„Polityka zagraniczna państwa”

Istnieje wiele definicji zjawiska jakim jest polityka zagraniczna. Dość jasno przedstawił to Karol Deutsch. Twierdził, że w gestii polityki zagranicznej każdego państwa leży ochrona jego niepodległości i bezpieczeństwa oraz ochrona interesów ekonomicznych, ze zwróceniem uwagi na interesy grup najbardziej wpływowych na ogólną kondycję danego państwa.

Ponadto polityka zagraniczna państwa to działanie służące za pobieżeniu szkodliwej aktywności obcych podmiotów polityki.

Polityka zagraniczna państwa jest ściśle powiązana z bezpieczeństwem i ochroną wartości narodowościowych, strzeżeniem tajemnic oraz kreowaniem i rozpowszechnianiem państwa na forum międzynarodowym.

Polityka zagraniczna jest prowadzona przez państwo za pośrednictwem upoważnionych organów i osób.

Polityka zagraniczna traktowana jest jako jeden zbiorczy wyraz postępowania państwa w stosunkach międzynarodowych uwarunkowanych subiektywnymi i obiektywnymi czynnikami.

Centralnym ogniwem polityki zagranicznej jest decydent, który określa i konkretyzuje zewnętrzne interesy państwa oraz porządkuje je w skali ważności. Współcześnie polityka zagraniczna w funkcjonującym państwie jest procesem racjonalnego myślenia decydentów.

Cele polityki zagranicznej

Zagadnienia dotyczące celów polityki zagranicznej należą do najistotniejszych kwestii podlegających opisywaniu, wyjaśnianiu i prognozowaniu w nauce o stosunkach międzynarodowych. Nauka o stosunkach międzynarodowych bada podmioty stosunków międzynarodowych, zachodzące pomiędzy nimi związki, zależności przyczynowo-skutkowe, które te związki warunkują uwzględniając czynnik czasu.

Istotą polityki zagranicznej można określić opierając się na wymogu równowagi funkcjonalnej wobec interesów grup najbardziej wpływowych w państwie, który jednocześnie wyznacza i określa cele owej równowagi. Można je podzielić jako:

• równowagę wewnętrzną

Wewnętrzna równowaga ekonomiczna np.: pełne zatrudnienie zasobów produkcyjnych.

Wewnętrzna równowaga polityczna - pokrewność bieżących interesów podstawowych grup społecznych z działaniami władzy politycznej

• równowagę zewnętrzną

Zewnętrzna równowaga ekonomiczna - równowaga płatnego bilansu - wyraz zasady rozrachunku gospodarczego z innymi państwami

Zewnętrzna równowaga polityczna - równowaga praw i obowiązków danego państwa w stosunkach międzynarodowych z innymi państwami.

W międzynarodowym systemie suwerennych, często rywalizujących ze sobą państw, cele polityki zagranicznej są najczęściej zorientowane na osiągnięcie własnych, jako państwa, korzyści. Główny element tej linii polityki stanowi zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju. Drugim elementem jest zapewnienie rozwoju kraju np.: poprzez wspomaganie odpowiednich resortów gospodarki, równowagę rynkową, stabilność finansową i wiele innych wyznaczników międzynarodowej ekonomii politycznej. Trzeci element to wykreowanie sprzyjającego dla kraju i w kraju tzw. Środowiska politycznego. Czwartym elementem jest zapewnienie spójności narodowej, co oznacza unikanie posunięć mogących prowadzić do nieodwracalnych wewnętrznych podziałów, wszelkiego rodzaju sprzeczności i konfliktów mogących w rezultacie rozbić jedność narodową.

Celem polityki zagranicznej państwa jest niewątpliwie optymalna realizacja grup najbardziej wpływowych w państwie. W społeczeństwach demokratycznych celem polityki zagranicznej jest realizacja interesów całego społeczeństwa, bądź też jego zdecydowanej większości.

Czynniki polityki zagranicznej

W literaturze przedmiotu spotykamy wiele propozycji klasyfikacji czynników polityki zagranicznej. Obserwacje i badania dowodzą, że różne elementy środowiska geograficznego, wielkość i struktura ludności, potencjał gospodarczy, narodowe zdobycze kulturowo-cywilizacyjne, cechy ustrojowe, wszystko co oddziałuje na kształt polityki zagranicznej, jej cele, zasady, metody i skuteczność. Czynniki polityki zagranicznej zawsze się zmieniają w czasie i zawsze występują w silnym powiązaniu i współzależności.

Czynnik gospodarczy - czynnik ten jest określany mianem wzmożonej ruchliwości państw w międzynarodowym porządku ich ważności. Lata 60. i 70. przyniosły szybki i znaczący rozwój ówczesnej RFN. Nastąpił także względny regers gospodarki brytyjskiej. Wzrost lub spadek siły państw nie ma wiele wspólnego ze skutecznością jego polityki gospodarczej, postępu społecznego itp.

Środowisko geograficzne - jest czynnikiem, który wpływa na politykę zagraniczną państw w kilku różnych funkcjach o zmiennym historycznym znaczeniu. Jedną z nich jest wielkość, czyli powierzchnia terytoriów państwowych.

Czynnik przestrzeni - jest istotny z militarnego punktu widzenia, szczególnie w regionach słabo rozwiniętych.

Czynnik terytorialny w sferze gospodarczej - w tych państwach gdzie odstetk ludności wiejskiej jest niewielki, rozległość terytorialna może być przeszkodą bardziej, aniżeli udogodnieniem, czy też przesłanką wzrostu gospodarczego.

Położenie geopolityczne - nie zawsze położenie geograficzne jest tożsame z położeniem geopolitycznym. Na zmianę położenia geograficznego wpłynąć mogą jedynie wielkie konflikty zbrojne. Natomiast położenie geopolityczne ma bardziej względny charakter np.: kraje neutralne i niesprzymierzone, które odnoszą korzyści zarówno w sferze bezpieczeństwa jak i rozwoju współpracy międzynarodowej. Na zmiany geopolityczne wpływa technika wojenna państw i strategia mocarstw.

Integralność terytorialna państw - poszczególne kraje przywiązują ogromne znaczenie do maksymalnej ochrony swojej integralności, szczególnie w przypadkach, kiedy ich tytuł do określonych powierzchni jest niejasno określony, kwestionowany przez inne państwo. Terytorialność państw oznacza, że określony obszar powierzchni może znajdować się pod władzą wyłącznie jednego państwa. Jest to podstawowy atrybut suwerenności państwowej. Ważną cechą w tym czynniku jest więź narodu z ziemią, na której pracuje, którą zamieszkuje.

Czynnik ludnościowy - w czasach Gd przemysł w znacznym stopniu opierał się na sile roboczej, liczba ludności w danym państwie była wskaźnikiem jego kondycji gospodarczej. Liczba ludności wpływa na określone potęgi państwa na arenie międzynarodowej. Rewolucje przemysłowe i postęp techniczny diametralnie sytuację tę zmieniły. Podstawą iły państwa nie stała się już liczba ludności, ale globalny dochód narodowy. Trzeba zaznaczyć, że stosunkowo mała liczba ludności nie musi hamować postępu materialnego, ale może go nawet przyspieszyć. Niewątpliwie twierdzi się, że kraje o większej liczbie ludności, a tym samym o wyższym dochodzie narodowym, są w stanie dynamicznej wpływać na coraz bardziej zaawansowany rozwój swego kraju w dowolnych dziedzinach. Aby uznać czynnik ludnościowy za warunkujący charakter i skuteczność polityki zagranicznej należy przyjrzeć się zespołowi czynników strukturalnych.

Siła militarna państwa - w czasach współczesnych jest to element pośredni, bardziej generalny. W ramach każdej kategorii państw występują zbliżone co do skuteczności i wpływu na politykę zagraniczną, stany sił zbrojnych. Klasyfikacja ta ma charakter swoisty i dwupoziomowy :

• jakość wojskowa - stopień potęgi państwa

• miejsce zajmowane przez państwo w strukturze stosunków międzynarodowych

Zależność polityki zagranicznej od siły wojskowej jest wprost proporcjonalna do rozmiarów tej siły.

Czynnik ekonomiczny - kraje dysponujące większymi zasobami ludzkimi w rezultacie dysponują znacząco większym dochodem narodowym na głowę mieszkańca, liczą się w stosunkach międzynarodowych bardziej, niż kraje nawet wysoko rozwinięte, ale małe. Zasobność i duże rozmiary gospodarki narodowej mogą decydować o zakresie i skali pomocy udzielanej partnerom zagranicznym. W czynniku ekonomicznym bardzo dużą rolę odgrywa nowoczesność struktury gospodarki narodowej.

Tożsamość kulturowa - charakterystyka narodowa poszczególnych narodów znajduje odzwierciedlenie we wszystkich sektorach ich egzystencji społecznej. Kreuje ich stopień aktywności, formy i charakter instytucji politycznych, umiejętności organizatorskie, stopień przywiązania do niezależności i suwerenności państw itp. Tożsamość narodowa każdego kraju ulega ewolucji. Uważa się, iż im większe są cechy podobieństwa w tradycji krajów, tym łatwiejsze jest komunikowanie się pomiędzy nimi.

Czynnik ustrojowy - obejmuje swym zasięgiem wszystkie sfery życia narodowego, począwszy od politycznej, poprzez ekonomiczną. Jeśli ustrój danego kraju cieszy się poparciem, wtedy kraj może poprawnie rozwijać się i dojrzewać w sferze ideologicznej, ma to także wpływ na wartość narodową. To wszystko ma znaczenie na formę polityki zagranicznej, jej cele, metody i skuteczność. Pozytywem współczesnych ustrojów państwowych jest skłonność do wykorzystywania pomyślnych doświadczeń państw o odmiennych rozwiązaniach systemowych - postęp w dziedzinie polityki socjalnej, czy też nowe terytoria rozwiązań dotyczących funkcjonowania gospodarki rynkowej.

Środki i metody polityki zagranicznej

Państwa mają szeroką gamę instrumentów, dzięki którym mogą próbować osiągnąć wyznaczone cele polityki zagranicznej :

• środki militarne

To, co określamy mianem środka militarnego w realizowaniu polityki zagranicznej polega na wyraźnym lub dorozumianym zagrożeniu użycia siły lub faktycznym użyciu siły. Posiadanie odpowiedniego arsenału militarnego kwalifikuje się jako instrument polityki zagranicznej, z tego względu, że uwydatnia on i podkreśla prestiż kraju w stosunkach międzynarodowych oraz jego wpływ na ogólną sytuację.

• sposobności penetracji i interwencji

zakładają próby manipulowania, wpływu danego państwa na wewnętrzną sytuację polityczną i zachodzące procesy w innym państwie. Mogą one być wypełniane przy użyciu takich metod jak propaganda, militarne poparcie dla ośrodków decyzyjnych, sabotaż i terroryzm.

• drogi dyplomatyczne

polegają na nawiązaniu i utrzymaniu stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Metodami są bezpośrednie rozmowy i negocjacje na szczeblu międzynarodowym i prezentowanie swoich stanowisk w zakresie polityki zagranicznej na forach międzynarodowych za pośrednictwem organizacji międzynarodowych. Iną metodą jest tzw. Sygnalizowanie stanowiska przez dane państwo poprzez wypowiedzi na forum publicznym bezpośrednio przez zainteresowanych, albo upoważnienie kogoś do zaprezentowania owego stanowiska, które z kolei ma zostać zinterpretowane, jako wiadomość, przesłanie dla innego rządu. Jeszcze inną metodą dyplomacji jest tzw. Dyplomacja publiczna. Są to wysiłki mające na celu kreowanie wizerunku państwa w środowisku międzynarodowym, a przy tym podkreślenie jego możliwości wpływania na stan globalnej rzeczywistości.

Racja stanu polityki zagranicznej

Racja stanu jako zjawisko polityczne i wartość polityczna pojawia się w momencie powstania organizacji państwowej.

Definicje racji stanu można podzielić na trzy kategorie :

• bezwzględna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami

• względna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami

• autonomia interesu państwa w stosunku do innych interesów i norm

Racja stanu będąc wartością polityczną spełnia istotne funkcje wobec innych wartości politycznych :

• rozszerzanie lub zwężanie katalogu wartości politycznych

• hierarchizacja wartości

• interpretacja poszczególnych wartości

• integracja wartości

• relatywizacja poszczególnych wartości w odniesieniu do sytuacji historycznej

Racja stanu to także :

• kierowanie się w polityce wyłącznie względami na realny interes państwa, choćby wbrew moralności, czy nawet prawu

• dokonywanie przez państwo wyboru działań w największym stopniu stwarzających możliwości umocnienia jego potęgi, z prawem użycia w tym celu przemocy

• podejmowanie przez państwo działań pozaprawnych i pozamoralnych dla zachowania jego istnienia

---