Ferdinand Tönnies (1855 - 1936)
PLAN PRACY:
Informacje z Szackiego i ze Sztompki
Związki Tönniesa z innymi myślicielami
Trzy poglądy na życie społeczne
Czym zajmuje się socjologia
Akty wzajemnego uznania
Wymiana
Wola
Wspólnota i stowarzyszenie
Ewolucja ludzkości od wspólnot do stowarzyszeń
Interpretacje teorii Tönniesa dokonane przez Szackiego
Informacje źródłowe
Przedmiot zainteresowań socjologii
Sposoby poznania innych ludzi
Wymiana
Jestestwa społeczne
Stosunek społeczny
Wola i jej rodzaje
Sposoby działania
Rodzaje stosunków społecznych
Typy zbiorowości
Społeczeństwo obywatelskie
Informacje na podstawie J. Szacki „Historia myśli socjologicznej” oraz P. Sztompka „Socjologia”
Stworzył pierwszy wielki system socjologii niemieckiej
Tönnies w swojej twórczości nawiązywał do następujących myślicieli:
Filozofia Hobbesa
Filozofia Nietzschego
Filozofia woli Schopenhauera
Dzieło Marksa oraz myśl innych myślicieli socjalistycznych
Socjologia Comte'a
Socjologia Spencera
Najważniejsza książka: Wspólnota i stowarzyszenie, 1887
Możliwe są trzy poglądy na życie społeczne i odpowiadające im trzy odrębne dyscypliny:
pogląd biologiczny - biologia społeczna czyli antropologia
pogląd psychologiczny - psychologia społeczna
pogląd socjologiczny - socjologia.
Socjologia ma się skupiać na faktach wzajemnego uznania.
Życie społeczne to akty wzajemnego uznania
Wzajemne uznanie - strony stosunku społecznego oczekują od siebie nawzajem określonych zachowań.
Wymiana to najprostszy stosunek społeczny, zachodzi w każdym współżyciu społecznym.
Jedność społeczna jest możliwa dzięki woli ludzkiej. Wola stoi za faktami społecznymi. Na tym polega psychologiczne wyjaśnienie faktów społecznych.
Nie do pomyślenia jest społeczeństwo bez jednostek, które chcą jego istnienia.
Wola wypływa z chcenia
Zanim człowiek podejmie działanie musi chcieć.
Chceniem kieruje zaś wola. Gdy nie mamy woli a mimo to działamy jesteśmy zmuszeni do przezwyciężania głosu sumienia.
Rzeczywistość społeczną tworzy wola jednostek, które nawiązują i utrzymują stosunki wzajemne.
Związki społeczne istnieją tylko w umysłach tych którzy się na nie składają.
Jednostki tworzące społeczeństwo zatracają świadomość, że społeczeństwo jest ich własnym wytworem. Wobec tego społeczeństwo ma w pewnym sensie własną egzystencję realną. Ten pogląd nazywamy realizmem pojęciowym.
Człowiek jest istotą dwoistą. Ma dwa rodzaje woli:
wola organiczna - płynąca z ludzkiej psychiki, związana z życiem, uczuciem, doświadczeniami
wola arbitralna - poprzedzona namysłem i kalkulacją
Sumienie jest najwyższym lub najbardziej intelektualnym wyrazem woli naturalnej
Działania podjęte z woli organicznej są spontaniczne i niewyrachowane, działania podjęte z woli arbitralnej mają być skutecznym środkiem do osiągnięcia zamierzonego celu..
Rodzaje woli łączą się z rodzajami stosunków społecznych. Woli organicznej odpowiada wspólnota (Gemeinschaft), a woli arbitralnej stowarzyszenie (Gesellschaft).
Wspólnota |
Stowarzyszenie |
|
|
Ludzkość ewoluuje od wspólnot do stowarzyszeń.
Prowadzi to do destrukcji międzyludzkich wspólnot. Stosunki społeczne stają się coraz bardziej instrumentalne i wyrachowane. Jedną z ważnych ludzkich potrzeb jest przebywanie we wspólnocie. Jednak w społeczeństwach nowoczesnych przeważają stowarzyszenia nad wspólnotami. Świat ulega dehumanizacji. Dokonuje się degradacja moralna.
Tönnies kwestionuje postępowość, pokazuje jakie są koszty rozwoju. Postęp dla jednostki, jej poczucia bezpieczeństwa, zakorzenienia, stabilizacji stanowi raczej regres.
Krytyka nowoczesności jako prowadzącej do utracenia wspólnoty.
Interpretacje teorii Tönniesa wg Szackiego:
Ujęcie historiozoficzne (ewolucjonistyczne) - im dalej w przyszłość tym więcej stowarzyszeń a mniej wspólnot
Ujęcie ideologiczne - uważa stan dominacji stowarzyszeń za zjawisko negatywne
Ujęcie teoretyczne - wyodrębnienie dwóch kategorii (wspólnoty i społeczeństwa) służących do badania społeczeństwa.
Informacje wydobyte z lektury Tönniesa „Wspólnota i społeczeństwo jako typy więzi międzyludzkich”
Socjologia zajmuje się badaniem człowieka, jego społecznej istoty.
Społeczna istota przejawia się w jej najprostszych formach np. w kulturze
W jaki sposób poznajemy innych ludzi?
Znajomość i obcość (mamy do czynienia z różnymi stadiami znajomości)
Sympatia i antypatia
Zaufanie i nieufność
Urzeczowienie zaufania ma związek ze stanowiskiem np. lekarz. Do lekarza mamy zaufanie już z samego faktu, ze jest on lekarzem.
„powiązanie” i „wolność”
Czy jestem z ludźmi jakoś powiązany czy też pozostaję wobec nich po prostu wolny.
Więź jest przeciwieństwem wolności
więź społeczna rozumiana jako obustronna zależność
Wymiana to najprostszy rodzaj więzi społecznej.
Obserwując dzieje cywilizacji zawsze dostrzeżemy mechanizm wymiany.
Chodzi zarówno o wymianę dosłowną jak i metaforyczną.
Każde współżycie jest wymianą.
Wymiana to wszystkie wzajemne świadczenia i zachęty.
Jestestwa społeczne - rzeczy zrodzone z życia społecznego, są związane z relacjami.
Jednorodność istnień społecznych wypływa z determinacji wól indywidualnych, nadaje prawa i obowiązki.
Jestestwa społeczne są niedoścignione jak bogowie, przypisuje się im ponadnaturalny czy wręcz metafizyczny charakter; są niedościgłe, potężne, wzniosłe.
„Jestestwa społeczne nie potrzebują wiary czy iluzji w ich rzeczywisty byt, mogą one być przydatne i pomyślane jako podmioty wspólnej woli i działania nawet przy wyraźnym dostrzeganiu ich imaginatywności.„
Jestestwem społecznym jest np. Kościół.
Stosunek społeczny to najprostsze jestestwo społeczne.
Stosunek społeczny zakłada świadomość członków.
Ma zabarwienie pozytywne - „jeden od drugiego”
Np. wymiana jest stosunkiem społecznym.
Stosunki społeczne mogą, pojawiać się zarówno za sprawą woli organicznej (wspomniane pokrewieństwo) jak i za sprawą woli refleksyjnej, dla przykładu takim najprostszym stosunkiem jest wymiana (bo dochodzi do porównania). Ze stosunku społecznego wypływa pewne wspólne działanie; działanie, którego jeden od drugiego oczekuje i wymaga, które oczekuje się i wymaga od siebie samego ze względu na tego innego. Stosunki społeczne są wzajemne.
Trzy typy stosunków opartych na wspólnocie:
towarzyski
władczy np. autorytet ojcowski
mieszany np. małżeństwo (dzisiaj można by polemizować czy jest to dobry przykład)
W stosunkach biorących początek w społeczeństwie również wyróżniamy typ towarzyski i władczy.
Wola
Myślenie jest czynnikiem do realizacji woli.
Wola tworzy społeczeństwo.
To co konstytuuje społeczeństwo to chcenie.
Co, dlaczego i jak chcą myślący ludzie?
Chcą celu i szukają najodpowiedniejszego środka. Dążą do celu i szukają właściwej drogi, która do niego prowadzi/
Ludzie chcenie - naturalne i pierwotne.
Rodzaje woli:
wola organiczna |
Wola refleksyjna |
To dziedzictwo. Powołuje do życia wspólnotę. Czynnikiem kontroli jest tradycja i zwyczaj. Podstawą wspólnoty jest własność wspólna. |
To namysł, myślenie. Działamy ze względu na zewnętrzne cele a nie na cele pierwotne (organiczne). |
Są to typy idealne w sensie weberowskim. Mają służyć jako kryteria poznania i opisu rzeczywistości.
Dwa rodzaje woli ludzkiej:
Naturalna |
Arbitralna |
irracjonalny element w człowieku, nic na nią nie możemy poradzić, płynie ona z głębokich pokładów psychiki ludzkiej. |
oparta jest na namyśle i świadomym wyborze. |
Z tych dwóch sposobów woli wypływają dwa sposoby działania:
działanie realizujące wewnętrzną potrzebę
działanie nastawione na osiągnięcie zewnętrznego celu.
Z tych sposobów działania tworzymy dwa rodzaje stosunków społecznych:
wspólnota
stowarzyszenie
Tönnies nie chce ściśle łączyć typów woli z typami stosunków społecznych. Jest to dynamiczne, chociaż dana wola przeważa w danym typie stosunków,
Tam gdzie przeważa wola organiczna, tam mamy do czynienia ze wspólnotą.
We wspólnocie dominują więzy pokrewieństwa, braterstwa, sąsiedztwa. Czynnikiem kontroli jest zwyczaj i tradycja. Postępowaniem jednostek kieruje wiara. Własność jest zbiorowa.
W stowarzyszeniu przeważają więzi formalne: umowy, wymiany. Czynnikiem kontroli jest sformalizowane prawo. Jednostki w swoim postępowaniu kierują się interesem, chęcią zdobycia pieniędzy, wspólnota interesów, przypodobaniem się opinii publicznej. Podstawą funkcjonowania jest pieniądz i własność prywatna.
Współistnienie i przeplatanie się wspólnot i stowarzyszeń. Zupełnie tak jak w przypadku woli. Społeczeństwo to wymieszanie Gemeinschaft i Gesselschaft.
Członkowie wspólnoty zostają związani mimo rozłąki.
Członkowie stowarzyszeń zostają rozdzieleni mimo powiązań.
Typy zbiorowości:
naturalna
duchowa
społeczna
Istota zbiorowości społecznej utwierdza się w sposób świadomy.
Zbiorowości oparte na społeczeństwie działają inaczej bo mają określone cele i są ich świadome.
Istota zbiorowości społecznej polega na tym, ze świadomie się utwierdza, a więc chce stosunków naturalnych lub duchowych, w których jest ona osadzona.
Również wobec zbiorowości powinny być stosowane pojęcia wspólnoty i społeczeństwa.
„Naród” bardziej odnosi się do wspólnoty, „społeczeństwo” bardziej do więzi opartej na woli refleksyjnej.
Zrzeszenia lub związki (grupy, stowarzyszenia, towarzystwa) istnieją w ludzkiej wyobraźni. Istnieją, bo ludziom wydaje się, że istnieją.
Zrzeszenie może wywodzić się ze stosunków naturalnych, jeśli te staną się stosunkami społecznymi np. ród, plemię, klan.
Zrzeszenia są faktem społecznym/
Różność spójnego chcenia i działania.
Różność podejmowana decyzji.
Współbycie - więzy krwi
Współmieszkanie - stosunek do ziemi, wspólne zamieszkiwanie, np. gmina wiejska
Współdziałanie
„Społeczeństwo obywatelskie” - indywidualizm doprowadza do osłabienia życia społecznego opartego na wspólnocie i do przewagi współdziałania wynikającego z potrzeb, interesów, życzeń, decyzji działających osób. Innymi słowy rozwija się życie społecznego oparte na społeczeństwie. „Społeczeństwo obywatelskie” można zdefiniować jako społeczeństwo. Społeczeństwo obywatelskie ogarnia cały naród a wręcz ludzkość. Jest to zbiorowość o charakterze głównie ekonomicznym. Zbiorowość ta buduje sobie państwo i traktuje je jako środek do osiągnięcia swych celów.