POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA
Transformacja polityki zagr. po 1989
- przeobrażenia wewn.
- zmiana środowiska m/n
- polityka zagr. „pasem transmisyjnym” nacisku zewn. na przeobrażenia wewn.
Zmiany:
ułożenie od podstaw stos. dwustronnych z 7 nowymi sąsiadami
integracja europejska
członkostwo w NATO
bliski sojusz z USA
odmiana stosunków pol. - niem.
włączenie w system gosp. liberalnej -> WTO, OECD
Transformacja polskiej polityki zagr. po 1989
Pole polityki zagr.:
struktury społ. (wielkie grupy społ., grupy interesów, partie polit.)
do 1989
- monopol władzy partii komunistycznej
- pozbawienie społ. podmiotowości
- sojusz z ZSRR gwarantem utrzymania władzy
po 1989
- pluralizm polit. (pomimo braku dojrzałości polit.)
gospodarka narodowa (ustrój gosp., wielkość produkcji i handlu, finanse, u-m/n gosp.) -> wiąże kraj z określonymi strukturami gosp. m/n
do 1989
- gospodarka planowa (90% udziału państwa w prod.)
- udział w RWPG -> określenie udziału w „światowym podziale pracy”
- 2/3 obrotów gosp., w tym 1/3 z ZSRR
po 1989
- otwarcie na Zachód -> gosp. rynkowa z własnością pryw.
- członek - założyciel WTO 1995 (z GATT)
- członek OECD 1996
- 2001 obroty: 80% OECD (2/3 UE; 1/3 Nie)
- uzależnienie od surowców z Rosji -> 80%
- inwestycje kapitałowe: USA, Nie, Wło, Fra
- konieczność promocji pol. gosp., ułatwiania eksportu i przyciągania kapitału zagr.
- radzenie sobie w sytuacjach nacisków czy ryzyka niekorzystnych decyzji ze str. zagr. inwestorów
wartości ideowe i ideologiczne w życiu polit. (systemy wartości, wizje rzeczywistości, doktryny)
do 1989
- polityka zgodna z ustrojem wewn.
- „satelita” ZSRR, niepełna suwerenność
po 1989
- demokracja, rządy prawa
- prawa człowieka
- cywilizacja Europy i Zachodu
-> kontakty z państwami Eur i Am. Płn.: dwustronne i udział w organizacjach m/n
świadomość społ. / opinia publ. (światopogląd, wykształcenie, doświadczenia hist.)
do 1989
- społ. pozbawione wpływu na polit.
po 1989
- przynależność po europ. kręgu cywilizacyjnego
- związki z rel. rzymsko-kat.
- 77% poparcia w referendum unijnym 2003
Uwarunkowania polit. zagr.
terytorium (położenie, granice)
312 tys. km2 - 8. w Europie
centralne położenie, granice niekwestionowane przez sąsiadów
brak naturalnych granic od E i W -> kraj tranzytowy w sensie transportowym, komunik., ekon., ale także militarnym!
38 mln ludzi - 8. w Europie
ludność
homogeniczna narodowościowo (kwestia interwencji)
starzenie się społ. -> konieczność otwarcia na migracyjną siłę roboczą (zagrożenia)
wysokie bezrobocie (III - 14,4%) -> Polacy wyjeżdżają i pracują na cudze PKB!
u. gospodarcze
słaby potencjał -> nie dostarcza atutów polit. zagr.
niski poziom dochodu nar. per capita - ok. 1900 USD (25. w UE)
niski poziom eksportu
deficyt w obrotach handl.
niski poziom własnych zasobów kapitałowych
- niemożliwość zewn. ekspansji kapitałowej
- potrzeba kapitału zagr. do modernizacji
brak rezerw finansowych na pomoc dla biednych i promocję interesów w stos. dwustr.
niskie składki do organ. m/n -> brak możl. odgrywania roli, forsowania pol. stanowisk i kandydatów
czynnik militarny
nowoczesny sprzęt wojskowy
- prod. i eksport (wpływy polit.)
- zakup
mylące: zakup F-16 (grudzień 2002) i wojna w Iraku
nakłady na obronność tylko 1,9% budżetu -> pomimo niekorzystnego położenia geostrateg.
Rekompensata niekorzystnych uwarunkowań:
reformy Balcerowicza
szybki wzrost gosp.
położenie na styku z Europą Wsch. -> Polska jako „emerging market”, lider mniejszych państw w regionie i partner dla państw spoza
szybka transformacja ustroju polit. i wewn. stabilność zasad demokracji
trwałość orientacji m/n -> pewność, solidność i przewidywalność (w odróżnieniu od innych państw bloku komun.)
Zasady i kierunki pol. polityki zagr.
Odzyskiwanie suwerenności
kryzys polit., instytucjonalny, ekon. i społ. po 1989
ogromne oczekiwania społ.
polityka zagr. pozbawiona materialnych i kadrowych środków
gwałtowne zmiany w środ. m/n, upadek układu Wsch. - Zach.
konieczne obranie strategicznego kierunku rozwoju polit. zagr.
„Po pierwsze suwerenność” - K. Skubiszewski, 25 IX 1989, sesja ZO ONZ
unormowanie stosunków dwustr. z 7 (dotąd 3) sąsiadami -> nowi w rozumieniu prawa m/n
- Niemcy: Traktaty o granicy z XI 1990 oraz o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z VI 1991
- Rosja: układy o równoprawnym partnerstwie i respektowaniu interesów narod. (wizyta Wałęsy w Moskwie w V 1992)
- Ukraina V 1992
- Białoruś VI 1992 (problemy ws. Białostocczyzny)
- Litwa IV 1994 (spory ws. praw mniejszości)
- Czechosłowacja X 1991 (potwierdzony protokołami z Cze i Sło)
Powrót do Europy
Polska zawsze częścią Europy, ale po 1945 systemowe odcięcie od norm i wartości cywilizacji europ. (polit., ekon., społ.)
26 IV 1990 expose MSZ Skubiszewskiego
- współtworzenie syst. bezp. europ. (gł. KBWE, także WE i RE)
- współpraca z Niemcami i ZSRR
- rozwijanie nowych powiązań region.
- rozszerzanie powiązań z USA i Europą Zach.
- rozbudowa stos. z państwami innych kontynentów
- rekonstrukcja stos. gosp. z zagranicą (red. zadłużenia, pomoc gosp.)
- współpraca z organ. m/n
- umacnianie podst. zasad prawa i stos. m/n, w tym praw człowieka
- znoszenie barier osob. w ruchu oraz łączność z Polonią
-> krytyka, że aż tyle „priorytetów”, ale tyle było zadań!!
włączanie się w zach. organ. m/n
- Rada Europy (I 1990 wniosek o przyjęcie, na jesieni „zaproszony gość”, IX 1991 członkostwo -> po wolnych wyborach)
- Wspólnoty Europ. (XII 1991 układ o stow.+intencja członkostwa, VI 1993 kryteria kopenhaskie, IV 1994 form. wniosek o przyjęcie, III 1998 - II 2002 negocjacje akcesyjne, 1 V 2004 członkostwo)
- UZE (1993 wniosek a 1994 stow., potem marginalizacja)
stosunki dwustronne
- rola Polski w przemianach '89 i śmiałe reformy -> respekt na Zachodzie: umowy, red. zadłużenia, wizyty, znoszenie wiz
- VIII 1991 „trójkąt weimarski”
- rozbudowa stos. z USA (deklaracja o stos. dwustr. i układ o stos. gosp. i handl. z 1990, redukcja długów w ramach klubów paryskiego i londyńskiego) -> ważna w kontekście Rosji
- bezpieczeństwo
- pocz. gł. KBWE
- do IX 1993 wojska ros. w Polsce
- „Założenia pol. polit. bezp.” z 1992 -> kierunek NATO do końca XX w.
- 12 III 1999 - członkostwo
- amerykanizacja pol. polit. bezp. -> brak zaufania do NATO i UE?
Region
celem wyodrębnienie EŚr. z EWsch. -> rozszerzenie nań instytucji zach.
II 1991 - Grupa Wyszehradzka
- stos. z Rosją
- demontaż RWPG i UW
- starania o NATO
III 1992 - Rada Państw Morza Bałtyckiego: Nor, Szw, Fin, Dan, Lit, Łot, Est, Ros, Pol, Nie, Isl (od 1995)
Inicjatywa Środkowoeur. - Aus, Jug, Wło, Węg (1989), Cze (1990), Polska (1991) -> hexagonale
współpraca transgran. wzdłuż wszystkich granic (także wyspy na Bałtyku)
problemy w stos. z Rosją
- Ros nie pogodziła się z utratą wpływów
- nie poddanie się przez Pol „im mocniejsza na wsch….” itp.
- utrata ros. rynku
- uzależnienie energetyczne
Ukraina
- niestabilność przemian (podobnie Białoruś)
- wsparcie ze strony Pol. -> „partnerstwo strategiczne”
- jesień 2004 - „pomarańczowa rewolucja”
- zapobieganie podziałowi Europy wzdłuż pol. granicy wsch.
Stolica Apost.
- JP2
- konkordat 1993 (ratyfikacja 1998)
- wsparcie europ. aspiracji Polski
- ochrona przez Pol chrześcijańskich wartości w Europie
Kierunek pozaeurop.
gł. kierunek - euroatlantycki
przyczyny słabych stos. pozaeurop.
- rzeczywiste pole interesów
- potencjał i możliwości
- organizacja świata w bloki regionalne, fragmentacja
nasilenie kontaktów gosp. z Azją Wsch. (Korea Płd., Tajwan, Malezja, Indonezja, Tajlandia - niekorzystnie z Chinami (deficyt) i Japonią (wkurzeni za redukcję długów PRL-u)
intensywniej z krajami arabskimi
- wojna w Zatoce, sankcje wobec Iraku, konflikt bliskowsch., wojna w Iraku (także gosp.)
słabe kontakty z Czarną Afryką -> brak $ na pomoc gosp., rozwoj.
- ożywienie z RPA i Afryką Płn.
Ameryka Łac. poza zasięgiem - za małe środki
- ożywienie polit. i handl. z Chile, Arg i Bra
rozwój stos. dwustr. z Izraelem
- szczególne więzy hist. i kult.
- przełamywanie uprzedzeń
umacnianie zasad prawa i stos. m/n, w tym praw człowieka
- IX 1991, ZO - ocena wyzwolenia Kuwejtu przez Skubiszewskiego
- 1998 - Geremek (msz 1997-2000) Przewodniczącym OBWE w Europie -> zwolennik interwencji humanitarnej (kwestia Kosowa)
- VI 2000 „Ku wspólnocie demokracji” 107 msz w Polsce
- 2002 - propozycja Nowego Aktu Polit. dla NZ
trzy etapy ewolucji polit. zagr.:
suwerenność 1989 - 1992
- wyzwolenie z ograniczeń sprzed 1989
- ułożenie stos. dwustr. zgodnie z zasadami prawa m/n (sąsiedzi i Zachód)
- obranie kierunku na UE i NATO
- rozwój współpracy subregion.
bezpieczeństwo 1993 - 1997/98
- wejście do NATO
rozwój - od poł. lat 90.
- „walka o Unię”
- przejście od satelickiej zależności, regresu gosp. i cywiliz. do Polski wolnej, bezp., z perspektywami rozwoju gosp. i cywil.
* V 2005, Warszawa - III szczyt RE
Instytucjonalne podstawy polityki zagr. RP
Konstytucja RP z 6 IV 1997
demokratyczne państwo prawne (art.2) -> społ. państw demokrat., obrona i promocja demokracji
Pol przestrzega wiążącego ją prawa m/n (art.9)
źródła prawa (rdz. III):
- ratyfikacja lub wypowiedzenie umowy m/n wymaga zgody w ustawie ws.: (art.89)
- wojny
- sojuszy lub ukł. wojsk.
- wolności, praw lub obow. obywateli
- członkostwa w organ. m/n
- znaczącego obciążenia finansowego państwa
- możliwość przekazania organizacji lub organowi m/n kompetencji organów władzy państw. (art.90) -> vide: UE (2/3 przy połowie posłów)
- umowa ratyfikowana ma pierwszeństwo przed ustawą (art.91)
uprawnienia prezydenta
- na straży suwerenności i bezp. państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorium (art. 126)
- reprezentuje państwo: ratyfikacja i wypowiadanie umów m/n, przyjmowanie listów uwierzytelniających, mianowanie i odwoływanie ambasadorów
- nie działa sam - wymóg koordynacji z RM i msz (art.133)
- dziedzina bezp. (art.134-136)
Rada Ministrów
- prowadzi polit. zagr., zapewnie bezp. zewn. (art.146)
- ogólne kierownictwo w stos. z innymi państwami i organ. m/n
- zawieranie umów m/n
-> dualizm kompetencji - wzmacnia lub osłabia (kohabitacja) oddziaływanie zewn.
parlament
- decyduje o wojnie i pokoju (art.116) -> tylko to w konstytucji
- zatwierdza skład rządu i jego program
- przyjmuje doroczne expose msz
- zapytania do msz
- decyduje o budżecie MSZ
- KSZ Sejmu (m.in. przesłuchuje kandydatów na ambasadorów)
- rola Komisji do Spraw Europejskich -> przyjęcie unijnych regulacji
- udział posłów w m/n zgromadzeniach parlamentarnych
- Marszałek Senatu - kontakty z Polonią
realizacja polityki zagr. -> organy admin. publ.
- msz oraz m. finansów, gosp., obrony, polityki społ. sprawiedliwości (spotkanie z zagr. odpowiednikami)
- 1996 Urząd Komitetu Integracji Europejskiej
- MSZ: stosunki m/p i z org. m/n, reprezentowanie i ochronę interesów RP zagr., współpraca z Polonią, promocja Pol
- koordynacja działań wszystkich organów!!!
- realizacja polit. rządu -> statut i zakres msz ustalany przez premiera
- podlegają mu przedstawicielstwa dyplom. i konsul.
- dysponent 45. części budżetu (0,4%, 900 mln)
- 27 VII 2001 Ustawa o służbie zagran. -> profesjonalizacja, odpartyjnienie
- 2002 - powołanie przez Cimoszewicza Akademii Dyplom.
- istota budżetu:
- udział w gremiach typu „g-ileś”
- programy pomocy rozwojowej -> dostęp do rynków, surowców
- organizacja wielkich konferencji
- media o m/n zasięgu
- tworzenie marki narodowej!
pozytywy polityki zagr. po 1989
- dynamika i kreatywność
- dobrzy realizatorzy
- zgoda sił rządzących co do głównych kierunków polityki
- sprzyjająca sytuacja m/n
Expose msz A. D. Rotfelda (21 I 2005)
utrwalanie miejsca Pol w UE
wsparcie NATO i UE dla zmian na Ukr
utrwalenie uprzywilejowanego char. stos. z USA
zmiana formuły zaangażowania w Iraku (z milit. na cywil.)
poszukiwanie nowej formuły stos. z Nie
dobre przygotowanie szczytu RE w W-wie i aktywność w instytucjach wielostr.
działanie na kierunkach pozaeurop.
sprzyjanie rozwojowi gosp. kraju
troska o bezp., suwerenność -> wynikające z pewności miejsca w gronie państw zach. aspiracje do wnoszenia wkładu w geopolit. zmiany w regionie (Ukr) i stabilizację bezp. globalnego (Irak)