Przedmiot badań językoznawczych (Ferdinand de Saussure "Kurs językoznawstwa ogólnego")

Ferdinand de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego, tł. Krystyna Kasprzyk, wstęp i przypisy Kazimierz Polański, wyd. 2, popr, Warszawa 1991, s. 35-50.

JĘZYK

Język nie jest ściśle określonym przedmiotem, który można badać przy użyciu konkretnych narzędzi. Wyrazy mogą być badane jak: dźwięki, wyrażenia, pojęcia, odpowiedniki innych wyrazów itd.

Zjawisko językowe zawsze przy badaniu każdej ze stron posiada dwa odpowiadające sobie oblicza:

-Językoznawstwo bada dźwięki, które nie są jedynie narzędzie mowy i same dla siebie nie istnieją.

-Nie można oddzielać dźwięku od artykulacji ustnej i odwrotnie. Dźwięk jest jednostką złożoną fizjologiczną i umysłową.

-Mowa posiada strony: indywidualną i społeczną.

-W każdej chwili zakłada istnienie ustalonego systemu i ewolucję języka.

Możemy badać język:

-jednostronnie: nie dostrzeżemy innych aspektów; poznamy język dobrze pod danym kątem i wiedza będzie sprawiała wrażenie kompletnej;

-wielostronnie: poznamy równocześnie wiele stron, ale całość będzie chaotyczna;

Zadaniem językoznawcy jest stanąć po stronie języka (langue) i przyjąć go za normę dla wszystkich innych przejawów mowy (langage).

Język jest społecznym wytworem zdolności mowy oraz ogółem niezbędnych konwencji przyjętych przez grupę społeczną, aby jednostki mogły z niej korzystać. Jest on sam w sobie całością i zasadą klasyfikacji. Jest nabyty i umowny, przez co powinien podporządkować się naturalnemu instynktowii.

Nie jest dowiedzione, że funkcja mowy (ujawniająca się podczas mowy) jest całkowicie przyrodzona. Whitney (utożsamiający język z instytucją społeczną) twierdził, że posługujemy się aparatem głosowym przez przypadek i dla wygody, a wybór na narządy głosowe jako narzędzie komunikacji został nam narzucony przez naturę.

Zdaniem Saussurea język nie jest instytucją społeczną taką jak każda inna. Popiera Whitney w punktach dotyczących umowności języka, obojętności natury znaków komunikacyjnych, dlatego zagadnienie aparatu głosowego jest wtórne. Człowiekowi wrodzona jest nie mowa artykułowana, ale zdolność utworzenia języka (systemu odrębnych znaków odpowiadających odrębnym pojęciom).

Broca odkrył umiejscowienie zdolności mówienia (zarówno mowa i pismo) w trzecim lewym zwoju czołowym, co stało się podstawą do przypisywania mowie charakteru naturalnego. Uszkodzenia tych części powoduje zaburzenia w mowie i w piśmie.

Zdolność wymawiania słów może być realizowana jedynie za pomocą narzędzia wytworzonego i dostarczonego przez zbiorowość. Język jest tym, co stanowi o jedności mowy.

AKT MOWY

Akt mówienia wymaga obecności co najmniej dwóch osób; to najmniejsza ilość członków by obwód mógł być zamknięty. Pojęcia(fakty świadomości) z umysłu (zjawisko psychologiczne) mówiącego przemieniane w obrazy akustyczne (zjawisko fizjologiczne) trafiają do odbiorcy jako fale dźwiękowe, gdzie przechodzi w zjawisko fizjologiczne (słyszenie), później obrazy akustyczne zamieniane są na pojęcia.

Akt ten można podzielić na:

-część zewnętrzną (drganie dźwięków przenoszone z ust do ucha) oraz wewnętrzną (cała reszta);

-część psychiczna i niepsychiczna (f. fizjologiczne, fizyczne);

-część czynną i bierną

Ferdinand de Saussure podzielił język na:

-langue- zbiór pojęć i gramatyki (ogólny słownik języka; język)

-parole- mówienie (akt indywidualny).

Oddzielił dzięki temu:

- społeczne od indywidualnego;

-istotne od ubocznego (przypadkowego).

Język nie jest funkcją mówiącego, ale wytworem, który jednostka biernie rejestruje.

Mówienie jest indywidualnym aktem woli i inteligencji, w którym wyróżniamy:

-kombinacje, za pomocą, których mówiący się porozumiewa;

-mechanizm psychofizyczny pozwalający mu uzewnętrznić te kombinacje.

Aby tworzyć pojęcia trzeba wyjść od rzeczy, aby tworzyć wyrazy.

Cechy języka:

-część społeczna mowy;

-znajduje się poza jednostką;

-odróżniany od mowy;

-jednorodna natura (związek znaczenia i obrazu akustycznego);

-konkretny przedmiot (w przeciwieństwie do mowy powstającej indywidualnie) umiejscowiony w mózgu;

SEMIOLOGIA (semiotyka)

Język jest faktem społecznym, jest systemem znaków wyrażających pojęcia, dzięki czemu można porównywać go z pismem, alfabetem głuchoniemych itd.

Semiologia to nauka o znakach i rządzących nimi prawami.

JEZYKOZNAWSTWO MOWY I JĘZYKA

Badanie mowy składa się z:

-język społeczny, niezależny od jednostki;

-indywidualna część mowy (mówienie z fonacją; psychofizyczna);

Język jest konieczny do zrozumienia mowy; mówienie jest konieczne by język mógł się ustalić; pierwsza powstała mowa, a później język. Zachodzi wzajemna zależność języka od mówienia, przy czym mówienie jest narzędziem i wytworem języka.

„Język istnieje w zbiorowości pod postacią sumy odbić złożonych w każdym mózgu, podobnie jak słownik, którego identyczne egzemplarze zostałyby rozdane poszczególnym jednostkom"[1]. Język, będący wspólny dla wszystkich, znajduje się poza obrębem woli jednostek. Jest sumą ludzkiego mówienia i obejmuje:

-kombinacje indywidualne, zależne od woli mówiącego;

-akty fonacji, również dobrowolne, konieczne do wykonania tych kombinacji.

„Globalna całość mowy jest niepoznawalna, ponieważ mowa nie jest jednorodna"[2]. Musimy wybrać pomiędzy wyborem badania mowy lub języka. Językoznawstwa mówienie nie należy jednak mylić z właściwy językoznawstwem zajmującym się językiem.

ELEMENTY ZEWNĘTRZNE I WEWNĘTRZNE JĘZYKA

Z badanego języka wyłączamy wszystko, co jest obce jego ustrojowi, systemowi ('językoznawstwo zewnętrzne'), które są ważne z kulturowego punktu widzenia: „Obyczaje jakiegoś narodu odbijają się w jego języku, z drugiej zaś strony język w dużej mierze decyduje o narodzie"[3]. Ważnymi elementami w języku są jego związki z historią ludzi posługujących się danym językiem. Wielki wpływ na kształt systemu miała polityka, związek z instytucjami (Kościołem, szkołą itp.), co miało również znaczenie podczas kształtowania się języka literackiego, który dążył do oderwania się od języka potocznego. Językoznawstwo zewnętrzne zajmuje się grupowaniem i wyjaśnianiem powyższych zjawisk, natomiast dla wewnętrznego ważny jest język jako system ('wewnętrzne jest to wszystko, co w jakimkolwiek stopniu zmienia system').

[1]  s. 47.

[2]  tamże.

[3] s. 48.

---