Prof. Baranowski „Zarys historii gospodarczej Polski” - Janusz Skodlarski, Łódź

„Dzieje gospodarcze Polski” - Benedykt Ziętara, Poznań

„Historia gospodarcza Polski” - Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska, W-wa

HISTORIA GOSPODARCZA

1

FEUDALIZM NA ZIEMIACH POLSKI ORAZ W EUROPIE.

ŚREDNIOWIECZE

Feudalizm oparty był na drabince społecznej:

Wszyscy równi wobec prawa i Boga. Władcą był Książę feudalny.

1. Władca - pomazaniec Boży

2. Rycerze i wasale - zaufani pana, otrzymywali beneficje i przywileje

3. 
   
   Chłopi - ich zadaniem była praca na rzecz pozostałych

1

2

3

Jeśli ktoś chciał ten porządek zmienić, to tak jakby występował przeciwko Bogu, bo władca to pomazaniec Boży. Gospodarka w formie gospodarki naturalnej.

Społeczeństwo wzajemnej podległości.

Zajęcie rycerza feudalnego: walka i krzewienie chrześcijaństwa.

Budżet państwa:

1. 10% - dziesięcina na Kościół

2. 1/3 na potrzeby własne pana na włościach

3. resztę oddawał na utrzymanie władzy centralnej

Na rozwój gospodarki polskiej duży wpływ miała Europa Zachodnia. Pierwsze styczności z tamtą gospodarką nasz kraj miał poprzez wojny niemieckie. Pierwszy przemysł jaki dotarł do Polski to dymarki. Przychodzą coraz nowsze technologie, przy grodach pojawiają się wsie służebne, wytwarza się pewnego rodzaju specjalizacja, a co za tym idzie nadwyżka. Zaczyna się handel, tworzą się miejscowości targowe.

Wraz z rozwojem handlu pojawił się pieniądz, który prawie od razu był fałszowany, gospodarka więc zaczęła wracać do wymiany towar za towar. Jednak do Polski zaczął napływać sfałszowany pieniądz, gdyż Polacy żyli w niewiedzy o fałszerstwie pieniędzy. Dopiero Kazimierz Wielki ograniczył napływ oszukanych pieniędzy do kraju. Za jego rządów Polska przeżywała okres rozwoju, eksportowano dary lasu czyli miód, smołę, drewno, a importowano sól i żelazo.

Rola Kościoła:

Opiekun ideologiczny państwa. Kościół posiadał możliwość doprowadzenia wiernych do władzy. Immunitet pomazańca bożego.

Ważną rolę w gospodarce na całym świecie odgrywał Kościół, gdyż to właśnie on zajmował się gospodarkę (zakon, który najwięcej zajmował się gospodarką to Cystersi). Podczas gdy władca prowadził wojny, Kościół zajmował się ekonomią i rósł w siłę. Majątki prowadzone przez Kościół są najlepsze, najbogatsze. Kościół staje się potęgą o charakterze ekonomicznym, posiada wykształconych i światłych ludzi. Tę samą tendencję daje się również zauważyć w Polsce (wjeżdżając do wsi X, w najważniejszym miejscu zobaczymy Kościół).

W 1241 roku na Polskę najechali Tatarzy. Przyjechali po siłę roboczą, która jest motorem rozwoju gospodarczego. W Polsce zostali sami duchowni i możnowładcy; brakowało zatem ludzi do pracy. Podjęto więc decyzję o osadnictwie jako elemencie inwestycyjnym. Przywożono całe wsie nadając im określone przywileje. Osadnictwo działało na prawie polskim i niemieckim. Ludzi osadzano głównie w miastach, inwestowano w fachowców. Osadnicy posiadali znacznie wyższą kulturę gospodarczą: trójpolówka, koło młyńskie, lepsze technologie obróbki drewna. Polska była wtedy rozbita na dzielnice, a w każdej z nich rządził inny władca, i każdy był zachłanny. Wprowadzali więc prawa składu, prawa cła. Państwo było słabe, zatem nie opłacało się w nim inwestować.

Taka sytuacja miała miejsce do 1341 roku. Wtedy to Władysław Łokietek wraz z synem Kazimierzem Wielkim zajmują się tworzeniem silnego państwa. To właśnie Kazimierz Wielki zlikwidował prawo składu, cła cech rzemiosł, który prowadził praktyki monopolistyczne na danym terenie. Wprowadził jednolity system monetarny, fiskalny. Utworzył Akademię Krakowską, zreformował system szkolnictwa. Polska stałą się krajem bezpiecznym.

FUNKCJONOWANIE GOSPODARKI FOLWARCZNO - PAŃSZCZYŹNIANEJ

Zaczęto dostrzegać dobra materialne.

Duże znaczenie miał proch. W momencie w którym rycerz stał się łatwym celem przestał być potrzebny i musiał wrócić na wieś. Miał duże potrzeby i małe dochody, dlatego zaczął udoskonalać swoją pracę, aby mieć większe zyski. Stał się też klientem, rzemieślnikiem.

Wraz z zastosowaniem armat, swoje znaczenie straciły też mury ogradzające miasta.

Coraz więcej ludzi przechodziło ze wsi do miasta. Zaczął się rozwijać handel. Panowie feudalni inwestowali w miasta.

Duże znaczenie miały odkrycie geograficzne, na nowo odkryte tereny wywozi się narzędzia, a przywozi się złoto i zwiększa liczbę bitych monet.

Następuje wymiana myśli technologicznych. Następuje szeroko rozumiany rozwój.

POLSKA

Przełomem okazała się bitwa pod Grunwaldem. Była to, można powiedzieć, pierwsza styczność Polaków z kulturą, technologią inną niż ich własna.

Na Zachodzie zwiększyła się ilość miast bez odpowiedniego wzrostu wsi. Dlatego wytworzył się tam deficyt na żywność. Oblicza się, że 15 - 20 % żywności była eksportowana z Polski. Większe znaczenie miał eksport budulca. Mały problem stanowił brak dostępu do morza. Gdańsk był we władaniu Krzyżaków. Stworzono tam cła, za towar spławiany Wisłę do morza. Szlachta zaczęła więc wymuszać na królu działania. Pierwszym była wojna z Krzyżakami o Gdańsk.

Doszło do powstania FOLWARKU PAŃSZCZYŹNIANEGO. To szlachta decydowała o podatkach. Wzrost ich pociągnął za sobą przywileje ekonomiczne. Zaczęło się od statutów mieszczańskich. Pan rozwijał swój folwark zagarniając najlepsze ziemie w okolicy. Folwarki działały w oparciu o tanią siłę roboczą.

Wiek XV to bardzo dobry rozwój gospodarczy, nawet dzieci chłopskie mogły się uczyć.

Folwark pańszczyźniany był bardzo dochodowy. Folwark rozwijał się poprzez zwiększenie siły roboczej (szlachcic robił to poprzez wymuszanie na królu podnoszenie pańszczyzny).

Zastosowano koło młyńskie - stworzono stawy, podniesiono wody gruntowe. Zastosowano to koło również w tartaku.

Rozwój foluszy - gospodarstwa specjalizujące się w lnie.

Koło to również mielenie zboża.

Folwark miał więc znaczenie w rozwoju technologii. Duże znaczenie miała hodowla bydła i koni.

Negatywne zjawiska folwarku

Wynikały z krótkowzroczności, egoizmu szlachty.

W XV wieku szlachta wywarła nacisk na króla, aby zwolnić od cła wszystkie materiały luksusowe sprowadzane z zagranicy na rzecz szlachty. Był to nóż w plecy dla polskich rzemieślników.

Zysk nie jest inwestowany, a jest po prostu przejadany.

W wieku XVII zaczął się kryzys gospodarki.

Kraje zachodnie zaczęły produkować więcej żywności, zatem rynek na polskie zboże zaczął być ograniczany. Danina doszła do bardzo wysokiego poziomu, chłopi zaczęli się buntować. Bezład władzy centralnej, której prawie w Polsce nie ma. Nie można było nic uchwalić, gdyż sejmy były zrywane. Rzemiosło zaczęło upadać, bo chłopi nie mieli pieniędzy, a szlachcic wolał kupować za granicą.

Wiek XVII to również wiek wojen przechodzących przez Polskę:

• powstanie Chmielnickiego;

• potop szwedzki

Szwedzi przyjechali po wszystkie dobra zgromadzone przez szlachtę w poprzednich walkach. Zostały zburzone miasta, spalone wsie, zburzona struktura gospodarcza.

W Europie zaczynają się panoszyć różne choroby, epidemie, które przenosiły się również do Polski.

Handel w Polsce prawie nie istniał, za to istniało powiedzenie: ”Za króla Sasa, jedz, pij i popuszczaj pasa”. Było to powiedzenie dość pesymistyczne, gdyż trzeba było przejeść i przepić to, co się wyprodukowało.

WIELKA BRYTANIA

Wiek XVII na zachodzie to rewolucja przemysłowa, spadają ceny na artykuły żywnościowe. Nauczono się lepiej przechowywać tę żywność.

Popyt na artykuły przemysłowe, brak siły roboczej i materiału. Szlachta biednieje, zaczyna rugować chłopów ze wsi, ogradzając gospodarstwa pod wypas owiec. W mieście rośnie siła robocza, dopływa też wełna. Rozwija się więc przemysł włókienniczy. Nadwyżka siły roboczej w mieście, ludzie wyjeżdżają na nowy kontynent. Największą liczbę migracji obserwuje się z Irlandii.

Wielka Brytania staje się największym potentatem przemysłowym.

Henryk VIII zadziera z Kościołem (nie chcieli mu udzielić ślubu z 4 z kolei żoną). Likwiduje majątki kościelne tworząc tereny zielone i wypasając owce.

Elżbieta I, jego następczyni, wybudowała flotę. Z Anglii wypływały artykuły przemysłowe, a wpływały surowce.

FRANCJA

Wolność - wobec prawa

Równość - równe prawa ekonomiczne

Braterstwo

W Anglii zmiana stanu nastąpiła pokojowo, natomiast we Francji za pomocą rewolucji.

POLSKA

Stanisław August Poniatowski - słaby, nieudolny militarnie, wrażliwy na piękno, ale miał bardzo głęboką wizję gospodarczą.

Wiek XVII to rozwój Rosji, Austrii i Prus. Podstawą tego była bardzo silna armia, dla której produkowano żywność, ubrania i militaria.

Ubogi w gotówkę, ale bogatszy w gotowiźnie. Szlachta nie miała gotówki, ale starałą się płacić w daninie. Szlachcic uważał, że on nie powinien zajmować się handlem, bo to nie przystoi. W swoich majątkach-manufakturach magnaci posiadali manufaktury, które pracowały w oparciu o produkty z jego majątku.

W ten sposób w Polsce wykształciły się państwa w państwie.

Kraj nie posiadał stałego dopływu gotówki, bo nie posiadał monopolu.

Ten rozwój naszego kraju był niezgodny z ogólnymi tendencjami na świecie gdzie władza dążyła do centralizacji. Król miał zatem trudne zadanie zmiany mentalności tej głównej warstwy społecznej - szlachty. Poprzez obiady czwartkowe starał się stworzyć spółki mieszczańsko - ziemiańskie, które zajmowałyby się produkcją na potrzeby wojska.

Król zaczął reformy od reformy edukacji - Komisja Edukacji Narodowej. Były to reformy nowoczesne, później wzorowały się na nas, np.: Francja. Pierwsza szkoła to Szkoła Rycerska, która wykształciła wielu światłych rycerzy. Później zostały uruchomione manufaktury (z pieniędzmi króla). Przynosiły one zysk, dlatego też zaczęło ich powstawać coraz więcej.

Wiek XVIII to rozbiory . I rozbiór zabrał nam Gdańsk czyli ujście do morza. Zatamowany zatem został handel z zachodem.

Rozpoczęto więc kampanię czarnomorską, aby tą drogą wysyłać polskie towary za granicę.

Druga koncepcja to kanał augustowski, który miał dotrzeć do Niemna, aby tą drogą dotrzeć do morza. W Polsce zaczęły dokonywać się reformy - Konstytucja 3-go Maja przejście z gospodarki folwarcznej do gospodarki rynkowej.

Następuje II i III rozwój rozbiór - Polska zostaje skreślona z mapy Europy. Manufaktury nastawione na produkcję dla armii, nie ma armii - nie ma rynków zbytu.

Od tej pory niebagatelny wpływ na rozwój gospodarki będzie miała polityka centralna państwa pod którego zaborem znalazła się dana część ziem.

WAŻNĄ ROLĘ ODEGRAŁO KSIĘSTWO WARSZAWSKIE

Szlachta polska zaczęła powoli odchodzić od przekonania, że szlachcie nie przystoi produkcja. W okresie tych wojen francuskich odkryto produkcję cukru z buraka cukrowego, a wysłodki to doskonała pasza dla rogacizny.

Początki XIX wieku - jest siła, kapitał, surowiec, a brakuje technologii w związku z tym popyt przerasta podaż. Duże znaczenie wtedy miało więc zastosowanie MASZYN PAROWEJ we włókiennictwie. Zastosowanie maszyny parowej spowodowało zmniejszenie zatrudnienia o 70%.

W Anglii rozpoczął się ruch zwany LUDYZMEM, jego uczestnicy niszczyli maszyny. To były początki. Potem rozwój włókiennictwa pociągnął za sobą rozwój kopalni. Do tej pory problemem było wyciągnięcie urobku, ale w momencie zastosowania maszyny parowej ten problem zmalał. Rozwój - powstanie stali (potrzebna była temperatura co też umożliwiała maszyna parowa, lepsza stal, to lepsze kotły parowe i większa wydajność maszyn). Rozój przemysłu hutniczego i dalej przemysłu maszynowego i dalej transportu.

Przechodzenie ludzie ze wsi do miasta.

POLSKA

Zabór rosyjski - Królestwo Polskie - rządził nim Wielki Książę Konstanty. Miał on dobrych ministrów: Dałucki, Lubelski i Rębienicki.

Chcieli oni doprowadzić do rozwoju kraju w oparciu o kredyty ze skarbu państwa. Chcieli rozwinąć gospodarkę w oparciu o handel z Rosją. To właśnie na terenie Łodzi i okolic stworzyli takie przedsiębiorstwa. Ściągali ludzi z zachodu, którzy tam stracili pracę (w konsekwencji zastosowania maszyny parowej). Tutaj zaczęli ręcznie tkać, znaleźli korzystne warunki rozwojowe.

Zarobili pieniądze, za które kupili maszynę parową. Pierwsza zastosowana przez Gejera w latach 30 XIX wieku. Druga - połowa XIX wieku przyjazd obcego kapitału (bardzo dużo francuskiego).

Przemysł włókienniczy potrzebuje energii, którą zdobywa z zagłębia Sosnowskiego (polska Katanga). Rozwija się tu przemysł wydobywczy, hutniczy (pierwsza huta założona przez uciekiniera ze Szkocji Johna Beldona) a co za tym idzie przemysł maszynowy.

Zabór pruski - Prusacy traktowali ziemie zaboru jako tereny zielone, które miały dostarczać żywność do szybko rozwijających się Prus. W Poznaniu powstały Zakłady Cegielskiego, w Gdańsku wybudowano pierwszy statek parowy w Europie. Na Śląsku większość kopalni była państwowa, a także hutnictwo.

Zabór austro-węgierski - Małopolska, tereny południowo - wschodnie - część centralna Austro - Węgier. Miały dostarczaj taniej siły roboczej. Rozwinęła się jedna gałąź przemysłowa - ropa naftowa. Ignacy Łukasiewicz oczyścił ropę naftową i sprawił, że zaczęła się spalać bez kopcenia. Zbudował lampę naftową i zaczął się intensywny rozwój wydobywczy ropy naftowej.

WPŁYW REWOLUCJI TECHNICZNEJ NA ROLNICTWO

W wieku XVIII i XIX dokonało się uwłaszczenie, co zlikwidowało feudalizm.

Anglia - grody

Francja - rewolucja burżuazyjna.

POLSKA

Problemy uwłaszczenia najwcześniej zostały rozwiązane w państwie pruskim - 1821 edykt zakładający wykupienie ziemi od feudałów za odszkodowanie. Dokonać miał tego chłop gospodarujący na danej ziemi. Służyło to do tworzenia wielohektarowych gospodarstw rolnych (małe gospodarstwa nie były w stanie się wykupić). Miało to też na celu oderwanie elementu polskiego od ziemi i przeniesienie ich na tereny bardziej uprzemysłowione.

Zabór austriacki - 1846r. - powstanie Jakuba Szeli - powstanie antyfeudalne skierowane przeciwko nadmiernemu wyzyskowi. Dodatkowo pod wpływem ”wiosny ludów” rząd wiedeński uwłaszczył chłopów. Ten dekret praktycznie oddawał chłopom ziemię. Państwo stworzyło specjalny fundusz na odszkodowanie dla feudałów. Małe gospodarstwa związane były ze słabo rozwiniętym przemysłem w Austro-węgrach. Wszystko to powodowało słaby rozwój miast, rzemiosła a zatem zacofanie.

Galicja stanowiła rezerwuar taniej siły roboczej (było to powodem małego rozwoju przemysłowego, skoro tania siła robocza, to po co inwestować).

Zabór rosyjski (Królestwo Polskie) - uwłaszczenie dokonało się tu najpóźniej i najbardziej burzliwie. Nastąpiło w końcu powstania styczniowego.

Serwituty - wspólne użytkowanie pastwisk, źródeł itp. między chłopami a szlachtą. Był to teren wiecznej niezgody. Powstały gospodarstwa niewielkie.

Postęp w agrokulturze (rewolucja techniczna w rolnictwie)

Postęp techniczny w Europie przyczynił się do rozwoju wsi gdzie, np.: zastosowanie znalazła maszyna parowa. W całej Polsce słaby rozwój komunikacji spowodował, że gospodarstwa rolne produkowały głównie dla siebie, gdyż jego towary były trudno zbywalne ze względu na brak szlaków komunikacyjnych.

W tym okresie nadszarpnięto poważnie nasz system ekologiczny, gdyż najlepiej sprzedawał się budulec - czyli drewno.

Zaczęto też odwadniać tereny, gdyż główną siłą napędową było koło wodne.

Zauważono, że klimat polski jest korzystny dla produkcji buraka cukrowego i ziemniaka. Wiek XIX to rozwój cukrownictwa , które spowodowało uprzemysłowienie wsi polskiej. Z produkcji ubocznej - wysłodki - powstała doskonała karma dla bydła i trzody. Kartofel - gorzelnie, krochmalnie, podstawowe danie warstw uboższych.

W drugiej połowie XIX wieku - rozwinął się trend pozytywistyczny - zaczęto przerywać trójpolówkę, a stosować płodozmian; powstawały szkoły wyższe - rolnicze, kasy Sztewczyka - wspierały działanie głównie związane z przetwórstwem mleka. Postęp w stosowaniu rewolucji technicznej na wsi.

Koncentracja i centralizacja kapitału

Przyczyny:

1. Postęp techniczny

2. Czynniki zewnętrzne (eksport kapitału)

• polityka protekcyjna poszczególnych państw

3. Cykl koniunkturalny (od kryzysu do kryzysu).

Zmiany organizacyjne w gospodarce - zmniejszenie podmiotów gospodarczych.

Kartel - zgromadzenie luźne producentów różnego rodzaju dóbr.

Trusty - bardziej sformalizowany niż kartel połączony z prawem

Pionowy : Poziomy

Monopole osiągały bardzo duże zyski, które mogły przeznaczyć na reklamę, promocję i rozwój, ale dyktowały cenę monopolistyczną.

Powstanie oligafi finansowej - łączenie się w jedną całość przedsiębiorstw i banków. Mówi się o 200 rodzinach rządzących Stanami Zjednoczonymi.

1. 1870 - rewolucja techniczna związana z prądem elektryczny,. Zrewolucjonizowało to przemysł włókienniczy. Maszyny włókiennicze stało się bardziej wydajne, a więc zmniejszyło zatrudnienie.

Rozwój kopalni - wywózka węgla elektrycznymi wózkami.

Hutnictwo - lepsze wytapianie.

Ci którzy zainwestowali, przetrwali.

2. Polityka protekcyjna

Wiek XVIII i XIX - dopływ kapitału zewnętrznego również do Łodzi. Hossa w Łodzi nie trwała długo, gdyż kupcy rosyjscy zwrócili się do Cara, że Łódź niszczy Moskwę. Łódź znalazła się poza obszarem celnym Rosji - co powoduje ucieczkę kapitału do okręgu Białostockiego. W Łodzi pojawiły się niekorzystne zjawiska dla tego przemysłu - koniec XIX wieku to bezrobocie w Łodzi związane z kryzysem włókiennictwa.

Przykład zmian w przemyśle łódzkim.

Fajans - zaczął produkować podróbkę porcelany, którą sprzedawał na rynkach wschodnich (mimo ceł, ceny konkurencyjne).

Szaja - materiały przy bardzo małym udziale włókien szlachetnych niemalże poza normami jakościowymi.

3. Cykl koniunkturalny.

Każdy kryzys powodował upadek przedsiębiorstw, które stawały się własnością banków, które były własnością dużych przedsiębiorstw. W związku z tym prosperowało kilka dużych zakładów, które wywierały wpływ na swoje rynki zbytu.

Podstawą funkcjonowania przedsiębiorstw były rynki zbytu jakie stwarzała Rosja.

Tenże okres to również bum komunikacyjny. Rosja carska broniła się przed kolejnictwem - dopiero po śmierci Mikołaja I, Aleksander II stworzył linię z Petersburga do Moskwy.

Napływ obcego kapitału był bardzo duży, zaczęto inwestować w kolej, wydobycie ropy, rud.

15 XI 2001

Ekonomiczne podstawy I wojny światowej.

Po 1870r. Niemcy, Lotaryngia i Alzacja uzyskały 5mln franków w złocie jako rekompensatę od rządu francuskiego. Spowodowało to szybszy rozwój przemysłowy. Niemcy dążyły do rewolucji zbrojnych w krajach trzeciego świata (w Afryce), finansowali te przedsięwzięcia aby mieć rynki zbytu swoich produktów. dochodzi do wybuchu I wojny światowej. Niemcy przeszli na interwencjonizm w gospodarce. Na terenie Niemiec zaczęło brakować surowców i chcieli je sprowadzać. W czasie wojny dokonywała się centralizacja kapitału. Były duże koncerny, nawet zagraniczne, które ze sobą współpracowały. Rozwijały się banki, a także nowe gałęzie przemysłu: chemicznego, hutniczego, spożywczego. Obroty ze Stanami 300-krotnie wzrosły. Wzrosło zadłużenie wobec Stanów. Poza tym wzrosła potęga Japonii. Na terenie Polski wycofujące się wojska dokonywały ogromnych zniszczeń. Masowo wycinano drzewa, zabierano zboże nie zostawiając nic nawet dla zasiewów. Polska była bardzo zniszczona, a jej gospodarka była w złym stanie. Wcześniejsze powiązania z zaborcami urwały się. Brakło rynków zbytu i bazy surowcowej (dla przemysłu włókienniczego i m.in. cukrownictwa itp.). Istniały 3 rodzaje monet, 3 rodzaje prawa, brak kadry administracyjnej, 3 systemy oświatowe, 3 szkolnictwa, 3 języki urzędowe. Problemy kulturowe i gospodarcze sprawiły, że Polska była w nienajlepszej kondycji. W Europie zaczęto izolować Rosję. Kraje europejskie miały spłacać swoje długi, część z nich było umarzanych. W 1920 roku w czasie wojny bolszewickiej Polskę uważano za państwo mogące ograniczyć rolę Rosji, dlatego pomagano nam finansować różnego rodzaju przedsięwzięcia i rozwój przemysłu. w 1921 roku nastąpiło zjednoczenie Polski i silny rozwój rolnictwa i przemysłu. Po wojnie nastąpił zanik finansowania z zagranicy, a Polska nadal potrzebowała tych pieniędzy na różnego rodzaju reformy. Powstała pierwsza dziura inflacyjna. Początkowo jest to korzystne. Spadek wartości pieniądza sprawił, że silniej rozwijały się przedsiębiorstwa, które spłacały długi (teraz mniejsze) wobec państwa. W Polsce tym czasie nie dodrukowywano pieniędzy, tylko przerabiano stare dopisując zero. Polskę pokazywano jako kraj sztucznie stworzony, który sam sobie nie może pomóc. Dlatego chciano zmienić postanowienia wersalskie. W rządzie stanął premier Grabski, który chciał wprowadzić szeroko idące reformy, chciał na rok absolutnej władzy dla wprowadzenia podatku majątkowego. Bano się, że społeczeństwo zbuntuje się i dlatego chciano skorzystać z siły wojskowej, ale społeczeństwo zmobilizowało się i samo widząc co się dzieje zaczęło płacić. Zakupiono wtedy złoto z banków szwajcarskich i wprowadzono nową walutę złoty. Społeczeństwo zaufało państwu i przy wymianie marek na złotego, nie poszło od razu do banku po złoto i dlatego ta reforma się powiodła. W 1924 roku nastąpiło ustabilizowanie polskiej waluty. Nawet w 1934 i 1935 roku priorytet złota nie został zachwiany. Była też wojna polsko - niemiecka celna (1925r.) po traktacie wersalskim Polsce przyznano prawo ustalania cen dla produktów (spożywczych, hutniczych) i sprzedaży ich do Niemiec. W 1925 roku wypowiedziano (Niemcy) to i wprowadzono cła, doprowadziło to do zahamowania przemysłu.

22 XI 2001

Po zakończeniu wojny nastąpił wzrost konsumpcji. W czasie wojny produkcja przestawiła się na zapotrzebowanie dla wojska. W USA bardziej zmechanizowano produkcję (taśmociągi). Wzrosła produkcja artykułów motoryzacyjnych, produkowano radia itp. W naszym kraju o ustroju parlamentarnym gospodarka była na niskim poziomie, brak spokoju wewnętrznego. Była krajem wysokiego ryzyka. w Polsce brak ustawodawstwa np. podatkowego. Społeczeństwo chciało stabilizacji.

Przewrót majowy (Piłsudskiego) miał doprowadzić do przywrócenia dobrego wizerunku. Reforma Grabskiego i stworzenie silnego rządu miały przywrócić w Polsce spokój gospodarczy. W Europie nasilał się popyt na produkty, a istniała mała podaż. W Polsce bano się początkowo inwestować, a później dzięki kredytom ukończono magistralę kolejową, rozbudowano Gdynię (port o dużym znaczeniu) inwestowano na Śląsku i w przemysł włókienniczy. Także przeprowadzono (1920r.) reformy w rolnictwie. Uważano, że wieś jest ”czerwona” i aby nie poparła Rosji bolszewickiej wprowadzano reformy. Dobra koniunktura na artykuły rolnicze doprowadziła do rozwoju przemysłu. Zaczyna się coś dziać w gospodarce. Chłop ma pieniądze, zaciąga kredyty, inwestuje w ziemię, ale nie tylko bo też w innowacje (maszyny, nawozy, system upraw, nowe gatunki). Po dobrej passie, podaż przewyższa popyt, nasycenie rynku zaczęto zauważać między 1927 a 1929 rokiem. Najbardziej widoczne było to w: 29 października 1929r. kryzys na giełdzie nowojorskiej.

Zaczęła się sztuczna koniunktura, ludzie nosili pieniądze na giełdę, kupowali akcje, które nie miały pokrycia, ale nakręcała koniunkturę. Kiedy biedniejsi ludzie chcieli sprzedawać akcje, których ceny gwałtownie spadły, a chętnych nie było na akcje. Przedsiębiorstwa te miały pełne magazyny i nie mogły sprzedać tego, nastąpiło bezrobocie i to wszystko doprowadziło do zmniejszenia popytu głównie na artykuły rolnicze. To doprowadziło do największego kryzysu gospodarczego na świecie. Zjawisko nożyc cenowych: znaczny szybki spadek ceny artykułów rolniczych wobec artykułów przemysłowych, doprowadzało to do bezrobocia, spadku handlu, spadku wystemu podatkowego i walutowego napięcia i spięcia społeczne. Przejście z liberalizmu gospodarczego na rzecz interwencjonalizmu.

W USA produkcja przemysłowa spadła o 44% a w Polsce o 42% - 43%. Słabość rolnictwa miała duży wpływ na kryzys. Wieś była bardzo zadłużona. System podatkowy był bardzo sprawny. Komornicy szybko dochodzili podatków. Rolnik musiał znaleźć fundusze na podatki i spłatę kredytów. Musiał zwiększyć wydajność lub ograniczyć własną konsumpcję, by sprostać zapłatom. Intensyfikował produkcję. To doprowadzało do wzrostu podaży na rynku, a zmniejszenie popytu powodowało spadek cen. Mniej pieniędzy rolnika to mniejsze zapotrzebowanie na artykuły przemysłowe, a to w konsekwencji do wzrostu bezrobocia w miastach. Prawie 77% społeczeństwa zostało wyłączone z konsumpcji dodatkowych artykułów. W USA słabość i rozdrobnienie rolnictwa na południu powodowało podobne skutki jak i w Polsce. Na północy też panuje bezrobocie. Tam rolnicy przemieszczają się z południa na północ, w Polsce emigrują do USA, ale tam też często nie zostają wpuszczeni przez strajki związków zawodowych. W przemyśle ograniczano produkcję , aby nie wypaść z rynku. Dużo towarów było też w magazynach. Polski kapitał był słaby. Okres lat 20-tych to dobra koniunktura na kapitał zagraniczny. Polski przemysł uległ umiędzynarodowieniu. Tworzono w czasie kryzysu kartele, monopolizacja. Zmniejszenie produkcji, wzrost cen. Traciło przez to państwo, mniejszy obrót, mniejsze podatki. Przykładem może być kartel cementowy w 1932 - 33 tona cementu kosztowała 70zł, a w 1934 po rozbiciu kartelu 13 lub 17zł . Polska prowadziła więc ograniczanie monopoli. Stosunki walutowe: reforma walutowa Grabskiego złotówka silna w złocie; utrzymywano twardy kurs złotego, w 1932r. Polska przystąpiła do Klubu Złotego. W okresie kryzysu kraje z Klubu zobowiązały się do zmiany swoich walut na złoto. Było to związane z dużym ryzykiem. Sztywność pieniądza: maleje eksport, kredyt jest bardzo niekorzystny, bo niekorzystny; brak inwestycji (obniżenie wartości zmniejszenie oprocentowania kredytów); wycofywanie kapitału odpływ złota. Do 1936r. utrzymywano reżim gospodarczy. Państwo dokupowało złoto, bo często były braki, aby utrzymać stabilizację w gospodarce. Kredyt w Polsce był jednym z najdroższych.

Handel uległ także przeobrażeniom. Do tej pory był mały detaliczny, ale nie mógł on wytrzymać w czasie kryzysu. Tracił on w porównaniu z handlem zorganizowanym tzw. supermarketowym. Powstawała sieć sklepów z dużymi magazynami. Handel ten miał duży kapitał. Powstają wtedy duże domy towarowe, a na wsiach sklepy wielobranżowe. Państwo chce by wzrosła sprzedaż artykułów przemysłowych i rolniczych, nie tylko w Polsce ale i za granicą.

29 XI 2001

Cykl koniunkturalny. Zjawisko zauważalne od wieku XIX. Okresowo występowały nadwyżki popytu nad podażą. Wtedy był tani kredyt, dużo inwestycji. Gdy była większa podaż niż popyt była nadwyżka towarów w magazynach, zwiększało się bezrobocie. W latach 20-tych zaczęto przewidywać wielki kryzys.

Działania pośrednie mające zapobiec kryzysowi. Interwencjonizm, John Keins, doradca prezydenta USA, twórca nowej koncepcji. Należy działać w okresie dobrej koniunktury, zmniejszać popyt. Należy robić to przez podatki, cła i inne ograniczenia. Działania bezpośrednie w okresie złego cyklu. Bezpośrednie działania na rynku pracy, w celu ograniczenia bezrobocia przez różnego rodzaju prace publiczne. Aby ludzie mieli pieniądze i znów był popyt. Prace nie były w przemyśle, gdyż towarów i tak było za dużo. Nakręcałoby to dobra koniunkturę i zwiększanie się środków inwestycyjnych. W 1936r. do władzy dochodzi Rooswelt, gospodarka USA przeżywa kryzys. Rolnictwo jest zrujnowane, upadło na skutek dużej nadwyżki produkcji. Gospodarstwa przechodzą na rzecz banków. Bogata Północ też przeżywa kryzys. O 43% spada produkcja przemysłowa. Chłopi z Południa migrują na Północ, lecz tu też brak pracy.

Państwo wprowadziło system sztywnych cen. Skupowały towary rolnicze po cenie wyższej niż produkcyjna. Część tych produktów niszczono. Tworzono przemysł spożywczy i przetwórczy w celu przechowywania artykułów żywnościowych. W latach 1933 - 37 inwestowano także w roboty publiczne. Stworzono wtedy dużo autostrad, sieć transportową. Nakręcono koniunkturę, dawano pracę bezrobotnym i powodowano wzrost inwestycji. Zaczęto budować także zapory na rzekach i turbiny. Chciano poprawić przepustowość rzek i zenergetyzować obszary Południa. Z małych gospodarstw zaczęto tworzyć duże i chciano je uprzemysłowić, aby było bardziej zmodernizowane. Trzecia metoda to daleko - idące ubezpieczenia, wprowadzenie ustawodawstwa dotyczące prawa prac, np.: wprowadzenie 8-godzinnego dnia pracy itp., tworzenie związków zawodowych, minimalne wynagrodzenie. Te działania doprowadziły do szybkiego wyjścia USA ze stanu kryzysu w 1937r. Podobnie rzecz miała się w Niemczech. W 1933r. do władzy dochodzi A.Hitler. Niemcy to wtedy kraj konfliktów, strajków. Państwo staje się odbiorcą dużej ilości produktów wojskowych. Nakręca się koniunkturę. Likwidacja bezrobocia przez wcielanie do wojska i tworzenie przemysłu zbrojeniowego. Społeczeństwo przestało oszczędzać w bankach, ze względu na duży spadek zaufania do banków, które w okresie kryzysu bankrutowały. W USA dążono do budowania sfery kapitałowej przez fundusze inwestycyjne i emisję obligacji skarbowych.

W Niemczech KDF radość dla społeczeństwa siła dla państwa, stworzenie spółdzielczości zbieranie pieniędzy, budowanie domów. Drugi kierunek poszedł w stronę motoryzacji głównie w produkcję VW. Z przedpłat społeczeństwa rozwinęła się duża firma. Państwo dążyło tak do ściągania pieniędzy.

W Polsce E. Kwiatkowski po 1936r. zaczęły się zmiany, po śmierci marszałka Piłsudskiego, który nie chciał doprowadzić do dewaluacji złotego. Polska wtedy nie walczyła z inflacją. Od 1936r. zaczęto walczyć z kryzysem. Było to opóźnione w stosunku do innych krajów. Kwiatkowski stworzył projekt rozbudowy Gdyni i połączenia jej ze Śląskiem. Tworzył Centralny Okręg Przemysłowy. Na zachodzie i wschodzie nasi sąsiedzi zaczęli się zbroić i dlatego stworzono COP, gdzie miał być przemysł zbrojeniowy. Chciano lepiej wyposażyć wojsko. Okręg Staropolski miał dobrą lokalizację w widłach rzek Sanu i Wisły.

Oddalony maksymalnie ze strony Niemiec i Rosji, bliskie położenie do surowców, dobry system wodny, dobry rozwój elektrowni na rzekach, bliskość dużej liczby siły roboczej, niedaleko dobre rynki rolnicze i zagospodarowanie tych terenów. Budowano fabryki samochodów w Lublinie, Starachowice, kauczuk, fabryka amunicji, Ostrowiec Świętokrzyski, fabryka samolotów.

Ten plan zakończył się przed czasem. Miał to być plan czteroletni zaś produkcja w 80% rozpoczęła się przed rokiem 1939. Pan Kwiatkowski opracował także drugi plan na lata 1939 - 1946, w oparciu o gospodarkę rolną. Stworzenie odpowiedniej struktury przemysłowo - spożywczej, stworzenie nowoczesnego rolnictwa i rozbudowy sieci transportowej (systemu komunikacyjnego), odpowiednia sieć urbanistyczna (tworzenie kanalizacji, sieci wodociągowej, zelektryzowanie miast [budowa elektrowni np. w Bełchatowie], wyrównanie różnic gospodarczych w Polsce A, B, C, np. ujednolicenie cen na żywność, u jednych podwyższało to stopę życia u drugich zaniżało. Plan ten był perełką w dziedzinie rozwoju gospodarki Polski. Plan wielokompleksowy, myśl technologiczna bardzo rozwinięta (metody działania i metody finansowania były tu zawarte). Tylko niewielka część planu miała być finansowana przez pożyczki. Źródła finansowania działań: obostrzenia walutowe (zdewaluowano złotego wobec dolara, zakazano wywozu złota i walut za granicę), szybki sposób windykacji należności, rozbijanie karteli i niszczenie monopoli, obowiązek inwestowania zysku w Polsce ewentualnie składanie w bankach; obligacje skarbowe

1. Obligacje związane ze Skarbem Państwa sprzedawane nawet za granicą (stały dopływ)

2. Cegiełki zbrojeniowe, np. obligacje przeciwlotnicze, działania obligatoryjne na rzecz obronności kraju; roboty publiczne o znaczeniu militarnym ożywienie rynku pracy i stworzenie użyteczności, plan irygacyjny błot pińskich flota śródziemnowa, szybkie łódki do obrony poruszające się po błotach, prowadzenie działań melioracyjnych, osuszanie ziem i tworzenie lepszych cieków; reformy w sferze rolnictwa, stworzenie sztywnych cen w rolnictwie, stworzenie Banku Żywnościowego, budowa spichrzów i magazynowanie zboża, modernizacja przemysłu przetwórczego i spożywczego budowa rzeźni w Gdyni i wielkich chłodni.

10

---