Ferdinand Tonnies (1855 - 1936)

Dzieło: "Wspólnota i stowarzyszenie"

• Tonnies nawiązywał do teorii Hobbes'a" („wojna wszystkich ze wszystkimi”)

• Rzeczywistość społeczna to pojęcia, pewne stany abstrakcyjne, które kryją się za rzeczywistością

• Specyfika natury ludzkiej (człowiek posiada naturę i ona określa to, co jest specyficzne w naukach społecznych)

• Wizja społeczeństwa - jest to zbiór antagonistycznych jednostek; człowiek w naturalny sposób nie ma skłonności do porządku, lecz do walki, porządek społeczny jest sztucznie narzucony

• Tonnies stawiał sobie za cel określenie istoty więzi społecznej, oraz określenie tendencji rozwojowych w cywilizacji europejskiej

• Można wyróżnić trzy aspekty życia społecznego:

• biologiczny - życie społeczne jest wynikiem zjawisk biologicznych, jest przez nie zdeterminowane

• psychologiczny - życie społeczne jest określone przez psychikę ludzką,

• socjologiczny - łączy dwa powyższe aspekty, dzięki niemu ludzie się wzajemnie uznają.

Życie społeczne to akty wzajemnego uznania, które można obserwować. To, co dotyczy życia społecznego zawarte jest w jednostkach. Rzeczywistość społeczna jest stale doświadczana przez jej uczestników.

• Najważniejszym elementem życia społecznego wg Tonnies'a jest wola (to, że ludzie czegoś chcą). Myślenie ludzkie jest czynnikiem do realizacji woli. Wola to element tworzący społeczeństwo.

Opierając się na koncepcji atomistycznej (np.: Hobbes) i koncepcji organicystycznej (np.: Comte), Tonnies wyróżnił:

1. dwa rodzaje ludzkiej woli:

• naturalna (organiczna) - irracjonalny element w człowieku, coś na co nie możemy poradzić, płynie z głębokich pokładów psychiki ludzkiej,

• arbitralna (racjonalna) - oparta na namyśle i świadomym wyborze

2. z dwóch rodzajów woli wypływają dwa rodzaje ludzkiego działania:

• działanie realizujące wewnętrzną potrzebę,

• działanie nastawione na osiągnięcie zewnętrznych celów.

3. z dwóch rodzajów ludzkiego działania tworzymy dwa rodzaje stosunków społecznych:

• Gemeinschaft (wspólnota),

• Gesellschaft (stowarzyszenie, społeczeństwo).

Wg Tonnies'a społeczeństwo to wymieszanie Gemeinschaft i Gesellschaft.

• WSPÓLNOTA

• dominacja więzów pokrewieństwa, braterstwa, sąsiedztwa,

• ludzie połączeni jako osobowości,

• czynnikiem kontroli jest zwyczaj i tradycja,

• postępowaniem jednostek kieruje wiara (religijna),

• własność jest zbiorowa.

• STOWARZYSZENIE

• więzy umowy i wymiany, więzy wyrachowania i kalkulacji,

• jednostki są nosicielami określonych funkcji, które są im nadane,

• czynnikiem kontroli jest sformalizowane prawo,

• jednostki kierują się opinią publiczną,

• podstawą funkcjonowania jest pieniądz i własność prywatna.

Teoria Tonniesa miała swój aspekt ewolucjonistyczny (stopniowe przechodzenie społeczeństw od wspólnoty do stowarzyszenia) oraz typologiczny - są to dwa typy stosunków społecznych, które funkcjonują równolegle. Może istnieć przewaga jednego nad drugim.

Sposoby interpretacji teorii Tonniesa (wg Szackiego):

• ujęcie historiozoficzne (= ewolucjonistyczne u Tonnies'a),

• ujęcie ideologiczne - Tonnies uważał dominację stowarzyszenia za zjawisko negatywne

• ujęcie teoretyczne - Tonnies dostarczył dwóch kategorii, które służą do badania społeczeństw - wspólnota i stowarzyszenie to wzory wg których możemy określić jakie jest społeczeństwo

1

---