika Gdańska, Monografia 6, Gdańsk 1999.
Kufel J, Siuda W, Prawo gospodarcze dla ekonomistów, SCRIPTUS, Poznań 1996.
Ożóg I, Amortyzacja podatkowa, K I K. Warszawa 2000.
Pietrewicz M, Polityka fiskalna, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1996.
Samuelson P.A, Nordhaus W. D, Ekonomia, PWN. Warszawa 1999.
Leksykon finansowo-bankowy, PWE. Warszawa 1991.
Zalewski H, Polityka , strategia, taktyka, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Administracji i Biznesu, Gdynia, 1998.
Zalewski H, Jędrzejewski L,: Polityka finansowa jednostek samorządu terytorialnego. Pieniądze i Więź. Kwartalnik Naukowy Nr 2. Sopot 2000.
Streszczenie
Artykuł omawia zagadnienia związane z możliwościami zastosowania polityki podatkowej na szczeblu przedsiębiorstwa, wynikającymi z polskiego prawodawstwa. Polityka podatkowa, będąca częścią składową polityki finansowej przedsiębiorców w dobie stowarzyszenia z Unią Europejską nabiera, zdaniem autora, coraz większego znaczenia.
Słowa kluczowe: finanse przedsiębiorstw, podatki.
:
Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.). zastąpiona ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej ( Dz. U. Nr 173, poz 1807 ze zm.).
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94 poz. 1037).
W literaturze przedmiotu panuje przekonanie, że „Wyodrębnienie prawa gospodarczego jako jednej z gałęzi prawa nie jest powszechne akceptowane w doktrynie prawniczej. Można spotkać poglądy. że takie wyodrębnienie nie znajduje ustawowych podstaw. Nie kwestionuje się natomiast potrzeby wyodrębniania prawa gospodarczego dla celów dydaktycznych”. Kufel J. Siuda W.: Prawo gospodarcze dla ekonomistów. SCRIPTUS Poznań , 1996 r. s. 14.
Słowo to swój rodowód czerpie od łacińskiego f i s c u s, co oznacza koszyk na pieniądze, kasę skarb publiczny, skarb cesarski. Zob. Krzaniecki K. Słownik łacińsko-polski, Warszawa 1997 r., s. 214.
M.in. zauważa to Pietrewicz M. Polityka fiskalna. Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 1996 r., s. 10. Zaś Samuelson P.A., Nordhaus W.D. w Ekonomii. PWN Warszawa 1999 s. 279 - pod pojęciem polityki fiskalnej uważają, m.in. „proces kształtowania podatków oraz wydatków publicznych po to, aby: a) pomóc w złagodzeniu wahań cyklu koniunkturalnego, b) przyczynić się do utrzymania tendencji wzrostowej gospodarki o wysokim zatrudnieniu, wolnej od wysokiej zmiennej inflacji”.
Fedorowicz Z, Polityka fiskalna, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1997 r., s. 7.
Ibidem
Por. Zalewski H, Polityka, strategia, taktyka. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Administracji i Biznesu, Gdynia 1998, s. 168.
Komorowski J.,Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie działającym w warunkach gospodarki rynkowej, Politechnika Gdańska, Monografia 6 Gdańsk 1999, s. 24.
Ustawa Prawo działalności gospodarczej - op.cit. w art. 2 ust. 2 stanowiła, że przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą. W ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, op. .cit, pojęcie to określono w art. 4.
Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1971, s. 723.
Popularna Encyklopedia Powszechna, tom 17, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków, 1997, s. 217.
Zob. Leksykon Finansowo-Bankowy, PWE Warszawa 1991 r., s. 442.
Definicję podatku zawiera ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa ( j.t. Dz .U z 2005 r. . Nr 8, poz. 60). W myśl art. 6 tej ustawy brzmi ona następująco: „Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy wynikające z ustawy podatkowej”.
Opłata zaś posiada wszystkie cechy podatku z wyjątkiem jednej, mianowicie w przeciwieństwie do nieodpłatnego podatku opłata jest daniną odpłatną. Szerzej zagadnienie to opisuje Jędrzejewski L. w artykule Obowiązki podatkowe jednostek organizacyjnych sektora publicznego, Rachunkowość Budżetowa Nr 10, INFOR Warszawa 1999 r.
Jest to zgodne z art. 217 Konstytucji RP, w myśl którego: „Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy”. Warto nadmienić, że Konstytucja RP, używając terminu „daniny publiczne” zarazem nie definiuje tego pojęcia. Czyni to B. Brzeziński, wyróżniając następujące kategorie danin publicznych: a) podatki, b)opłaty, c) dopłaty, d) cła. Zob. Brzeziński B. Prawo podatkowe, Toruń 2000, s. 24.
Gomułowicz A. Małecki J.: Podatki i prawo podatkowe, Poznań 1999, s. 85
W przypisie 2.
Zgodnie z przepisami przejściowymi zawartymi w art. 626 ustawy Kodeks spółek handlowych - op.cit., nałożono na wspólników obowiązek zgłoszenia spółki cywilnej do rejestru sądowego, jeżeli spółka ta w dwóch kolejnych latach obrotowych osiąga przychody netto ze sprzedaży towarów lub usług w wysokości co najmniej 40.000 EURO (w przeliczeniu na złote). Z chwilą zarejestrowania spółka taka staje się spółką jawną.
Działalność wymienionych form szeroko charakteryzuje J. Brol: Prawo przedsiębiorców, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Warszawa 2000 r.
Jak stanowi art. 20 Konstytucji RP „społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej oraz na solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”.
Formy zryczałtowane reguluje ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. Nr 144, poz. 930 ze zm.).
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - jednolity tekst (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.).
Zob. art. 9a i 30c ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.).
Kalinowski M., Granice legalności unikania opodatkowania w polskim systemie podatkowym, Toruń 2001, s. 11.
Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych jednolity tekst (Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.).
Forma uproszczona polega na wpłacaniu zaliczek według następujących zasad:
a) za każdy z pierwszych miesięcy roku podatkowego w wysokości 1/6 podatku należnego od podstawy
opodatkowania wykazanej w deklaracji o wysokości dochodu osiągniętego za okres pierwszych miesięcy
roku bezpośrednio poprzedzającego rok podatkowy,
b) za szósty miesiąc roku podatkowego w wysokości różnicy pomiędzy podatkiem należnym ustalonym na
podstawie ewidencji księgowej, a sumą wpłaconych zaliczek,
c) za każdy z kolejnych sześciu miesięcy roku podatkowego w wysokości 1/6 podatku należnego od
podstawy opodatkowania wykazanego w deklaracji za szósty miesiąc roku podatkowego.
O wyborze tej formy należy powiadomić urząd skarbowy w terminie wpłaty pierwszej zaliczki na podatek. Należy także zaznaczyć, że z uproszczonej formy rozliczania zaliczek na podatek nie mogą skorzystać: podatnicy rozpoczynający działalność, a także podatnicy, u których w roku poprzednim wystąpiła strata podatkowa.
Zagadnienia amortyzacji uregulowano:
w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych - op.cit.; w art. 22,
w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych - op.cit.; w art. 16.
Wyjątek stanowi podstawa amortyzacji taboru morskiego w budowie, zmieniająca się w trakcie dokonywania odpisów. Zwraca na to uwagę Ożóg. J, Amortyzacja podatkowa KIK Warszawa 2000, s. 92.
Zasady dokonywania odpisów i wpłat na ten fundusz uregulowano w ustawie z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (jednolity tekst - Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze zm.).
Szeroko zagadnienia kosztów w prawie podatkowym, rachunkowości i orzecznictwie sądowym omawia Jędrzejewski L.: Koszty i ich znaczenie w przedsiębiorstwie. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Administracji i Biznesu w Gdyni Nr 3 Gdynia 2000 r.
Zasady zaliczenia do kosztów uzyskania przychodu omawianych odpisów i wpłat na ten fundusz wynikają z ustaw:
o podatku dochodowym od osób fizycznych - op.cit.; art. 23, ust. 1, pkt 7,
o podatku dochodowym od osób prawnych - op. cit.; art. 16, ust. 1, pkt. 9.
Możliwość wyboru form ewidencji podatkowej wynika z art. 24 a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych - op.cit. Zasady prowadzenia podatkowej księgi przychodów reguluje Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 26 sierpnia 2003 r. (Dz. U. Nr 152, poz. 1475 z e zm.), ksiąg rachunkowych zaś: ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości ( j..t.Dz. U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 ze zm.).
Termin polityka rachunkowości wprowadzono do ustawy o rachunkowości - op.cit., ustawa z dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz..U. Nr 113, poz. 1186). Zmiany wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2002 r. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 11 omawianej ustawy pod pojęciem przyjętych zasad (polityki) rachunkowości rozumie się „.... wybrane i stosowane przez daną jednostkę, odpowiednie do jej działalności rozwiązania dopuszczone przepisami ustawy i zapewniające wymaganą jakość sprawozdań finansowych”.
Jest to Polska odmiana podatku VAT uregulowanego w u stawie z d nia 11 marca 2004 r o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 ze zm.).
Ibidem
Dla roku 2005 kwota ta wynosi 40.800 zł. Podaje ją Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 listopada 2004 r. w sprawie określenia kwoty uprawniającej do zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 253, poz. 2528).
Zob. art. 113 ust. 13 tejże ustawy.
12