1

9. Wojna jako narzędzie polityki zagranicznej
państwa (ewolucja, teorie wyjaśniające przyczyny
wojen, nowe wojny-prywatyzacja przemocy)

Można stwierdzić, że historia świata to historia wojen. Wojny przyczyniały sie do upadków
cywilizacji, ale także do powiększania ich terytoriów, potęgi i bogactwa mieszkańców.
Pojęcie „wojna” jest węższe od pojęcia” konflikt zbrojny”
Wg I. Kende to gwałtowny konflikt masowy, który charakteryzuje się następującymi
cechami:
-w walkach biorą udział dwie lub więcej zorganizowanych sił zbrojnych, z których co
najmniej po jednej stronie biorą udział regularne siły-oddziały wojskowe
-obie walczące strony są zorganizowane wg określonego schematu-istnieje centrum
dowodzenia, planowania, struktura działań zbrojnych
-istnieje ustalona chronologicznie kontynuacja konfliktu zbrojnego oraz centrum dowodzenia.

Do konfliktu dochodzi, kiedy jedna ze stron podejmuje działania mające narzucenie drugiej
stronie swojego punktu widzenia, a druga strona przeciwstawia się.
płaszczyzna jednostkowa
- cechy charakterystyczne poszczególnych przywódców np. skłonność do przemocy, błędne
postrzeganie rzeczywistości społecznej, aspekt ekonomiczny
-cechy charakterystyczne rodzaju ludzkiego –wojny są produktem wrodzonych cech ludzkich
płaszczyzna państwa i społeczeństwa
-brak demokracji
-stagnacja gospodarcza
-imperializm

Wojny występują częściej, kiedy w państwach nie ma demokracji np. kraje autorytarne, które
prowadzą częściej konflikty niż kraje demokratyczne
Wg Organskiego- do wojny prowadzi chęć zmiany nierówności jako przyczyny konfliktu
Wg Modelskiego- przyczyną wojny jest zmieniający się rozkład sił między państwami,
różnice w rozwoju ekonomicznym,
Wg kryterium zasięgu rozróżnia się wojny wewnętrzne pośrednie i bezpośrednie np. Kosowo
i międzynarodowe . Cykl międzynarodowy –wojny prowadzą do pojawienia się hegemona
Wg kryterium sprawiedliwości
-konflikty sprawiedliwe i legalne (o charakterze obronnym-suwerenność państwowa)
-konflikty niesprawiedliwe i nielegalne(każdy akt agresji na inne państwo, traktowanie
jeńców wojennych, ludności cywilnej, reguły w jaki sposób należy prowadzić konflikty
zbrojne)
Wg kryterium celowości
-wojny kolonialne i antykolonialne
-imperialistyczne i antyimperialistyczne
-obronne
-narodowowyzwoleńcze

2

Ze względu na charakter działań wojennych wyróżnia się 4 typy wojen
-wojna totalna (uczestniczy w niej wiele państw w tym największe potęgi militarne
korzystające ze wszystkich rodzajów broni np. wojna trzydziestoletnia XVII w , I i II wojna
ś

wiatowa

-wojna ograniczona mająca miejsce na ograniczonym geograficznie obszarze z
wykorzystaniem niektórych typów dostępnej broni np. wojna koreańska, wojna w Zatoce
-wojna domowa (między frakcjami w ramach jednego państwa i walczącym o kontrolę nad
jego terytorium lub możliwość utworzenia rządu np. kraje afrykańskie, obszar poradziecki
-wojny asymetryczne w których udział biorą podmioty o różnym statusie, nierównymi siłami,
w której słabsza (strona niepaństwowa) stara się zneutralizować siły np. przewaga
technologiczna przeciwnika przez wykorzystanie jego słabości np. Sikchowie z rządem Indii,
Tamilowie z rządem Sri Lanki
Wojny współczesne nie kierują sie żadnymi regułami. Państwo po stracie monopolu na
wojnę otwiera tym samym wolną drogę dla „niewidzialnej ręki rynku” i powstawania
podmiotów paramilitarnych oraz prywatnych Od początku lat dziewięćdziesiątych XX w.,
w sektorze do tej pory zarezerwowanym wyłącznie dla narodowych sił zbrojnych
poszczególnych państw, zauważyć można zwiększanie udziału podmiotów prywatnych, oraz
coraz częstsze korzystanie przez rządy państw z usług prywatnych przedsiębiorców
wojskowych. Jest to trend ogólnoświatowy, który dotyczy zarówno silnych państw tzw.
cywilizacji zachodniej jak Wielka Brytania, czy
Stany Zjednoczone, jak również słabych państw afrykańskich. Jedną z najważniejszych form
prywatyzacji przemocy jest powstanie Prywatnych Firm Wojskowych (Private Military
Companies — PMC) i Prywatnych Firm Ochroniarskich (Private Security Companies—
PSC). Są to legalnie działające podmioty zorganizowane zgodnie z zasadami korporacyjnymi,
oferujące na rynku profesjonalne usługi w zakresie szeroko rozumianych działań
militarnych; Pracownicy takich firm np.: strzegli granicy w Bośni, układali plany obrony i
prowadzili ośrodki szkoleniowe. W Chorwacji opracowali program szkolenia oficerów. W
Stanach Zjednoczonych firma prowadzi szkolenie oficerów rezerwy, dotychczas
zarezerwowane dla armii. Genezy tego zjawiska doszukiwać sie należy w doktrynie
prywatyzacji, jaka objęła większość państw w latach dziewięćdziesiątych XX w. Pod
wpływem neoliberalnych założeń państwa w coraz większym stopniu zaczęły przekazywać
zadania sektora publicznego sektorowi prywatnemu w celu szukania oszczędności. Proces
ten objął także sferę wojskowości.
Najbardziej lukratywna a zarazem wzbudzająca największe kontrowersje jest kwestia
działalności prywatnych firm wojskowych w ramach kontraktów rządowych. Stany
Zjednoczone prowadząc konflikt w danym miejscu wolą część zadań związanych z udziałem
armii w konflikcie przekazać prywatnym firmom wojskowym zarejestrowanym w USA. Z
punktu widzenia demokracji trudno dostrzec pozytywy przekaz coraz większej roli, jaką
odgrywają prywatne firmy wojskowe w zachodnich koncepcjach bezpieczeństwa Niestety we
współczesnych wojnach wewnątrzpaństwowych wszystko jest dozwolone. Prowadzone są one
na zasadach wojen partyzanckich, gdzie unika sie walnej bitwy. Nie istnieją tu takie pojęcia
jak front, czy obszar wolny od walki. Wojny te są całkowitym przeciwieństwem wojen
państwowych. Nie mają rozpoznawalnego początku, ani jednoznacznego końca. Wojny te nie
kończą sie aktem pokojowym, który dawałby poczucie pewności i bezpieczeństwa.
Przyczyny
Pierwsza z nich to komercjalizacja wojny i wkroczenie na arenę działań zbrojnych,
podmiotów prywatnych, kierujących sie raczej ekonomicznymi nie politycznymi
motywami. Druga tendencja natomiast dotyczy coraz bardziej pogłębiającej się
asymetryzacji działań zbrojnych. We współczesnych wojnach, granica między użyciem
przemocy, a pracą zarobkową stopniowo zaciera się. Wojna staje sie sposobem na życie. Jej

3

uczestnicy często dorabiają sie na niej sporych majątków. Wykształcają sie gospodarki
wojenne, które opierają sie na grabieży i plądrowaniu, niewolniczej pracy i pobieraniu
haraczy za produkty niezbędne do egzystencji. Usługodawcy militarni (trudno ich nazwać
ż

ołnierzami, choćby dla odróżnienia ich rangi) stają sie rabusiami, dla których prawo

wojenne nie odgrywa żadnej roli.
Współczesne wojny, które prowadzą do rozpadu młodych słabych państw wprzęgnięte są
w światowy system ekonomiczny, który umożliwia polityczną kontrole ich narodowych
gospodarek. To właśnie wspomniane bogactwa naturalne tj. ropa naftowa , węgiel, gaz
ziemny, rudy metali, złoto, diament są czynnikami wzmacniającymi występowanie
zastępców państwa.
Zajmują sie oni nawet pomocą humanitarną! Jeśli trafi w ręce firm usługowych, staje sie
swego rodzaju „klęską humanitarną” dla przyjmujących. „Zabezpieczone” przez sprawny
aparat firmy (w odróżnieniu od upadłego państwa) są elementem powodującym dalszą
komplikacje sytuacji. Towary trafiają często na stragany „zaprzyjaźnionych handlarzy”
Niszczony jest przez to lokalny przemysł wytwórczy, lokalni producenci nie znajdują
chętnych na swoje towary, skoro te z rabunku są dużo tańsze i lepszej jakości. Rozpadają sie
lokalne struktury produkcyjne i powstaje długotrwałe uzależnienie od międzynarodowej
pomocy Prowadzić to będzie do utraty kontroli nad przebiegiem działań zbrojnych przez
armie regularne i państwa je tworzące. Wojny i różne formy interwencji zbrojnych są
składnikiem życia międzynarodowego epoki globalizacji.