Istota innowacji i innowacje w ekologii.
PLAN PRACY:
1. INNOWACYJNOŚĆ WSPÓŁCZESNYCH PRZEDSIĘBIORSTW
2. POJECIE INNOWACJI, ŹRÓDŁA.
3. ISTOTA, RODZAJE INNOWACJI
4. INNOWACJE EKOLOGICZNE
5. POLSKA A EKOLOGIA
IWONA NIEDŹWIECKA SEMESTR V ZARZADZANIE FIRMĄ
1. INNOWACYJNOŚĆ WSPÓŁCZESNYCH PRZEDSIĘBIORSTW
Współczesne przedsiębiorstwo funkcjonujące w konkurencyjnym środowisku powinno w sposób ciągły tworzyć (lub przejmować z otoczenia) i wdrażać różnego rodzaju innowacje zabezpieczające efektywność jego działania i rozwoju.
Analizując zmagania innowacyjne przedsiębiorstw rodzi się pytanie o przesłanki owych zmagań. Wydaje się celowe przypomnieć, iż pojęcie postępu i rozwoju ma nad wyraz krótki, bo zaledwie w XVII wieku zapoczątkowany rodowód. Przełom w rozumieniu rozwoju wnoszą jednak dopiero prace Darwina, zaś na gruncie filozofii prace Hegla. W czasach nam współczesnych starły się różnorodne koncepcje rozwoju.
Społeczeństwo mając do dyspozycji potencjał naukowy i materialny, działając pod wpływem różnych czynników i stosując innowacje, powoduje postęp (społeczny, techniczny, organizacyjny itd.), który decyduje o tempie rozwoju społeczno-gospodarczego oraz o poziomie warunków życia i pracy społeczeństwa. Postęp innowacyjny jest niezbędny i nieunikniony w mechanizmie rozwoju Świata, lecz nie możemy zapominać o aspekcie zrównoważonego rozwoju, mającego na celu uchronić świat przed nieprzemyślanymi i zbyt szybkimi wdrożeniami innowacji, które mogą przynieść tragiczne skutki dla ekologii i życia społecznego.
W literaturze ekonomicznej przedstawia się etapy procesu rozwoju społecznego jako: społeczeństwa przedprzemysłowego, przemysłowego i poprze-myślowego (postindustrialnego). Społeczeństwo informatyczne ujmuje się jako kolejny etap ewolucji społeczeństwa postindustrialnego. Obejmuje ono lata od 1980r. Nowy paradygmat rozwoju kładzie silny akcent na czynniki środowiskowe oraz na rozwój ogólny i zawodowy człowieka, wzrost przedsiębiorczości i innowacyjności. Liderami technologicznymi tej ery są: USA, Japonia, Niemcy, Szwajcaria, Państwa UE, Tajwan, Korea, Kanada, Australia. Podstawową wyższością w stosunku do okresu poprzedniego jest: indywidualizacja produkcji, podwyższenie elastyczności, rozszerzenie różnorodności produkcji, pokonanie ograniczeń ekologicznych w zakresie potrzeb energio i materiałowych.
Systematycznie wzrasta zapotrzebowanie społeczne na różnego rodzaju innowacje. Współczesne przedsiębiorstwa, aby w przyszłości zabezpieczyć potrzeby społeczne, muszą systematycznie śledzić i analizować trendy rozwoju techniki, organizacji, zarządzania itp., odpowiadać na imperatyw innowacji oraz reagować na zmiany. Chodzi o to, aby przedsiębiorstwa miały możliwość tworzenia innowacji zgodnie z potrzebami społecznymi, aby zaistniały warunki do szybkiej dyfuzji innowacji w skali przedsiębiorstwa i w skali makroekonomicznej.
Wprowadzenie innowacji jest również jednym z celów strategicznych przedsiębiorstwa. P.F. Drucker pisze; „Przedsiębiorstwo niewprowadzające innowacji nieuchronnie starzeje się i podupada. W okresie gwałtownych zmian w okresie przedsiębiorczym, takim jak obecnie - upadek będzie szybki"
Przedsiębiorstwo tworzy wraz ze swym otoczeniem dynamicznie zmieniającą się całość. W oparciu o rozpoznanie swoich szans i zagrożeń płynących z otoczenia oraz sił słabości tkwiących wewnątrz przedsiębiorstwa wypracowuje dla siebie strategię. Można stwierdzić, że procesy innowacyjne w odpowiednio dobranej strategii są podstawowym czynnikiem rozwoju przedsiębiorstwa w związku z rozwojowym charakterem procesów innowacyjnych.
Mówiąc o roli innowacji w rozwoju przedsiębiorstwa należy mieć na myśli nie tylko technologiczny rozwój przedsiębiorstwa, lecz również rozwój organizacyjny, ekologiczny, ekonomiczny, społeczny itd.
Gdy tylko rozwój ten jest zrównoważony, przebiegające zmiany współgrają ze sobą wówczas mogą zagwarantować sukces i rozwój przedsiębiorstwa jako części systemu, z którym współgra, od którego jest zależny, i z którego czerpie korzyści.
W warunkach gospodarki rynkowej pojawiają się sprzyjające przesłanki do wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw. Istnieją realne możliwości dla formowania nowego typu rozwoju. Pod pojęciem innowacyjnego typu rozwoju autor rozumie proces przejścia jednostek gospodarczych i gospodarki w całości w nowy jakościowo stan w oparciu o innowacje technologiczne, ekologiczne, organizacyjne i inne, zabezpieczające bardziej efektywny i dynamiczny rozwój.
Osobliwością innowacyjnego typu rozwoju w porównaniu z intensywnym jest to, że działa w nim kompleksowo duża grupa różnorodnych czynników dających synergiczny efekt. Nie przeciwstawia się jednego typu rozwoju innemu. Intensywny typ rozwoju przy określonych warunkach przechodzi w innowacyjny. Warunkami takimi są:
- istnienie wysoko rozwiniętego potencjału naukowo-technicznego,
- wysoka innowacyjna aktywność przedsiębiorstw i podatność produkcji do innowacji,
- działanie efektywnego mechanizmu ekonomicznego w gospodarce,
- istnienie efektywnych form integracji nauki z produkcją,
- rozwój przedsiębiorczości w sferze innowacyjnej,
- istnienie kadr naukowych i menedżerskich oraz wysoko kwalifikowanych robotników zdolnych zabezpieczyć działalność innowacyjną.
2. POJECIE INNOWACJI, ŹRÓDŁA.
a. wd. J. Schumpetera
Podstawą wszelkich rozważań na temat definicji innowacji jest klasyczne ujęcie tego określenia zaproponowane przez J. Schumpetera, który innowacje definiuje jako „nieciągłe przeprowadzenie nowych kombinacji w pięciu następujących przypadkach:
1. Wprowadzenie nowego towaru - to jest towaru, z jakim konsumenci nie są jeszcze obeznani - lub nowego gatunku jakiegoś towaru;
2. Wprowadzenie nowej metody produkcji - to jest metody jeszcze nie wypróbowanej praktycznie w danej gałęzi przemysłu;
3. Otwarcie nowego rynku, to jest rynku, na którym dana gałąź przemysłu danego kraju nie była uprzednio wprowadzona, bez względu na to, czy rynek ten istniał przedtem, czy nie istniał;
4. Zdobycie nowego źródła surowców lub półfabrykatów i to znów niezależnie od tego, czy źródło to już istniało, czy też musiało być dopiero utworzone;
5. Przeprowadzenie nowej organizacji jakiegoś przemysłu, na przykład stworzenie sytuacji monopolistycznej lub złamanie pozycji monopolistyczne.
Z definicji tej wynika techniczny, ekonomiczny i organizacyjny charakter innowacji. Zdaniem Schumpetera, przedmiotem innowacji mogą być: produkt, proces produkcyjny oraz organizacja pod warunkiem, że są one nowe i zastosowane.
b. wd. P.F.Druckera,
Szczególnie podkreślić należy ujęcie pojęcia innowacji przez P.F.Druckera, który pisze: „Innowacja jest specyficznym narzędziem przedsiębiorczości - działaniem, które nadaje zasobom nowe możliwości tworzenia bogactwa". Dalej Drucker twierdzi, że przedsiębiorcy za pomocą innowacji ze zmiany czynią okazję do podjęcia nowej działalności gospodarczej lub do świadczenia nowych usług. Przedsiębiorcy powinni w celowy sposób szukać źródeł innowacji, szukać zmian i ich objawów wskazujących na okazję do skutecznej innowacji. Powinni także znać i stosować zasady skutecznej innowacji. P.F.Druckera jednoznacznie podkreśla, że: „innowacja nie musi być techniczna, nie musi być nawet czymś materialnym". Jest zwolennikiem powszechnego stosowania innowacji społecznych twierdząc, że tego typu innowacje są znacznie trudniejsze do stosowania, niż innowacje techniczne. Pisze „Technologię można importować po niskich cenach i przy minimalnym ryzyku kulturowym. Natomiast instytucje, aby rosły i skutecznie działały, muszą być zakorzenione w kulturze". Twierdzi, że innowacja jest raczej pojęciem ekonomicznym lub społecznym, niż technicznym.
c. wd. literatury polskiej
W literaturze polskiej szeroko ujmuje pojęcie innowacji K.Fabiańska i J.Rokita ,traktując innowację jako środek rozwoju przedsiębiorstwa we wszystkich jego sferach funkcjonowania i oddziaływania na otoczenie. S.Kasprzyk pisze: „Innowacja oznacza, nowy, nieznany dotychczas sposób zaspokajania nowych potrzeb. Innowacje jako synonim nowych sposobów realizowania określonych potrzeb odnosić można do wszystkich aspektów działalności ludzkiej, mówi się w związku z tym o innowacjach technicznych, ekonomicznych, administracyjnych, itp." Również szeroką definicję podaje K.Szymański pisząc „Innowacja to wszelkie uznane przez człowieka za nowość zmiany w stosunku do stanu poprzedniego, dotyczące wartości i zjawisk kulturowych, prądów i myśli, obyczajów i poglądów, nowości techniczne, usprawnienia organizacyjne i społeczne dotyczące wszystkich dziedzin życia społecznego”.Według L.Pasiecznego i J.Więckowskiego innowacje są odkryciami będącymi wynikiem innowacji ludzi, powodującymi postępowe zmiany w określonych stanach rzeczy. Również szeroką definicję innowacji podaje M.Holstein-Beck. Jej zdaniem innowacją jest każda wartość kulturowa, którą w danych ramach przestrzenno-czasowych traktuje się jako nową. Może to być na przykład idea, rozwiązanie techniczne lub technologiczne, struktura organizacyjna pod warunkiem jej zastosowania. F.Krzykała sprowadza pojęcie innowacji do konkretnych warunków występujących w przemyśle. Stwierdza, że zjawiska innowacji zachodzą zarówno wówczas, gdy są z góry zamierzone, celowe i świadomie realizowane dla osiągnięcia określonych zadań i celów, jak i wówczas, gdy przejawiają się bez intencji ulepszenia środków czy warunków pracy, organizacji itp., lecz przynoszą w ostatecznym rachunku skutki i rozwiązania korzystne dla przedsiębiorstwa. Problematykę innowacji odnosi on do zmian w technice, organizacji oraz w ekonomice.
Zjawiska innowacji zachodzą zarówno wówczas, gdy są zaplanowane (z góry zamierzone), celowe i świadomie realizowane dla osiągnięcia określonych zadań i celów, jak i wówczas, gdy zmiany są z góry niezamierzone, lecz przynoszą w ostatecznym rachunku skutki i rozwiązania korzystne dla przedsiębiorstwa. Ujęcie w określeniu innowacji zmian niezamierzonych jest konieczne ze względu na możliwość dokonywania zmian przez szeregowych pracowników w sposób spontaniczny. W przeciwnym przypadku sprowadziłoby się ich do roli biernego narzędzia w procesie produkcji.
ŹRÓDŁA INNOWACJI
Poszczególnym innowacjom można przyporządkować określone źródło, czyli miejsce, z którego się wywodzi. W literaturze przedmiotu wymienia się wiele różnorodnych źródeł innowacji klasyfikowanych według różnych kryteriów. Jeżeli za punkt odniesienia służący do wyodrębnienia źródeł przyjąć układ międzynarodowy, to szereg autorów przyjmuje podział na źródła krajowe i zagraniczne.
→Biorąc za podstawę podziału relacje między producentem a nabywcą w literaturze wyróżnia się dwie grupy źródeł innowacji
- podażowe, tworzone przez naukę i niepodlegające wpływom systemu ekonomicznego, niezależnie od zapotrzebowania,
- popytowe, tworzone w odpowiedzi na konkretne zapotrzebowanie produkcji i rynku.
→ Z punktu widzenia przedsiębiorstwa literatura naukowa wymienia źródła innowacji według kryterium miejsca ich powstania:
1. Zewnętrzne źródła innowacji:
- prace naukowo-badawcze, prowadzone przez PAN i wyższe uczelnie, głównie o charakterze podstawowym,
- prace naukowo-badawcze i naukowo-techniczne, prowadzone przez instytuty resortowe przy współpracy wyższych uczelni, głównie o charakterze stosowanym,
- opracowania z zakresu nowych konstrukcji wyrobów, metod wytwarzania (technologii i organizacji produkcji) wykonywanych przez instytuty branżowe, biura projektowe, ośrodki doświadczalne,
- zagraniczne opracowania z zakresu nowych konstrukcji wyrobów dostarczanych przedsiębiorstwu w ramach licencji (obejmującej zwykle technologię i organizację, niekiedy środki produkcji),
- informacja naukowo-techniczna, ekonomiczna i organizacyjna prowadzona przez specjalistyczne ośrodki (zjazdy, targi, wystawy, literatura, czasopisma).
2. Wewnętrzne źródła innowacji:
- opracowania z zakresu nowej konstrukcji wyrobów, technologii i organizacji, wykonywane przez komórki organizacyjne zakładowego zaplecza technicznego (zakładowe biura rozwojowe, laboratoria, działy konstrukcyjno-technologiczne, organizacji produkcji itp.),
- wynalazki, wzory użytkowe, udoskonalenia w zakresie konstrukcji i technologii oraz usprawnienia organizacji produkcji i metod pracy zgłaszane przez pracowników przedsiębiorstw.
Najpoważniejszymi źródłami innowacji są badania naukowe prowadzone w jednostkach naukowo-badawczych i uczelniach wyższych. Poważnym źródłem innowacji to pracownicy odpowiednio reagujący na problemy przedsiębiorstwa. Przedsiębiorcy niemieccy dostrzegają tanie i efektywne źródło innowacyjności w ruchu wynalazczym. Duża rola w zakresie inspirowania innowacyjności przypada kadrze menedżerskiej. Kadra ta zna dobrze potrzeby i możliwości swojego przedsiębiorstwa i wobec tego może skutecznie inspirować zmiany w technologii, organizacji i zarządzaniu, ekonomice przedsiębiorstwa itd. Na tę rolę kadry kierowniczej wskazuje P.Drucker. Według badań japońskich przeprowadzonych w 157 firmach większość idei zastosowanych z pozytywnym wynikiem pochodzi od kierowników wyższego szczebla. Poniżej podano wyniki badań.
Źródła innowacji produktowych
Lp. Kto jest twórcą idei udanych nowych wyrobów %
1. Wyższe kierownictwo 53
2. Oddział rozwoju 70
5 Oddział planowania 29
4. Laboratorium badawcze 44
5. Oddział produkcyjny 58
6. Oddział zbytu 73
7. Agenci handlowi 15
8. Sieć zbytu 28
9. Nabywcy 55
10. Szeregowi pracownicy 4
11. Współpracownicy z instytucji zagranicznych 2
12. Uniwersytety 6
13. Inne organizacje badawcze 6
14. Pozostałe źródła 11
Ważnym źródłem innowacji w przedsiębiorstwie jest przegląd jego innowacyjności.
W wyniku przeglądu poznajemy aktualny stan w zakreśli innowacyjności oraz dowiadujemy się, w których sferach funkcjonowania przedsiębiorstwa występują niedostatki. K.Fabiańska i J.Rokita piszą „Równolegle z analizą otoczenia dokonywany jest przegląd innowacyjności przedsiębiorstwa zorientowany na określenie aktualnego nasilenia procesów innowacyjnych oraz na rozpoznanie słabych i mocnych stron przedsiębiorstwa w sferze jego innowacyjności"
Szczegółowe poznanie przez pracowników i kadrę kierowniczą przedsiębiorstwa źródeł innowacji może być bezpośrednim czynnikiem prowadzącym do wzrostu innowacyjności przedsiębiorstwa.
3. RODZAJE INNOWACJI, ISTOTA INNOWACJI CJI
Jako kryteria podziału innowacji przyjmuje się: złożoność procesu, oryginalność zmian, dziedziny gospodarki, (z której się wywodzą), zakres spowodowanych przez nie skutków, stopień nowości, zasięg oddziaływania, warunki psychospołeczne osób je realizujących, korzyści przynoszone społeczeństwu, możliwe skutki zastosowania innowacji w przedsiębiorstwie, głębokość powodowanych zmian, przedmiot innowacji.
→Przyjmując kryterium złożoności procesu można wyróżnić następujące innowacje:
1. Innowacje niesprzężone, wyrażające zmiany dokonywane przez pojedynczego twórcę, działającego w układzie względnie odosobnionym. Twórca ten w oparciu o posiadany zasób wiedzy i umiejętności oraz dysponowane środki techniczne i finansowe jest w stanie opracować innowację o charakterze twórczym lub naśladowczym. Przykładem mogą być tu innowacje powstające w ramach tzw. działalności racjonalizatorskiej.
2. Innowacje sprzężone, stanowiące podstawowy rodzaj innowacji współczesnego przemysłu, powstają w wyniku wspólnego wysiłku większej liczby osób, zespołów specjalistów lub nawet instytucji. Wymóg sprzężenia działań w procesie innowacyjnym wynika ze złożoności techniki, jej coraz wyższego poziomu, podziału pracy, specjalizacji pracowników, wzajemnego przenikania się nauki, techniki i produkcji. Wyrazem sprzężenia prac w tym zakresie jest funkcjonowanie i rozwój różnego rodzaju jednostek naukowo-badawczych i rozwojowych oraz powoływanie zespołów zadaniowych o zróżnicowanej strukturze.
→Ze względu na kryterium oryginalności zmian wyodrębnia się następujące innowacje:
1. Innowacje oryginalne (kreatywne), będące samodzielnymi wytworami pracy jednostki, zespołu lub przedsiębiorstwa. Typowymi przykładami są odkrycia i wynalazki oraz ich pierwsze praktyczne zastosowanie twórcze.
2. Innowacje imitujące, polegające na naśladownictwie i odtwarzaniu oryginalnych zmian, które w danym czasie i miejscu przynoszą określone korzyści. Przykładem tego rodzaju innowacji jest drugie i kolejne produkcyjne wykorzystanie wynalazku. We współczesnej gospodarce stanowią one cenny kierunek postępu, o czym świadczy przykład rozwoju gospodarki japońskiej.
→Przyjmując kryterium dziedziny gospodarki bądź wiedzy z której się wywodzą, wyróżnia się następujące innowacje:
1. Innowacje ucieleśnione w materiale, tzw. innowacje twarde. Przykładem ich są nowe maszyny i urządzenia. Pochodzą one z dyscyplin technicznych i przyrodniczych.
2. Innowacje nie ucieleśnione, tzw. miękkie. Mają one postać np. nowego systemu organizacji, usprawnienia w systemie szkolenia załogi itp. Dotyczą one głównie nauk organizacji i zarządzania, ekonomiki i nauk społecznych.
→Biorąc za podstawę klasyfikacji innowacji zakres powodowanych przez nie skutków, można wyróżnić:
1. Innowacje strategiczne, służące do realizacji strategicznych celów rozwoju o charakterze społeczno-ekonomicznym. Wynikają one z realizacji-długofalowych przedsięwzięć innowacyjnych o istotnym znaczeniu tał o dla całych społeczeństw, jak i dla poszczególnych przedsiębiorstw, instytucji itp.
2. Innowacje bieżące, mające na celu podniesienie efektywności gospodarowania w krótszych okresach. Zalicza się do nich różnego rodzaju bieżące zmiany w wyrobach, metodach wytwarzania i organizacji pracy.
→Z punktu widzenia kryterium nowości dzieli się innowacje na 3 grupy:
1. Nowość w skali światowej. Po raz pierwszy zastosowano wynalazek w skali światowej.
2. Nowość w skali danego kraju. Innowacja ma charakter odtwórczo-adaptacyjny, lecz nie ma odpowiednika w skali kraju. Ma odpowiednik za granicą.
3. Nowość w skali danego przedsiębiorstwa. Do tych innowacji należą mające odpowiedniki w różnych innowacjach realizowanych przez inne przedsiębiorstwa w danym kraju oraz innowacje nadające się do zastosowania tylko w jednym przedsiębiorstwie.
→ Kryterium zasięgu oddziaływania prowadzi do podziału innowacji na:
1. Innowacje zachodzące poza przedsiębiorstwem.
2. Innowacje zachodzące wewnątrz przedsiębiorstwa.
→Przyjmując jako kryterium warunki psychospołeczne osób realizujących
innowacje można wyróżnić następujące innowacje:
1. Innowacje refleksyjne, uświadomione występują wówczas, gdy członkowie grupy (lub grup społecznych) świadomie realizują zmiany.
w przedsiębiorstwie wprowadzone przez nich lub przez członków innych grup społecznych.
2. Innowacje zachodzące w sposób bezrefleksyjny występują wówczas, gdy członkowie grupy społecznej realizuj ą zmiany, wprowadzaj ą innowacje, które przedstawiają się jako oczywiste i są wynikiem wyposażenia społeczno-zawodowego i doświadczenia uzyskanego w poprzednim zakładzie pracy.
3. Innowacje zamierzone są rezultatem rachunku ekonomicznego i zrozumienia konieczności wprowadzenia zmian.
4. Innowacje nie zamierzone występują wówczas, gdy są wprowadzane w sposób spontaniczny, na przykład pod wpływem usłyszanych haseł, opinii, czy też oddziaływania kampanii propagandowych.
→Podstawą klasyfikacji innowacji może być kryterium korzyści przynoszonych społeczeństwu. Według tego kryterium wyróżnia się:
1. Innowacje powodujące obniżkę kosztów.
2. Innowacje powodujące polepszenie jakości produktów.
3. Innowacje powodujące wzrost ilości produktów.
4. Innowacje oszczędzające pracę ludzką.
5. Innowacje powodujące ochronę środowiska naturalnego (innowacje ekologiczne).
→Przyjmując za podstawę klasyfikacji możliwe skutki zastosowania innowacji w przedsiębiorstwie wyróżnia się:
1. Innowacje zmieniające zadania jakie przedsiębiorstwa spełniają na rzecz społeczeństwa.
2. Innowacje zmieniające operacyjne zadania przedsiębiorstwa.
3. Innowacje zmieniające wewnętrzną strukturę przedsiębiorstwa.
4. Innowacje stanowiące kombinację wyżej wymienionych.
→Szczególnie ważny jest podział innowacji ze względu na przedmiot innowacji. Wyodrębnia się tutaj innowacje: technologiczne, organizacyjne, ekonomiczne, społeczne i ekologiczne.
1. W grupie innowacji technologicznych najczęściej wyróżnia się innowacje w procesie wytwórczym i produktowe. Innowacja w procesie wytwórczym czyli zmiana w stosowanych przez dany układ produkcyjny metodach wytwarzania, dotyczy reguł transformacji czynników produkcji znajdujących się „na wejściu" układu, a innowacja w produkcie, będąca udoskonaleniem wyrobu już wytwarzanego przez przedsiębiorstwo, bądź rozszerzeniem struktury asortymentowej o nowy produkt, pojawia się „na wyjściu" układu.
2. Innowacje organizacyjne w przedsiębiorstwie określamy jako udoskonalenie organizacyjne jego funkcjonowania jako całości oraz udoskonalenie organizacyjne poszczególnych odcinków produkcji w celu osiągnięcia odpowiednich efektów ekonomicznych. Innowacje organizacyjne mogą występować w dwóch zasadniczych formach:
- innowacje organizacyjne nie związane z innowacjami technicznymi, których celem jest poprawa sprawności działania i wykorzystania istniejących zasobów pracy oraz majątku przedsiębiorstwa,
- innowacje organizacyjne wywołane innowacjami technicznymi i aktywnie współdziałające z nimi oraz przyczyniające się do wzrostu ich efektywności ekonomicznej.
3. Innowacje ekonomiczne w przedsiębiorstwie można zdefiniować jako korzystne zmiany w jego finansowej, płacowej, księgowej i planistycznej sferze działalności. Tego rodzaju innowacje mają szczególne znaczenie w okresie przechodzenia przedsiębiorstw do gospodarki rynkowej.
Przykładem innowacji ekonomicznych może być wdrożenie nowego systemu:
- finansowego, tak aby pieniądz wymuszał efektywność gospodarowania w przedsiębiorstwie,
- płac, tak aby system płac: zapewniał motywację materialną dla wszystkich grup pracowniczych, zabezpieczał wzrost efektywności pracy w całym przedsiębiorstwie, wymuszał systemowo zwiększenie samodzielności i odpowiedzialności pracowników, racjonalizował strukturę zatrudnienia,
- planowania o wydłużonym horyzoncie czasowym uwzględniającego warunki opracowania strategii przedsiębiorstwa.
4. Innowacje w zakresie zarządzania (w tym zarządzania zasobami ludzkimi) mają strategiczne znaczenie w warunkach wdrażania gospodarki rynkowej. Globalizacja rynku, szybki rozwój technologii, zagrożenie środowiska — to czynniki komplikujące zarządzaniem przedsiębiorstwa. W tych warunkach pracownik i jego zdolności do twórczego rozwiązywania problemów wysuwają się na plan pierwszy, a rozwiązania techniczne i strukturalne mają znacznie zwiększone znaczenie, jeśli sprzyjają wykorzystaniu aktywności i inwencji pracowników. Celem zarządzania zasobami ludzkimi w nowoczesnym przedsiębiorstwie jest przede wszystkim zdobycie przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa i powiązanie elementów systemu kadrowego z jego strategią. Zresztą myślą przewodnią prawie wszystkich współczesnych koncepcji i założeń w dziedzinie zarządzania jest aktywizacja ludzkich zdolności i umiejętności. Aktywizacja ta jest konieczna do rozwoju innowacyjności przedsiębiorstwa.
→W zarządzaniu potencjałem ludzkim mamy do czynienia z dwojakiego rodzaju innowacjami:
1. Innowacje zewnętrzne w stosunku do systemu zarządzania potencjałem ludzkim, to jest takie, które są tworzone przez pracowników, a powinny być przenoszone do innych podsystemów przedsiębiorstwa lub innowacje, których źródłem jest otoczenie przedsiębiorstwa.
2. Innowacje, których źródłem i miejscem przyswojenia jest sam system zarządzania potencjałem ludzkim.
Następną grupą są innowacje społeczne. Wyraźnie widoczne są on w pozaprodukcyjnej działalności przedsiębiorstwa jak np. warunki socjalno-bytowe pracowników, warunki bezpieczeństwa i higieny pracy, działalność kulturalna, organizacja wykorzystania wolnego czasu. Ponadto istnieje ścisły związek innowacji technologicznych, organizacyjnych i ekonomicznych z innowacjami społecznymi w przedsiębiorstwie. P.F.Drucker podkreśla duże znaczenie innowacji społecznych wbrew - jak twierdzi - powszechnemu przekonaniu, że innowacje dotyczą przedmiotów i są oparte na naukach ścisłych i technice. Można podać szereg przykładów innowacji społecznych wprowadzających wprost rewolucyjne zmiany w życiu społeczeństwa.
Niezwykle istotna ze względu na trudne warunki pracy w przedsiębiorstwach jest działalność innowacyjna z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Wspólną cechą wszystkich innowacji z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy podejmowanych w przedsiębiorstwach są następujące grupy efektów:
- efekty społeczne występujące m.in. w postaci eliminacji prac ciężkich,
szkodliwych dla zdrowia i poprawa warunków bezpieczeństwa i higieny
pracy, eliminacja chorób zawodowych, wypadków w pracy,
- efekty ekonomiczne, których wynikiem jest wzrost wydajności pracy,
przyrost zysku, przyrost produkcji,
- efekty techniczne w postaci poprawy parametrów technicznych maszyn,
urządzeń, wyrobów, czy też usprawnień organizacji pracy i przebiegu
procesu technologicznego.
Bardzo ważną grupą są innowacje ekologiczne. Wynika to obecnie z szybkich zmian techniki i dużego zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Literatura naukowa problematyce innowacji ekologicznych nie poświęca wystarczającej uwagi.
4. INNOWACJE EKOLOGICZNE
Rozwój przemysłu i rozwój innowacji technicznych w zasadniczym stopniu wpływają na zanieczyszczenie środowiska. Procesy innowacyjni powodują rozwój społeczno-gospodarczy, ale równocześnie są często dla ludzi źródłem nowych zagrożeń. W literaturze uwypukla się zazwyczaj powszechnie dostrzegalne korzyści innowacji, a pomija ich skutki ujemne, które dają o sobie znać z pewnym opóźnieniem i to zwykle skokowo w postaci kryzysów ekologicznych, socjalnych, społecznych itp.
Ujemne skutki procesów innowacyjnych ujawniają się przede wszystkim w degradacji środowiska. Wynika to stąd, że konstruktor czy technolog stawia często swój problem zbyt wąsko i jednostronnie, nie widzi negatywnego oddziaływania innowacji technologicznej na środowisko naturalne.
Technika może osiągać powodzenie w ekosystemie, jeśli jej cele będą uwzględniać system gospodarczy jako całość, a nie tylko wyodrębniać łatwo dostępną jego część. Cele i efekty rozwoju techniki należy, więc rozpatrywać w wymiarze ekologicznym. W przyszłości ekologia będzie się zaznaczać obszarem nasilonego występowania procesów innowacyjnych. Stąd teoria innowacji powinna nadążać za rozwiązaniami praktycznymi w tym zakresie.
Innowacjami ekologicznymi w przedsiębiorstwie nazywamy także zmiany w technologii, strukturze organizacyjnej i zarządzaniu przedsiębiorstwem, które zmniejszają lub zapobiegają jego negatywnemu oddziaływaniu na środowisko naturalne. Klasyfikację innowacji ekologicznych można przeprowadzić z punktu widzenia różnych kryteriów.
→Jako jedno z kryteriów podziału innowacji ekologicznych możemy przyjąć sferę działalności przedsiębiorstwa. W związku z tym innowacje te możemy podzielić na zawarte w:
- produkcie lub usługach, ( I )
- procesie produkcyjnym i pomocniczo produkcyjnym, ( II )
- zarządzaniu i organizacji przedsiębiorstwa. ( III )
ad. I . Innowacje ekologiczne w produkcie lub usługach zmniejszają lub eliminują zanieczyszczenie środowiska. Konieczne są działania ekologiczne w całym asortymencie produkcji. Każda nowa propozycja w zakresie projektowania i wdrażania nowego wyrobu wymaga weryfikacji z punktu widzenia ochrony środowiska naturalnego.
ad.II. Istotnym obszarem innowacji ekologicznych w przedsiębiorstwie jest
proces produkcyjny i proces pomocniczo -produkcyjny. Proces produkcyjny
należy rozumieć szeroko, to jest począwszy od zaopatrzenia materiałowego aż do zbytu wyrobów. Należy poddać analizie (pod kątem oddziaływania na środowisko naturalne) każdą operację procesu produkcyjnego. Optymalizacja a procesu technologicznego z punktu widzenia ilości i jakości odpadów stanowi klasyczne zadanie rozwojowe przedsiębiorstwa. Nowe wymogi w tej dziedzinie niewątpliwie już niedługo nadejdą. Przedsiębiorstwo, które spełni je lepiej i szybciej, umocni swój ą pozycję na rynku. Należy mieć na uwadze, że taniej i łatwiej jest stosować nowe technologie, niż poszukiwać sposobów redukcji zanieczyszczeń powstałych na skutek stosowania przestarzałych technologii.
W wyniku analizy może wystąpić konieczność zmiany materiału podstawowego lub innych czynników procesu produkcyjnego na bardziej ekologicznie czyste.
Nieodzownym jest włączenie do analizy zagadnienia opakowań, gdyż w decyzjach o zakupie opakowań poza aspektami gospodarczymi należy uwzględnić ochronę środowiska. Rozpatrując pomocnicze procesy produkcyjne należy uwzględniać wpływ na zanieczyszczenie środowiska w działalności takich komórek, jak wydział remontowy, energetyczny, narzędziownie, transport itp.
ad.III. Innowacje ekologiczne zawarte w organizacji przedsiębiorstwa polegają na zbudowaniu takich struktur organizacyjnych, które zintegrują ochroni środowiska ze wszystkimi zadaniami przedsiębiorstwa. Należy zastanowić się, jakie działy przedsiębiorstwa w najbliższym okresie zlikwidować lub zreorganizować ze względu na wymagania ekologii. Istotne znaczenie ma wkomponowanie w strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa odpowiedniego systemu informacji o środowisku naturalnym.
Poprawa sytuacji ekologicznej przedsiębiorstwa poprzez innowacje ściśle wiąże się ze zmianami w zarządzaniu przedsiębiorstwem. W zarządzaniu przedsiębiorstwem funkcjonuje przyjęty system wartości, który stanowi podstawę do kształtowania polityki przedsiębiorstwa. Ten system wartości powinien uwzględniać zagadnienia ochrony środowiska. Podejmowane decyzje przez kadrę kierowniczą przedsiębiorstwa nie powinny być oparte na krótkookresowym rachunku ekonomicznym (głównie w oparciu o zysk) lecz muszą uwzględniać warunki jakie wynikają z potrzeb ochrony środowiska. Integrację ochrony środowiska można realizować poprzez zorientowaną ekologicznie politykę personalną i oddziaływanie edukacyjno - wychowawcze na załogę oraz rozpowszechnianie ekologicznych wartość wśród załogi przedsiębiorstwa.
CELE INNOWACJI EKOLOGICZNYCH
Można ustalić następujący zestaw celów innowacji ekologicznych w przedsiębiorstwie:
1. Cele innowacji ekologicznych odnoszące się do otoczenia przedsiębiorstw;
- minimalizacja zagrożenia środowiska naturalnego,
- podwyższenie prestiżu przedsiębiorstwa,
- zwiększenie udziału produkcji przedsiębiorstwa w rynku,
- pozyskiwanie nowych klientów.
- podniesienie atrakcyjności przedsiębiorstwa na rynku pracy.
2. Cele innowacji ekologicznych odnoszące się do wewnątrz przedsiębiorstwa:
- zapewnienie rozwoju przedsiębiorstwa,
- wzrost konkurencyjności wyrobów,
- minimalizacja zagrożenia środowiska wewnątrzzakładowego,
- poprawa stanu bhp i zdrowia załogi,
- zwiększenie zysku,
- identyfikowanie się pracowników z celami przedsiębiorstwa.
EKOBILANS
Potrzebę innowacji ekologicznej można praktycznie określić poprze identyfikowanie miejsca powstawania zagrożenia dla środowiska naturalnego. Dużą pomoc w tym zakresie możemy uzyskać poprzez sporządzeni ekobilansu.
W bilansie takim ujmuje się m.in.:
- roczne zużycie energii dla budynków i produkcji (olej do opalania, ga: elektryczność) oraz dla transportu (benzyna, olej napędowy, oleje),
- roczne zanieczyszczenie powietrza przez szkodliwe substancje (np. CO2, NO2),
- roczną ilość ścieków,
- roczną ilość opadów stałych,
- hałas, drgania, itp.
Ekobilans pozwala stwierdzić:
- w jakich działach przedsiębiorstwa lub przy jakich produktach konieczne jest natychmiastowe wprowadzenie ulepszeń,
- w jaki sposób można najlepiej odciążyć środowisko,
- na ile osiągnięto zamierzenia i cele (kontrola skutków, działań na rzecz
ochrony środowiska).
5. POLSKA A EKOLOGIA
a) Stan środowiska w Polsce a członkostwo w Unii Europejskiej
Kraj nasz podjął znaczny wysiłek w kierunku przystąpienia do Unii Europejskiej. Polska ciągle znajduje się w pierwszej dziesiątce krajów aspirujących do członkostwa w UE. Utrzymanie tej pozycji oprócz działań o charakterze stricte politycznym wiąże się także ze spełnieniem wymagań określonych normami unijnymi. Unia Europejska - podobnie, jak OECD i ONZ - za podstawę odniesienia wszelkich inicjatyw i programów działania uznaje zasady trwałego i zrównoważonego rozwoju. Koncepcja ta opiera się na utrzymaniu trwałej równowagi między trzema czynnikami:
ekonomicznym (wzrost gospodarczy),
ekologicznym (ochrona środowiska),
społecznym (rozumianym w kategoriach jakości życia).
Przez wiele lat te trzy pola aktywności były traktowane niezależnie, zarówno na poziomie administracji państwowej, jak i na poziomie przedsiębiorstw. Ministerstwo Gospodarki i Ministerstwo Finansów ponosiły odpowiedzialność za rozwój gospodarczy, misją Ministerstwa Środowiska była ochrona środowiska, a troską Ministerstwa Pracy i Spraw Społecznych oraz kilku innych resortów (np. Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Edukacji Narodowej) i urzędów centralnych (np.: Urzędu Mieszkalnictwa, ZUS-u) było zapewnienie odpowiedniej, szeroko rozumianej, jakości życia społeczeństwa.
Zły stan środowiska i zbyt małe nakłady przeznaczane na jego ochronę mogą stać się jedną z ważniejszych przeszkód planowanego terminu gotowości przystąpienia Polski do Unii Europejskiej w 2003 r. ("Polska nadal w peletonie" - RZECZPOSPOLITA z dn. 6.11.2000, Korespondencja J. Bieleckiego z Brukseli). W celu spełnienia wymagań Unii Europejskiej dotyczących dostosowania stanu środowiska rząd polski musi przeznaczyć znaczne środki na finansowanie lub współfinansowanie programów w tej dziedzinie (koszty uwzględnienia wszystkich wymagań UE w tym obszarze negocjacji są szacowane na ok. 34-40 mld euro). Kwota ta jest na tyle znacząca, że przekracza realne możliwości wydatków rocznego budżetu państwa. Z drugiej strony niespełnienie unijnych warunków, mimo zakończenia formalnych negocjacji w tym obszarze, stanowić będzie dla państw niechętnych rozszerzeniu UE oraz polskiemu członkostwu, jeden z wygodniejszych formalnych pretekstów uzasadniających wydłużenie okresu do przystąpienia Polski do Unii Europejskie
b) Proekologia- szansa dla Polski!
Dotychczas działania na rzecz środowiska traktowane były przez większość przedsiębiorców w naszym kraju jako znacząca uciążliwość organizacyjna, techniczna oraz dolegliwość finansowa w prowadzeniu działalności gospodarczej. W opracowaniu zaproponowano, wzorem takich krajów jak Dania i Kanada, inne spojrzenie na to zagadnienie. Otóż z wielu względów działania proekologiczne mogą stać się bardzo dochodowym biznesem, który stworzy szansę na szybsze dostosowanie się kraju do wymagań UE w tym obszarze, a także na pozyskanie nowych możliwości wzrostu eksportu.
Propozycja ustanowienia wieloletniego programu technologii proekologicznych
Na podstawie przedstawionych rozważań należy przewidywać, że utrzymanie dotychczasowej linii polityki zagranicznej (członkostwo UE) musi spowodować znaczne zwiększenie nakładów na poprawę stanu środowiska w Polsce. Możliwe są tu dwie ścieżki postępowania:
-Realizacja inwestycji i zaopatrzenia w zakresie ochrony środowiska w oparciu o produkty pochodzące z importu, głównie z krajów UE,
-Wykorzystanie zaistniałej sytuacji, w postaci trudnej do odroczenia presji zewnętrznej, w celu uzyskania trwałej poprawy gospodarki kraju w oparciu o rozwiązania własne, tzn. projekty i działania instytucji i firm zarejestrowanych w Polsce.
Jak wiadomo wiele inwestycji ekologicznych, szczególnie prowadzonych przez sektor publiczny korzysta przede wszystkim z zagranicznych technologii oraz z importowanych instalacji i podzespołów. Przyczyna tego stanu rzeczy nie wynika wyłącznie z braku konkurencyjnych polskich rozwiązań, lecz jest często efektem niedostatku informacji na temat oferty krajowych producentów, a także zbyt pasywnej postawy lub wręcz nieprofesjonalnych działań marketingowych ze strony przedsiębiorców.
Zdając sobie sprawę, że całkowite wyeliminowanie importu nie jest możliwe, ani też wskazane, należy zdecydowanie opowiedzieć się za promowaniem drugiego wariantu. Jest on bowiem wyrazem aktywnej postawy w kreowaniu przyszłej pozycji gospodarczej naszego kraju.
Na rzecz tego wyboru przemawiają następujące argumenty:
Ochrona środowiska oprócz swoich dotychczasowych funkcji polegających na ochronie i odtworzeniu ekosystemów stała się istotnym elementem światowej polityki gospodarczej. W związku z tym należy się spodziewać wzrostu popytu na dobra i technologie proekologiczne (eco sound technologies). Firmy pracujące na rzecz "ekologii" lub takie, które wykorzystują w procesie produkcyjnym i usługach technologie ekologiczne uzyskują dodatkowy atut pozwalający im na poprawę swojej pozycji konkurencyjnej. Obserwowany, rosnący popyt na "dobra ekologiczne" jest także wynikiem edukacji młodego pokolenia, a ponadto mody na "ekologię" i upowszechniania zrównoważonych wzorców konsumpcji przez środki masowego przekazu.
Jednym ze sposobów wzmocnienia pozycji polskich przedsiębiorstw wobec konkurencji międzynarodowej, jest wspieranie dostępu krajowych firm do technologii i wyrobów ekologicznych. Dotyczy to sfery produkcji, usług i zaopatrzenia.
Dzięki zamówieniom publicznym w tej dziedzinie rząd uzyska możliwość kreowania popytu wewnętrznego. Będzie on sprzyjał wzrostowi gospodarczemu, a w konsekwencji pozwoli także rozwiązać wiele innych problemów społeczno-gospodarczych, w tym m.in. przyczyni się pośrednio do zmniejszenia skali bezrobocia.
Dodatkową szansę dla krajowych przedsiębiorstw stwarza charakter rozwiązań technicznych i organizacyjnych w dziedzinie ekologii. Według powszechnej opinii specjalistów większość tych rozwiązań nie wymaga wyrafinowanych technologii wytwarzania typu high-tech. Są one raczej klasyfikowane jako technologie typu middle-tech. Z tego też względu mogą być one adresowane do znacznie szerszego grona przedsiębiorców. Wykorzystując istniejącą presję zewnętrzną, wynikającą z procesu dostosowawczego do członkostwa w UE, produkcja proekologiczna powinna stać się jedną z polskich specjalności.
Wsparcie ze strony administracji centralnej dla produkcji ekologicznej powinno przyjąć formę wieloletniego programu rozwoju, a na poziomie instrumentów proponować m.in. rozwiązania zmierzające do:
-rozwinięcia narzędzi informacyjnych przeznaczonych dla szerokiego kręgu odbiorców zainteresowanych aspektami gospodarczymi ochrony środowiska (baza danych krajowych technologii ochrony środowiska),
-prowadzenia adresowanych akcji promocyjnych dla polskich firm szczególnie na rynkach Europy Środkowo-Wschodniej i państw byłego Związku Radzieckiego,
-zwiększenia dostępności firm do kredytów i ubezpieczeń eksportowych.
-Wieloletni program rozwoju technologii proekologicznych, w odróżnieniu od prób forsowania w latach ubiegłych programów sektorowych (np. rozwoju tzw. sektorów wysokiej szansy), będzie posiadać charakter horyzontalny i jako taki, dzięki mechanizmowi zarządzania przez projekty, będzie korzystnie oddziaływać na całą gospodarkę zarówno w sektorach rozwijających się, jak i w sektorach schyłkowych.
Uruchomienie programu, który w znacznej części odpowiada poziomowi middle-tech oznacza, że polscy przedsiębiorcy nie będą musieli konkurować na rynkach światowych w takich dziedzinach, jak produkcja układów scalonych, czy energetyka jądrowa, lecz jako beneficjanci programu uzyskają realną szansę wzięcia udziału w działaniach obejmujących szerokie spektrum technologii o znacznie większym dla nich poziomie dostępności.
Wymuszone ograniczonym dostępem do surowców i pojemnością środowiska zwiększone zapotrzebowanie na produkty proekologiczne na świecie przełoży się na zwiększenie konkurencyjności gospodarek potrafiących wyeksponować swój proekologiczny image. Wpłynie również na zwiększenie innowacyjności gospodarki w Polsce ponieważ podmioty biorące udział w programie będą zobligowane do wprowadzenia proekologicznych zmian w swojej działalności. Jest to kierunek zgodny z "Programem zwiększania innowacyjności gospodarki w Polsce do 2006 r." Realizacja programu pozwoli również na przejęcie inicjatywy w sprawie korzystniejszego dla naszej gospodarki sposobu wdrażania w Polsce dyrektywy UE dotyczącej BAT (Best Available Techniques). Propozycja ustanowienia programu rozwoju technologii proekologicznych powinna spotkać się zarówno z pozytywnym oddźwiękiem wśród organizacji pozarządowych, jak i z szerokim wsparciem ze strony UE oraz innych organizacji międzynarodowych.
c) Ekologiczne aspekty w technologii przetwórstwa ropy naftowej
Ropa naftowa jest i w najbliższej przyszłości będzie podstawowym nośnikiem energii pierwotnej. Ze względu na wielkość wydobycia, skalę procesów przetwarzania ropy oraz zużycia produktów naftowych, sektor naftowy jest potencjalnie jednym z najbardziej uciążliwych dla środowiska. Tak produkcja jak i konsumpcja energii są głównymi przyczynami zanieczyszczenia powietrza, wody i gleby. Wpływ transportu drogowego na środowisko odczuwany jest zwłaszcza w dużych skupiskach ludzkich. Szczególnie niekorzystny wpływ na zdrowie ma emisja CO, SO2, NOx związków i ołowiu. Dlatego pod naciskiem mieszkańców wprowadza się coraz ostrzejsze normy określające zawartość czteroetylku ołowiu w benzynie, zawartość siarki w paliwach i olejach opałowych.
Węglowodory stanowią poważne zanieczyszczenie powietrza. Emisje lotnych związków organicznych, są zagrożeniem zdrowia w pobliżu źródła, ponieważ z uwagi na gęstość koncentrują się przy powierzchni. Dlatego niezbędne są działania, które umożliwiają odzyskiwanie par z procesów technologicznych i magazynowania i etapów dystrybucji paliw. Narzędziem realizacji tych zadań jest ustawodawstwo ekologiczne. Poprzez ustalenie norm na dopuszczalne stężenia substancji szkodliwych i natężenie zjawisk ekologicznie niepożądanych, oraz skutecznych prawnych, ekonomicznych i administracyjnych środków nacisku dyscyplinuje się podmioty gospodarcze aby ograniczyć ujemny wpływ ich działalności na środowisko. Dlatego coraz większy nacisk kładzie się na zmniejszenie stopnia zagrożenia środowiska tak na etapie przetwarzania ropy jak i wykorzystania produktów naftowych. Czynnikiem, który stymuluje poszukiwanie nowych technologii przetwarzania jest malejąca podaż lekkiej ropy naftowej, o niskiej zawartości siarki. Wszystko to zmusza sektor naftowy do podniesienia jakości swych wyrobów poprzez modernizację produkcji. Intensywny proces badawczy i inwestycyjny zaowocował nowymi rozwiązaniami, które sprawiaj, że negatywny wpływ przemysłu naftowego na środowisko systematycznie maleje.
Rozpatrując ekologiczne aspekty w technologii przetwórstwa ropy naftowej wyróżnić można kilka kierunków.
Jeden z nich to działania zmierzające do zmniejszenia zagrożenia środowiska przez transport. W praktyce oznacza to zmniejszenie ilości toksycznych składników w paliwach.
Szczególne znaczenie mają procesy katalityczne:
- kraking katalityczny
- hydrokraking
- reformowanie
- hydrodealkilacja
- izomeryzacja
- polimeryzacja
- alkilacja
Ponieważ w toku procesu następuje usuwanie takich zanieczyszczeń jak związki siarki, związki wanadu stosowanie tej technologii w znacznym stopniu zmniejszyło zagrożenia środowiska przez przemysł naftowych.
Inną drogą podniesienia liczby oktanowej benzyn jest dodatek węglowodorów aromatycznych. Ten sposób poprawy jakości paliw jest dyskusyjny z punktu widzenia ochrony środowiska. Oleje smarowe są drugą pod względem ilościowym i stawianych wymagań grupą produktów naftowych. Jest paradoksem, że ze wzrostem liczby użytkowników ich produkcja maleje. Jest to wynikiem rozwoju technologii, które zaowocowała nowymi rozwiązaniami podnoszącymi znacznie jakość wyrobów. Z drugiej strony naciski obrońców środowiska spowodowały, że spora część olejów jest poddawana procesowi regeneracji. Działania takie prowadzone są z powodzeniem w naszym kraju.
To krótkie z konieczności omówienie relacji między technologią przetwarzania ropy naftowej i wymaganiami ochrony środowiska wskazuje, że sektor naftowy dostosowuje się do rosnących wymagań ekologów. Można posługując się innymi licznymi przykładami wykazać, że ten ciężki przemysł surowcowy jest z punktu widzenia ekologii przemysłem czystym.
Literatura:
1. Marian Huczek: Czynniki wzrostu innowacyjności przedsiębiorstw, Beskidzki Instytut Tekstylny bielsko-Biała 1996.
2. Karol Lityński, „Innowacje 2001” nr 13, Agencja Techniki i Technologii,
3. Marian Huczek: Innowacje ekologiczne w przedsiębiorstwie. Ekonomika i organizacja przedsiebiorstwa1994 nr9.
4. Wiesław SZEJA- Katedra Technologii Chemicznej Węgla i Ropy Naftowej
Politechnika Śląska, Gliwice http://www.chemia.polsl.gliwice.pl