Zespół Szkół nr 17

02-428 Warszawa

ul. Promienista 12a

Czytelnictwo młodzieży

Zespołu Szkół nr 17 im. Zawiszaków Proporca „Victoria”
w Warszawie

Opracowanie:

Anna Lech - Maziarz

Agnieszka Zawada

Warszawa 2006

SPIS TRESCI

WSTĘP 3

I. TEORETYCZNE PODSTAWY CZYTELNICTWA

1. Terminologia 5

2. Historia badań czytelnictwa 6

3. Rozwój dojrzałości czytelniczej 8

4. Potrzeby i motywacje czytelnicze 9

5. Rozwój zainteresowań czytelniczych 10

6. Wzorzec kultury czytelniczej ucznia 11

II. CZYTELNICTWO UCZNIÓW - WYNIKI WŁASNYCH BADAŃ

1. Prezentacja badanej grupy 14

2. Wielkość księgozbiorów domowych 14

3. Źródła zaopatrzenia w książki 16

4. Źródła informacji o książkach 17

5. Aktywność czytelnicza uczniów 18

6. Zainteresowania czytelnicze uczniów 20

7. Ulubiona książka oraz ulubiony autor 22

PODSUMOWANIE 24

BIBLIOGRAFIA 25

Kwestionariusz ankiety 26

WSTĘP

"Czytanie książek to najpiękniejsza zabawa jaką sobie ludzkość wymyśliła"

W. Szymborska

Posłużę się na wstępie tym cytatem naszej noblistki, który w mojej bibliotece szkolnej przyciąga uwagę uczniów i wywołuje w nich ciekawe refleksje.

"Czytanie to zdolność rozumienia mowy ludzkiej zakodowanej w graficznej formie jakiegokolwiek pisma" [J.Dunin s.5]. Aby czytanie stało się najpiękniejszą zabawą i przyjemnością, dziecku muszą pomagać dorośli. Brak pierwszych kontaktów dzieci ze słowem drukowanym odbija się na całym ich dalszym rozwoju, będzie trudny, a niekiedy niemożliwy do odrobienia. Ten pierwszy kontakt następuje w domu rodzinnym. Najpierw zabawa książką, później słuchanie - jako nawyk uznawane za jedną z ważniejszych dróg wiodących do czytelnictwa.

Ci, których ominął ten wstępny etap zaprzyjaźniania się z drukiem i pierwsze książki spotykają dopiero w szkole, tracą pewien ważny etap w życiu intelektualnym, omijają ich pewne lektury, wierszyki i bajki do których zapewne już nigdy nie dotrą.

O ile dom rodzinny, biblioteka wspomagają rozwój czytelnictwa, o tyle szkoła jest tym miejscem, w którym decyduje się przyszłość słowa drukowanego. Szkoła musi wykształcić techniczną umiejętność czytania oraz przekazać uczniom teksty literackie, które tworzą kanon będący źródłem wiedzy o przeszłości i kulturze narodowej.

Odrębnym tematem jest dobór lektur szkolnych - utrwala się pogląd, że dzieci nienawidzą lektur. Zarysował się wyraźny podział na szkolne lektury obowiązkowe
i te, które są wynikiem zainteresowań. Reforma systemu edukacji daje nauczycielom polonistom, możliwość indywidualnego doboru lektur omawianych z uczniami na lekcjach.

W dzieciństwie książka sprawia przyjemność, jest zabawą, zwłaszcza czytana na głos przez domowników, później stanowi rozrywkę, możliwość spędzania czasu. Oczywiście pod warunkiem, że dziecko opanowało bez większych trudności umiejętność czytania i rozumie to co czyta. A to jest zadanie dla nauczycieli nauczania początkowego, a później polonistów.

Nauka czytania nie kończy się wraz ze zdobyciem umiejętności dekodowania pisma.
Są jeszcze dalsze szczeble tej umiejętności, które wiążą się z osiąganiem biegłości
w poruszaniu się w świecie różnych utworów pisanych. Część tej wiedzy uzyskuje przyszły czytelnik w szkole, a dalsze jej doskonalenie odbywa się wraz ze zdobywaniem praktyki czytelniczej ­inaczej czyta się książkę, a inaczej gazetę
[J.Dunin s.40,41]. Inne też wymagania stawia książka obyczajowa, inne poezja, dzieło naukowe, a jeszcze inne instrukcja obsługi np. komputera.

Najpewniejszym sposobem zdobycia mistrzostwa w czytaniu jest jego częste praktykowanie. Najistotniejsze jest budowanie w uczniu przekonania, że czytanie ma sens, że jest pożyteczne i przyjemne.

Suma indywidualnych czytań tworzy proces nazywany czytelnictwem. Czytelnictwo jest traktowane jako miernik poziomu kulturalnego kraju, a czytelnictwo dzieci i młodzieży jest ważnym elementem kultury współczesnej. Badacze czytelnictwa próbują z różnych obserwacji świata publikacji i ludzi z niego korzystających skonstruować uogólnienia badawcze. Są one przydatne przy ocenie roli społecznej całego procesu, ocenie wszelkich działań związanych z czytaniem.

Zmienność otaczającej nas rzeczywistości, zderzenie kultury tradycyjnej, przekazywanej w rodzinie, z kultura masową, wolny rynek książki, bogata oferta różnych dóbr, konsumpcyjny model życia - to część z czynników, które wpływają na czytelnictwo całego społeczeństwa i utrudniają wykształcenie nawyków czytelniczych u dzieci.

W tej pracy podjęłam próbę analizy - w skromnym zakresie ­zagadnień dotyczących czytelnictwa uczniów gimnazjum mojej szkoły - Gimnazjum nr 113
w Warszawie. Dlaczego gimnazjum właśnie? Ponieważ jest to ten wiek (13-15 lat) - wiek dorastania, albo inaczej średni wiek szkolny, kiedy osiąga się już dojrzałość czytelniczą.

1. TEORETYCZNE PODSTAWY CZYTELNICTAWA

1. Terminologia

Przedstawię definicję terminów i pojęć najczęściej stosowanych w zakresie wiedzy o czytelnictwie - głównie dlatego, że używane w sensie potocznym, mają często znaczenie wieloznaczne [ J. Wojciechowski s. 17-19] .

Termin czytanie /czytać/ odnosi się do czynności czytania, określa formę kontaktu człowieka ze słowem pisanym i występuje w trzech znaczeniach.
W rozumieniu psychofizycznym - czytać - to rozpoznawać litery i łączyć je w wyrazy lub większe jednostki znaczeniowe, kojarząc ich sens. W znaczeniu psychologicznym czytanie to zapoznawanie się z treścią pisma i rozumienie myśli zawartych w tekście oraz przekład tych treści na własne kategorie rozumowania. W tym znaczeniu czytanie uważa się za proces twórczy obejmujący wszystkie procesy myślowe w trakcie interpretacji pojęć przekazywanych w formie pisemnej. W ujęciu socjalno-kulturowym czytanie jest szczególną formą zachowania się, polegającą na twórczym uczestnictwie w pisemnej postaci komunikacji społecznej.

„Czytelnik”, to ten kto czyta, a więc bezpośredni odbiorca tekstu pisemnego. Wszyscy czytelnicy rekrutujący się z danej społeczności, czyli część populacji czytająca teksty drukowane, stanowi publiczność czytelniczą. Granica publiczności czytelniczej wyznacza społeczny zasięg czytelnictwa i określa liczbę podziału na czytających i nieczytających .

W ostatnich latach pojawiło się pojęcie kultury czytelniczej i jak podaje
J. Wojciechowski jest to „zbiór norm społecznej recepcji tekstów piśmienniczych,
a także poziom produkcji i rozpowszechniania tekstów drukowanych”.

Czytanie występujące w zbiorowości, a więc jako zjawisko społeczne, obserwowane z perspektywy zachowań całych grup jest czytelnictwem.

"Czytelnictwo jest procesem społecznym polegającym na zaspokojeniu estetycznych, intelektualnych, naukowych, informacyjnych i rozrywkowych potrzeb ludzi, poprzez przyswajanie przekazywanego pisemnie dorobku ludzkich myśli, uczuć i wiedzy."
[J. Wojciechowski s.18]

Przedmiotem badań czytelnictwa są różnorodne i kilkupłaszczyznowe relacje

między książką a czytelnikiem.

2. Historia badań czytelnictwa

Badania czytelnictwa rozpoczęto w drugiej połowie XIX wieku. Szczególne znaczenie miały prace Mikołaja Rubakina i Waltera Hofmanna. Rubakin uważany za twórcę psychologii czytelnictwa twierdził, że książka nie wywiera jednakowego wpływu na wszystkich czytelników, każdy z nich bowiem przetwarza jej treść na własny "wewnętrzny język" z reguły odmienny od "wewnętrznego języka autora”.
Hofmann natomiast zajmował się socjologią czytelnictwa, uważając książkę przede wszystkim za narzędzie społecznego oddziaływania. Jej funkcję wychowawczą określają: "krąg życia" /wiek, płeć, klasa społeczna/ i "krąg kultury" /środowisko geograficzne i moment historyczny/. Metodę analizy statystycznej zastosowaną przez W. Hofmanna do badań nad czytelnictwem rozwinięto i zastosowano na szeroką skalę w USA.

W Polsce zaczęto zajmować się zagadnieniami czytelnictwa pod koniec XIX w. Wzrost zainteresowania przypada na okres międzywojenny, kiedy to Helena Radlińska wypracowała teorię, metody i techniki badań czytelnictwa, wykorzystując w sposób twórczy koncepcje M. Rubakina i W. Hofmanna.

Przedmiotem jej badań były relacje między stanem aktywności czytelniczej
a wiekiem, płcią, poziomem inteligencji oraz samą umiejętnością czytania i jej zaawansowaniem, a także psychofizyczne aspekty czytania. Ponadto analizowała poczytność literatury oraz czytelnictwo młodzieży.

H. Radlińska kierowała badaniami w Wolnej Wszechnicy Polskiej, gdzie powstał prężny ośrodek badawczy - nazwany potem "warszawską szkołą badań". Współpracowniczką H. Radlińskiej była Aniela Mikucka, kierowniczka Biura Badań Czytelnictwa S.W. „Czytelnik”. Jej prace teoretyczne i praktyczne dokonania
w zasadniczy sposób zdecydowały o kierunkach i metodach badań czytelniczych
w Polsce. W 1955 roku przy Bibliotece Narodowej powstał Instytut Książki
i Czytelnictwa, w którym pod kierownictwem, najpierw K. Remerowej, a następnie
J. Kołodziejskiej - przeprowadzono szereg badań czytelnictwa. Analizami czytelnictwa zajmują się także akademickie ośrodki kształcenia bibliotekarzy. Badania czytelnictwa dzieci i młodzieży od lat realizuje Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego.

Badanie czytelnictwa jest zadaniem pracochłonnym, kosztownym wymaga precyzyjnego przygotowania. Czytelnictwo bowiem nie ma swoich własnych metod
i technik badawczych i posługuje się takimi, jakie zostały wypracowane na terenie innych nauk, przede wszystkim socjologii psychologii, literaturoznawstwa, a także statystyki, ekonomii i historii. rozpatrywać z wielu punktów widzenia.

Czytelnictwo można rozpatrywać z wielu punktów widzenia.

J. Wojciechowski określił to jako kąty patrzenia i wyróżnił: socjologiczny; psychologiczny; pedagogiczny; historyczny; ekonomiczny; statystyczny; literaturoznawczy. J. Dunin proponuje jeszcze metodę bibliologiczną czyli księgoznawczą.

Przy wszystkich sposobach podejścia do czytelnictwa trzeba posłużyć się procedurami badawczymi. Najczęściej stosowane to: metoda obserwacji; studium przypadku, metoda statystyczna, wywiad i ankieta. Wartość badań ankietowych polega na tym, że po ich zakończeniu można dokonać tzw. korelacji i stwierdzić jakie cechy osób badanych odpowiadają pewnym opcjom respondentów, jakie książki czyta np. inteligencja, jakie młodzież, a jakie kobiety. Dużo nasuwa się wątpliwości
i zastrzeżeń co do metod badania jak i ich wyników, ale czasem z wątpliwych danych można wyczytać interesujące zależności.

W krajach rozwiniętych Europy powstała teoria trójdzielności, przyjmująca,
że znaczne wahania otrzymywanych wyników badań niesie ze sobą każda
ze stosowanych technik badawczych. Teoria ta radzi przyjąć uproszczone założenie, że w rozwiniętym kulturalnie społeczeństwie /polskie do nich zalicza się również/
1/3 dorosłej populacji jest poza oddziaływaniem słowa pisanego; 1/3 kontaktuje się tylko z prasą i sporadycznie z książką, a pozostała 1/3 to stali czytelnicy książek, czytający powyżej 6 książek rocznie [J. Dunin s. 208].

3. Rozwój dojrzałości czytelniczej

"Człowiek nie rodzi się czytelnikiem, ale staje się nim dopiero na skutek wrastania w konkretną kulturę." [J. Papuzińska s. 53].

We wczesnym okresie życia dziecko nie przejawia samoistnych potrzeb czytelniczych. Dziecko wychowujące się w domu, w którym książki zajmują poczesne miejsce, styka się z nimi świadomie już w pierwszym roku życia. Może się nimi bawić, uczy się, że miłe dla niego darcie papieru, wywołuje niezadowolenie otoczenia. Po tych pierwszych doświadczeniach z materią książki, następuje to, co Joanna Papuzińska nazywa inicjacją literacką: opowiadanie bajki, wspólne oglądanie ilustracji, głośne czytanie domowe, lektury w przedszkolu. Nawyk słuchania uznawany jest za jedną
z ważnych dróg wiodących do czytelnictwa.

Dojrzałość czytelnicza, dochodzenie do niej jest procesem bardzo złożonym.
W jej skład wchodzą następujące elementy:

- zaistnienie potrzeb czytelniczych

• techniczna umiejętność czytania ze zrozumieniem

• umiejętność odczytywania sensów lektury i psychicznego angażowania się

• umiejętność doboru lektury do własnych potrzeb psychicznych

• różnicowanie się potrzeb czytelniczych na różnym poziomie świadomości

• elastyczność odbioru i skłonność do rozszerzania i doskonalenia zakresu własnych potrzeb czytelniczych. [J. Papuzińska s.15]

Amerykański badacz czytelnictwa, W. S Grey, ustalił wyraźny wpływ umiejętności czytelniczych na poziom i jakość procesów lekturowych i tak scharakteryzował stadialny przebieg indywidualnego rozwoju czytelniczego:

1. stadium gotowości - okres przedszkolny

2. pierwsze stadium nauki czytania - klasy 1-3

3. stadium szybkich postępów w czytaniu - klasy 4-5

4. czytanie ze zrozumieniem i interpretacją - klasy 6-8

5. kształtowanie się gustów i zainteresowań - od klasy 9

Wchodzenie w sferę kontaktów czytelniczych jest bardzo powolne. To co jest charakterystyczne w kontakcie z książką pojawia się po osiągnięciu dojrzałości czytelniczej.

Za swoistą dla kontaktu z książką uważa się intymność procesu lektury - sytuację bezpośredniego dialogu między autorem a czytelnikiem, owo charakterystyczne pozostawanie sam na sam z dziełem, połączone z psychicznym odizolowaniem się od wszystkich bodźców zewnętrznych. Z intymności procesu lektury wynika typowa dla książki konkretyzacja dzieła, uzależniona od aktywności wyobrażeniowej czytelnika. Specyfika kontaktów z książką pozwala czytelnikowi ustalać własną taktykę w zakresie czytania - tempo, opuszczanie nieciekawych albo niemiłych fragmentów, czytanie wielokrotne.

1. Potrzeby i motywacje czytelnicze

Motywy czytania to nastawienie czytelnika wobec czytanego tekstu, oczekiwanie na zaspokojenie za pomocą lektury określonych potrzeb. Mogą one mieć charakter instrumentalny, wynikający z nakazów zewnętrznych, bądź autoteliczny /autonakazy/. W przypadku motywów instrumentalnych czytanie jest środkiem osiągnięcia celu utylitarnego np. sprostanie wymogom nauczycieli, wykonywanie pracy zawodowej, rozwiązywanie różnych zadań praktycznych czy uzyskanie prestiżu człowieka oczytanego. U podstaw motywów autotelicznych występuje dążenie do zaspokojenia potrzeb psychicznych mających dla człowieka autonomiczne wartości, jak potrzeba wiedzy i informacji , kształtowanie poglądu na świat, weryfikacja opinii
i wartości, potrzeba wzorów i postaw zachowań, a także potrzeba nowych doświadczeń i doznań, przeżyć estetycznych, napięć emocjonalnych i silnych wrażeń, ucieczka od szarzyzny życia i trudnych spraw, potrzeba odpoczynku, terapii
i rozrywki. [J. Andrzejewska s. 29]

J . Wojciechowski podaje formułę pozwalającą na ocenę motywacji ludzkich, czyli potrzeb:

MOTYWACJA = oczekiwana satysfakcja

oczekiwany wysiłek

"Motywacje czytelnicze - więc ich siła i kierunek - są wprost proporcjonalne do oczekiwanej satysfakcji z procesu lekturowego, a odwrotnie proporcjonalne do niezbędnego wysiłku, towarzyszącego lekturze." Z przekonania o wartości uprawiania lektury rodzi się potrzeba czytania.

2. Rozwój zainteresowań czytelniczych

Zainteresowania czytelnicze to względnie stała skłonność do czytania określonego typu tekstów ze względu na ich tematykę, rodzaj piśmienniczy, gatunek literacki, osobę pisarza, epokę, ideologię itp. [J. Andrzejewska s. 27].

Zainteresowania czytelnicze ulegają ewolucji w związku z dojrzewaniem psychofizycznym i psychospołecznym. Wiążą się przede wszystkim z wiekiem dziecka i jego płcią.

Zaciekawienie książką jako przedmiotem pojawia się już dzieci w wieku
1-2 lat. Potrafią one, gdy nauczą się mówić, nazywać przedmioty przedstawione na obrazkach. Dzieci młodsze chętnie słuchają wierszyków, krótkich opowiadań
i bajeczek, czytanych lub opowiadanych przez dorosłych. Przedszkolak pragnie poznawać i "oswajać" świat. Chce by był on radosny, sprawiedliwy i życzliwy. Dlatego lubi słuchać baśni. Współczesna psychologia mówi, że baśń jest ważnym instrumentem wychowawczym . Teksty baśniowe funkcjonowały setki lat w tradycji ustnej i zamknęły w sobie całą mądrość wielu pokoleń. Przedstawiają one filozofię życia popartą doświadczeniem w sposób jasny i zrozumiały nawet dla kilkulatka. Baśń odkrywa przed dzieckiem sens życia.

Od bajeczek, wierszyków, komiksów w wieku 6-8 lat już samodzielnie czytanych przechodzą do dłuższych baśni, podań i legend, łatwych opowiadań z życia dzieci, książek o zwierzętach /9-10 lat/.

Około 11 roku życia uczeń osiąga już taki etap dojrzałości czytelniczej, ze sam proces lektury nie jest już męczący, kontakt z książką staje się łatwiejszy
i przyjemniejszy. W tym czasie wielu młodych żegna się już z typowo dziecięcą książką, kończy się też czas ubezwłasnowolnienia czytelniczego, w którym czyta się tylko to, co starsi /rodzice, nauczyciele, bibliotekarze, krewni/ podsuną.

W wieku 11-15 dzieci oddają się lekturze powieści przygodowej, podróżniczej, fantastycznonaukowej, obyczajowej z życia młodzieży. Elementy przygody i humoru są świetnie odbierane we wszystkich odmianach tematycznych prozy.

W podręcznikach metodyki czytania wyróżnia się pewne etapy lektury np.
po okresie baśni poszukuje się "opowieści prawdziwych". Sądzę, ze te uogólnienia są daleko idącymi uproszczeniami. Istotne jest to, ze kandydat na przyszłego czytelnika zaczyna samodzielnie czytać i potrafi już sam dobierać lekturę. Jedni, zwłaszcza dziewczynki, przechodzą ten etap wcześniej, inni później. Są też tacy, którzy praktycznie nie przechodzą do etapu, w którym czytaliby z własnej woli bez lekturowego przymusu. Obowiązek zapoznania się z lekturami wynikającymi
z programu nauczania, wymusza poznanie określonych tekstów, do których prawdopodobnie nie zajrzeliby dobrowolnie.

Okres 11-13 lat jest zwany złotym wiekiem czytania. Niektórzy czytelnicy sięgają po książki poznawcze w młodszym wieku, a potem po książki popularnonaukowe z różnych dziedzin wiedzy, wertują encyklopedie i leksykony.
W okresie dojrzewania fizycznego różnicują się zainteresowania chłopców
i dziewczynek. Chłopcy szukają przede wszystkim elementu przygody i walki, dziewczynki interesują się opisami życia ich rówieśniczek, motywami przyjaźni
i pierwszych miłości. Płynne jest w tym wieku przejście między publikacjami młodzieżowymi a tymi dla dorosłych.

3. Wzorzec kultury czytelniczej ucznia

Analiza pojęcia kultury czytelniczej jednostki pozwala skonstruować wzorzec kultury czytelniczej ucznia, który powinien być punktem odniesienia poczynań pedagogicznych bibliotekarza i całego grona nauczycielskiego.

Według J. Andrzejewskiej uczeń - kulturalny czytelnik odznacza się następującymi cechami:

• uznaje i odczuwa wartość uprawiania lektury; odczuwa potrzebę czytania
  i czyta z zamiłowaniem; ma określone zainteresowania czytelnicze, w toku dojrzewania zmienne, pozwalające na poznanie dorobku literatury i różnych form literackich; kieruje się zarówno instrumentalnymi jak i autotelicznymi motywami czytania

• posiada wysokie kompetencje czytelnicze tzn. umie zachować się w bibliotece
  i korzystać z niej, stosuje się do regulaminu bibliotecznego, szanuje własne
  i wypożyczone książki, umie posługiwać się narzędziami informacji
  o książkach, wyszukiwać literaturę na określony temat i sporządzić zestawienie bibliograficzne, umie korzystać z książek, czasopism, w tym z wydawnictw informacyjnych, umie wyszukiwać w nich informacje posługując się aparatem informacyjnym książki

• potrafi stosować różne techniki czytania zależnie od rodzaju czytanego tekstu
  i celu czytania, potrafi czytać szybko po cichu ze zrozumieniem, zna i stosuje różne techniki utrwalania przeczytanych treści, umie zorganizować własny warsztat pracy samokształceniowej

• jest aktywnym czytelnikiem, czyta systematycznie codziennie książki i prasę; miesięcznie czyta minimum 2-4 książki /średni poziom aktywności czytelniczej/; korzysta z biblioteki szkolnej i publicznej, ma własny księgozbiór i uzupełnia go w sposób przemyślany i celowy

• starannie dobiera książki, przede wszystkim związane z nauką różnych przedmiotów nauczania, jak również z własnymi zainteresowaniami
  i potrzebami; czyta literaturę nie tylko beletrystyczną, ale także popularnonaukową

• umie trafnie interpretować różne teksty, w tym literaturę piękną w sposób dosłowny, uogólniający i metaforyczny, stara się wyrobić krytyczny sąd
  o przeczytanych tekstach; rozwiązuje różne problemy życiowe przy pomocy odpowiednio dobranej literatury /przygotowanie się do lekcji, wypracowania, referaty, udział w konkursach i olimpiadach, uprawianie hobby, rozrywka, poszukiwanie odpowiedzi na różne pytania interesujące młodego czytelnika

• czyta z "ołówkiem w ręku" sporządzając notatki, a przynajmniej notki bibliograficzne z adnotacjami o treści i własnymi sądami

• wzbogaca i utrwala wiadomości wyniesione z lektury wykorzystując inne źródła wiedzy / telewizja, filmy, teatr, wystawy, wycieczki itp./ oraz za pomocą lektury poszerza wiedzę czerpaną z innych źródeł.

Reasumując - kulturalny czytelnik chce czytać, lubi czytać, wie co czytać, umie czytać z pożytkiem .

2. CZYTELNICTWO UCZNIÓW - WYNIKI WŁASNYCH BADAŃ

1. Prezentacja badanej grupy

Takie są założenia i wymagania, a jak jest naprawdę w mojej szkole, czyli w Gimnazjum 113 w Warszawie zaryzykowałam przekonać się przeprowadzając ankietę wśród uczniów klas drugich gimnazjum.

W badaniach zastosowałam ściśle przestrzeganą zasadę anonimowości, prosząc jednocześnie uczniów o udzielanie informacji prawdziwych, rzetelnych
i przemyślanych.

Ankietę młodzież wypełniała na lekcjach wychowawczych oraz podczas wizyt w bibliotece szkolnej. Wypełnioną ankietę oddało 52 osoby - 29 dziewczyn i 23 chłopców.

Uczniowie ankietowanych klas drugich to w przewadze uczniowie ambitni. Chętnie biorą udział w różnych konkursach, uczestniczą w wielu formach zajęć pozalekcyjnych. Współpracują z biblioteką szkolną i pomagają w różnych pracach. Dużo czasu spędzają w czytelni szkolnej.

2. Wielkość księgozbiorów domowych

Na pytanie "Czy w Twoim domu są książki inne niż podręczniki?" uzyskałam odpowiedzi tylko twierdzące i jak się spodziewałam było to pytanie retoryczne. Ilość tych książek w domowych księgozbiorach jest już różna i podanie ich wielkości nastręczało uczniom dużo trudności, ale orientacyjnie przedstawia się to następująco: najliczniej reprezentowana jest grupa, której zbiory liczą mniej niż 10 książek -
3 odpowiedzi; 11-30 woluminów posiada 8 osób; 31-50 książek posiada 14 osób; powyżej 50 książek - 27 osób.

Tab. nr 1 Wielkość księgozbiorów domowych

L.p.	Wielkość księgozbiorów domowych (poza podręcznikami)	ilość
1	mniej niż 10 książek	3
2	11-30 książek	8
3	30-50 książek	14
4	powyżej 50 książek	27

Wykres nr 1 Wielkość księgozbiorów domowych

1. Źródła zaopatrzenia w książki

Na pytanie „Skąd najczęściej bierzesz książki do czytania?” odpowiedzi były bardzo różne. Obrazuje to poniższa tabela:

Tab. Nr 2 Źródła zaopatrzenia w książki

l.p.	Źródło	Dziewczęta	Chłopcy	Razem	%
1	z domowej biblioteki	22	13	35	35,4
2	z biblioteki szkolnej	24	4	28	28,3
3	z biblioteki publicznej	13	2	15	15,2
4	od kolego	5	1	6	6,0
5	kupuję	6	7	13	13,1
6	inne źródła...	0	2	2	2,0

Wykres nr 2 Źródła zaopatrzenia w książki

Nie jest zaskoczeniem, że uczniowie najwięcej książek czytają z własnych, domowych księgozbiorów - 35,4%; na drugim miejscu są wypożyczenia z biblioteki szkolnej - 28,3 %; na kolejnym wypożyczenia z biblioteki publicznej - 15,2%.

Należy zauważyć, że dziewczęta znacznie więcej korzystają z księgozbioru biblioteki szkolnej.

3. Źródła informacji o książkach

Odpowiedzi na pytanie „Skąd dowiadujesz się o książkach, które warto przeczytać”? wskazały, że pod tym względem sytuacja w mojej szkole jest typowa.

Tab. nr 3 Źródła informacji o książkach

Źródło informacji	Dziewczęta	Chłopcy	Razem
od kolegów	28	17	45
od nauczyciela	5	2	7
od bibliotekarza	6	5	11
Z prasy	9	3	12
od rodziców	6	3	9
z Internetu	6	7	13
inne...	3	4	7

Informacje o książkach, które warto przeczytać, uczniowie czerpią przede wszystkim od rówieśników, w dalszej kolejności z Internetu, prasy i bibliotekarza, następnie od rodziców. Skąd jeszcze? - z telewizji, księgarń, od rodzeństwa,
a niektórym osobom wystarcza w tym zakresie intuicja.

4. Aktywność czytelnicza uczniów

Nasilenie aktywności czytelniczej wśród ankietowanych uczniów przedstawia się następująco:

Tab. nr 4 Aktywność czytelnicza uczniów Gimnazjum nr 113

Poziom aktywności	Dziewczęta	Chłopcy	Razem	%
mniej niż 1 książkę w miesiącu	13	8	21	40,4
1 książka w miesiącu	10	5	15	28,8
2 książki w miesiącu	6	6	12	23,1
3 książki w miesiącu	-	-	-	-
więcej niż 3 książki w miesiącu	4	-	4	7,7

Tab. nr 5 Jak często czytasz książki?

l.p.	Poziom aktywności	Dziewczęta	Chłopcy	Razem	%
1	codziennie	10	3	13	25,0
2	kilka razy w tygodniu	2	7	9	17,3
3	1 raz w tygodniu	7	2	9	17,3
4	1 raz miesiącu	6	2	8	15,4
5	rzadziej	9	4	13	25,0

Tab. nr 6 Jak często czytasz czasopisma?

l.p.	Poziom aktywności	Dziewczęta	Chłopcy	Razem	%
1	kilka razy w tygodniu	10	12	22	42,3
2	1 raz w tygodniu	9	8	17	32,7
3	1 raz miesiącu	7	2	9	17,3
4	rzadziej	2	2	4	7,7

Wykres nr 3 Jak często czytasz książki (%)?

Wykres nr 4 Jak często czytasz czasopisma (%)?

Oczywiście na pytanie „Czy lubisz czytać”? 43 osoby z badanej grupy gimnazjalistów odpowiedziało twierdząco (tj. 82,7%), ale jednak aż 9 osób odpowiedziało, że nie lubi tego robić. Z ankiety wynika, że młodzież chętniej sięga po czasopisma niż po książki. Grupa czytelników niechętnie i sporadycznie czytających mniej niż 1 książkę w miesiącu - to znaczy tyle mniej więcej ile nakazuje szkolny obowiązek lekturowy - stanowi 40,4% tj. 21 osób i jest największa grupa analizowanych uczniów. 1 książkę w miesiącu czyta 15 osób tj. - 28,8%
i to jest poziom, od którego można mówić o faktycznej aktywności czytelniczej
i o czytaniu tytułów nie tylko z obowiązkowej lektury szkolnej, czyli o czytaniu dobrowolnym. Kolejna grupa czytelników to czytelnicy aktywni - 12 osób (23,1%) czytających, jak podają, 2 książki miesięcznie, oraz tzw. "mole książkowe" pochłaniające więcej niż 3 książki miesięcznie - 4 dziewczęta. 13 osób czyli 25% badanych uczniów zadeklarowało, że codziennie czyta książki, ale również tyle samo osób odpowiedziało, że czyta rzadziej niż 1 książkę w miesiącu. Taka sama grupa
9 osób tj. 17,3% czyta kilka razy, bądź raz w tygodniu. Raz w miesiącu czyta 8 osób (15,4%) ankietowanych.

Inaczej przedstawia się poziom aktywności jeśli chodzi o czasopisma. Najwięcej bo aż 22 osoby czyli 42,3% badanych czyta kilka razy w tygodniu.
Raz w tygodniu czyta 17 osób tj. 32,7%, jeden raz w miesiącu czyta 9 osób czyli 17,3%, natomiast rzadziej tylko 4 osoby (7,7%).

5. Zainteresowania czytelnicze uczniów

To co interesuje młodzież w gimnazjum nie zaskoczyło mnie. Zainteresowania uczniów są różnorodne. Pokazuje to tabela nr 6.

Tab. nr 7 Zainteresowania czytelnicze uczniów Gimnazjum nr 113

l.p.	Ulubione gatunki literackie	Dziewczęta	Chłopcy	Razem
1	Podróżnicze	5	7	12
2	Przygodowe	38	25	63
3	historyczne	1	5	6
4	o miłości	25	1	26
5	o problemach nastolatków	18	-	18
6	wiersze	2	-	2
7	psychologiczne	7	5	12
8	o komputerach	-	9	9
9	o sporcie	-	-	-
10	komiksy	5	5	10
11	kryminały	9	1	10
12	fantastyczno-naukowe	5	4	9
13	horrory	6	6	12
14	sensacyjne	4	9	13
15	popularnonaukowe	-	2	2
16	inne	1	2	3

Wykres nr 5 Zainteresowania czytelnicze gimnazjalistów

Uwaga! Respondenci mogli zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź

Zainteresowania czytelnicze młodzieży gimnazjalnej różnią się zgodnie
z zainteresowaniami i potrzebami emocjonalnymi tego okresu rozwojowego. Tylko książki przygodowe cieszą się dużym powodzeniem zarówno u dziewcząt jak
i chłopców ..

Dziewczęta zainteresowane przeżyciami i uczuciami człowieka sięgają po literaturę o losach i emocjach rówieśników. Życie wewnętrzne bohaterów literackich, ich sposób odczuwania, myślenia i działania bardzo je interesuje. Tematyka obyczajowa i specjalnie dla nich przeznaczona odmiana powieści młodzieżowej, zwana powieścią dla dziewcząt. Aż 25 dziewcząt zadeklarowało że czyta książki
o miłości oraz 18 dziewcząt o problemach nastolatków. 9 dziewcząt czyta kryminały.

Przyglądając się zainteresowaniom czytelniczym chłopców można pokusić się stwierdzenie, że przypisywana im potrzeba przygody związana z podróżą, wojną, przestępstwem, czy nawet zbrodnią, wypierana jest przez coraz silniejszą potrzebę horroru. Poprzez przerażające wydarzenia rozgrywające się w niesamowitych miejscach, wśród demonicznych postaci, wywołują one silny stan pobudzenia wyobraźni i emocji. To szukanie w lekturze silnych emocji, charakteryzuje również, choć w mniejszym stopniu także zainteresowania dziewczyn. Dokładną analizę zainteresowań czytelniczych przedstawia tab. nr 6.

6. Ulubiona książka oraz ulubiony autor

Uczniowie objęci ankietą proszeni byli o podanie tytułów ulubionych książek oraz ulubionych autorów. Wydaje się, że ta odpowiedź lepiej charakteryzuje aktywność czytelniczą, niż deklaracje ilościowe.

Przede wszystkim należy zauważyć wielkie zróżnicowanie i bogactwo wśród wyborów czytelniczych. Można wyróżnić w niej utwory, w których dominuje tematyka przygodowa oraz powieści obyczajowe o miłości i problemach nastolatków. W pierwszej grupie najpopularniejsi autorzy to Joanne K. Rowling (18 uczniów,
co stanowi 34,6% badanych, zadeklarowało przeczytanie choć jednej książki z cyklu
o Harrym Potterze). Książka ta w ostatnim czasie zrobiła zawrotną karierę wśród dzieci i nastolatków, a także zainteresowała ich rodziców. Popularność tej baśni dowodzi, że dzieci i młodzież najgłębiej przeżywają te opowieści, w których ich rówieśnicy mają kontrolę nad własnym życiem i sami muszą podejmować decyzje. Główny bohater żyje we własnym świecie całkowicie nieprzenikalnym dla dorosłych. Autorka w fascynujący sposób przemieszcza swojego jedenastoletniego bohatera - Harrego - ze świata rzeczywistego, zamieszkanego przez zwykłych lub bardzo niesympatycznych ludzi zwanych Muggles, do świata fantazji. Harry rozpoczyna naukę w szkole, gdzie będzie zgłębiać tajniki magii, gdzie przyjdzie mu zmierzyć się z zabójcą swoich rodziców. I na tym właśnie polega fenomen tej współcześnie
(w latach 90-tych) powstałej baśni, że jest nie tylko opowieścią o walce dobra ze złem i historią pełną ekscentrycznych postaci, ale także opowieścią o zwykłych ludziach, którzy stają się niezwykli i dla których wszystko jest możliwe. Druga grupa książek dla młodzieży to powieści obyczajowe opisujące jej życie i problemy; szczególnie popularne są te powieści, które zawierają wątek miłosny. Wśród książek tego typu, najpopularniejsza jest Meg Cabot (Pamiętnik księżniczki) oraz Lucy M. Montgomery (Ania z Zielonego Wzgórza). Najchętniej jednak czytane są książki następujących autorek: Małgorzaty Musierowicz oraz Katarzyny Grocholi. Kolejna grupa najpoczytniejszych książek to fantastyka w szerokim rozumieniu, obejmująca bowiem science-fiction, horrory, fantasy, literaturę grozy. Autorem numer jeden jest oczywiście John R.R.Tolkien; najczęściej czytanymi jego tytułami są: Władca Pierścieni oraz Hobbit. Kolejny popularny autor z tego typu literatury to Stephen King.

Kolejna grupa lektur jest wyjątkowo jednorodna: składa się zaledwie z kilku powieści na ten sam temat: problem narkomanii wśród młodzieży. Są to przede wszystkim trzy utwory: Barbary Rosiek Pamiętnik narkomanki oraz Christiane F.
My dzieci z dworca ZOO. W tym miejscu, jeśli uwzględnimy kolejność liczb wskazań na wybór lekturowy należy wymienić literaturę kryminalno sensacyjną, bardzo zróżnicowaną i często bliską grupie szeroko rozumianej fantastyki. Najliczniejsze są tu kryminały Agaty Christie i Joanny Chmielewskiej. Dużą popularnością wśród młodzieży cieszyła się książka Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskie, która opisuje prawdę o życiu Polaków w II wojnie światowej; ukazuje odwagę
i poświęcenie młodych ludzi, jakie włożyli w walkę z okupantem. Myślę, że młodzież powinna brać z nich przykład.

PODSUMOWANIE

Zaprezentowane wyniki badań pokazują, że zainteresowania młodzieży w tym wieku charakteryzują się dużą rozpiętością tematyki i preferencji czytelniczych. Płeć jest cechą różnicującą stopień akceptacji książki i czytania. Płeć jest także cechą różnicującą motywacje czytelnicze nastolatków - dziewczyny szukają w literaturze wzruszeń; chłopcy silnych wrażeń. Różni też ich siła oczekiwanych emocji oraz literackie źródło ich przeżywania. Dziewczęta preferują powieść do nich adresowaną, literaturę psychologiczną i obyczajową, chłopcy horrory, science-fiction, fantasy, literaturę sensacyjną. Dziewczęta częściej też podają tytuły ulubionych książek
i ulubionych bohaterów literackich. Wynika to z ich większego oczytania, a świadczy o silniejszej akceptacji książki i mocniejszym z nią związku emocjonalnym.

Bardzo ważnym czynnikiem w życiu czytelniczym jest to, w jakim środowisku dziecko jest wychowywane i zamieszkuje. Na pytanie „Czy czytano ci książki w dzieciństwie”? większość ankietowanych odpowiedziała twierdząco. Ankieta pokazała, że rodzina badanej grupy uczniów również czyta książki. Wyrażam pogląd, że najważniejszym miejscem, które pokazuje świat we właściwych proporcjach, jest rodzina

Czytanie jest czynnością indywidualną i dlatego często trudno określić jaki wpływ na człowieka miała określona lektura, ale nawet potoczna obserwacja pokazuje, ze ludzie oczytani lepiej funkcjonują w społeczeństwie, łatwiej akceptują nowości, posługują się bogatszym językiem - co widać także w społeczności szkolnej. Każde użycie książki czemuś służy i pozostawia ślad w osobowości czytającego.

Współczesne dziecko żyje w świecie multimedialnym. Wielostronny rozwój młodego człowieka wymaga, by poznał on różne języki przekazu. Pismo musi nauczyć się koegzystować z obrazkiem, a książka z elektronicznymi urządzeniami. Coraz liczniejsi użytkownicy Internetu usprawniają swoje umiejętności czytania
i władając kilkoma językami.

Czytelnictwo odgrywa coraz mniejszą rolę w życiu nastolatków. Ponad połowa uczniów mojej szkoły zaznaczyła „niestety”, że tradycyjna książka przegrywa
z multimediami.

BIBLIOGRAFIA

1. Andrzejewska Jadwiga: Bibliotekarstwo szkolne: Teoria i praktyka. T.2, Praca pedagogiczna biblioteki. Warszawa Wyd. SBP, 1996.

2. Dunin Janusz: Pismo zmienia świat. Czytanie. Lektura. Czytelnictwo. Warszawa - Łódź Wyd. Nauk. PWN 1998

3. Dyka Franciszek: Wartości moralne bajek i ich miejsce w edukacji wczesnoszkolnej. Biblioteka w Szkole 1999 nr 3 s. 1-2

4. Furtyk Joanna: Miejsce książki w życiu dzieci i młodzieży. Poradnik Bibliotekarza 1996 nr 4 s. 5-9

5. Lepczyńska Ewa: Czytelnictwo uczniów szkól podstawowych
   w Kołobrzegu. Guliwer 1999 nr 1 s. 45-47

6. Nastolatki i kultura w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych. Pod redakcją Anny Przecławskiej i Leszka Rowickiego. Warszawa Wyd. Akademickie "Żak" Warszawa 2000

7. Papuzińska Joanna: Dziecko w świecie emocji literackich. Warszawa Wyd.

SBP 1996

• Schlender Grażyna: Zainteresowania czytelnicze młodzieży (badania ankietowe). Poradnik Bibliotekarza 1997 nr 4 s. 6-8

13. Wojciechowski Jerzy: Czytelnictwo. Wyd. 5 popr. Kraków Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego 1999

Ankieta dla uczniów Gimnazjum

Czytelnictwo gimnazjalistów w dobie multimediów

Ankieta jest anonimowa i ma celu zebranie informacji o czytelnictwie uczniów naszej szkoły. Bardzo proszę o szczere i pełne odpowiedzi na wszystkie pytania. Wyniki ankiety posłużą odpowiedniemu doborowi zbiorów w naszej bibliotece pod kątem oczekiwań czytelniczych. Dziękuję za wypełnienie ankiety.

1. Czy lubisz czytać?

• tak

• nie

• nie wiem

2. Co czytasz najchętniej?

• książki

• czasopisma

• jednakowo

3. Jakie książki czytasz najchętniej? (podkreśl ulubione gatunki)

podróżnicze, przygodowe, historyczne, o miłości, o problemach nastolatków, wiersze, psychologiczne, o komputerach, o sporcie, komiksy, kryminały, fantastyczno-naukowe, horrory, sensacyjne, popularnonaukowe, inne jakie? ...

...........................................................................................................................................

4. Skąd najczęściej bierzesz książki do czytania?

• z domowej biblioteki

• z biblioteki szkolnej

• z biblioteki publicznej

• od kolegi

• kupuję

• inne źródła, jakie...

5. Skąd dowiadujesz się o książkach, które warto przeczytać?

• od kolegów

• od nauczyciela

• od bibliotekarza

• z prasy

• od rodziców

• z Internetu

• inne, jakie...

6. Co przeszkadza Ci w systematycznym czytaniu (proszę wybrać max 3)

• brak czasu

• atrakcyjność innych sposobów spędzania czasu

• brak ciekawych książek

• brak warunków do skupienia się, ciszy

• lenistwo

• komputer

• brak zainteresowania książką

7. Na co najczęściej zwracasz uwagę, wybierając nową książkę do czytania?

• na autora

• na tytuł

• na ilustracje

• na grubość

• na wielkość książki

• czytam informację na okładce

• czytam fragment książki

• inne, jakie...

8. Podaj tytuły Twoich ulubionych książek?

.........................................................................................

.........................................................................................

9. Podaj ulubionego autora?

........................................................................................

10. Jak oceniasz książki należące do szkolnego kanonu lektur?

• pozytywnie

• negatywnie

• nie mam zdania

11. Czy czytano Ci książki w dzieciństwie?

• tak

• nie

• nie wiem

12. Czy Twoja rodzina czyta książki?

• tak

• nie

• nie wiem

13. Czy Twoja rodzina czyta czasopisma?

• tak

• nie

• nie wiem

14. Czy w Twoim domu są książki inne niż podręczniki?

• tak

• nie

• nie wiem

15. Ile książek liczy Twój księgozbiór (poza podręcznikami)?

• mniej niż 10 książek

• 11-30 książek

• 31-50 książek

• powyżej 50 książek

16. Jak często czytasz książki?

• Codziennie

• kilka razy w tygodniu

• 1 raz w tygodniu

• 1 raz w miesiącu

• rzadziej

17. Jak często czytasz czasopisma?

• kilka razy w tygodniu

• 1 raz w tygodniu

• 1 raz w miesiącu

• rzadziej

18. Czy masz w domu książki, do których wielokrotnie wracasz i zawsze czytasz
    z zainteresowaniem?

• tak, jakie...

• nie

• nie wiem

19. Ile książek czytasz w miesiącu?

• mniej niż 1

• 1

• 2

• 3

• więcej niż 3

20. Czy książka stanowi dla Ciebie szczególną wartość?

• tak

• nie

• nie wiem

21. Czy Twoim zdaniem tradycyjna książka przegrywa w dzisiejszych czasach
    z multimediami (Internet, TV, VHS, Radio, Komputer,... itp.)?

• tak

• nie

• nie wiem

3

---