Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej

00-644 Warszawa, ul. Polna 46 A

Centrala: 825 44 51 (:3); Sekretariat tel./fax: [phone]; Internet: www.cmppp.edu.pl; E-mail: [e-mail]
___________________________________________________________________________________________________

PORADNICTWO PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNE
W ŚWIETLE DANYCH SPRAWOZDAWCZYCH
ZA ROK SZKOLNY 2004/2005

WPROWADZENIE

Z dniem 1 stycznia 2005 r. weszła w życie Ustawa z dnia 19 lutego 2004 r. o systemie informacji oświatowej (Dz. U. Nr 49, poz. 463), na mocy której dotychczasowy system sprawozdawczości statystycznej zaczęto stopniowo zastępować systemem administracyjnych baz danych oświatowych. Założeniem Systemu Informacji Oświatowej ma być uzyskiwanie danych niezbędnych do prowadzenia polityki edukacyjnej państwa, podnoszenie jakości i upowszechnianie edukacji, a także usprawnianie finansowania zadań oświatowych (Art. 1 Ustawy).

Dotychczas w sektorze oświatowym były prowadzone cykliczne, ale nie powiązane ze sobą badania oraz oddzielnie gromadzone dane. Podstawową słabość dotychczasowego sposobu zbierania informacji stanowił brak wymiany danych między gromadzącymi je podmiotami. Utrudniało to zarządzanie i organizację pracy sektora edukacyjnego. Powstanie jednolitego, wielopoziomowego systemu miało na celu:

• usprawnić proces gromadzenia i przetwarzania danych,

• ułatwić budowę wskaźników oświatowych,

• zoptymalizować dokonywanie analiz i przygotowywanie raportów,

• wspierać zarządzanie oświatą,

• kreować jednolitą politykę edukacyjną, zarówno na szczeblu lokalnym, jak i globalnym,

• umożliwić płynną dystrybucję informacji między wszystkimi elementami objętymi SIO, a tym samym uzyskiwanie aktualnych i rzetelnych danych.

SIO został stworzony w celu zgromadzenia w jednej, spójnej bazie, informacji z zakresu sprawozdawczości statystycznej, rozproszonych dotychczas pomiędzy Głównym Urzędem Statystycznym, Ministerstwem Edukacji i Nauki, Jednostkami Samorządu Terytorialnego, a także instytucjami innych resortów. Swoim zakresem obejmuje trzy moduły:

1. zaszyfrowaną ewidencję szkół i innych placówek oświatowych - dane na temat zajmowanego terenu, posiadanych pomieszczeń, wyposażenia oraz kosztów prowadzenia jednostki,

2. zaszyfrowaną ewidencję nauczycieli (w tym: wynagrodzenia, kwalifikacje, zajęcia lekcyjne) oraz pracowników niepedagogicznych,

3. zbiorcze dane o uczniach, absolwentach i spełnianiu obowiązku nauki.

Szczegółowy zakres zbieranych danych, w tym dotyczących poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego, określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 16 grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych w bazach danych oświatowych, zakresu danych identyfikujących podmioty prowadzące bazy danych oświatowych, terminów przekazywania danych między bazami danych oświatowych oraz wzorów wydruków zestawień zbiorczych (Dz. U. z 2004 r Nr 277, poz. 2746).

Informacje są gromadzone w formie elektronicznej i przekazywane w formie dokumentu elektronicznego przez teletransmisję danych lub na nośnikach elektronicznych.

Przedstawiony poniżej materiał jest pierwszym opracowaniem powstałym na podstawie danych uzyskanych w oparciu o nowo wprowadzony System Informacji Oświatowej przekazanych Centrum Metodycznemu Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej przez Centrum Obliczeniowe Ministerstwa Edukacji i Nauki. Opóźnienie w przygotowaniu raportu zaistniało na skutek dużych trudności powstałych podczas zbierania i przetwarzania informacji z poszczególnych placówek w systemie SIO. Ostateczna wersja danych, na podstawie której opracowano niniejszy raport, pochodzi z dnia 16 lutego 2006 roku. Uzyskane informacje są nieporównywalne z danymi przedstawionymi w poprzednich raportach ze względu na inną metodę ich zbierania i przetwarzania. Dopiero w kolejnym raporcie będzie możliwe dokonanie analiz porównawczych.

Cykliczny raport o stanie poradnictwa za rok szkolny 2004/2005 sporządzono w Pracowni Rozwoju Poradnictwa w ramach realizacji statutowego zadania Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej polegającego na gromadzeniu, analizowaniu, opracowywaniu i monitorowaniu informacji dotyczących działalności publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych na terenie kraju. Jest on, jak wspomniano wyżej, podsumowaniem danych liczbowych uzyskanych w systemie SIO oraz sprawozdań opisowych z pracy poradni nadesłanych przez wizytatorów ds. poradnictwa z 16 województw. Podobnie, jak w latach ubiegłych, zawiera informacje dotyczące:

• sieci poradnictwa

• stanu zatrudnienia kadry,

• działalności diagnostycznej poradni,

• form pomocy udzielanej dzieciom, młodzieży, nauczycielom, rodzicom
  i wychowawcom,

• trudności i osiągnięć w realizacji zadań statutowych poradni.

Opracowany materiał zostanie przekazany do MEiN oraz zamieszczony na stronach www Pracowni Rozwoju Poradnictwa. Może stanowić źródło informacji dla wielu instytucji
i organizacji również pozaresortowych. Szczegółowe dane ilustrujące sytuację poradnictwa
w poszczególnych województwach gromadzone są i przechowywane w Pracowni Rozwoju Poradnictwa Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej. Stanowią unikatowe materiały w skali kraju

I. SIEĆ PUBLICZNYCH PORADNI PSYCHOLOGICZNO- PEDAGOGICZNYCH

Sieć poradni w znaczący sposób decyduje o dostępności pomocy. Na terenie Polski,
w zdecydowanej większości powiatów, funkcjonowała przynajmniej jedna publiczna poradnia psychologiczno-pedagogiczna, a na obszarze wielu powiatów działało ich kilka. Ogółem było 557 publicznych poradni, w tej liczbie znajdowało się również 21 poradni specjalistycznych w 8 województwach.

Tabela 1. Liczbowy wykaz poradni w poszczególnych województwach

Lp.	Województwo	PPP	w tym poradnie specjalistyczne
	Dolnośląskie	47	-
	kujawsko-pomorskie	27	2
	lubelskie	38	2
	lubuskie	21	-
	łódzkie	36	2
	małopolskie	45	2
	mazowieckie	79	4
	opolskie	15	-
	podkarpackie	28	2
	podlaskie	22	-
	pomorskie	27	-
	śląskie	50	5
	świętokrzyskie	18	-
	warmińsko-mazurskie	25	-
	wielkopolskie	51	2
	zachodniopomorskie	28	-
Ogółem:		557	21

Działalność poradni specjalistycznych skoncentrowana była na specyficznym, jednorodnym charakterze problemów, z uwzględnieniem potrzeb środowiska, a mianowicie na:

• poradnictwie rodzinnym i wspomaganiu wychowawczej funkcji rodziny,

• wczesnej interwencji i wspomaganiu rozwoju dziecka w wieku od urodzenia do 7 roku życia,

• udzielaniu pomocy dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym lub z dysfunkcjami rozwojowymi oraz ich rodzinom,

• udzielaniu pomocy młodzieży w rozwiązywaniu problemów okresu dorastania,

• udzielaniu pomocy dzieciom i młodzieży z wybitnymi uzdolnieniami,

• profilaktyce problemowej, w tym profilaktyce uzależnień dzieci i młodzieży.

II. KADRA PORADNICTWA

Poradnie w całym kraju zatrudniały pracowników pedagogicznych, a ogólna ich liczba wynosiła w zależności od sposobu dokonywania wyliczeń:

• liczba etatów liczona „ze stanowisk” - 5 108,

• liczba osób liczona „ze stanowisk” - 5 407,

• liczba etatów liczona „z obowiązków” - 6 886.

W dalszej części raportu wszelkich przeliczeń, związanych z kadrą poradnictwa, dokonywano w opariu o liczbę etatów liczoną „z obowiącków”, tzn. 6 886 etatów, gdyż była ona najbliższa liczbie zatrudnienia pracowników pedagogicznych w ub. roku sprawozdawczym.

Tabela 2.

Struktura zatrudnienia kadry specjalistów

Pracownicy pedagogiczni	Liczba etatów liczona ze stanowisk	Liczba osób liczona ze stanowisk	Liczba etatów liczona z obowiązków
psycholodzy	2 281	2 411	3 084
pedagodzy	1 976	2 077	2 691
logopedzi	772	833	1 015
doradcy zawodowi	47	50	49
socjolodzy	21	22	28
rehabilitanci	11	14	19
ogółem	5 108	5 407	6 886

Poradnie zatrudniały również lekarzy różnych specjalności, a ich liczba w przeliczeniu na etaty wynosiła 125, a w przeliczeniu na osoby 290. Lekarze zatrudniani byli w niepełnym wymiarze, przeważnie na umowy cywilno-prawne, a liczbę godzin pracy dostosowywano do potrzeb danej placówki. Brali oni najczęściej udział w posiedzeniach Zespołów Orzekających, co jest zapisane w odpowiednich aktach prawnych. W skali kraju liczba etatów oscylowała od 0,70 (woj. lubuskie) do 76 (woj. mazowieckie).

Istotne dla oceny funkcjonowania poradni na terenie kraju wydaje się porównanie potencjalnego obciążenia pracowników pedagogicznych ( Tabela 3 ) z:

• liczbą dzieci i młodzieży przyjętych przez poradnie przypadającą średnio na jednego pracownika pedagogicznego (Tabela 4),

• procentem dzieci i młodzieży przyjętych przez poradnie w stosunku do dzieci

i młodzieży w wieku 0-19 wg danych demograficznych ( Tabela 5 ).

Tabela 3.

Liczba dzieci i młodzieży w wieku 0-19 wg danych demograficznych (30.06.2005r.) przypadająca w r. szk. 2004/2005 na jednego pracownika pedagogicznego, pedagoga, psychologa, logopedę:

Województwo	Liczba dzieci wg danych demograficz- nych	Średnia na jeden etat pracownika pedagog.	Psycholog	Pedagog	Logopeda
Dolnośląskie	645 553	1 212	2 924	2 983	7 117
Kujawsko-Pomorskie	515 989	1 455	3 703	3 204	10 382
Lubelskie	552 746	1 237	2 685	3 339	8 123
Lubuskie	250 563	932	2 496	2 020	6 772
Łódzkie	569 492	1 174	2 572	3 174	7 420
Małopolskie	828 852	1 597	3 101	5 253	9 189
Mazowieckie	1 180 083	1 243	2 242	4 310	8 960
Opolskie	244 274	1 494	3 537	3 617	10 529
Podkarpackie	567 100	1 769	4 103	4 250	12 673
Podlaskie	306 521	1 462	3 827	3 525	7 404
Pomorskie	556 512	1 509	3 536	3 655	10 100
Śląskie	1 047 618	1 531	3 239	3 963	12 608
Świętokrzyskie	310 533	604	1 704	1 236	4 057
Warmińsko-Mazurskie	378 131	1 576	4 018	3 618	10 083
Wielkopolskie	850 027	1 635	3 522	4 060	13 148
Zachodniopomorskie	406 611	1 319	3 492	2 848	9 006
KRAJ	9 210 605	1 338	2 987	3 423	9 070

Analizując powyższe dane można stwierdzić, że potencjalne średnie obciążenie kadry pedagogicznej poradni (liczba dzieci i młodzieży na jednego pracownika pedagogicznego) było bardzo zróżnicowane. Największe występowało w województwach: podkarpackim

(1 769), wielkopolskim (1 635) oraz małopolskim (1 597), najmniejsze natomiast było
w województwach: świętokrzyskim (604), lubuskim (932) i łódzkim (1 174). Najbardziej obciążonym potencjalnie specjalistą był logopeda w województwach: wielkopolskim

(13 148), podkarpackim (12 673) i śląskim (12 608), co wynika z faktu zatrudnienia
w poradniach zbyt małej liczby logopedów - 1 015 etatów w skali kraju.

W dalszej części raportu zostaną przedstawione dane liczbowe dotyczące faktycznego obciążenia poszczególnych specjalistów rozumianego jako liczba wykonanych diagnoz.

Tabela 4.

Liczba dzieci i młodzieży w wieku 0-19 przyjętych przez poradnie w r. szk. 2004/2005 przypadająca na jednego pracownika pedagogicznego.

Województwo	Liczba dzieci	Pracownik pedagogiczny
Dolnośląskie	82 046	154
Kujawsko - Pomorskie	61 533	173
Lubelskie	43 861	98
Lubuskie	28 133	105
Łódzkie	97 453	201
Małopolskie	60 374	116
Mazowieckie	162 033	171
Opolskie	24 470	150
Podkarpackie	44 354	138
Podlaskie	39 841	190
Pomorskie	77 641	211
Śląskie	96 896	142
Świętokrzyskie	22 743	44
Warmińsko-Mazurskie	46 813	195
Wielkopolskie	70 895	136
Zachodniopomorskie	43 640	142
KRAJ	1 002 726	146

Z analizy tabeli wynika, że największe faktyczne obciążenie pracownika pedagogicznego poradni (średnia krajowa - 146) było w województwach: pomorskim (211), łódzkim (201), warmińsko-mazurskim (195), natomiast najmniejsze zanotowano w województwach: świętokrzyskim (44), lubelskim (98) oraz lubuskim (105).

Tabela 5.

Procent dzieci i młodzieży przyjętych przez poradnie w r. szk. 2004/2005 w stosunku
do dzieci i młodzieży w wieku 0-19 wg danych demograficznych.

Województwo	Liczba dzieci wg danych demograficznych	Liczba dzieci przyjętych przez poradnie	%
Dolnośląskie	645 553	82 046	12,71
Kujawsko - Pomorskie	515 989	61 533	11,93
Lubelskie	552 746	43 861	7,94
Lubuskie	250 563	28 133	11,23
Łódzkie	569 492	97 453	17,11
Małopolskie	828 852	60 374	7,28
Mazowieckie	1 180 083	162 033	13,73
Opolskie	244 274	24 470	10,02
Podkarpackie	567 100	44 354	7,82
Podlaskie	306 521	39 841	13,00
Pomorskie	556 512	77 641	13,95
Śląskie	1 047 618	96 896	9,25
Świętokrzyskie	310 533	22 743	7,32
Warmińsko-Mazurskie	378 131	46 813	12,38
Wielkopolskie	850 027	70 895	8,34
Zachodniopomorskie	406 611	43 640	10,73
KRAJ	9 210 605	1 002 726	10,89

Z zestawienia danych wynika, że najwięcej procentowo dzieci i młodzieży przyjęły poradnie (średnia krajowa - 10,89 %) w województwach: łódzkim (17,11 %), pomorskim (13,95%), mazowieckim (13,73%), najmniej w województwach: małopolskim (7,28 %), świetokrzyskim (7,32 %), podkarpackim (7,82 %).

Analizując dane liczbowe zawarte w powyższych trzech tabelach można stwierdzić, że są one bardzo zróżnicowane:

• potencjalne średnie obciążenie pracownika pedagogicznego poradni waha się
  od 604 do 1 769 osób,

• faktyczne średnie obciążenie pracownika pedagogicznego poradni wynosi
  od 44 do 212 osób,

• procent przyjętych dzieci i młodzieży w poszczególnych województwach oscyluje od 7,28% do 17,11%.

• w województwie świętokrzyskim, zanotowano najniższe, zarówno potencjalne, jak
  i faktyczne, obciążenie pracownika pedagogicznego, a w poradniach przyjęto procentowo najmniejszą liczbę klientów.

• w województwie podkarpackim, gdzie występowało najwyższe potencjalne obciążenie pracownika pedagogicznego, procent przyjętych osób był jednym z najniższych w kraju, a faktyczne obciążenie pracownika pedagogicznego było również poniżej średniej krajowej.

III. DZIAŁALNOŚĆ DIAGNOSTYCZNA PORADNI

Publiczne poradnie, jak co roku, prowadziły działalność diagnostyczną, terapeutyczną, profilaktyczną i doradczą. Oddziaływania specjalistów koncentrowały się m.in. na: pracy z dzieckiem i rodziną, terapii logopedycznej, psychoterapii, psychoedukacji, doradztwie, interwencji w środowisku ucznia, działalności profilaktycznej i informacyjnej oraz indywidualnych i grupowych konsultacjach.

W analizowanym okresie sprawozdawczym liczba dzieci i młodzieży (0-19 lat) wg danych demograficznych na 30 czerwca 2005 r. wynosiła w Polsce 9 210 605 (o 312 207 mniej niż w ub. roku).

Poradnie psychologiczno-pedagogiczne udzieliły pomocy 1 218 282 dzieciom i młodzieży
(w liczbie tej mieszczą się osoby, dla których założono teczki indywidualne lub wpisano je imiennie do rejestru oraz te, którym udzielono porad bez badań), co stanowi 13,23 % całej populacji, w tym:

• założono teczki lub wpisano do rejestru - 1 002 726, co stanowi 10,89 % całej populacji ,

• udzielono porad bez badań - 215 556, co stanowi 2,34 % całej populacji .

Liczba klientów przyjętych przez poradnie na terenie kraju była bardzo zróżnicowana
i wynosiła od 22 743 do 162 033 w województwie. Wynik ten był uzależniony od wielu czynników, m.in. od:

• wielkości województwa,

• liczby dzieci i młodzieży w wieku 0-19 lat na danym terenie,

• liczby poradni i zatrudnionej w nich kadry,

• nasilenia problemów charakterystycznych dla danego województwa,

• form pomocy psychologiczno-pedagogicznej udzielanej przez specjalistów,

• form pracy stosowanych podczas realizacji zadań.

Z analizy materiału (Tabela 5) wynika, że najwięcej osób przyjęto w województwach: mazowieckim (162 033), łódzkim (97 453) i śląskim (96 896), najmniej natomiast
w województwach: świętokrzyskim (22 743), opolskim (24 470) oraz lubuskim (28 133).

Rodzaje i liczbę badań oraz wskaźniki procentowe dzieci i młodzieży objętych badaniami poradni na terenie całej Polski, obliczone w stosunku do ogólnej populacji dzieci i młodzieży w wieku od 0-19 lat, przedstawia poniższa tabela:

Tabela 6. Liczba przeprowadzonych badań diagnostycznych i odsetek dzieci objętych badaniami.

Rodzaj badań	Liczba badań	% dzieci i młodzieży objętych badaniami
psychologiczne	476 963	5,18
pedagogiczne	424 395	4,60
logopedyczne	165 264	1,79
lekarskie	29 710	0,32

Największy procent dzieci i młodzieży objęto badaniami psychologicznymi i pedagogicznymi, co uwarunkowane było m.in. tym, że psycholodzy i pedagodzy reprezentowali najliczniejszą grupę specjalistów zatrudnionych w poradniach, a przeprowadzane przez nich badania stanowiły podstawę dokonywanej diagnozy.

Liczbę badań diagnostycznych w poszczególnych grupach wiekowych obrazuje Tabela 7.

Tabela 7 .

Liczba badań diagnostycznych z podziałem na wiek dzieci i młodzieży

Rodzaj badań	Dzieci do 3 r.ż.	Dzieci przedszkolne	Uczniowie szkół podst.	Uczniowie gimnazjów	Uczniowie szkół ponad-gimnazjal.	Młodzież nie ucząca się i nie pracująca	Ogółem
Psychologiczne	4 747	69 361	216 804	121 549	62 652	1 850	476 963
pedagogiczne	2 614	48 114	206 741	113 064	53 160	702	424 395
logopedyczne	4 429	98 724	54 305	5 249	2 383	174	165 264
lekarskie	941	4 284	12 995	8 202	3 210	78	29 710
Ogółem:	12 731	220 483	490 845	248 064	121 405	2 804	1 096 332

Jak wynika z powyższych danych, badaniami diagnostycznymi w poradni objęto :

• uczniów uczęszczających do szkół podstawowych - 490 845, co stanowi 18,02 %, ogólnej liczby ww. uczniów - wynoszącej 2 723 700

• uczniów gimnazjów - 248 064, co stanowi 15,05 %
  ogólnej liczby ww. uczniów - 1 648 800,

• uczniów szkół ponadgimnazjalnych - 121 405, co stanowi 6,74 %
  ogólnej liczby ww. uczniów - 1 802 400,

• dzieci w wieku przedszkolnym - 220 483, co stanowi 14,59 %
  ogólnej liczby dzieci w wieku 3-6 lat (1 511 329),

• młodzież nie uczącą się i nie pracującą - 2 804.

Nie posiadamy informacji dotyczącej liczby uczniów nie wypełniających obowiązku szkolnego, a uwzględnionych w badaniach poradni.

Wskaźniki procentowe osób badanych z poszczególnych grup wiekowowych uwzględniające rodzaje przeprowadzonych badań, zawierają tabele:

Tabela 8.

Dzieci do 3 roku życia objęte badaniami diagnostycznymi poradni

Rodzaj badań	Liczba badań	% populacji
psychologiczne	4 747	0,45
pedagogiczne	2 614	0,25
logopedyczne	4 429	0,42
lekarskie	941	0,09

• Ogólna liczba dzieci do 3 roku życia - 1 060 678

Tabela 9.

Dzieci w wieku przedszkolnym objęte badaniami diagnostycznymi poradni

Rodzaj badań	Liczba badań	% populacji dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 lat)
psychologiczne	69 361	4,59
pedagogiczne	48 114	3,18
logopedyczne	98 724	6,53
lekarskie	4 284	0,28

• Ogólna liczba dzieci w wieku przedszkolnym - 1 511 329

Tabela 10. Uczniowie szkół podstawowych objęci badaniami diagnostycznymi poradni

Rodzaj badań	Liczba badań	% populacji
Psychologiczne	216 804	7,96
pedagogiczne	206 741	7,59
logopedyczne	54 305	1,99
lekarskie	12 995	0,48

• Ogólna liczba uczniów uczęszczających do szkół podstawowych - 2 723 700

Tabela 11. Uczniowie gimnazjów objęci badaniami diagnostycznymi poradni

Rodzaj badań	Liczba badań	% populacji
psychologiczne	121 549	7,37
pedagogiczne	113 064	6,86
logopedyczne	5 249	0,32
lekarskie	8 202	0,50

• Ogólna liczba uczniów uczęszczających do gimnazjów - 1 648 800

Tabela 12. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych objęci badaniami diagnostycznymi poradni

Rodzaj badań	Liczba badań	% populacji
psychologiczne	62 652	3,48
pedagogiczne	53 160	2,95
logopedyczne	2 383	0,13
lekarskie	3 210	0,18

• Ogólna liczba uczniów uczęszczających do szkół ponadgimnazjalnych - 1 802 400

Na przestrzeni ostatnich lat zaobserwowano stałe zmniejszanie się liczby dzieci i młodzieży w wieku od 0-19 lat. W porównaniu z poprzednim rokiem sprawozdawczym zmalała ona
o 312 207.

Na podkreślenie zasługuje fakt, że coraz więcej osób trafiało do poradni bez skierowań, co świadczy o zwiększaniu się motywacji do korzystania z ich usług .

Liczbę pełnych diagnoz wykonanych przez specjalistów w poradni w poszczególnych województwach obrazuje Tabela 13.

Analizując ją można stwierdzić, że faktyczne obciążenie pracowników poradni (liczba diagnoz przypadających na jednego specjalistę) było bardzo zróżnicowane.

W poszczególnych grupach zawodowych rozpiętość wyników przedstawiała się następująco:

• psycholodzy - od 75 do 226 diagnoz (najwięcej w województwach: warmińsko-mazurskim (226), podlaskim (221), kujawsko-pomorskim (192), najmniej
  w: świętokrzyskim (75), łódzkim (125) i mazowieckim (134), - średnia krajowa -155,

• pedagodzy - od 53 do 200 diagnoz (najwięcej w województwach: mazowieckim (200), małopolskim (193), dolnośląskim (187), (najmniej w: świętokrzyskim (53), łódzkim (135), lubuskim (137) - średnia krajowa -158,

• logopedzi - od 47 do 270 diagnoz (najwięcej w województwach: zachodniopomorskim (270), warmińsko-mazurskim (237), śląskim (208), najmniej w: świętokrzyskim (47), łódzkim (125), opolskim (129) - średnia krajowa - 163.

Przy interpretacji poniższych danych należy zachować ostrożność i nie wyciągać zbyt daleko idących wniosków dotyczących pracy specjalistów poradnictwa. Analiza zjawiska jest bardzo trudna. Konieczne jest uwzględnienie w niej następujących czynników wpływających
w istotny sposób na liczbę wykonywanych diagnoz:

• czas przeznaczony na dokonanie diagnozy oraz jej szczegółowość,

• liczba i rodzaje narzędzi zastosowanych do diagnozy,

• specyficzne zapotrzebowanie na diagnozę na danym terenie,

• specyfika poradni,

• jakość współpracy ze szkołą (przy dobrej współpracy część wstępnej diagnozy jest wykonywana w szkole),

• obciążenie specjalisty innymi zadaniami.

Tabela 13. Liczba diagnoz przypadająca na jednego specjalistę poradni (psychologa, pedagoga, logopedę) w poszczególnych województwach

Lp	Nazwa województwa	Dane demogra-ficzne	Liczba diagnoz			Liczba etatów			Liczba diagnoz / na jednego
						psycholo- gicznych.	pedago- gicznych	logope- dycznych	psychologów	pedagogów	logopedów	psychologa	pedagoga	logopedę
	dolnośląskie	645 553	39 183	40 474	14 561	221	216	91	177	187	161
	kujawsko-pomorskie	515 989	26 763	25 981	9 763	139	161	50	192	161	196
	lubelskie	552 746	28 942	23 184	9 579	206	166	68	141	140	141
	lubuskie	250 563	14 163	16 982	6 883	100	124	37	141	137	186
	łódzkie	569 492	27 653	24 185	9 596	222	179	77	125	135	125
	małopolskie	828 852	45 962	30 513	16 008	267	158	90	172	193	177
	mazowieckie	1 180 083	70 477	54 644	21 513	526	274	132	134	200	163
	opolskie	244 274	12 339	12 244	3 000	69	68	23	179	181	129
	podkarpackie	567 100	21 710	22 208	6 569	138	134	45	157	166	147
	podlaskie	306 521	17 719	15 986	6 719	80	87	41	221	184	162
	pomorskie	556 512	30 102	28 190	9 818	158	152	55	191	185	178
	śląskie	1 047 618	48 484	41 660	17 278	324	264	83	150	158	208
	świętokrzyskie	310 533	13 589	13 213	3 597	182	251	77	75	53	47
	warmińsko-mazurskie	378 131	21 310	19 207	8 880	94	105	37	226	184	237
	wielkopolskie	850 027	38 356	32 715	9 318	241	209	64	159	156	144
	zachodniopomorskie	406 611	20 211	23 009	12 182	117	143	45	174	161	270
	Kraj	9 210 605	476 963	424 395	165 264	3 084	2 691	1 015	∗155	∗158	∗163

∗średnia ważona

IV. FORMY POMOCY UDZIELONEJ DZIECIOM I MŁODZIEŻY

Formy pomocy pośredniej

Szczególną formą pracy specjalistów zatrudnionych w publicznych poradniach są działania wynikające z obowiązujących aktów prawnych, a mianowicie: orzekanie i opiniowanie. Zespoły orzekające powoływane w poradniach wydawały orzeczenia dzieciom i młodzieży
z różnego rodzaju zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, wymagającymi stosowania specjalnych metod pracy oraz odpowiedniej organizacji nauki, a także osobom, których stan zdrowia uniemożliwiał, bądź znacznie utrudniał, uczęszczanie do szkoły.

Orzeczenia kwalifikacyjne

Specjaliści zatrudnieni w poradniach, na podstawie postępowania orzekającego, wydali następujące orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego uczniów:

niesłyszących i słabo słyszących	3 134
niewidomych i słabo widzących	1 936
z niepełnosprawnością ruchową	2 530
z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim	16 914
z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym	7 172
z autyzmem	925
z więcej niż jedną niepełnosprawnością	4 548
zagrożonych niedostosowaniem społecznym	1 036
niedostosowanych społecznie	833
z zaburzeniami zachowania	3 093
zagrożonych uzależnieniem	76

Zespoły orzekające wydały również:

• orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania 30 626

• orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych 1 936

• inne orzeczenia ( tym: dla przewlekle chorych i z zaburzeniami psychicznymi) 4 178

Ogółem wydano 78 937 orzeczeń.

Opinie

W analizowanym okresie sprawozdawczym poradnie wydały, na pisemny wniosek rodziców lub prawnych opiekunów dzieci i młodzieży, opinie w sprawach:

dostosowania wymagań edukacyjnych wynikajacych z programu nauczania do indywidualnych potrzeb edukacyjnych ucznia	133 969
objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną w szkole lub placówce	85 153
dostosowania warunków i formy sprawdzianu przeprowadzonego w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej do indywidualnych potrzeb ucznia	43 268
dostosowania warunków i formy egzaminu gimnazjalnego do indywidualnych potrzeb ucznia	42 797
dostosowania warunków i formy egzaminu maturalnego lub egzaminu dojrzałości do indywidualnych potrzeb absolwenta	32 016
objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu	14 894
odroczenia rozpoczęcia spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego	7 959
przyjęcia ucznia gimnazjum do oddziału przysposabiającego do pracy	5 094
pozostawienia ucznia z klasy I - III szkoły podstawowej na drugi rok w tej samej klasie	4 851
pierwszeństwa w przyjęciu ucznia z problemami zdrowotnymi do szkoły ponadgimnazjalnej	3 745
wczesnego wspomagania rozwoju dziecka	3 036
wcześniejszego przyjęcia dziecka do szkoły podstawowej	2 360
udzielenia zezwolenia na indywidualny program lub tok nauki	1 442
objęcia ucznia nauką w klasie terapeutycznej	1 130
gotowości szkolnej dziecka spełniajacego obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego poza przedszkolem albo oddziałem przedszkolnym	748
zezwolenia na zatrudnienie młodocianego w celu przyuczenia do wykonywania określonej pracy lub nauki zawodu	723
dostosowania warunków i formy egzaminu zawodowego lub egzaminu potwierdzajacego kwalifikacje zawodowe do indywidualnych potrzeb ucznia	701
zwolnienia ucznia z nauki drugiego języka obcego	675
braku przeciwwskazań do wykonywania przez dziecko pracy lub innych zajęć zarobkowych	155
inne opinie o przebadanych	120 193
OGÓŁEM	504 909

Z analizy powyższych danych wynika, że poradnie w roku szkolnym 2004/2005 wydały ogółem :

• 78 937 orzeczeń

• 504 909 opinii.

Najwięcej wydano orzeczeń o potrzebie:

• indywidualnego nauczania - 30 626,

• kształcenia specjalnego uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim - 16 914

Najczęściej były wydawane opinie w sprawie:

• dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb edukacyjnych ucznia - 133 969,

• objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną w szkole lub placówce - 85 153,

• dostosowania warunków i formy sprawdzianu przeprowadzonego w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej do indywidualnych potrzeb ucznia - 43 268,

• dostosowania warunków i formy egzaminu gimnazjalnego do indywidualnych potrzeb ucznia - 42 797,

• dostosowania warunków i formy egzaminu maturalnego lub egzaminu dojrzałości do indywidualnych potrzeb ucznia - 32 016.

Ogółem wydano 118 081 opinii w sprawie dostosowania warunków na sprawdzianach
i egzaminach, co w znacznym stopniu wpłynęło na obciążenie pracowników poradnictwa.

Formy pomocy bezpośredniej

W tym obszarze działalności poradni stwierdzono, że liczba osób korzystających z różnych rodzajów pomocy, zarówno indywidualnej jak i grupowej, przedstawiała się następująco:

Zajęcia prowadzone przez pracowników poradni (liczba osób objętych pomocą):
zajęcia korekcyjno-kompensacyjne	35 555
terapia logopedyczna	98 351
socjoterapia	15 802
zajęcia z uczniami zdolnymi	4 073
terapia dla zagrożonych uzależnieniem	6 639
zajęcia grupowe aktywizujące do wyboru kierunku kształcenia i zawodu	251 550
ćwiczenia rehabilitacyjne	1 739
inne formy pomocy indywidualnej	108 539
inne formy pomocy grupowej	444 514
porady bez badań	215 556
porady po badaniach przesiewowych	155 912
badania przesiewowe słuchu programem „Słyszę”	88 439
badania przesiewowe wzroku programem „Widzę”	55 340
porady udzielone w Młodzieżowym Telefonie Zaufania	44 762

Najliczniejsza grupa dzieci i młodzieży uczęszczała na:

• zajęcia aktywizujące do wyboru kierunku kształcenia i zawodu 251 550

• terapię logopedyczną 98 351

• zajęcia korekcyjno-kompensacyjne 35 555

• socjoterapię 15 802

Powyższa tendencja utrzymuje się od kilku lat i te cztery rodzaje zajęć odgrywają znaczącą rolę wśród form pomocy bezpośredniej. Na wyróżnienie zasługują również dwie inne pozycje, a mianowicie:

• porady bez badań, których udzielono 215 556,

• porady po badaniach przesiewowych 155 912.

Należy także podkreslić, że poradnie objęły łącznie badaniami przesiewowymi 143 779 osób, co dodatkowo obciążyło specjalistów poradnictwa diagnostyką.

Znaczącymi liczbami w zaprezentowanej powyżej tabeli są również dane dotyczące:

• innych form pomocy indywidualnej, udzielonej 108 539 osobom,

• innych form pomocy grupowej, którymi objeto 444 514 osób.

W celu pełniejszego ich zobrazowania dokonano szczegółowej analizy sprawozdań opisowych z poszczególnych województw nadesłanych przez wizytatorów.

Formy pomocy bezpośredniej

Z chwilą wycofania druku EN-5 przestały również obowiązywać sprawozdania opisowe z pracy poradni, które stanowiły do niego aneks. Chcąc jednak zachować poprzednią formę raportu i nie zubażać go o brak danych jakościowych, zwrócono się do wizytatorów ds. poradnictwa o nadesłanie tradycyjnych „opisówek”. Opracowania z poszczególnych województw wpływały do końca grudnia 2005 roku.

Aneksy opisowe, przedstawiające szczegółowo, co kryje się pod danymi liczbowymi zawartymi w punktach:

• inne formy pomocy indywiadualnej,

• inne formy pomocy grupowej

dotyczyły bezpośrednich form pomocy udzielanej przez specjalistów poradni młodym klientom. Informacje różniły się stopniem szczegółowości i zawartością merytoryczną. W niektórych aneksach brakowało niezbędnych danych, co wymagało wyjaśnień i uzupełnień. Utrudniło to w znacznym stopniu interpretację materiału.

Na podstawie zebranych informacji i ich szczegółowej analizy można stwierdzić, że stosowane przez poradnie formy pomocy bezpośredniej, w porównaniu z ubiegłymi latami, nie zmieniły się istotnie. Nadal specjaliści poradnictwa, realizując swoje zadania, stosowali podobne metody pracy. W związku z tym skoncentrowano się na takich, których liczba zwiększyła się w porównaniu z poprzednim rokiem. W sprawozdaniach wskazano także instytucje i placówki, z którymi współpracowano, wymieniono czynniki wpływające negatywnie na realizację zadań oraz przedstawiono osiągnięcia i sukcesy w pracy poradni.

Formy pomocy indywidualnej

Indywidualna pomoc bezpośrednia była realizowana poprzez: konsultacje, porady, terapię, mediacje, treningi, interwencje, rozmowy i inne zajęcia.

Wszelkie przejawy działalności poradni miały na celu podniesienie jakości ich pracy
i poprawę funkcjonowania dzieci w środowisku przedszkolnym, szkolnym oraz rodzinnym. Zadaniem pracowników poradni było udzielanie bezpośredniej, wielozakresowej pomocy
i wsparcia młodocianym klientom, a także ich rodzicom, nauczycielom i wychowawcom.

W porównaniu z poprzednimi latami formy pomocy indywidualnej nie uległy zasadniczym zmianom. Nadal podstawę stanowiła terapia prowadzona wieloma metodami.

Wśród form pomocy wymieniano w sprawozdaniach przede wszystkim terapię dzieci
i młodzieży, m.in. następujacymi metodami:

• ericksonowską,

• neurolingwistycznego programowania,

• Gestalt,

• origami,

• muzykoterapii,

• bajki,

• W. Sherborne,

• Frostig i Horne,

• Dennisona,

• B. Markowskiej,

• E. Gruszczyk - Kolczyńskiej ,

• pedagogiki zabawy,

• terapii zabawą wg V.M. Axline, A.M. Jermbe

• relacji do obiektu,

• bioenergetyki,

• indywidualnego podejścia eklektycznego.

Objęto nią przede wszystkim dzieci i młodzież z następującymi problemami:

• trudnościami interpersonalnymi,

• brakiem samoakceptacji i poczucia sensu życia,

• zróżnego rodzaju zaburzeniami psychicznymi, np. depresją,

• nerwicami, fobiami szkolnymi, lękami, moczeniem nocnym, mutyzmem wybiórczym,

• zróżnymi dysfunkcjami,

• problemami w nauce szkolnej, w tym: z dysleksją, dysgrafią, dysortografią, dyskalkulią, z osłabioną motywacją do nauki szkolnej,

• nieharmonijnie rozwijających się,

• problemami adaptacyjnymi w warunkach przedszkola lub szkoły,

• zaburzeniami emocjonalnymi,

• autyzmem,

• zaburzeniami zachowania - nieśmiałością, agresją,

• stresem pourazowym (np. śmierć koleżanki, śmierć w rodzinie, wypadki samochodowe),

• zaburzeniami rozwojowymi,

• zaburzeniami mowy np. jąkanie,

• rozszczepami podniebienia,

• problemami zdrowotnymi,

• po próbach samobójczych,

• sprawiających trudności wychowawcze,

• problemami wieku adolescencji,

• problemami odżywiania (bulimią i anoreksją),

• trudnościami radzenia sobie w przewlekłym stresie,

• nadpobudliwością psychoruchową,

• uszkodzonym układem nerwowym, mózgowym porażeniem dziecięcym,

• zagrożonych uzależnieniem i zażywających środki psychotropowe,

• problemami alkoholowymi,

• wadami słuchu (niesłyszące i słabo słyszące), wzroku (niewidome i słabo widzące),

• Zespołem Downa,

• upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym i głębokim,

• sprzężonymi deficytami rozwojowymi,

• ADHD,

• różnorodnymi problemami osobowościowymi,

• zaburzoną tożsamością seksualną,

• urazami powstałymi na skutek nadużyć seksualnych i przemocy w rodzinie oraz poza nią,

• nieletnich uczennic w ciąży.

Drugą najczęściej wskazywaną formą pomocy były różnego rodzaju zajęcia:

• wyrównawcze,

• adaptacyjno-rozwojowe,

• rewalidacyjno-wychowawcze,

• korekcyjno-kompensacyjne,

• relaksacyjno-wyciszające,

• rehabilitacyjne, itp.

Wykorzystywano w nich m.in. pomoce typu: programy komputerowe, zeszyty ćwiczeń, podręczniki z zadaniami matematycznymi, puzzle, układanki, klocki itd.

Głównym zadaniem ich było:

• wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży w normie rozwojowej oraz upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i umiarkowanym,

• promowanie zdrowego stylu życia,

• stymulowanie rozwoju mowy małego dziecka,

• motywowanie do nauki,

• uczenie skutecznego podejmowania decyzji,

• pomoc w rozwiązywaniu problemów o różnorodnym podłożu,

• ułatwianie adaptacji dzieci i młodzieży do nowych warunków.

Zdecydowana większość form pomocy przedstawionych w aneksach została podana przez poradnie bez określenia wieku adresatów. Jednak analizując je udało się w niektórych wyodrębnić grupy wiekowe, wobec których stosowano specyficzne formy pomocy, dostosowane do występujących problemów i trudności. Prowadzono następujące zajęcia
z podziałem na wiek:

• dla dzieci w wieku od O do 3 lat:

• wizyty w domach niemowląt ryzyka okołoporodowego,

• z zakresu wczesnego wspomagania rozwoju w domu rodzinnym i w poradni,

• dla dzieci w wieku przedszkolnym:

• z zakresu wczesnego wspomagania rozwoju dzieci w wieku od 3 - 5 lat w domu rodzinnym,

• wspomagające rozwój dzieci w wieku od 3 - 6 lat z głębokimi i sprzężonymi deficytami rozwojowymi oraz z nieharmonijnym rozwojem,

• ogólnorozwojowe z dziećmi o specyficznych potrzebach edukacyjnych oraz stymulujące rozwój mowy,

• adaptacyjne dla nowoprzyjętych przedszkolaków,

• terapia baśnią dla dzieci przejawiających stany lękowe,

• terapeutyczne dla dzieci: zaburzonych emocjonalnie, z odroczonym obowiązkiem szkolnym, z trudnościami adaptacyjnymi, z zaburzeniami zachowania, itp.

• wspomagające rozwój dzieci 6 - letnich nie uczęszczających do klas „O”,

• dla uczniów szkoły podstawowej:

• terapeutyczne dla osób: z trudnościami wieku dojrzewania, poczuciem braku sensu życia i osamotnienia, z trudnościami adaptacyjnymi, niską samooceną,

• wspierające rozwój emocjonalny dzieci kl. I - III,

• treningi prawidłowego uczenia się,

• instruktażowe, przygotowujące uczniów kl. I - IV do pracy własnej, wspomaganej zestawem odpowiednio dobranych ćwiczeń,

• ortograficzne dla uczniów kl. VI,

• dla młodzieży gimnazjalnej:

• ukierunkowane na rozwiązywanie problemów wieku dojrzewania, egzystencjonalnych i adaptacyjnych oraz zdrowotnych,

• terapeutyczne, mające na celu zwiększenie motywacji do kontynuowania nauki
  w szkole ponadgimnazjalnej i zmianę postaw wobec nauki,

• dla młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych:

• terapeutyczne, z osobami po kontaktach z sektami i grupami psychomanipulacyjnymi,

• doradztwo zawodowe dla młodzieży z problemami zdrowotnymi ograniczającymi możliwości wyboru kierunku kształcenia i zatrudnienia,

• dotyczące pomocy w wyborze zajęć fakultatywnych i kierunków dalszego kształcenia,

• treningi skutecznego uczenia się.

Ponadto pracownicy poradni udzielali porad z zakresu doradztwa zawodowego młodzieży nie uczącej się i nie pracującej.

Należy podkreślić, że prowadzili również, z ramach zajęć indywidualnych:

• konsultacje, porady, instruktaże,

• opiekę nad dziećmi przewlekle chorymi,

• doradztwo i mediacje w punktach konsultacyjnych na terenie szkół lub
  w poradniach,

• indywidualne spotkania terapeutyczne z psychologiem,

• terapię krótkoterminową,

• mediacje w sytuacjach kryzysowych w rodzinie i szkole,

oraz:

• brali udział w rozprawach sądowych w sprawach nieletnich,

• prowadzili obserwację uczniów w toku zajęć szkolnych,

• udzielali pomocy dzieciom i młodzieży żyjącej w trudnej sytuacji materialnej.

Z analizy materiału wynika, że zwiększyło się zapotrzebowanie na terapię i psychoterapię dzieci i młodzieży z następującymi problemami:

• z zaburzeniami rozwoju po urazach np.: wypadkach samochodowych,

• z rodzin alkoholików,

• ofiar przemocy,

• nieuleczalnie chorych, z ciężkimi schorzeniami somatycznymi,

• wykorzystywanych seksualnie, z symptomami molestowania fizycznego
  i psychicznego,

• uzależnionych od komputera, środków odurzających,

• po kontaktach z sektami,

• po próbach samobójczych,

• uczennic w ciąży.

Nastąpił także wzrost form pracy takich jak:

• interwencje kryzysowe podejmowane w sytuacjach traumatycznych, a mianowicie w przypadkach: nieuleczalnych chorób w rodzinie, śmierci członka rodziny, nieprawidłowych relacji rodzic - dziecko, problemu rozwodu rodziców, konfliktów w rodzinie, różnych wypadków np. drogowych, kataklizmów, prób samobójczych, myśli rezygnacyjnych, depresji młodzieńczych, kryzysów egzystencjalnych, przedawkowania leków, odmowy chodzenia do szkoły, ucieczek z domu oraz wobec ofiar przemocy domowej i rówieśniczej,

• terapia psychologiczno-pedagogiczna dzieci w wieku przedszkolnym o charakterze wczesnego wspomagania rozwoju,

• wczesna interwencja psychologiczno-pedagogiczna na oddziale noworodków,

• wczesna rehabilitacja dzieci niewidomych i słabowidzących do 6 r.ż.,

• spotkania o charakterze mediacyjnym, psychoedukacyjnym, doradczym
  i terapeutycznym z dziećmi i młodzieżą z zaburzeniami emocjonalnymi, zaburzeniami zachowania, nadpobudliwością psychoruchową, ADHD oraz problemami związanymi z relacjami w środowisku szkolnym lub rodzinnym, okresem dorastania, adaptacją do nowych warunków,

• postdiagnostyczne instruktaże: wyrównywanie dysharmonii rozwojowych, ukierunkowywanie pracy samokształceniowej, monitorowanie rozwoju dziecka
  - cykliczne spotkania kontrolne,

• terapia dla zagrożonych uzależnieniem, eksperymentujących ze środkami odurzającymi,

• doradztwo zawodowe - wybór, zawodu, kierunku kształcenia, kariery zawodowej,

• zajęcia z dziećmi i młodzieżą wybitnie zdolną,

• udział w rozprawach sądowych w sprawach nieletnich.

Formy pomocy grupowej

Podczas analizy sprawozdań opisowych nasuwa się uwaga, że często pewne formy pomocy bezpośredniej wymieniane są w aneksach jako indywidualne, a później jako grupowe. Można tłumaczyć to faktem, iż zdecydowana większość form pomocy świadczonej bezpośrednio może być stosowana zarówno wobec pojedyńczych osób, jak i większej liczby klientów. Tylko bowiem niektóre są ściśle przeznaczone do pracy indywidualnej lub grupowej.

Formy pomocy grupowej, najczęściej przytaczane, realizowano w poradnich poprzez: zajęcia warsztatowe, różnego rodzaju terapie, psychoterapię, socjoterapię, psychoedukację, pogadanki, rozmowy, interwenje, mediacje, instruktaże, prowadzenie grup wsparcia, realizację różnych programów ogólnopolskich i autorskich itd.

W większości sprawozdań wyszczególniono formy pomocy świadczonej przez specjalistów w aspekcie występujących zaburzeń i problemów, a przejawiających się u klientów
w różnym wieku.

Pomocą objęto dzieci i młodzież z:

• problemami w nauce szkolnej spowodowanymi m.in.: dysleksją, dyskalkulią, dysortografią, dysgrafią, zaburzeniami lateralizacji,

• zaburzeniami emocjonalnymi manifestującymi się:

• agresją i nie radzeniem sobie z negatywnymi emocjami,

• zaburzeniami odżywiania : jadłowstrętem psychicznym (anoreksją) oraz bulimią,

• problemami adaptacyjnymi,

• nadpobudliwością psychoruchową,

• nieśmiałością,

• zaburzeniami rozwoju psychofizycznego:

• nieharmonijnym rozwojem,

• problemami specyficznymi dla wieku dojrzewania,

• zaburzeniami o różnym podłożu objawiającymi się:

• trudnościami wychowawczymi,

• uzależnieniami (alkohol, narkotyki, nikotyna, komputer),

• zmianami w osobowości,

• wadami mowy (jąkanie, zacinanie),

• trudnościami w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych z rówieśnikami, nauczycielami i rodzicami,

• trudnościami wynikającymi z przyczyn organicznych:

• wad słuchu (słabosłyszące, niesłyszące),

• wad wzroku ( słabowidzące i niewidzące),

• upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim, umiarkowanym i głębokim,

• uszkodzenia układu nerwowego.

Specjaliści poradni udzielali pomocy bezpośredniej m.in. poprzez:

• realizowanie godzin wychowawczych w klasach,

• prowadzenie negocjacji i występowanie w roli mediatora (praca w klasie, rodzinie),

• spotkania terapeutyczne z młodzieżą po przeżyciach traumatycznych np. samobójczej śmierci kolegi z klasy,

• terapię rodzin,

• interwencje kryzysowe,

• pracę z samorządami szkolnymi i liderami młodzieżowymi,

• pracę terapeutyczną z młodzieżą mającą kontakty z sektami, subkulturami, grupami psychomanipulacyjnymi,

zajęcia:

• socjoterapeutyczne,

• korekcyjno-kompensacyjne,

• edukacyjne, dotyczące np. pracy z uczniem metodami aktywnymi,

• stymulujace kompetencje językowe,

• logopedyczne,

• rozwijajace zdolności twórcze i procesy poznawcze,

• warsztaty profilaktyczne dla dzieci i młodzieży z zaburzeniami odżywiania,

• wspierajace rozwój uczniów z grupy ryzyka dysleksji, z trudnościami w nauce,

• aktywizujące wybór zawodu, szkoły, studiów,

• stymulujące rozwój dzieci i młodzieży,

• relaksacyjno-wyciszające dla dzieci nadpobudliwych,

• psychoedukacyjne,

• integracyjno - adaptacyjne,

• w zakresie rozpoznawania „złego dotyku”,

• profilaktyczno-wychowawcze dotyczące zagrożeń uzależnieniami i problemami AIDS,

• profilaktyczno-terapeutyczne wspomagające rozwój dzieci z wykorzystaniem metod Dennisona i metody Dobrego Startu,

• tereningi antystresowe,

• treningi asertywności,

• treningi wspomagajace uczenie się,

prowadzenie grup wsparcia dla :

• młodzieży niepełnosprawnej,

• dzieci i młodzieży w rodzin dysfunkcyjnych,

• osób wybitnie zdolnych,

• młodzieży z problemami dorastania,

• ofiar przemocy rówieśniczej, itp.

Zajęcia dotyczyły m.in.:

• komunikacji międzyludzkiej np. uczenia tolerancji, eliminowania uprzedzeń, stereotypów, dyskryminacji,

• umiejętności interpersonalnych, wyrażania uczuć, rozwiązywania konfliktów
  w sposób społecznie akceptowany,

• radzenia sobie w trudnych sytuacjach , ze stresem, z agresją,

• wzmacniania poczucia własnej wartości i podwyższenia samooceny,

• autoprezentacji,

• promowania zdrowego stylu życia,

• przeciwdziałania uzależnieniom, w tym od komputera,

• poprawienia koncentracji uwagi i doskonalenia umiejętności czytania i pisania,

• twórczego myślenia,

• zastępowania zachowań agresywnych - terapia ART wg A. Goldsteina,

• dalszego kierunku kształcenia i przygotowania młodziezy do poruszania się na rynku pracy oraz aktywnych metod poszukiwania pracy.

Ponadto pracownicy poradni:

• brali udział w przesłuchaniach małoletnich ofiar przemocy w rodzinie i poza nimi,

• dokonywali diagnozy zjawisk przemocy i zachowań agresywnych w środowiskach szkolnych,

prowadzili:

• świetlice socjoterapeutyczne dla dzieci z rodzin patologicznych i zagrożonych uzależnieniem,

• zajęcia edukacyjne i wychowawcze w czasie ferii zimowych i letnich dla dzieci i młodzieży z zagrożonych środowisk,

• prowadzili zajęcia edukacyjne w szkołach, placówkach oświatowo
  - wychowawczych oraz opiekuńczych,

• zajęcia diagnostyczno - warsztatowe dotyczące preferencji zawodowych dla uczniów klas przedmaturalnych,

• uczestniczyli w wojewódzkich badaniach zachowań ryzykownych wśród uczniów.

Udział poradni w realizacji programów profilaktyczno - wychowawczych

Jako jedną z form pomocy grupowej bezpośredniej, zasługującą na szczególną uwagę, należy wymienić udział pracowników poradni w realizacji różnorodnych programów , zarówno tych ogólnie dostępnych, jak i tych oryginalnych, autorskich, stworzonych na użytek konkretnych osób i uwzględniających specyfikę środowiska lokalnego. W sprawozdaniach opisowych zostały wymienione długie listy programów profilaktyczno-wychowawczych skierowanych do różnych grup odbiorców, w tym również programów profilaktyki środowiskowej,
w których tworzeniu uczestniczyli specjaliści poradni dokonując wcześniej diagnozy potrzeb w zakresie działań profilaktycznych w rejonie swego działania. W poszczególnych województwach wymieniono następujące programy, często niestety bez wskazania adresatów i informacji, czy są to programy autorskie:

• województwo dolnośląskie:

• „W Nowym Tysiącleciu Bez Papierosów”,

• „Powstrzymać przemoc domową”,

• „Program profilaktyki alkoholowej”,

• „Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka”,

• „Rozwiązania wychowawcze”,

• „Stymulacja myślenia twórczego”,

• „Rodzice na szóstkę”,

• „Szkoła dla Rodziców”,

• „Między Nami Rodzicami”,

• „Spotkania Zawodoznawcze”,

• „Trzy Koła”,

• „Stoliki Oświatowe”,

• „Aktywne ferie”,

• „Równe szanse”,

• „Nie musisz się uzależniać”,

• „Trening zastępowania agresji”,

• „Powiedz NIE nałogom”,

• „Postaw serce na nogi”,

• Elementarz II - program 7 kroków”,

• „Bliżej siebie - dalej od narkotyków”,

• „Nasze spotkania”,

• „Trening zachowań konstruktywnych”,

• „Program liderów młodzieżowych”,

• „Lokalny system wsparcia ofiar przemocy w rodzinie”,

• „Ortograffiti”,

• „Zielony program”,

• „Ja i ono” - program profilaktyki wczesnoszkolnej,

• „Spójrz inaczej”,

• „Zanim spróbujesz”,

• „Przyjazna klasa”,

• „Poznajemy siebie”,

• „Wspólnie uczymy się i bawimy; przestrzegamy norm”,

• „Program psychiatrycznych usług zdrowotnych”,

• „Zdrowo i bezpiecznie wśród przyjaciół”,

• „Jak żyć z ludźmi. Umiejętności interpersonalne”,

• „Podaj dłoń”,

• „Poznajemy produkty i substancje niebezpieczne dla naszego zdrowia”,

• „Jak poradzić sobie z własną agresją”,

• województwo kujawsko-pomorskie:

• „Czyste powietrze wokół nas” - program dla nauczycieli przedszkoli,

• „Nie pal przy mnie proszę” - adresowany do nauczycieli szkół podstawowych,

• „Jak rozmawiać o narkotykach” - program autorski dla wychowawców domu dziecka,

• „Szkoła przyjazna dziecku dyslektycznemu”,

• „Zapobieganie HIV/AIDS” - autorski program realizowany w szkołach ponadgimnazjalnych,

• „Twój wybór” - autorski program dla klas VI szkoły podstawowej i klas I gimnazjum,

• „To ja - kształtowanie umiejętności interpersonalnych” - realizowany w V i VI klasach szkoły podstawowej,

• „Bliżej siebie” i „Bądź sobą wśród innych” - psychoprofilaktyczne programy autorskie skierowane do uczniów w II etapie edukacyjnym,

• „Decyzja” - dla uczniów klas I i II gimnazjum,

• „Ja i moje emocje” - poznawanie samego siebie, radzenie sobie z emocjami,

• ogólnopolskie programy profilaktyczne: „Debata” - dla klas V i VI szkół podstawowych oraz „Korekta” dla klas III szkół ponadgimnazjalnych,

• „Młodzi coraz młodsi na uzależnieniowej fali”, „Jak żyć z ludźmi”, „Stop uzależnieniom”, „Żyjemy wśród ludzi”, „Spójrz inaczej”, „Uzależnieniom nie”
  - programy z zakresu profilaktyki uzależnień,

• „Agresja, jak ją przechytrzyć?”, „Słucham, mówię, rozumiem”, „Rozpoznawanie, nazywanie i wyrażanie emocji”, „Agresji mówię nie” - programy zapobiegajace agresji,

• udział w realizacji autorskiego programu zajęć adaptacyjnych dla dzieci trzyletnich,

• realizacja programu profilaktyki dysleksji rozwojowej u dzieci w wieku przedszkolnym.

• województwo lubelskie:

• „Podajmy sobie ręce” - zajęcia warsztatowe z elementami programu profilaktyczno-wychowawczego,

• „Baśniowe spotkania” - dla dzieci młodszych,

• „W tę samą stronę” - program wg M. Braun-Gałkowskiej,

• program profilaktyczno - wychowawczy dla uczniów kl. I - III Szkoły Podstawowej wg K. Zajączkowskiego,

• środowiskowy program wychowania zdrowotnego promujący zdrowy styl życia,

• „Szkoła dla Rodziców”

• województwo lubuskie:

• „Trening Zastępowania Agresji” - dla uczniów szkół gimnazjalnych
  i ponadgimnazjalnych,

• „Ortograffiti”,

• zajęcia według programu „Adaptacja 3-latków w przedszkolu”.

• województwo łódzkie:

• „Lepszy start” - kontynuacja autorskiego programu dla dzieci odroczonych od obowiązku szkolnego,

• „Stres egzaminacyjny i sposoby radzenia sobie z nim”,

• „Integracja klasy jako grupy społecznej”,

• „Jak radzić sobie ze złością”,

• „Dobre i złe emocje - rozpoznajemy swoje uczucia” - dla dzieci 6 - letnich,

• „Głaskanie jeża - przezwyciężanie złości i agresji”,

• „Podróż do własnych silnych stron - budowanie poczucia własnej wartości”,

• „Przyjaźń to wielka rzecz - uratowała nas!”,

• „Rozpoznajemy i nazywamy uczucia”,

• „Oswajamy smoka złości”- radzenie sobie z negatywnymi emocjami,

• „Obcemu powiedz NIE”,

• „ Spójrz inaczej”,

• „Asertywność - sztuka bycia sobą”,

• „Tak - Nie” - profilaktyka alkoholizmu,

• „Porozmawiajmy o tolerancji” - program dla uczniów gimnazjum,

• „Spokojnie to tylko egzamin” - czyli jak zredukować stres i tremę egzaminacyjną,

• „Stanowcza klasa”- program edukacyjno - profilaktyczny dot. uzależnienia od nikotyny dla klas I gimnazjum,

• ”Myślę NIE, mówię NIE. Asertywność”,

• „Tytoń drogą do innych uzależnień”,

• „Jak skutecznie porozumiewać się z ludźmi”,

• „Sprawne komunikowanie się pozbawione wulgaryzmów”,

• „Dom bez przemocy”- program profilaktyczny w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych,

• „Przeciw” - program zapobiegania narkomanii oraz program zapobiegania agresji
  i przemocy w szkole,

• „Dziękuję nie palę” - profilaktyka antytytoniowa SP,

• „Ten obcy”- o sytuacjach zagrażających dzieciom w młodszym wieku szkolnym,

• „Moda czy problem” - zjawisko anoreksji i bulimii

• „Wcześniejsza dojrzałość - jak podjąć właściwą decyzję” - program dotyczący dojrzałości seksualnej,

• "Tajemnicza walizeczka" - bagaż doświadczeń dziecka.

• województwo małopolskie :

• „Bezpieczna szkoła wolna od agresji i przemocy”,

• „Spójrz inaczej”,

• „Wygrać z dysleksją”

• „Ortograffiti”

• „Wspomaganie rozwoju i wczesna interwencja psychologiczna i logopedyczna”

• „Program profilaktyczny w zakresie rozwoju mowy i funkcji percepcyjno
  - motorycznych dla dzieci 6-letnich”

• „Szkoła dla rodziców”

• „Elementarz II” wg PARPA

• „Profilaktyka uzależnień”,

• „Jak żyć z ludźmi”,

• „Prewenter” - program „Ja i świat” wg Krakowskiej Fundacji Homo - Homini,

• „Podaj dłoń” Dawid W. Johnson,

• „W poszukiwaniu wartości”,

• „Zajęcia integracyjno - adaptacyjne” wg B. Sekuły

• „Dlaczego nastolatki sięgają po alkohol”,

• prowadzenie autorskich programów profilaktycznych w szkołach i placówkach: „ Coś więcej niż przetrwać" dla nauczycieli pracujących z młodzieżą ze środowisk zagrożonych patologia społeczną, opracowanie i przeprowadzenie badań ankietowych diagnozujących ryzyko niedostosowania społecznego,

• "W zgodzie z tobą i z sobą" - profilaktyka depresji,

• "Potrafię inaczej" - program profilaktyczny zachowań agresywnych realizowany
  w zespołach szkól zawodowych, gimnazjach, niektórych szkołach podstawowych, zrealizowany we współpracy z Pełnomocnikiem Wojewody ds. Przeciwdziałania Problemom Alkoholowym Urzędu Miasta Krakowa,

• „Różnicowanie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych", „Kształtowanie umiejętności dokonywania analizy i syntezy słuchowej i umiejętności samodzielnego pisania tekstów" - własne programy autorskie do pracy z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu.

• województwo mazowieckie:

• „Zastanów się jaki wybrać zawód” - program z zakresu orientacji zawodowej dla uczniów gimnazjum,

• „Nowoczesne techniki przyswajania informacji”,

• „Wspomaganie rozwoju dzieci z opóźnieniami i zaburzeniami rozwojowymi”,

• „Terapia dzieci w wieku przedszkolnym z zaburzeniami funkcji percepcyjno-motorycznych”,

• „Nigdy nie jest za wcześnie”,

• zajęcia profilaktyczne wg programów „Magiczne kryształy”, „Nie daj się”
  i „Cukierki”,

• zajęcia wg programów „Trening szybkiego uczenia się”, „Trening antystresowy
  z elementami szybkiego uczenia się”, „Wesoła gimnastyka”,

• zajęcia edukacyjne i warsztatowe w klasach z wykorzystaniem programu profilaktycznego „Młodzież na rozdrożu”,

• „Złość, agresja, przemoc” - program Trening Zastępowania Agresji,

• program dla uczniów mających problemy z ortografią,

• „Przyjaciele Zippiego”,

• program edukacyjno - profilaktyczny dla dzieci nadpobudliwych psychoruchowo.

• województwo opolskie:

• „Myślę więc nie biorę” - autorski program profilaktyczny,

• „Spójrz inaczej”, „Bezpieczna szkoła”, „Nasze spotkania”, „Jak żyć z ludźmi”
  - programy profilaktyczno - wychowawcze,

• „Każdy ma prawo do szczęścia” - program psychoedukacyjny dla uczniów kl. I integracyjnej,

• „Jestem sobą i chcę być z innymi” - program dla uczniów gimnazjum i liceum,

• „Razem przeciw agresji” - dla uczniów szkół podstawowych,

• „Ciemne chmury, błękitne niebo” - program dotyczący asertywności,

• „Szkoła umiejętności wychowawczych” - program edukacyjny dla rodziców dzieci przedszkolnych,

• „Radość mówienia szansą sukcesu” - program edukacyjny dla rodziców,

• „Poradniany Program Profilaktyczny” - oferta we wspomaganiu szkół i placówek
  w realizacji ich programów profilaktyczno - wychowawczych,

• współpraca w zakresie opracowania Szkolnych Programów Profilaktyki oraz scenariuszy zajęć realizowanych na lekcjach wychowawczych.

• województwo podkarpackie :

• „Uczę się mówić”,

• „Życie bez ryzyka”,

• „Jesteśmy razem”,

• „Program wspierania uzdolnień”,

• „Detektywi umysłu, czyli przyspieszone uczenie się w praktyce”,

• „Per aspera ad astra”,

• “ART - Trening Zastępowania Agresji”,

• „Razem łatwiej”.

• województwo podlaskie:

• „Spójrz inaczej”,

• „Odpieranie nacisku grupy - sztuka odmawiania”,

• „Fantastyczne możliwości”,

• „Korekta”,

• „Elementarz II”,

• „Dziękuję, nie palę”,

• „Pomóż sobie i innym”,

• „Wszyscy na pokład”,

• „Trening Zastępowania Agresji”,

• „Drużyny Domowych Detektywów”,

• „Debata”,

• „Miłość, przyjaźń, partnerstwo”,

• „Bądź sobą”,

• „Życie bez nałogu - blok tematyczny”,

• „Alkohol kradnie wolność”,

• „Wpływ stresu na zdrowie człowieka”,

• „Prace z młodzieżową grupą ryzyka”,

• „Nałogi czy silna wola”.

• województwo pomorskie:

• „Jak radzić sobie ze stresem” - młodzieżowy program profilaktyczny,

• „Program przeciwdziałania depresji i jej skutkom”,

• „Pokonać złość" - program przeciwdziałania agresji u dzieci w młodszym wieku szkolnym adresowany do uczniów, rodziców i nauczycieli,

• „Cukierki”,

• „Spójrz inaczej”,

• „Bezpieczni razem” - dla uczniów IV klasy szkoły podstawowej,

• „Odlot” - program zapobiegania narkomanii,

• „Przemoc - jak jej przeciwdziałać” - dla uczniów gimnazjów,

• „Smocza jama” - autorski program profilaktyczny,

• „Saper” - dla uczniów szkół podstawowych,

• „Stop” - autorski program profilaktyczno - wychowawczy,

• „Zanim w szkole będzie gorzej” - program autorski dla uczniów szkół podstawowych,

• „W krzywym zwierciadle” - program autorski dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych,

• „Zdrowy styl życia czyli jestem wolny od nałogów” - dla dzieci przedszkolnych i ze szkół podstawowych,

• „Wspólnie w terapii” - program logopedyczny,

• „Żyj, aby każdy dzień był nowym wyzwaniem” - program autorski dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych,

• „Jesteśmy w nowej szkole, w nowej klasie” - dla uczniów I klas gimnazjum,

• „Rozwijanie mowy, myślenia i komunikacji u dzieci w wieku przedszkolnym” - program autorski kierowany do dzieci nie uczęszczających do przedszkola i ich rodziców zamieszkujących tereny wiejskie,

• Program profilaktyki wad wymowy i zgryzu.

• województwo śląskie:

programy autorskie:

• „Uzależnienie = Zniewolenie” - program profilaktyki uzależnień,

• „Zagrożeni?” - program profilaktyczno - terapeutyczny dotyczący problemu nadpobudliwości psychoruchowej,

• „Dobry opiekun” - cykl zajęć integracyjno - wychowawczych dla klas młodszych,

• „Można inaczej” - program przeciwdziałania zachowaniom agresywnym dla uczniów klas V szkoły podstawowej,

• „Abecadło”- program profilaktyczno - terapeutyczny dla młodzieży,

• „Palenie zabija” - program profilaktyczny,

• „Ja wśród ludzi” - program dla uczniów szkół gimnazjalnych dotyczący umiejętności komunikacyjnych i interpersonalnych,

• „Potrzeby i etapy rozwojowe u dzieci i młodzieży” - dla rodziców,

• „Dla dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi i ich rodzin” - program treningowy,

• „Nauczyciel też człowiek”,

• „Rodzic też człowiek”,

• Program profilaktyczny dla dzieci z zaburzeniami zachowania.

• województwo świętokrzyskie:

• „Słoneczko” - program profilaktyczno - terapeutyczny,

• „Krzyknij nie!” - program stop dla przemocy,

• „Spójrz inaczej” i „Spójrz inaczej na agresję”,

• „Trening Zastępowania Agresji” ART.,

• „Wybierz”,

• „Poznaj siebie”,

• „Veto wobec przemocy”,

• „Lubię swoją klasę”,

• „Korekta”,

• „Debata szkolna”,

• „Elementarz II”,

• „Bliżej siebie - dalej od narkotyków”,

• „Ortograffiti”,

• „Emocje pod kontrolą”,

• „Bezpieczne dzieciństwo”,

• „Tak czy nie”,

• ”Czyste powietrze wokół nas”.

• województwo warmińsko - mazurskie:

• „Mistrz - jak osiągnąć sukces w szkole?” - autorski program dla rodziców, nauczycieli
  i uczniów klas „zerowych” i pierwszych,

• „Dlaczego dzieci zdolne mają złe oceny?” - syndrom nieadekwatnych osiągnięć uczniów szkoły podstawowej,

• „Program Edukacyjny dla Uczniów Ochotniczego Hufca Pracy w Kętrzynie” - kryterium sukcesu było podniesienie kompetencji społecznych uczniów,

• „Bezpieczna kobieta”,

• „Na progu dorosłości” - 3-letni autorski program dla uczniów LO i Liceów Profilowanych,

• „Rodzicu wesprzyj mnie” - autorski program dla rodziców uczniów zmieniających etap edukacyjny,

• „Wspierać i być wspieranym”,

• „Wspomaganie szkół i placówek przez popadnie p-p w wychowaniu i profilaktyce”,

• autorskie programy: „Logarytmika i kinestezja w pracy z dzieckiem z wadą wymowy”, „Jak odkrywać zdolności u dziecka w wieku przedszkolnym”, „Mówię płynnie”, „Zanim podejmiesz decyzję”,

• „Szkoła dla Rodziców i Wychowawców”,

• „Rodzeństwo bez rywalizacji”,

• „Spójrz inaczej”,

• „Jak żyć z ludźmi”,

• „Nie palę” - program profilaktyczny dla gimnazjalistów i uczniów ostatnich klas szkół podstawowych,

• „Ja” - program edukacyjno - informacyjny dotyczący problematyki dojrzewania dla uczniów gimnazjów,

• „Kształtowanie umiejętności życiowych uczniów w kontekście współpracy wychowawcy z rodzicami”,

• „Wspierać i być wspieranym,

• autorskie programy wspomagające rozwój mowy dzieci: „Kotek Miluś” - dla dzieci
  w wieku żłobkowym, „Chcę mówić pięknie” - dla przedszkolaków.

• województwie wielkopolskim:

• „Starszy brat, starsza siostra” - program realizowany z udziałem wolontariuszy ze szkół ponadgimnazjalnych,

• „Ortograffiti”,

• „Trening Zastępowania Agresji”,

• „Jak ugryźć sprawdzian kl. VI....i się nie struć” - dla uczniów kończących naukę w szkole podstawowej,

• „Jak ugryźć egzamin gimnazjalny...i się nie struć”- dla uczniów kończących naukę
  w gimnazjum,

• „Od zabawy do umiejętności” - program psychoedukacyjny i integracyjny,

• „Satysfakcja zawodowa” - dla uczniów szkół gimnazjalnych,

• „Stres pod kontrolą” - program edukacyjny,

• „Dziękuję nie” - program z zakresu profilaktyki uzależnień,

• niektóre poradnie były koordynatorami w tworzeniu „Powiatowych programów profilaktyki”,

• 30 pracowników poradni brało udział w projekcie Wlkp. Kuratora Oświaty w Poznaniu „Budowanie wojewódzkiej sieci wsparcia w zakresie profesjonalnej profilaktyki”.

• województwo zachodniopomorskie:

• „Jak rozbroić agresję” - program autorski,

• ART - Trening Zastępowania Agresji dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów,

• „Bądź odpowiedzialny - wychowanie do odpowiedzialności i partnerstwa w rodzinie” (problemy małoletnich matek),

• „Zachowaj trzeźwy umysł”,

• „Sobą Być - Zdrowo Żyć”,

• „Profilaktyka uzależnień HIV/AIDS”,

• „Spójrz Inaczej”,

• „Dziecko ryzyka dysleksji nie musi zostać uczniem dyslektycznym”,

• Realizacja programów profilaktycznych finansowanych przez Gminne Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych: „Drugi Elementarz, CPR - Program Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych w powiecie,

• „III Elementarz, czyli Program Siedmiu Kroków”,

• „Zapobieganie trudnościom szkolnym dzieci w wieku przedszkolnym”,

• „Dziękuję nie”,

• „Profilaktyka uzależnień”,

• „AIDS co każdy powinien wiedzieć”,

• „Droga do uzależnienia”,

• „Wybieram - decyduję”,

• Projekt „Weekendy akceptacji, dobroci i miłości w Ośrodku Wspierania Rodziny”,

• „Program terapeutyczny dla dzieci będących ofiarami molestowania seksualnego i ich rodziców” - program autorski (PPP Police),

• „Śmiech i zabawa to fajna sprawa” - program autorski obozu socjoterapeutycznego,

• „Warto ich szukać” - program autorski dla dzieci zdolnych,

• „Praca z Dziećmi ze Specyficznymi Zaburzeniami w Przyswajaniu Mowy i Języka”
  - program autorski,

• „Bliżej siebie - dalej od narkotyków” - udział w Ogólnopolskiej Kampanii Antynarkotykowej,

• „Szukam Domu” - współpraca w ramach Ogólnopolskiej Akcji .

Młodzieżowy Telefon Zaufania

Inną formą pomocy bezpośredniej udzielanej dzieciom, młodzieży, rodzicom oraz wychowawcom i nauczycielom były porady w Młodzieżowych Telefonach Zaufania funkcjonujących na terenie całej Polski z siedzibą w poradniach. W bieżącym roku sprawozdawczym udzielono 44 762 porad.

Tabela 14. Liczba porad udzielonych w MTZ w poszczególnych województwach

Lp.	Nazwa województwa	Liczba porad
	dolnośląskie	1 369
	kujawsko-pomorskie-	176
	lubelskie	337
	lubuskie	1 368
	łódzkie	12
	małopolskie	7 175
	mazowieckie	11 095
	opolskie	2 620
	podkarpackie	212
	podlaskie	2 486
	pomorskie	105
	śląskie	15 110
	świętokrzyskie	3
	warmińsko-mazurskie	2 457
	wielkopolskie	95
	zachodniopomorskie	142
	OGÓŁEM	44 762

Z uzyskanych informacji wynika, że MTZ prowadziły działalność we wszystkich województwach, chociaż w niektórych była ona tylko symboliczna.

Część poradni udzielała także porad drogą internetową.

Ponadto specjaliści dyżurowali w „Niebieskiej Linii” i „Pomarańczowej Linii”.

V. FORMY POMOCY UDZIELANEJ NAUCZYCIELOM, RODZICOM
I WYCHOWAWCOM

Pracownicy poradnictwa, realizując zadania statutowe, ukierunkowywali swoje działania również na:

• pedagogów i psychologów szkolnych,

• nauczycieli i wychowawców klasowych,

• wychowawców placówek opiekuńczo-wychowawczych,

• rodziców,

• inne zainteresowane osoby dorosłe.

Dane liczbowe przedstawia Tabela 15.

Tabela 15. Formy pomocy udzielanej osobom dorosłym

Formy pracy	Ogółem	Pedag. i psych. szkolni	Naucz. i wych. klas	Rodzice	Wych. pl. op.-wych. i reso.	Inni
	1	2	3	4	5	6
treningi *	6 568	945	2 549	2 702	372	-
warsztaty *	89 179	7 389	32 961	32 045	1 643	15 141
terapie rodzin * *	9 543	-	-	9 010	-	533
udział w radach pedagogicznych * * *	5 757	-	5 426	-	331	-
prelekcje, wykłady * * *	23 105	1 239	6 019	14 160	468	1 219
inne formy pracy *	268 100	29 854	65 510	148 546	5 436	18 754

* liczba osób; * * liczba rodzin; * * * liczba spotkań.

W zajęciach prowadzonych przez poradnie uczestniczyli:

• nauczyciele, wychowawcy (ogółem) - 146 659 w tym:

• pedagodzy i psycholodzy szkolni - 38 188,

• nauczyciele i wychowawcy klas - 101 020,

• wychowawcy w placówkach opiekuńczo-wychowawczych - 7 451,

• rodzice ogółem 183 293 oraz 9 010 rodzin i 553 inne osoby uczestniczące w terapii rodzin,

• inne osoby (przedstawiciele instytucji, stowarzyszeń, fundacji z którymi współpracują poradnie) - 33 895.

Zadania z zakresu udzielania pomocy rodzicom, nauczycielom i wychowawcom realizowane były poprzez: porady, konsultacje, instruktaże, prelekcje, grupy wsparcia, spotkania, mediacje, interwencje w sytuacjach kryzysowych, prowadzenie treningów, warsztatów, zajęć adaptacyjno-integracyjnych, zajęć otwartych dla nauczycieli, udział w radach pedagogicznych itp.

Podczas interaktywnych zajęć analizowano ważne kwestie dotyczące pomocy specjalistycznej, precyzowano oczekiwania, ustalano zasady wzajemnej współpracy oraz dokononywano wymiany doświadczeń.

Opracowywane przez poradnie programy, fachowe publikacje, często własne, autorskie materiały dydaktyczne, metodyczne, informacyjne i instrukrażowe dotyczące oddziaływań wychowawczych, dydaktycznych, terapeutycznych były przekazywane nauczycielom
i rodzicom do wykorzystania w pracy z dzieckiem.

Poradnie psychologiczno-pedagogiczne uczestniczyły w działaniach związanych z realizacją programów profilaktyczno-wychowawczych i psychoedukacyjnych w szkołach, przedszkolach i innych placówkach oświatowych, których adresatami byli właśnie nauczyciele i wychowawcy. Specjaliści pomagali nauczycielom w konstruowaniu programów pracy dydaktyczno-wychowawczej i rewalidacyjnej dla dzieci np. autystycznych, wspólpracowali w przygotowywaniu pomocy dydaktycznych.

Udzielali również pomocy i wsparcia pedagogom oraz psychologom szkolnym.

Przykładowe tematy szkoleń i warsztatów dla nauczycieli, wychowawców oraz rad pedagogicznych:

• Wykorzystanie opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej w procesie dostosowywania wymagań do możliwości ucznia.

• Zespół nadpobudliwości psychoruchowej - przyczyny, objawy, rozpoznanie.

• Współpraca z poradnią w zakresie opieki nad uczniem niepełnosprawnym.

• Pierwszy kontakt z dzieckiem wykorzystywanym.

• Skuteczne eliminowanie stresu przez nauczycieli.

• Sposoby radzenia sobie z zachowaniami trudnymi u dzieci.

• Jak porozumiewać się skutecznie z uczniami.

• Zagrożenie młodzieży samobójstwem ze szczególnym uwzględnieniem depresji młodzieży.

• Specyfika pracy z uczniem zdolnym.

Przykładowe tematy spotkań, wykładów, prelekcji oraz treningów i warsztatów dla rodziców:

• Dobry rodzic - to szczęśliwy rodzic, jak sobie radzić ze stresem.

• Rodzice jako pierwsi nieprofesjonalni doradcy zawodowi.

• Dziecko wybitnie zdolne - wyzwania dla rodziców.

• Jak pomóc dziecku wybitnie zdolnemu.

• Co jest normą, a co może wzbudzić niepokój w rozwoju małego dziecka..

• Psychologiczne problemy i niepokoje wieku dorastania - profilaktyka zachowań agresywnych.

• Dzieci trudne do kochania - wpływ rodziny na zachowania agresywne dzieci
  i młodzieży.

• Jak sobie radzić z trudnymi sytuacjami i agresją.

Specjaliści poradni prowadzili konsultacje indywidualne i porady dla rodziców i nauczycieli, rozmowy postdiagnostyczne oraz grupy wsparcia dla tej grupy klientów.

Udzielali pomocy merytorycznej nauczycielom ubiegającym się o kolejny stopień awansu zawodowego. Prowadzili dla nich otwarte zajęcia.

W poradniach uruchamiano punkty konsultacyjne dla rodziców, nauczycieli i wychowawców wspierajace pracę dydaktyczno-wychowawczą.

Otaczano opieką klasy integracyjne oraz oddziały integracyjne w szkołach i przedszkolach.

Ponadto pracownicy poradni aktywnie włączali się w organizację sprawdzianów i egzaminów zewnętrznych, biorąc udział jako eksperci i obserwatorzy z ramienia Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej.

Współpraca z instytucjami i placówkami oświatowymi oraz pozaoświatowymi

Poradnie psychologiczno-pedagogiczne zajmują znaczącą pozycję w strukturze instytucji wprowadzajacych zagadnienia profilaktyki, terapii i wychowania na różne płaszczyzny życia społecznego (władze, instytucje, media), stając się coraz ważniejszymi partnerami dla przedstawicieli oświaty oraz decydentów różnych szczebli.

W okresie sprawozdawczym, jak zwykle, współpracowały z instytucjami podlegającymi Ministerstwu Edukacji i Nauki, w tym z uniwersytetami i innymi szkołami wyższymi, placówkami doskonalenia nauczycieli, kuratowiami oświaty oraz z resortami: zdrowia, pracy i polityki społecznej, sprawiedliwości, administracji państwowej, których placówki działają na terenie danego województwa, a także z instytucjami i organizacjami pozarzadowymi.

Należy stwierdzić, że pracownicy poradnictwa byli obecni wszędzie tam, gdzie znajdowały się placówki pracujące na rzecz dzieci i młodzieży, a więc: w sądach, prokuraturze, policji, rodzinnych ośrodkach diagnostycznych, centrach pomocy rodzinie, przychodniach
i szpitalach, zespołach ds. „Orzekania o stopniu niepełnosprawności”, poradniach zdrowia psychicznego, ośrodkach pomocy społecznej, placówkach opiekuńczych, komisjach ds. rodziny, powiatowych urzędach pracy, gminnych ośrodkach pracy, biurach karier, środowiskowych hufcach pracy, zakładach pracy zatrudniających młodocianych, miejskich i gminnych komisjach rozwiązywania problemów alkoholowych, różnych stowarzyszeniach rządowych i pozarządowych (np. Polski Związek Niewidomych, Polski Zwiazek Głuchych, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Stowarzyszenie Rodzin Dzieci Niepełnosprawnych) itd. Specjaliści poradni współpracowali również z konsultantami i metodykami z placówek doskonalenia nauczycieli (centralnych, wojewódzkich i lokalnych), z wizytatorami kuratoriów oświaty, a także z mediami, prasą lokalną i regionalną kreując wizerunek swich placówek.

Współpraca z wymienionymi instytucjami przejawiała się m.in. w następujących działaniach:

• konsultacjach i poradach udzielanych pracownikom poszczególnych placówek,

• terapii psychologicznej wspomagajacej terapię medyczną w klinicznych przypadkach anoreksji, bulimii, nerwic itp. - w ramach współpracy ze służbą zdrowia,

• uczestnictwie w pracach lokalnych koalicji na rzecz przeciwdziałania problemom dzieci i młodzieży,

• organizowaniu i współorganizowaniu konferencji, seminariów, narad, spotkań,

• przygotowywaniu różnych imprez środowiskowych, akcji, kampanii, targów edukacyjnych, dni otwartych itp.,

• konstruowaniu programów środowiskowych zapobiegających np. przestępczości,

• zbieraniu i opracowywaniu danych dla samorządów,

• prowadzeniu badań przesiewowych,

• diagnozowaniu i opiniowaniu na wniosek sądów,

• prowadzeniu staży dla bezrobotnych magistrów psychologii i pedagogiki,

• organizowaniu praktyk studenckich dla przyszłej młodej kadry psychologów
  i pedagogów,

• aranżowaniu spotkań informacyjnych dotyczących pomocy psychologiczno-pedagogicznej,

• prowadzeniu grup wsparcia dla rodzin zastępczych w ramach współpracy
  z Ośrodkiem Adopcyjno-Opiekuńczym,

• licznych szkoleniach ( np. dla pracowników straży pożarnej nt. umiejętności postepowania z dziećmi w sytuacjach zagrożenia).

Współpraca z zagranicą:

Na podkreślenie zasługuje również fakt, że w okresie sprawozdawczym specjaliści poradni, w znacznie szerszym zakresie, nawiązali współpracę z zagranicznymi partnerami, współuczestnicząc w różnych międzynarodowych programach, projektach oraz konferencjach. Próby te zostały potraktowane w sprawozdaniach jako szczególne osiągnięcia w pracy, zasługujące na wyróżnienie. W poszczególnych województwach przedstawiało się to nastepujaco:

województwo kujawsko-pomorskie

• Uczestnictwo w projekcie PHARE „Promocja zatrudnienia i rozwój zasobów ludzkich w województwie kujawsko-pomorskim”, rozwój programu pracy poradni
  w zakresie poradnictwa zawodowego, uzyskanie sprzętu komputerowego
  i multimedialnego,

• Praca z grupą Grafitti - młodzieżą z grup ryzyka, subkultur młodzieżowych,
  w konflikcie z prawem. Przygotowanie przez młodzież w 2005 r., po okresie 2-letniej pracy, wniosku o pozyskanie funduszy w ramach programu „Młodzież” z Funduszy Europejskich, co umożliwiło w efekcie wymianę toruńskiej młodziezy z młodzieżą
  z partnerskiego miasta Strasburga.

województwo opolskie

• Współpraca z przedstawicielami Narodowej Agencji Programu „Socrates” oraz Francuskiej Agencji Programu „Leonardo da Vinci” - Program Akademia.

województwo podkarpackie:

• Zorganizowanie konferencji, w ramach projektu polsko-francuskiego „Transition”,
  pt. „Orientacja zawodowa w gimnazjum - wykorzystanie rozwiązań francuskich” (PPP Nr 1 w Tarnobrzegu).

województwo pomorskie:

• Przygotowanie młodzieży do uczestnictwa w obozie twórczości w Niemczech przez poradnię w ramach Odysei Umysłu (jedyna grupa z Polski).

• Realizowanie „Programu English Teaching”.

województwo śląskie:

• Zorganizowanie 2 szkoleń dla dyrektorów i nauczycieli polskiego szkolnictwa narodowościowego na Zaolziu.

• Współorganizowanie międzynarodowej konferencji dla nauczycieli z Niemiec, Czech i Węgier.

• Aktywny udział w organizacji „Tyskiego Dnia Dialogów Europejskich” w ramach Polsko-Niemiecko-Francusko-Irlandzkiego Seminarium (wymiana doświadczeń oraz udział dyrektora PP-P w Tychach w Międzynarodowym Seminarium w Berlinie, wygłoszenie wykładu i przeprowadzenie warsztatów szkoleniowych).

• Dwa wyjazdy delegacji z PP-P w Chorzowie do Niemiec i Czech.

• Udział pracownika poradni w konferencji w Dublinie w ramach programu Socrates-Comenius oraz reprezentowanie poradni na Targach Comeniusa, opracowanie folderu poradni w języku angielskim.

• Uczestnictwo w Projekcie Comenius 3, m. in. współtworzenie wniosku o dotacje
  z programu na rzecz Projektu „Wspomaganie nauczycieli języków obcych w pracy
  z uczniami z trudnościami w uczeniu się”.

województwo warmińsko-mazurskie:

• Zorganizowanie we współpracy z MEiN, Ambasadą Republiki Francuskiej oraz Krajowym Ośrodkiem Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej konferencji: „Orientacja zawodowa w gimnazjum - wykorzystanie rozwiązań francuskich” (PPP Nr 2 w Olsztynie).

Z zaprezentowanego wyżej materiału widać, że najwięcej działań z zakresu współpracy
z zagranicznymi partnerami podjęli pracownicy poradnictwa z województwa śląskiego.

Trudności w realizacji zadań statutowych

Po dokonaniu analizy sprawozdań opisowych można stwierdzić, że w poradnictwie ciągle występują te same lub podobne, jak w ubiegłych latach, problemy i kłopoty wpływające niekorzystnie na realizację zadań i warunki funkcjonowania tych placówek. Zasygnalizowane zostały trudności dotyczące następujących obszarów:

• Uregulowań prawnych:

1. Słabe doprecyzowanie pojęć dotyczących zadań poradnictwa w aktualnie obowiązujących aktach prawnych i w związku z tym częste problemy
   z interpretacją niektórych przepisów (np. dotyczących wydawania orzeczeń
   o potrzebie indywidualnego wychowania przedszkolnego).

2. Brak jednoznacznych przepisów prawnych dot. orzekania w sprawie dzieci przewlekle chorych.

3. Skomplikowane procedury wydawania orzeczeń uchylających.

4. Brak odniesienia do uczniów słabosłyszących w kontekście egzaminów
   w rozporządzeniu w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (z dnia 18 stycznia 2005 r.), w związku z czym dyrektorzy szkół nie chcą stosować wskazań Komisji Egzaminacyjnej.

5. Brak jednolitej interpretacji aktów prawnych dotyczących dowozu dzieci do szkół, w tym ponadgimnazjalnych, dla uczniów upośledzonych w stopniu umiarkowanym.

• Warunków realizacji zadań:

1. Trudna sytuacja lokalowa niektórych poradni, m.in. zbyt mała liczba sal do prowadzenia terapii grupowej oraz pomieszczeń do realizacji zadań z zakresu wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.

2. Słabe wyposażenie poradni w pomoce do prowadzenia zajęć terapeutycznych.

3. Brak nowych testów pedagogicznych dostosowanych do zreformowanej szkoły.

4. Zbyt mała liczba pomocy do pracy z małymi dziećmi.

5. Trudności w uzyskaniu specjalistycznych badań lekarskich, np. foniatrycznych, neurologicznych, audiologicznych niezbędnych do pełnej diagnozy.

6. Utrudnienia w zaplanowaniu płynnej pracy diagnostycznej w związku
   z ograniczeniami czasowymi wynikającymi z wyznaczenia sztywnych terminów wydawania opinii dla uczniów ostatnich klas w jednym czasie we wszystkich typach szkół, a tym samym wydłużanie się listy osób oczekujących na inne rodzaje pomocy.

7. Zbyt duży i rozległy teren działania niektórych poradni, w związku z czym klienci z odległych miejscowości mają poważne problemy z dotarciem na miejsce i przerywają terapię.

• Niewystarczającej obsady kadrowej:

1. Stały wzrost zapotrzebowania na specjalistyczną pomoc i nadal zbyt mała obsada kadrowa poradni, by sprostać zadaniom oraz oczekiwaniom rodziców.

2. Brak pracowników ze specjalistycznym przygotowaniem do realizacji wszystkich zadań statutowych zwłaszcza w poradniach, które zatrudniają od 3 do 5 osób, a tym samym tworzenia zespołów specjalistów.

3. Brak specjalistów z zakresu doradztwa zawodowego, mała liczba surdopedagogów, tyflopedagogów, specjalistów do diagnozy i pracy
   z dzieckiem autystycznym.

4. Brak superwizorów dla psychologów prowadzących terapie.

5. Brak obsługi finansowo-księgowej bezpośrednio w placówce.

• Doskonalenia zawodowego pracowników poradnictwa:

1. Wysokie koszty szkoleń przeznaczonych dla pracowników poradni (specjalistyczne szkolenia często kilkakrotnie przekraczają miesięczne pobory pracowników) i niedostosowanie środków finansowych do ich potrzeb.

2. Niewystarczająca opieka merytoryczna zapewniana specjalistom poradni realizującym zadania z zakresu doradztwa zawodowego (po przeniesieniu Pracowni Doradztwa Zawodowego z CMPPP do KOWEZiU odczuwają jej brak, ponieważ zadania tej placówki ukierunkowane są na pomoc nauczycielom i szkolnym doradcom zawodowym).

3. Zbyt mała liczba nieodpłatnych szkoleń i konferencji.

4. Wzrost liczby dzieci z problemami matematycznymi warunkuje potrzebę szerszego przeszkolenia pracowników poradni w zakresie dyskalkulii.

• Spraw finansowych:

1. Niewspółmierne do potrzeb środki finansowe na pokrycie delegacji oraz wydatki rzeczowe (m.in. na zakup materiałów biurowych, sprzętu audiowizualnego, specjalistycznego oprogramowania itp.).

2. Ograniczone środki na zakup testów i pomocy dydaktycznych do zajęć terapeutycznych. Specjaliści są często zmuszeni z własnych pieniędzy doposażać poradnie w pomoce dydaktyczne niezbędne do prowadzenia działalności diagnostyczno-terapeutycznej, w fachową literaturę i czasopisma.

3. Brak środków na szersze formy doskonalenia warsztatu pracy terapeutycznej i diagnostycznej oraz na superwizje.

4. Niewystarczające finanse na przygotowanie projektów rozbudowy placówek, likwidację barier architektonicznych, a także utrzymanie bazy lokalowej poradni, by nie ulegała dewastacji.

• Relacji między przedszkolami, szkołami a poradniami:

1. Postrzeganie poradni jako placówki, która ma realizować za szkoły pomoc psychologiczno-pedagogiczną (często w szkołach brak jest pedagogów, psychologów, logopedów i innych specjalistów).

2. Zalecenia poradni nie są w pełni realizowane w szkołach i innych placówkach z powodu braku środków finansowych, co powoduje dyskomfort w pracy specjalistów poradni.

3. Mała możliwość monitorowania przebiegu edukacji badanych w poradni dzieci spowodowana niedoborem kadry.

• Współpracy z organem prowadzącym:

1. Brak zintegrowanych działań administracji oświatowej.

2. Nakładanie na poradnie dodatkowych zadań bez centralnego zabezpieczenia finansowego na ich realizację i bez zwiększenia zasobów kadrowych.

3. Groźba łączenia poradni w powiecie w jedną placówkę i sugerowanie ograniczania działalności do diagnostycznej.

• Współpracy z samorządem:

1. Brak możliwości udzielania pomocy dzieciom i rodzicom zgłaszającym się do niektórych specjalistycznych poradni z miejscowości, które nie podpisały porozumienia z władzami samorządowymi, na terenie których funkcjonują dane poradnie.

• Współpracy ze środowiskiem lokalnym:

1. Stały wzrost zapotrzebowania środowiska lokalnego na usługi poradni w zakresie profilaktyki, diagnozy i terapii.

2. Częste postrzeganie poradni przez środowisko jako placówki szkolnej, a nie wspierającej.

3. Działalność poradni w znacznym stopniu ograniczona jest zapotrzebowaniem środowiska na opiniowanie w zakresie dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb uczniów, w tym na okoliczność sprawdzianów i egzaminów.

4. Oczekiwania wobec pracowników poradni, że będą na własny koszt dojeżdżać do szkół oraz placówek i podejmować pracę w tzw. „systemie gabinetowym” (praca w pokoju wygospodarowanym w szkole, nie zawsze nadającym się do tego).

• Sprawozdawczości:

1. Uwzględnienie w systemie SIO liczby dzieci i uczniów uczestniczących w różnych formach zajęć terapeutycznych indywidualnych i grupowych, pominięcie natomiast liczby spotkań.

• Inne:

1. Wzrost biurokratyzacji i stopniowe zamienianie poradni w urzędy, gdyż zwiększa się liczba klientów zgłaszających się „po papierek”.

2. Długie terminy oczekiwania klientów na wizytę i niemożność wypełnienia wszystkich potrzebnych w danym środowisku zadań powoduje frustrację pracowników i szybkie wypalenie zawodowe.

Osiągnięcia w pracy poradni psychologiczno-pedagogicznych

Pomimo przedstawionych powyżej trudności wpływających negatywnie na funkcjonowanie poradni, w sprawozdaniach opisowych zostały zaprezentowane pozytywne działania, sprawiające satysfakcję zarówno pracownikom, jak i przyczyniające się do korzystnego odbioru wizeruku placówek oraz podkreślające ich dużą rolę i znaczenie w środowisku. Nie wszystkie „opisówki” zawierały informacje dotyczące osiągnięć w pracy, a te które zasygnalizowano wiązały się z następujacymi obszrami działalności poradnictwa:

Współpraca z samorządem lokalnym:

• Współpraca z organami prowadzącymi w badaniu preferencji uczniów gimnazjów w zakresie potrzeb edukacyjnych i uczestniczenie w planowaniu powiatowej sieci szkół ponadgimnazjalnych w r. szk. 2005/2006.

• Systematyczne uczestnictwo dyrektorów poradni w sesjach samorządowych, co stwarza możliwość wyrażania opinii oraz zgłaszania inicjatyw ważnych z punktu widzenia realizacji zadań poradni (dotyczy to przede wszystkim zagadnień związanych z budowaniem programów profilaktyki środowiskowej).

Współpraca ze szkołami:

• Utworzenie punktów konsultacyjnych dla rodziców, nauczycieli i dzieci
  w przedszkolach oraz szkołach na terenie objętym działaniami poradni.

• Powoływanie grup wsparcia dla pedagogów, logopedów, psychologów w szkołach.

• Udział pracowników pedagogicznych poradni w roli ekspertów w sprawdzianach po szkole podstawowej i egzaminach gimnazjalnych.

• Tworzenie autorskich programów psychoedukacyjnych.

Współpraca ze środowiskiem lokalnym:

• Zwiększanie liczby aktywnych form pracy w środowisku lokalnym (organizowanie i uczestnictwo w programach i akcjach profilaktycznych, interwencje kryzysowe, praca z grupami ryzyka, organizowanie grup wsparcia dla osób z określonymi potrzebami) oraz rozszerzanie zakresu oddziaływań doradczo-konsultacyjnych.

• Podejmowanie przez pracowników poradnictwa kompleksowych działań integrujących miejscową społeczność i pozwalających na organizowanie pomocy w sposób systemowy.

• Organizowanie dni otwartych poradni (np.: Sobota i Niedziela Logopedyczna).

• Udział pracowników poradni w organizowaniu konferencji, konkursów, festynów i innych z zakresu profilaktyki na terenach powiatów, a także turnusów rehabilitacyjnych dla dzieci i rodziców.

• Inicjowanie szerokiego wachlarza działań mających charakter wczesnej interwencji i szybkiej pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

• Rozszerzenie diagnozy o konsultacje i badania w zakresie integracji sensorycznej.

• Uczestnictwo w tworzeniu regionalnych Oddziałów Polskiego Towarzystwa Dysleksji oraz Polskiego Towarzystwa Logopedycznego.

• Uruchomienie „Punktów Informacji Zawodowej” i „Punktów Porad Wychowawczych” dla rodziców

• Poprawa wizerunku poradni poprzez intensyfikację działań w środowiskach lokalnych, promocję i współpracę z różnymi instytucjami, udział pracowników w programach radiowych i telewizyjnych w roli ekspertów oraz nagrywanie cyklicznych programów na określone tematy (np. „Stres, jak sobie z nim radzić).

• Zlecanie, przez niektóre starostwa, specjalistom poradni dodatkowo finansowanych prac związanych z rozpoznawaniem potrzeb społeczności lokalnych, co świadczy o docenianiu ich fachowości.

Opracowanie materiałów metodycznych i edukacyjnych:

• Przygotowanie podręczników do pracy terapeutycznej, materiałów edukacyjnych dla szkół, materiałów informacyjno-instruktażowych o różnorodnej problematyce (np. logopedycznej) dla rodziców, nauczycieli oraz w ramach promocji folderów dotyczących działalności poradni, a także innych publikacji.

• Opracowanie materiałów edukacyjnych załączanych do opinii i orzeczeń.

• Urozmaicanie form usług poradni m. in. z wykorzystaniem Internetu - udostępnianie materiałów, udzielanie porad drogą elektroniczną.

• Redagowanie kwartalnika Poradnik Psychologiczno-Pedagogiczny, udział
  w wydawaniu „Biuletynów” i „Poradników psychologiczno-pedagogicznych”.

Inne:

• Coraz częstsze nawiązywanie współpracy z partnerami zagranicznymi poprzez udział w różnych międzynarodowych projektach, programach i konferencjach.

• Systematyczne zwiększanie się aktywności pracowników w doskonaleniu własnego warsztatu pracy poprzez udział w szkoleniach w celu poprawienia jakości i efektywności udzielanej pomocy, a tym samym podniesienia jakości pracy poradni.

• Stały wzrost zainteresowania rodziców i młodzieży usługami oferowanymi przez poradnie.

VI. PODSUMOWANIE

Dane liczbowe zebrane w oparciu o nowo wprowadzony System Informacji Oświatowej, uzyskane z Centrum Obliczeniowego MEiN, jak już zasygnalizowano wcześniej, są nieporównywalne z danymi zawartymi w sprawozdaniach z pracy poradni przedstawianymi na drukach EN-5. W związku z tym ograniczono się tylko do zaprezentowania najistotniejszych ogólnych informacji dotyczących funkcjonowania publicznego poradnictwa w roku szkolnym 2004/2005.

Z podsumowania uzyskanego materiału liczbowego wynika, że:

• Poradnie objęły udokumentowaną pomocą 1 218 282 dzieci i młodzieży, co stanowi 13,23 % całej populacji, która w analizowanym okresie sprawozdawczym (wg danych demograficznych na 30 czerwca 2005 r.) wynosiła w Polsce 9 210 605
  (o 312 207 mniej niż w ub. roku).

• Dokonali następującej liczby diagnoz:

• psychologicznych - 476 963,

• pedagogicznych - 424 395,

• logopedycznych - 165 264.

• Zespoły orzekające wydały ogółem 78 937 orzeczeń.

Najwięcej wydano orzeczeń o potrzebie:

• indywidualnego nauczania - 30 626,

• kształcenia specjalnego uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
  16 914.

• Specjaliści poradni wydali ogółem 504 909 opinii.

Najczęściej były to opinie w sprawie:

• dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych potrzeb edukacyjnych ucznia - 133 969,

• objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną w szkole lub placówce
  - 85 153,

• dostosowania warunków i formy sprawdzianu przeprowadzonego w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej do indywidualnych potrzeb ucznia - 43 268,

• dostosowania warunków i formy egzaminu gimnazjalnego do indywidualnych potrzeb ucznia - 42 797,

• dostosowania warunków i formy egzaminu maturalnego lub egzaminu dojrzałości do indywidualnych potrzeb ucznia - 32 016.

Ogółem wydano 118 081 opinii w sprawie dostosowania warunkówi na sprawdzianach i egzaminach, co w znacznym stopniu wpłynęło na obciążenie pracowników poradnictwa.

• Pracownicy poradni prowadzili dla młodych klientów różne rodzaje zajęć w ramach form pomocy bezpośredniej.

Najliczniejsza grupa dzieci i młodzieży uczęszczała na:

• zajęcia aktywizujące do wyboru kierunku kształcenia i zawodu 251 550,

• terapię logopedyczną 98 351,

• zajęcia korekcyjno-kompensacyjne 35 555,

• socjoterapię 15 802.

Powyższa tendencja utrzymuje się od kilku lat i te cztery rodzaje zajęć zajmują pozycję dominującą.

• Należy także podkreslić, że poradnie objęty łącznie 143 779 osób badaniami przesiewowymi, w tym:

• Programem „Słyszę” - 88 439,

• Programem „Widzę” - 55 340.

Dodatkowo obciążyło to specjalistów poradnictwa diagnostyką.

• Udzieliły również pomocy i wsparcia 364 400 osobom dorosłym, a mianowicie nauczycielom, wychowawcom, rodzicom i innym klientom, a specjaliści m.in.:

• wygłosili 23 105 prelekcji i wykładów,

• wzięli udział w 5 757 radach pedagogicznych,

• objęli terapią 9 543 rodziny.

Pracownicy poradnictwa, mimo wielu problemów i trudności, starali jak najlepiej wywiązywać się z zadań wynikających z uregulowań prawnych i potrzeb środowiska. Podejmowali wiele cennych inicjatyw, inspirowali środowiska lokalne do tworzenia
i wdrażania systemowej pomocy psychologiczno-pedagogicznej osobom potrzebującym, współpracowali z organami prowadzącymi, placówkami oświatowymi i pozaoświatowymi. Aktywnie uczestniczyli w opracowywaniu i realizacji programów profilaktyczno-wychowawczych i terapeutycznych. Nawiązywali również współpracę z zagranicznymi partnerami, co umożliwiało wymianę doświadczeń na forum międzynarodowym (udział
w zagranicznych konferencjach), szersze spojrzenie na sprawy poradnictwa oraz podnosiło prestiż placówek. Duże znaczenie miało również kreowanie wizerunku poradni na stronach internetowych, w opracowanych materiałach informacyjnych i metodycznych, w środkach masowego przekazu, w programach radiowych i telewizyjnych.

Sukcesem, osiągniętym przez pracowników poradnictwa, jest zmiana myślenia społecznego na temat korzystania z usług tego typu placówek. Klienci poradni przestali być postrzegani jako osoby napiętnowane upośledzeniem czy patologiami społecznymi, a dostrzeżono w nich pełnowartościowych, często bardzo uzdolnionych ludzi, korzystających z porad dla optymalizacji swoich działań edukacyjnych i zawodowych.

Wydaje się, że do priorytetowych zadań poradni, obok udzielania pomocy osobom niepełnosprawnym z różnego rodzaju zaburzeniami, powinno również w szczególności należeć:

• doradztwo zawodowe, co ma ścisły związek z coraz większymi trudnościami na rynku pracy,

• stymulowanie wczesnego rozwoju dziecka (jak najwcześniejsze diagnozowanie oraz korygowanie wad rozwojowych i deficytów),

• praca z dziećmi wybitnie zdolnymi,

• profilaktyka społeczna uzależnień,

• wspomaganie wychowawczej funkcji rodziny, w tym pomoc dzieciom krzywdzonym
  w rodzinie.

Zwykle realizacja powyższych zadań była utrudniona z powodu konieczności podejmowania działań związanych przede wszystkim z opiniowaniem i orzekaniem, czyli formami tzw. pomocy pośredniej. Przy braku możliwości zatrudnienia dodatkowej liczby specjalistów pomoc bezpośrednia, czyli różne formy np. terapii, mimo często wysokich kwalifikacji kadry, była realizowana w mniejszym zakresie. Te niekorzystne tendencje wynikały z czynników zewnętrznych, niezależnych od woli i chęci pracowników.

Należy pamiętać, że poradnie psychologiczno-pedagogiczne są placówkami działającymi na rzecz środowiska lokalnego zgodnie z jego zapotrzebowaniem. Dlatego rzeczą niezwykle ważną jest aby umiały zawsze adekwatnie reagować na aktualne problemy
i aktywnie włączać się do udzielania pomocy.

WNIOSKI

1. Dane liczbowe, uzyskane w oparciu o nowo wprowadzony System Informacji Oświatowej, przekazane przez Centrum Obliczeniowe MEiN są nieporównywalne
   z danymi ze sprawozdań z pracy poradni zawartymi w drukach EN-5 i w związku
   z tym nie można było dokonać analiz w celu stwierdzenia, czy nastąpiły istotne zmiany w funkcjonowaniu poradni oraz formach udzielanej pomocy pośredniej
   i bezpośredniej.

2. Przeprowadzone szczegółowe analizy danych liczbowych z poszczególnych województw wykazały, że uzyskane liczby są bardzo zróżnicowane np.: liczba przyjętych dzieci i młodzieży, liczba badań diagnostycznych przypadająca na jednego specjalistę itd. Wyjaśnienie i ustosunkowanie się do tego zjawiska jest bardzo trudne, ponieważ ma na nie wpływ wiele złożonych czynników, które zasygnalizowano wcześniej. W oparciu o posiadane materiały nie można dokonać oceny zaistniałej sytuacji.

3. Zmniejszenie się liczby dzieci w szkołach, z uwagi na niż demograficzny, nie przyczyniło się do spadku zapotrzebowania na różnorodne formy pomocy psychologiczno-pedagogiczno-logopedycznej. Wręcz przeciwnie - coraz więcej dzieci i młodzieży zgłasza się do poradni z problemami zdrowotnymi, dydaktycznymi, społecznymi, a szczególnie emocjonalnymi.

4. Na podstawie analizy aneksów opisowych stwierdzono, że powiększył się zakres działań podejmowanych wobec małych dzieci - od 0 do 3 r.ż. Były to różnorodne zajęcia z obszaru wczesnego wspomagania rozwoju prowadzone zarówno w domu rodzinnym, jak i na terenie poradni, często mimo braku środków finansowych na ich realizację.

5. Wzrosło zapotrzebowanie na terapię oraz psychoterapię dzieci i młodzieży, w związku z czym w formach pomocy indywidualnej i grupowej częściej wymieniano działania podejmowane wobec młodych klientów z następującymi problemami: zaburzeniami rozwoju po urazach np. wypadkach samochodowych, będących ofiarami przemocy fizycznej lub psychicznej ze strony rodziców i innych dorosłych albo będących świadkami przemocy w domu (rodziców między sobą), nieuleczalnie chorych,
   z ciężkimi schorzeniami somatycznymi, uzależnionych od komputera, środków odurzających itp.

6. Zaobserwowano także wzrost różnych form wsparcia oferowanych przez poradnie dzieciom i młodzieży wybitnie zdolnym.

7. W dalszym ciągu specjaliści poradni opracowywali i wdrażali autorskie programy profilaktyczno-terapeutyczne majace na celu rozwój dzieci oraz wspieranie rodziców, nauczycieli i wychowawców (także lokalne programy profilaktyki).

8. Na uwagę zasłuje fakt, że coraz częściej pracownicy poradnictwa nawiązywali współpracę z partnerami zagranicznymi poprzez udział w różnych międzynarodowych projektach, programach i konferencjach.

9. Poradnie podejmowały działania zmierzajace do budowania wewnętrznych systemów zapewniania jakości ich pracy.

10. Pracownicy nadal wykazywali dużą aktywność w doskonaleniu własnego warsztatu pracy w celu poprawienia jakości i efektywności udzielanej pomocy.

11. Specjaliści poradnictwa dokonywali na zlecenie samorządów diagnozy problemów społecznych środowiska, wspierali samorządy lokalne w różnych formach pomocy psychologicznej osobom niepełnosprawnym, działali w interdyscyplinarnych zespołach kompleksowej pomocy środowiskowej, uczestniczyli w różnego rodzaju pracach samorządów w roli ekspertów.

12. Intensyfikacja działań w środowiskach lokalnych, współpraca z instytucjami lokalnymi oraz dbałość o promocję przyczyniły się do poprawy wizerunku poradni na terenie ich funkcjonowania.

13. Dane uzyskane z różnych źródeł świadczą o nadal bardzo dużym zapotrzebowaniu środowiska lokalnego na usługi poradni w zakresie profilaktyki, diagnozy i terapii.

14. Niestety, wiele poradni nie posiada odpowiednio wyposażonych gabinetów do diagnozy i terapii dzieci do 3 r.ż., pomieszczeń do prowadzenia zajęć grupowych,
    a także nieodpowiednie warunki lokalowe utrudniajace dostępność osobom niepełnosprawnym do korzystania z ich usług.

15. Często szkołom brakuje środków finansowych na zorganizowanie konkretnej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, do której są zobowiazane, co stwarza sytuacje konfliktowe między poradniami a szkołami. Niektóre szkoły nie są w stanie realizować zaleceń poradni.

16. W celu poprawy dostępności rodziców do usług poradni konieczne jest zwiększenie liczby poradni m.in. poprzez powoływanie filii w celu zmniejszenia rejonu działania
    i ułatwienia dostępu do specjalisty, a także wzmocnienie kadrowe poradni publicznych.

17. Wydaje się również wskazane doprecyzowanie pojęć dotyczących zadań poradnictwa w aktualnie obowiązujących aktach prawnych ze względu na częste problemy
    z interpretacją niektórych przepisów (w tym dotyczących opiniowania i orzekania).

Warto podkreślić, że przedstawione powyżej wnioski wynikające ze sprawozdań sporządzonych przez poradnie, są w znacznej mierze zbieżne z opiniami różnych grup klientów publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych (rodziców, uczniów, pedagogów szkolnych, dyrektorów szkół i samorządowców), stwierdzonymi
w reprezentatywnych badaniach ogólnopolskich przeprowadzonych przez CMPPP

(Raport: Diagnoza zaspokojenia przez publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne potrzeb w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej, Anna Frydrychowicz, 2005 )

Warszawa, dnia 15.03.2006 r. Opracowała:

Urszula Olesinska

Pracownia Rozwoju Poradnictwa

Dane z Centrum Obliczeniowego MEiN

Oświata i wychowanie w r szk. 2004/2005, GUS, Warszawa, 2005

Obliczenia własne na podstawie zbiorczego sprawozdania z pracy poradni p-p za r.szk.2004/05

Oświata i wychowanie w r szk. 2004/2005, GUS, Warszawa, 2005

Obliczenia własne na podstawie zbiorczego sprawozdanie z pracy poradni p-p za r szk. 2004/2005

Dane z Centrum Obliczeniowego MEiN

2




---