Polityka zagraniczna.
I. Pojęcie polityki zagranicznej.
1. Cele polityki zagranicznej.
a/ w gestii polityki zagranicznej każdego państwa leży ochrona jego niepodległości i bezpieczeństwa, oraz ochrona interesów ekonomicznych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na interesy grup najbardziej wpływowych na ogólną kondycję danego państwa.
b/ jest to wszelkie działanie służące zapobieżeniu jakiejkolwiek szkodliwej aktywności (penetracji, manipulacji) obcych podmiotów politycznych.
c/ jest ściśle powiązana z bezpieczeństwem i ochroną wartości narodowościowych, strzeżeniem wszelkiego rodzaju tajemnic, a także rozpowszechnianiem i kreowaniem wizerunku danego państwa na forum międzynarodowym.
2. Sposoby prowadzenia polityki zagranicznej.
a/ jest prowadzona przez państwa za pośrednictwem uprawnionych do tego organów lub osób,
b/ prowadzona jest w interesie państwa, formułowanym przez warstwy rządzące, oficjalnie utożsamianym z intere-sem narodowym lub ogólnospołecznym,
c/ jest prowadzona w stosunku do innych państw, z innymi państwami lub przeciwko innym państwom.
3. Polityka zagraniczna a suwerenność.
a/ środowisko międzynarodowe pomimo hierarchicznego zorganizowania (np. sojusze) nie posiada władzy ponad państwowej, która dysponowałaby środkami przymusu i pozbawiała państwa ich suwerenności we wzajem-nych stosunkach.
b/ nie jest powszechnie przyjęte i nie zdarza się aby państwo rezygnując z części uprawnień w zakresie polityki zagranicznej na rzecz instytucji ponadpaństwowych, czyniło to bezwarunkowo i nieodwołalnie.
c/ w takiej sytuacji państwo zawsze zastrzega sobie prawo do wykładni przyjętych dobrowolnie ograniczeń, a także wycofania się ze zobowiązań, które na pewnym etapie mogą przestać odpowiadać jej interesom narodowym.
Kreowanie i realizowanie polityki zagranicznej.
a/ tymi, którzy ją kreują są ludzie i w dalszym ciągu, pomimo postępującej demokratyzacji systemów państwo-wych, pozostaje ona domeną jednoosobowych, bądź też zbiorowych organów państwa.
b/ dzieje się tak dlatego, że organy wykonawcze, częstokroć jednoosobowe, jak prezydent, premier czy minister spraw zagranicznych, są upoważnione do reprezentowania państwa na zewnątrz, utrzymywania stosunków
z innymi państwami oraz do zaciągania w imieniu państwa określonych zobowiązań międzynarodowych.
c/ do teorii polityki zagranicznej wprowadzono także koncepcję „jednostki działania”, która mówi, że polityka zag-raniczna leży w gestii najwyższych organów władzy wykonawczej a priorytety i sposoby realizacji tej polityki wyznacza przywódca. Wtedy to osobowość oraz poglądy polityczne oddziaływują silnie na postępowanie państwa na arenie międzynarodowej.
Polityka zagraniczna jako działanie państwa względem innych państw.
a/ jest przejaw nie tylko własnych interesów ale także wynik cudzego postępowania,
b/ każdorazowa zmiana w postępowaniu innych państw pociąga za sobą konieczność zweryfikowania zasadności własnej działalności, a jeżeli zachodzi taka potrzeba natychmiastowej korekty,
c/ posunięcia takie, wynikające ze zmian na arenie międzynarodowej są często oparte w większym stopniu na in-tuicji, niż na wiarygodnej analizie faktów,
d/ także swoboda decydentów podlega ograniczeniom i to nie tylko przez instytucje demokratyczne. Często zdarza się że różne grupy nacisku prowadzą utajoną kontrole polityki zagranicznej, dokonywaną przez biurokrację resortów i instytucji współuczestniczących w wykonywaniu polityki zagranicznej,
e/ innym sposobem ograniczenia swobody i dowolności decyzji jest planowanie długofalowych działań i zachowań państwa w przewidywanej sytuacji, jednak oceny co do skuteczności takiego postępowania są różne głównie
z uwagi na elementy przypadkowości w polityce międzynarodowej oraz chaotyczność działań, które są charak-terystyczne dla poczynań wielu państw.
II. Czynniki polityki zagranicznej.
Czynnik gospodarczy.
a/ lata 60 i 70-te przyniosły szybki rozwój ówczesnej RFN i Japonii i względny regres Wielkiej Brytanii,
b/ czasami zdarza się też, że wzrost lub spadek siły państwa nie mają wiele wspólnego ze skutecznością jego poli-tyki gospodarczej,
c/ poza wolą i możliwością działania państwa, nastąpić może zmiana w jego położeniu i randze strategicznej, która to z kolei znacząco wpłynie na skuteczność jego polityki zagranicznej.
Środowisko geograficzne.
a/ wielkość czyli powierzchnia terytorialna dawniej w zdecydowanym stopniu stanowiła o obronności kraju,
b/ czynnik przestrzenny jest istotny z militarnego punktu widzenia, szczególnie w rejonach słabo rozwiniętych,
c/ obecnie znaczenia nabiera zagospodarowanie terenu, gęstość zaludnienia oraz sieć komunikacyjna,
d/ czynnik terytorialny w sferze gospodarczej w krajach gdzie odsetek ludności wiejskiej jest niewielki, może być bardziej przeszkodą niż udogodnieniem,
e/ znaczną rolę odgrywają posiadane zasoby naturalne, które stwarzają możliwość oddziaływania na stosunki międzynarodowe a tym samym umożliwiają wykazanie skuteczności polityki zagranicznej państwa.
Położenie geopolityczne.
a/ nie zawsze jest takie samo jak geograficzne i może się zmienić tylko przez wystąpienie konfliktów zbrojnych,
b/ kraje neutralne i niesprzymierzone również mogą odnosić korzyści zarówno w sferze bezpieczeństwa jak i roz-woju współpracy, gdyż posiadają zdecydowanie większą swobodę także w polityce zagranicznej.
Integralność terytorialna państw.
a/ poszczególne kraje przywiązują ogromne znaczenie do maksymalnej ochrony swojej integralności, szczególnie w przypadku kiedy ich tytuł do określonej powierzchni jest niejasno określony i kwestionowany przez innych,
b/ terytorialność państw oznacza, że określony obszar powierzchni może znajdować się pod władzą wyłącznie jed-nego państwa i jest to podstawowy atrybut suwerenności państwowej,
c/ państwo jest tym bezpieczniejsze im ma większe, jednoznaczne poczucie bezsporności jego terytorium,
d/ każde państwo przy budowaniu różnego rodzaju sił czy układów międzynarodowych, powinno brać pod uwagę stanowisko społeczeństw, które posiada głębokie podłoże historyczne i stanowi fundamentalne znaczenie pat-riotyczne i świadomości narodowej.
Czynnik ludnościowy.
a/ w czasach gdy przemysł w znacznym stopniu opierał się na sile roboczej, liczba ludności w danym państwie była wskaźnikiem jego kondycji gospodarczej,
b/ w tym przypadku czynnik ten stanowił także o potędze militarnej państwa,
c/ rewolucja przemysłowa i postęp techniczny sprawiły, że nie liczba ludności ale globalny dochód narodowy sta-nowi podstawę siły państwa,
d/ w odniesieniu do większości krajów uprzemysłowionych, związek pomiędzy liczbą ludności a potencjałem eko-nomicznym jest zachowany, a odwrotnie jest w krajach rozwijających się.
Czynniki strukturalne.
a/ znaczącej pozycji państwa na arenie międzynarodowej powinna towarzyszyć pomyślna struktura czegoś co można nazwać mianem aktywności społecznej,
b/ chodzi tutaj o znaczący odsetek ludności zawodowo czynnej, a także wysokie wskaźniki wykształcenia ogólnego i specjalistycznego w społeczeństwie,
c/ nie bez znaczenia jest też kwestia napływu i odpływu siły roboczej. Jej niedobór może doprowadzić do znacz-nych migracji, co mogłoby doprowadzić do starcia odmiennych kultur oraz tradycji,
d/ zwartość polityczną i siłę państwa osłabiają również problemy narodowościowe i wyznaniowe, gdyż prawie nie ma państw całkowicie jednonarodowych.
Siła militarna państwa.
a/ w obecnych czasach jest to element pośredni, bardziej generalny,
b/ na siłę państwa wpływa jakość wojskowa i jego miejsce państwa w strukturze stosunków międzynarodowych,
c/ dzięki posiadanemu arsenałowi istnieją mocarstwa, które są w stanie zniszczyć potencjalnego przeciwnika a więc zagrażają przetrwaniu, w związku z czym wykształciła się tzw. polityka odstraszania.
d/ państwa które są słabe militarne, skłaniają się ku wzmacnianiu organizacji międzynarodowych i kładą wię-kszy nacisk na maksymalizację skuteczności akcji pokojowych,
e/ państwa, które pretendują do roli mocarstw kładą nacisk na rozbudowę militarną, oraz utrzymanie stałej, du-żej armii i w tym przypadku widoczna jest zbieżność między zasobami militarnymi a ekspansywnymi aspirac-jami ich polityki zagranicznej.
Czynnik ekonomiczny.
a/ zasobność i duże rozmiary gospodarki narodowej mogą decydować o skali pomocy partnerom zagranicznym, a ta z kolei sprzyja wynikom akcji dyplomatycznych,
b/ znaczącym jest fakt, że oprócz państw które są samowystarczalne gospodarczo, są też takie które osiągają zna-czącą pozycję międzynarodową dzięki nowoczesnym technologiom lub wyspecjalizowaniem w jednej dziedzinie.
c/ na politykę zagraniczną wpływa także wymiana towarowa o charakterze międzynarodowym, która oprócz możli-wości wymiany różnorakich usług (turystyka, bankowość, dobra kulturalne itp.) stwarzają także warunki two-rzenia nowych płaszczyzn współpracy i współzależności.
Tożsamość kulturowa.
a/ charakterystyka kulturowa kreuje stopień aktywności danego społeczeństwa, formy i charakter instytucji poli-tycznych, umiejętności organizatorskie, dyscyplinę, stopień przywiązania do niezależności i suwerenności, pra-worządności, demokratyzmu itp.,
b/ w środowisku międzynarodowym ważny jest stosunek społeczności do sprawy pokoju, rozbrojenia itp.,
c/ polityka zagraniczna powinna być realizacją dążeń narodowych, jednakże towarzyszyć temu musi zdrowy roz-sądek prowadzący do podejmowania szeregu kompromisów,
d/ warto dodać, że im większe są cechy podobieństwa do tradycji krajów, tym łatwiejsze jest komunikowanie się pomiędzy tymi państwami.
Ustrój państwowy.
a/ czynnik ustrojowy obejmuje swym zasięgiem wszystkie sfery życia narodowego, począwszy od politycznej po ekonomiczną,
b/ jeżeli ustrój państwa cieszy się społecznym poparciem, dzięki czemu kraj ten może poprawnie się rozwijać, wy-wiera to pozytywny wpływ na politykę zagraniczną,
c/ prawidłowością jest fakt, że państwa charakteryzujące się podobnymi ustrojami funkcjonują w stosunku do siebie w silnych powiązaniach w a polityce zagranicznej skłaniają się ku wzajemnej, intensywnej współpracy.
III. Cele polityki zagranicznej.
Istotę polityki zagranicznej można określić w oparciu o wymogi równowagi funkcjonalnej wobec interesów grup najbardziej wpływowych w państwie, który jednocześnie określa cele owej równowagi.
Wewnętrzna równowaga ekonomiczna to np. pełne zatrudnienie zasobów produkcyjnych, natomiast zewnętrzna równowaga to równowaga bilansu płatniczego.
Wewnętrzna równowaga polityczna jest to pokrewność bieżących interesów podstawowych grup społecznych
z działaniami władzy, a zewnętrzna równowaga to równowaga praw i obowiązków danego państwa w stosunkach
z innymi państwami.
W międzynarodowym systemie suwerennych, często rywalizujących ze sobą państw, cele polityki zagranicznej są najczęściej zorientowane na osiągnięcie własnych jako państwa korzyści.
Elementy realizacji interesu narodowego.
a/ zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju,
b/ zapewnienie ekonomicznego rozwoju kraju między innymi poprzez wspomaganie odpowiednich resortów gospo-darki, równowagę rynkową, stabilność finansową itp.,
c/ wykreowanie sprzyjającego dla kraju tzw. środowiska politycznego,
d/ zapewnienie spójności narodowej co oznacza unikanie posunięć mogących prowadzić do nieodwracalnych, po-działów wszelkiego rodzaju sprzeczności i konfliktów powodujących rozbicie jedności narodowej,
e/ optymalna realizacja interesów grup najbardziej wpływowych w państwie.
IV. Środki i metody polityki zagranicznej.
Stopień w jakim dane państwo wykorzystuje poszczególne instrumenty jest bardzo zróżnicowany ze względu na możliwości i posiadaną siłę danego państwa, co definiuje się jako zdolność do zmuszenia lub przekonania jednego państwa do postępowania w sposób odpowiadający innemu, narzucającemu swą wolę.
2. Środki militarne.
a/ wyraźne lub dorozumiane zagrożenie użycia siły lub faktyczne użycie siły,
b/ posiadanie odpowiedniego arsenału militarnego podkreśla prestiż kraju w stosunkach międzynarodowych, oraz jego wpływ na ogólną sytuację.
Penetracja i interwencja.
a/ próby manipulowania,
b/ wpływ danego państwa na wewnętrzną sytuację polityczną i zachodzące procesy w innym państwie,
c/ propaganda, militarne poparcie dla ośrodków decyzyjnych, sabotaż i terroryzm.
Droga dyplomatyczna.
a/ nawiązywanie i utrzymywanie stosunków dyplomatycznych z innymi państwami,
b/ bezpośrednie rozmowy i negocjacje na szczeblu międzyrządowym,
c/ prezentowanie swoich stanowisk w zakresie polityki zagranicznej na forum międzynarodowym za pośrednic-twem organizacji międzynarodowych,
d/ sygnalizowanie stanowiska przez dane państwo poprzez wypowiedzi na forum publicznym bezpośrednio przez zainteresowane strony,
e/ dyplomacja polityczna czyli wysiłki mające na celu kreowanie wizerunku państwa w środowisku międzynarodo-wym, a przy tym podkreślanie jego możliwości wpływania na stan globalnej rzeczywistości.
Środki ekonomiczne.
a/ udzielanie różnego rodzaju pomocy (dogodne taryfy celne, nisko oprocentowane kredyty itp.),
b/ sankcje ekonomiczne (ograniczenie handlowe, wycofanie, zaprzestanie udzielania pomocy, blokowanie inwes-tycji itp.).
V. Racja stanu.
Definicje racji stanu można podzielić na trzy grupy :
a/ racja stanu jako bezwzględna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami,
b/ racja stanu jako względna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami,
c/ racja stanu jako autonomia interesu państwa w stosunku do innych interesów i norm.
Encyklopedyczne aspekty definiowania.
a/ wzgląd na dobro państwa,
b/ reguły postępowania politycznego,
c/ kryterium oceny postępowania politycznego,
d/ priorytet dla interesu państwowego,
e/ prymat interesu zbiorowego,
f/ moralne podstawy podejmowania przez państwo określonych działań,
g/ priorytet nad normami moralnymi i prawnymi,
h/ argument dla określonego działania politycznego,
Racja stanu to także :
a/ kierowanie się w polityce wyłącznie względami na realny interes państwa, choćby wbrew moralności czy nawet prawu,
b/ dokonywanie przez państwo wyboru działań w największym stopniu stwarzających możliwości umocnienia jego potęgi, z prawem użycia w tym celu przemocy,
c/ podejmowanie przez państwo działań pozaprawnych i pozamoralnych, dla zachowania jego istnienia.
Funkcje racji stanu wobec innych wartości politycznych.
a/ rozszerzenie lub zawężenie katalogu wartości politycznych,
b/ hierarchizacja wartości,
c/ interpretacja poszczególnych wartości,
d/ integracja wartości,
e/ relatywizacja poszczególnych wartości w odniesieniu do sytuacji historycznej.