POLITYKA PODATKOWA PAŃSTWA
SPIS TREŚCI
Wstęp 3
Warunki wewnętrzne kraju a system podatkowy. 4
Tradycje historyczne. 5
Warunki administracyjne. 6
Uwarunkowania ekonomiczne i polityczne. 6
Podstawowe zasady polityki podatkowej. 9
Funkcje podatków. 11
Pojęcie podatku i jego klasyfikacja. 12
Wybrane rodzaje podatków. 14
Wpływ podatków na funkcjonowanie gospodarki. 16
Reakcje podatników na obciążenia podatkowe. 18
Rodzaje reakcji. 18
Przyczyny unikania opodatkowania. 19
Przeciwdziałanie oszustwom podatkowym. 21
Literatura. 23
WSTĘP
Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie podstawowych zagadnień związanych z prowadzoną przez państwo polityką podatkową.
Praca ta podzielona została na działy, które powinny w sposób łatwy przedstawić ten temat.
System podatkowy danego kraju tak samo jak każdy inny dział gospodarki narodowej czy jakakolwiek działalność gospodarcza uzależnia swoją strukturę od czynników oddziaływujących na niego, o których to jest mowa w rozdziale I.
Polityka podatkowa państwa to działania, które opierają się na określonych zasadach, a także mające odpowiednie funkcje do realizowania, dlatego też temu zostały poświęcone dwa kolejne rozdziały pracy.
Po takim można by powiedzieć wstępie w następnych rozdziałach poznajemy różne klasyfikacje podatków, a także przykładowo wybrane ich rodzaje.
Rozdział VI poświęcony został zagadnieniu oddziaływania podatków na całokształt funkcjonowania gospodarki państwa.
Jako iż system podatkowy dotyczy nas wszystkich w rozdziale VII znajdujemy przykłady reakcji podatników na obciążenia podatkowe, jak staramy się unikać płacenia podatków oraz jak państwo walczy z oszustami podatkowymi.
WARUNKI WEWNĘTRZNE KRAJU A SYSTEM PODATKOWY( na podstawie: „Polityka fiskalna” Mirosław Pietrewicz, POLTEXT- Warszawa 1993 r)
Polityka podatkowa państwa realizowana jest za pośrednictwem systemu podatkowego, który to tworzy prawo podatkowe regulujące zasady funkcjonowania podatków obowiązujących w danym kraju.
„Poszczególne cele polityki podatkowej znajdują odbicie w odpowiednich konstrukcjach dotyczących przedmiotu opodatkowania, podmiotów stosunku podatkowego, kształtowania podstawy opodatkowania, ciężaru podatkowego i odstępstw od ogólnie obowiązujących zasad stosowanych w odniesieniu bądź do określonej grupy przedmiotowej, bądź - wybranych podmiotów opodatkowania.”
Każdy kraj posiada odrębny system podatkowy, co oznacza, że w poszczególnych państwach jest kilka czy kilkanaście podatków odnoszących się do różnych podmiotów opodatkowania.
Na kształt systemów podatkowych i możliwość dokonywania w nich zmian wywierają wpływ tradycje historyczne jak również warunki administracyjne, ekonomiczne i polityczne.
TRADYCJE HISTORYCZNE
Od tak dawna jak istnieją podatki, podatnicy domagają się zmian w ich funkcjonowaniu, dlatego też liczni działacze podejmują się opracowania i wprowadzenia idealnego systemu podatkowego.
Wśród tych idei znalazła się najbardziej żywotna i znana koncepcja podatku jednego (opodatkowanie tylko ziemi), później sposobność radykalnego uproszczenia systemu widziano w podatku dochodowym.
Praktyczne próby w tym kierunku podjęto we Francji pod koniec XVIII wieku, ale szybko się z nich wycofano ze względu na niepraktyczność.
Systemy podatkowe charakteryzują się pewną bezwładnością, która utrudnia dokonywanie zmian (przywiązanie ludzi do obecnie istniejącego stanu i obawa, że zmiana może pogorszyć sytuację).
Tradycje historyczne tkwią także w administracji skarbowej - podatkowej.
Administracja ta zazwyczaj przeciwna jest głębszym reformom podatkowym, co ma związek z rutyną i niechęcią do uczenia się nowych rozwiązań.
Należy tutaj podkreślić, że ta niechęć ma także dobre strony gdyż stary i znany system zazwyczaj funkcjonuje sprawniej.
Do czynników historycznych należy też zaliczyć charakter narodowy ukształtowany historycznie.
Różne narody w różny sposób reagują na obowiązek podatkowy, a zwłaszcza na nowe ciężary podatkowe. Zaobserwowano wyraźne różnice w reagowaniu na podatki o podobnym ciężarze ekonomicznym w różnych krajach.
WARUNKI ADMINISTRACYJNE
„Aparat administracji skarbowej wpływa na kształt systemu podatkowego nie tylko swoją ingerencją, lecz także swoją sprawnością. Chodzi tu o poziom kwalifikacji merytorycznych, technicznych i moralnych kadry urzędników podatkowych.
Możliwość stosowania wysoce złożonych technik podatkowych zależy przede wszystkim od przygotowania zawodowego urzędników skarbowych.”
Nie tylko przygotowanie merytoryczne ma wielkie znaczenie dla sprawnego funkcjonowania poboru podatków i możliwości stosowania zawiłych rozwiązań, lecz także a można by powiedzieć, że przede wszystkim moralność urzędników skarbowych.
Stosowanie niektórych technik podatkowych obwarowane jest posiadaniem przez państwo uczciwej i nieprzekupnej administracji skarbowej.
W krajach, które posiadają mało doświadczoną i podatną na demoralizację administrację skarbową stosowane powinny być proste formy i techniki podatkowe, które nie rodzą problemów wymiaru i poboru podatków.
Rozwój technik opodatkowania i możliwości stosowania różnych form podatków w głównej mierze zależy od możliwości kształcenia urzędników skarbowych oraz zainteresowania młodzieży pracą w tym pionie administracji państwowej.
UWARUNKOWANIA EKONOMICZNE I POLITYCZNE
Na kształt systemów podatkowych istotny wpływ wywierają warunki ekonomiczne poszczególnych krajów.
Wśród krajów możemy wyróżnić trzy grupy krajów:
Wysoko uprzemysłowione,
Słabo rozwinięte,
O socjalistycznym ustroju społeczno - ekonomicznym z dominującą własnością państwową i centralnym kierowaniem działalnością przedsiębiorstw.
„W krajach wysoko uprzemysłowionych występują następujące zjawiska:
Istnieje bardzo liczna grupa ludzi legitymujących się wysokim poziomem życia, co czyni podatek dochodowy bardzo wydajnym źródłem dochodów państwa (...),
Ze względu ma wysoki podział pracy zdecydowana większość dochodów jest wypłacana przez osoby trzecie (...) Co zdecydowanie ułatwia kontrolę prawidłowości deklaracji podatkowych i ogranicza możliwość dokonywania nadużyć na szkodę państwa,
Przy istnieniu wielkiej liczby przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych i usługowych są one z reguły zobowiązane do prowadzenia rachunkowości, co istotnie ułatwia stosowanie bardziej skomplikowanych technik podatkowych,
Ponadto w społeczeństwach krajów wysoko uprzemysłowionych znajomość prowadzenia rachunkowości jest na tyle rozpowszechniona, że umożliwia szeroką współpracę podatnika z urzędem podatkowym w prawidłowym sporządzeniu szczegółowej deklaracji podatkowej czy wykonaniu obliczeń niezbędnych dla ustalenia prawidłowego wymiaru podatku.
W krajach słabo rozwiniętych gospodarczo konstrukcje systemów podatkowych muszą uwzględniać następujące fakty:
Wobec niskiego poziomu życia ludności ogólny ciężar podatków nie może być duży, a więc i dochody państwa nie mogą być wysokie,
Niski poziom dochodów pieniężnych, nieliczna grupa osób uzyskujących dochody względnie wysokie, realizowanie znaczącej części dochodu w sposób niepieniężny (naturalny, bezpośredni) oraz duża rola rozdrobnionego rolnictwa i rzemiosła wyłączają zastosowanie opodatkowania dochodu jako istotnego źródła dochodów budżetowych,
Niewielki zakres stosowania rachunkowości (...),
Niskie wykształcenie społeczeństwa oraz słabość aparatu podatkowego wymagają wykorzystania prostych przedmiotów opodatkowania i technik poboru podatku”
W trzeciej grupie państw to znaczy o socjalistycznym ustroju społeczno - ekonomicznym znaczenie podatkowych narzędzi przejmowania dochodu na rzecz budżetu państwa jest zdecydowanie mniejsze niż w krajach opierających się na gospodarce rynkowej.
Władza państwowa tych krajów ma w swoich rękach bezpośrednie metody sięgania do dochodu przedsiębiorstwa w postaci wpłat z zysku, wpłat części amortyzacji czy procentu od zaangażowanych środków.
Państwo może też w sposób bezpośredni wpływać na płace i inne formy dochodów ludności, dlatego też regulacje podatkowe względem dochodu ludności są rzadko stosowane.
W stosowanym powszechnie podatku obrotowym uprzywilejowane są grupy towarów i usług traktowane przez państwo jako podstawowe środki konsumpcji, co stawia w lepszej sytuacji uboższe warstwy ludności.
Oprócz warunków ekonomicznych musimy także wspomnieć o warunkach politycznych.
Warunki polityczne jak sama nazwa głosi ściśle związane są z osobami, partiami, które w danym czasie sprawują władzę. Dlatego też charakter polityki podatkowej jaki istnieje w kraju jest poniekąd naszym dziełem gdyż to my bierzemy udział w wyborach (przynajmniej w krajach demokratycznych).
PODSTAWOWE ZASADY POLITYKI PODATKOWEJ( na podstawie: „Polityka fiskalna” Mirosław Pietrewicz, POLTEXT- Warszawa 1993 r, oraz Praca zbiorowa „Finanse publiczne” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997 r)
Warunkiem skutecznego realizowania polityki państwa jest niezawodne funkcjonowanie systemu podatkowego.
Aby to osiągnąć władze uprawnione do stanowienia podatków powinny stosować określone zasady, które zarówno w warunkach ekonomicznych, politycznych czy też społecznych powinny zapewnić dostosowanie podatków do uznawanych wartości a także zminimalizować przykrości z powodu ponoszenia ciężaru podatkowego w celu zapewnienia środków pieniężnych na sprawne funkcjonowanie państwa.
Wyróżniamy następujące trzy grupy zasad:
Zasady skarbowe zalicza się tutaj te, które bezpośrednio służą prawidłowemu zaspokajaniu potrzeb państwa ujętych w budżecie państwowym.
Wyróżnić tutaj możemy:
Zasada wydajności oznacza ona, że podatek powinien przynosić dochód budżetowi.
Zasada pewności podatku oznacza, że podatnik powinien z góry i jasno wiedzieć, jakie podatki, w jakiej wysokości i w jakich terminach zobowiązany jest zapłacić.
Zasada elastyczności podatku oznacza automatyczny wzrost dochodów budżetowych wraz z poprawą koniunktury gospodarczej i odwrotnie.
Zasada dogodności podatku dla państwa stanowi, że podatek powinien wpływać w ustalonych terminach, bez znacznych zaległości, możliwie równolegle do ponoszonych wydatków budżetowych
Zasady ekonomiczne mówią, że podatek ma jak najmniej szkodzić działalności gospodarczej a zwłaszcza nie powinien naruszać źródła, z którego jest pobierany. Poza tym powinien być tani, pewny i dogodny dla podatników.
W tym kryterium wyróżniamy następujące zasady:
Zasada nienaruszalności źródła podatku oznacza generalnie, że podatek nie powinien szkodzić działalności gospodarczej, nie powinien jej w jakikolwiek sposób hamować.
Ogólnie można stwierdzić, że podatek nie powinien być nadmierny.
Zasada taniości podatku głosi potrzebę dbałości o możliwe najniższe koszty poboru podatku. Nie jest oczywiście przyjęta sytuacja, w której koszty poboru podatku zbliżają się do poziomu dochodów publicznych, jakie są osiągane z tytułu tego właśnie podatku.
Zasada dogodności podatku ze strony podatnika mówi o tym, że podatek jest pobierany w czasie i w sposób możliwie najłagodniejszy dla płacącego.
Zasady moralno - polityczne zaliczamy tutaj:
Zasada powszechności opodatkowania wynika z idei Rewolucji Francuskiej i wynika z niej postulat obejmowania obowiązkiem podatkowym wszelkich podmiotów na tych samych zasadach, bez żadnych przywilejów osobistych, jeśli dysponują przedmiotem podlegającym opodatkowaniu. Oczywiście w polityce podatkowej będącej narzędziem polityki gospodarczej lub społecznej, ulgi czy zwolnienia podmiotowe mogą być zasadne i skuteczne jako środek realizacji celu.
Zasada sprawiedliwości podatkowej jest jedną z najważniejszych zasad podatkowych. Wskazuje ona, że obciążenia podatkowe powinny być dostosowane do zdolności podatkowej. W zasadzie tej mamy także do czynienia z pojęciem minimum podatkowego, czyli dochodu wolnego od opodatkowania.
FUNKCJE PODATKÓW (według: Praca zbiorowa „Finanse publiczne” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997 r)
Podatek jest jedną z najstarszych, a równocześnie jedna z najtrudniejszych do zdefiniowania kategorii ekonomicznych.
„Podatek jako kategoria ekonomiczna jest ciężarem, który ponoszą podmioty istniejące poza państwem (lub też innym związkiem publicznoprawnym) na rzecz tego państwa (lub związku publicznoprawnego). W rezultacie pobierania podatku następuje zamiana tytułu własności określonej części produktu narodowego.”·
Wyróżniamy następujące funkcje podatków:
Funkcja fiskalna podatku wyraża się w dostarczeniu za pośrednictwem podatku dochodów publicznych. Funkcja ta może być odnoszona zarówno do pojedynczego podatku jak i do ogółu podatków składających się na system podatkowy.
Funkcja pozafiskalna podatków wyraża się w wykorzystywaniu podatków do potrzeb oddziaływania przez państwo (i inne związki publicznoprawne) na życie gospodarcze i społeczne. Funkcje pozafiskalne mogą być zasadniczo odnoszone do pojedynczego podatku, dlatego też mówi się o wielości działających różnokierunkowo funkcji pozafiskalnych podatków.
Funkcja alokacyjna podatków wyraża się w oddziaływaniu za ich pomocą na zmiany w strukturze wytwarzanego produktu krajowego brutto. Podatki są instrumentami pośredniego oddziaływania na alokację czynników produkcji w sektorze prywatnym. Poprzez odpowiednie konstrukcje podatkowe państwo ma wpływ na kierunki alokacji czynników produkcji, a tym samym na strukturę wytwarzanego produktu narodowego.
Funkcja stabilizacyjna podatków wyraża się w oddziaływaniu za pomocą podatków na stabilizację makroekonomiczną wyrażającą się w zapewnieniu zrównoważonego wzrostu gospodarczego przy możliwie pełnym zatrudnieniu czynników produkcji, zrównoważonym bilansie płatniczym i ustabilizowanym ogólnym poziomie cen.
Funkcja redystrybucyjna podatków wyraża się w oddziaływaniu za ich pomocą na rozkład dochodów ukształtowany w wyniku gry sił rynkowych.
POJĘCIE PODATKU I JEGO KLASYFIKACJA
„Podatek jest to przymusowe, bezzwrotne, powszechne i nieodpłatne świadczeni pieniężne przekazywane przez podatnika na rzecz budżetu państwa.”
Podatnikiem jest każda osoba fizyczna i prawna, która płacąc podatek powoduje zwiększenie ponoszonych przez siebie kosztów lub pomniejsza swoje przychody.
Płatnikiem natomiast jest każda osoba fizyczna lub prawna, która przekazuje kwotę podatku do budżetu.
Podatki mogą być nakładane na:
Dochód, czyli podatki pobierane do płac, odsetek, rent, zysków
Wydatki, czyli podatki nakładane na dobra i usługi, które ludzie kupują
Majątek, czyli podatki przenoszące część wartości majątku posiadanego przez ludzi na rząd.
Podział podatków według kryterium przedmiotowego:
Podatki przychodowe pobierane są od osiąganych przychodów przez różne podmioty w wyniku prowadzonej przez nie działalności gospodarczej.
Podatki dochodowe pobierane są od dochodu osiąganego przez rozmaite podmioty w wyniku prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Dochód to przychód pomniejszony o koszty jego uzyskania
Podatki majątkowe wymierzane są od wartości majątku.
Podatki od wydatków (kosztów) inaczej zwane podatkami konsumpcyjnymi znajdują zastosowanie w stosunku do wydatków ponoszonych przez gospodarstwa domowe jako finalnych odbiorców dóbr i usług niezależnie nawet od tego, kto dokonuje przekazania należności podatkowych.
Podział podatków według tego, kto ponosi ich ciężar:
Podatki bezpośrednie to takie podatki, które są nakładane na dochód i majątek. Są to takie podatki, których ciężar ponosi bezpośrednio ten podmiot, na który podatek jest nakładany.
Podatki pośrednie są to podatki nakładane na wydatki. Ten rodzaj podatku nazywa się „pośrednim”, ponieważ osoba mająca zapłacić podatek może przenieść jego ciężar w formie ceny, w całości lub części na kupujących.
Klasyfikacja podatków według podmiotu:
Podmiotu czynnego, czyli który nakłada i na którego rzecz jest podatek:
Podatki państwowe
Podatki samorządowe
Podatki na rzecz kościołów i związków wyznaniowych
Podatki na rzecz innych związków publicznoprawnych
Podmiotu biernego, czyli, na który nakładany jest podatek i który zobowiązany jest do jego płacenia:
Podatek od podmiotów gospodarczych
Podatek od gospodarstw domowych
Inne podziały podatków wyróżniają jeszcze następujące podatki:
Podatki proporcjonalne - wszyscy podatnicy płacą ten sam odsetek swoich dochodów (wydatku lub majątku) w postaci majątku.
Podatki progresywne - osoby z wyższym dochodem płacą jako podatek większy procent swoich dochodów.
Podatki regresywne są przeciwieństwem podatków progresywnych: wraz ze wzrostem dochodu, nakładane są coraz niższe procentowe stawki podatkowe. Ludzie o wyższych dochodach płacą mniejszy procent swoich dochodów jako podatki niż ludzie o niższych dochodach.
Podatki zwyczajne i nadzwyczajne
Podatki celowe
RODZAJE PODATKÓW
Podatek dochodowy od osób fizycznych jest to podatek, jaki płaca osoby fizyczne od uzyskanych z różnych źródeł dochodów.
Źródłem dochodu może być: praca zarobkowa, pozarolnicza działalność gospodarcza, dochody z najmu, dzierżawy i inne.
Podatek dochodowy od osób prawnych jest to podatek płacony przez podmioty gospodarcze posiadające osobowość prawną od przychodów pomniejszonych o koszty.
Podatek od nieruchomości płacony jest przez podmioty gospodarcze z tytułu posiadanych budynków, budowli i gruntów. Obciąża on koszty działalności jednostki.
Podatek konsumpcyjny to podatek płacony przez producenta lub importera takich towarów jak: wyroby spirytusowe, paliwa, oleje silnikowe, papierosy, wyroby jubilerskie, wyroby tytoniowe, samochody osobowe.
Podatek od towarów i usług stanowi polską odmianę podatku obrotowego nazywanego też podatkiem od wartości dodanej (VAT).Podatek ten obciąża w każdej fazie obrotu gospodarczego nie cały obrót, ale wyłącznie wartość dodaną w tej fazie.
Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega sprzedaż towarów i świadczonych usług na terytorium polski, a także eksport i import towarów lub usług.
Opodatkowaniu podlega ponadto zamiana towaru na towar, zamiana towaru na usługę, zamiana usługi na towar, a także darowizny towarów i świadczenie usług bez pobrania należności.
Podatek od środków transportowych odnosi się na jednolitych zasadach do ogółu podmiotów i jest pobierany w związku z posiadaniem przez te podmioty środków transportowych
Podatek dochodowy od podmiotów gospodarczych odgrywa ważną rolę w systemach podatkowych wszystkich państw.
W odniesieniu do prywatnej działalności gospodarczej zastosowanie znajdują rozmaite uproszczone formy opodatkowania w postaci:
Opłata skarbowa
Ryczałt podatkowy
Zryczałtowane opodatkowanie w formie karty podatkowej
Podatek rolny od gruntów odnosi się do ogółu gospodarstw rolnych bez względu na 97 ich własność. Podatnikami tego podatku są osoby fizyczne i osoby prawne, będące właścicielami lub samoistnymi posiadaczami gospodarstw rolnych.
Podatek od spadków i darowizn obciąża osoby fizyczne w wypadku nieodpłatnego nabycia rzeczy i praw majątkowych w drodze spadku, darowizny lub zasiedzenia.
Podatek od posiadania psów związany jest z osobami fizycznymi, które posiadają psy.
Podatek od gier.
WPŁYW PODATKÓW NA FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI
„Rząd wykorzystuje system podatkowu dla wielu celów:
Podstawowym celem jest zaopatrzenie rządu w pieniądze, jakich potrzebuje on na zapłacenie za wiele usług, których dostarcza.
Podatki mogą być wykorzystane do kontrolowania wielkości wydatków w gospodarce, np. kiedy nadmierny popyt powoduje wzrost cen. Podniesienie podatku dochodowego zmniejsza możliwości nabywcze przez ludzi.
Ważnym zadaniem systemu podatkowego jest zmniejszenie nierówności w dystrybucji dochodu. W stosunku do grup ludności o wyższym dochodzie mogą być stosowane wyższe stopy podatkowe.
Podatki mogą również być wykorzystywane, aby chronić przemysł przed zagraniczną konkurencją. Taryfy celne są formą opodatkowania
Jeżeli rząd pragnie zmniejszyć konsumpcję pewnych dóbr, np. papierosów, wódki, to może na nie nałożyć wysoki podatek.”
Progresywny podatek dochodowy zmniejsza nierówności w dystrybucji dochodu. Dzieje się tak, dlatego, ze ludzie z wyższymi dochodami płacą większe podatki. Powszechnie uważa się sytuacje taka za najbardziej sprawiedliwy sposób rozkładania obowiązku podatkowego w społeczeństwie.
Podatki tego rodzaju niekiedy stają się przedmiotem krytyki, ponieważ mogą one powstrzymywać ludzi przed cięższą pracą, podejmowaniem bardziej odpowiedzialnych prac. Jest to spowodowane faktem, iż wszelkie dodatkowe dochody opodatkowane są coraz wyższymi stawkami podatkowymi.
Podatek od wartości dodanej, akcyzy od benzyny, papierosów oraz napojów alkoholowych zwiększają sumy pieniędzy przeznaczonych dla rządu. W związku z tym ze popyt na te dobra jest nieelastyczny to wzrost stawki podatkowej nie ma wielkiego wpływu na kupowane ilości. Zatem podstawowym problemem podatków konsumpcyjnych jest podwyżka cen związana ze wcześniejszym wzrostem stawek podatkowych. Taka sytuacja natomiast może wzmagać żądania płacowe i w efekcie prowadzić do wzrostu tempa inflacji. Inną wadą podatków konsumpcyjnych jest fakt, iż zabierają one większą część dochodów ludności uboższej.
Podatki od majątku i kapitału mają za swój cel zmniejszenie nierówności majątkowych. Jednakże opodatkowanie majątku stwarza niejednokrotnie problemy, bowiem jak wycenić ziemię, budynki, dzieła sztuki czy biżuterię, jeżeli rzeczy te są od lat w posiadaniu rodziny, która może mieć problemy z oszacowaniem ich rynkowej wartości dla celów podatkowych. Pobieranie podatku od majątku może zachęcać niektórych ludzi raczej do wydawania niż do oszczędzania.
Ekonomiczne skutki wywołane przez podatki w dużej mierze zależą od krańcowej stawki podatku.
Krańcowa stopa podatku jest to procent wszelkiego dodatkowego dochodu, który płacony jest w postaci podatku.
REAKCJE PODATNIKÓW NA OBCIĄŻENIA PODATKOWE.
RODZEJE REAKCJI PODATNIKÓW.
W związku, iż podatek dla człowieka jest wydatkiem przymusowym i ciężarem zmniejszającym możliwości zaspokajania jego potrzeb to płaceniu podatku towarzyszy z reguły uczucie przykrości.
Dlatego też w wielu przypadkach mamy do czynienia z sytuacjami, kiedy to podatnik stara się uniknąć ciężaru podatku w całości lub, chociaż w części.
Jednak mamy także do czynienia z zachowaniami odwrotnymi a występują one wtedy, gdy:
Podatek nie jest traktowany przez podatników jako ciężar,
Zwiększenie podatku zbiega się z pomyślnością gospodarczą odczuwalną dla poszczególnych podatników,
Za podniesieniem lub wprowadzeniem nowego podatku stoją racje nadzwyczajne, powszechnie uznane za ważne (groźba wojny),
Społeczeństwo jest bierne i słabo reaguje na bodźce ekonomiczne
Uogólniając powyższą sytuację możemy stwierdzić niż podatnicy reagują w następujący sposób na obowiązek podatkowy:
Dostosowują się do podatku,
Podejmują działania zmierzające do przerzucenia podatku,
Legalnie uchylają się od podatku,
Podejmują próby nadrobienia podatku,
Nielegalnie uchylają się od podatku,
Wycofują się z działalności będącej przedmiotem opodatkowania
PRZYCZYNY NIELEGALNEGO UNIKANIA OPODATKOWANIA
Przyczyny nielegalnego unikania opodatkowania można ująć jako:
Moralne
Przyczyny moralne mogą wynikać z faktu, iż poczucie obowiązku podatkowego jest często odczuwalne słabiej niż świadomość innych zobowiązań ( względem dostawców czy banku).
Niekiedy niezapłacenie podatku nie wywołuje u podatnika wyrzutów sumienia, lecz wręcz odwrotnie daje poczucie samozadowolenia - wynika to z faktu, iż podatnik nie zdaje sobie sprawy z faktu, iż jeżeli on nie zapłaci podatku to inne osoby będą obciążone większym podatkiem tak, aby państwo miało odpowiednie wpływy.
Inną sytuacją może być traktowanie przez podatnika państwa jako ciemiężyciela, co powoduje, iż staje się on wówczas wręcz uprawniony do omijania prawa.
Czynnikiem, który ułatwia zmniejszeniu poczucia winy moralnej podatnika jest niewątpliwie częsta zmiana systemu podatkowego i wysoki ciężar podatku.
Ekonomiczne
Do przyczyn natury ekonomicznej możemy zaliczyć kwestie kalkulacji to znaczy podatnik zastanawia się czy korzyści, które przyniesie mu oszustwo podatkowe zrekompensują przykrość, na którą jednocześnie się naraża popełniając oszustwo.
Na skłonność do unikania opodatkowania istotny wpływ wywiera także koniunktura gospodarcza, zarówno ogólna jak i konkretnego przedsiębiorcy.
Do zjawisk ekonomicznych przyczyniających się do rozszerzenia procederu ucieczko od opodatkowania należy wymienić również narastanie zjawiska drugiego obiegu gospodarczego, czyli gospodarowania „na czarno”.
Uchylenie się od podatku jest także znacznie łatwiejsze w warunkach dużego liberalizmu gospodarczego.
Techniczno skarbowe
Do przyczyn techniczno - skarbowych zwanymi czasami systemowymi zaliczyć należy przyczyny, które związane są z kształtem systemu podatkowego i techniką wymiaru oraz poboru podatków.
Krótko mówiąc im bardziej zawiły jest system opodatkowania (zwłaszcza: ulgi, zwolnienia, zniżki, odstępstwa od zasad ogólnych) w danym kraju tym samym trudniejsza staje się praca i kontrola aparatów podatkowych, co sprzyja uchylaniu się od płacenia podatków.
3. PRZECIWDZIAŁANIE OSZUSTWOM PODATKOWYM.
Najlepszym sposobem przeciwdziałania nielegalnemu uchylaniu się od opodatkowania byłoby wyeliminowanie przyczyn, które leżą u podstaw pojawiania się tendencji do oszustw.
Niestety, jest to niemożliwe, bowiem np. rosnące potrzeby państwa na ogół uniemożliwiają istotne obniżenie podatków.
Możemy wyróżnić jednak kilka metod prewencji, które w sposób skuteczny walczą z oszustami podatkowymi:
Prowadzenie skutecznej kontroli podatkowej
Ograniczanie deklaracji podatkowych wypełnianych wyłącznie przez samego podatnika jako podstawy wymiaru podatku
Możliwie szerokie stosowanie techniki poboru podatku „u źródła”
Poprawę stosunków miedzy administracją skarbową a podatnikiem.
Obok wymienionych metod prewencji konieczne jest stosowanie właściwej represji.
Represja związana z oszustwami podatkowymi polega głównie na odpowiednim karaniu osób, które dopuściły się tego rodzaju przestępstwa.
Kary za oszustwa podatkowe mogą przybrać postać:
Pozbawienia wolności
Pozbawienie wolności należy do najstarszych kar i jest z reguły stosowane wobec sprawców ciężkich przestępstw podatkowych.
Sankcji skarbowych
Sankcje skarbowe mogą polegać na: opodatkowaniu z urzędu, karnym podwyższeniu podatku, wycofaniu prawa do korzystniejszej formy opodatkowania, nałożenia grzywny skarbowej.
Sankcji cywilnych
Sankcje cywilne polegają na takim kształtowaniu związków obowiązku podatkowego ze zdarzeniami gospodarczymi, aby oszustwa podatkowe wywoływały dla podatnika niekorzystne skutki cywilne.
LITERATURA
Mirosław Pietrewicz „Polityka fiskalna”
POLTEXT, Warszawa 1993 r
G.F. Stanlake „Podstawy ekonomii”
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992 r
Mieczysław Kujda „Podstawy ekonomii II”
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierowania, Rzeszów
Praca zbiorowa „Elementarne zagadnienia ekonomii”
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996 r
M. Nasiłowski „System rynkowy podstawy mikro- i makroekonomii”
Key Text, Warszawa 1998 r
P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus „Ekonomia 1”
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997 r
Praca zbiorowa „Finanse publiczne”
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997 r
Mirosław Pietrewicz „Polityka fiskalna”
POLTEXT, Warszawa 1993 r - str. 29
Op. cit. - str. 32
Mirosław Pietrewicz „Polityka fiskalna”
POLTEXT, Warszawa 1993 r - str. 34
Mieczysław Kujda „Podstawy ekonomii II”
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierowania, Rzeszów - str. 59
G.F. Stanlake „Podstawy ekonomii”
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992 r - str. 248
Praca zbiorowa „Finanse publiczne”
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997 r - str. 105
Mieczysław Kujda „Podstawy ekonomii II”
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierowania, Rzeszów - str. 59
Praca zbiorowa „Finanse publiczne”
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997 r - str. 107
G.F. Stanlake „Podstawy ekonomii”
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992 r - str. 249
Mieczysław Kujda „Podstawy ekonomii II”
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierowania, Rzeszów - str. 60
Praca zbiorowa „Finanse publiczne”
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997 r - str. 122
Op. cit. - str. 124
op. cit. - str. 128
Mirosław Pietrewicz „Polityka fiskalna”
POLTEXT, Warszawa 1993 r - str. 121
G.F. Stanlake „Podstawy ekonomii”
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992 r - str. 248
G.F. Stanlake „Podstawy ekonomii”
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1992 r - str. 250
Mieczysław Kujda „Podstawy ekonomii II”
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierowania, Rzeszów - str. 62
2