1. PERIODYZACJA HISTORII ADMINISTRACJI.

1. Państwa plemienne i powstanie państwa polskiego ( VIII - I poł. X w. )

2. Monarchia patrymonialna ( II poł. X w. - 30 lata XIV w. )

1. monarchia wczesnośredniowieczna ( do 1138 )

2. rozbicie dzielnicowe ( 1138 - 1320 )

3. Monarchia stanowa ( 1320 - 1454 )

4. Rzeczpospolita szlachecka - I Rzeczpospolita

1. demokracja szlachecka ( 1454 - 1652 )

2. oligarchia magnacka ( 1652 - 1764 )

3. początki monarchii konstytucyjnej ( 1764 - 1794 )

5. Rządy zaborcze na ziemiach polskich ( 1772 - 1918 )

6. II Rzeczpospolita ( 1918 - 1939 )

1. ustrój parlamentarny ( do 26.05.1926 )

2. cechy państwa autorytarnego ( po maju 1926 )

7. Rządy okupacyjne na ziemiach II Rzeczpospolitej ( 1939 - 1945 )

8. Polska po zakończeniu II wojny światowej

Koronacje :

• 1025 - Bolesława Chrobrego, 1025 - Mieszka II, 1076 - Bolesława Śmiałego, 1295 - Przemysława II

• 1300 - Wacława II, 1306 - Wacława III, 1320 - Władysława Łokietka

Akt DAGOME IUDEX to :

• oddanie Polski pod opiekę papiestwa, wystawiony w 991-992, aktem tym Mieszko I z żoną i dwoma synami dokonali nadania Polski papiestwu i otrzymali z powrotem z rąk papieża jako lenno, odtąd płacili podatki na rzecz kościoła

Władca w monarchii patrymonialnej :

• przez cały rok podróżował po kraju zatrzymując się w grodach

W monarchii patrymonialnej uprawn. do dziedziczenia ziemi po zmarłym władcy byli :

• wszyscy synowie

W monarchii patrymonialnej istniały następujące grupy współdziałania z władzą :

• drużyna książęca, możnowładztwo, duchowieństwo

Zasada patrymonialna została uchylona:

• przez wprowadzenie zasady Korony Królestwa Polskiego w 1320

Biskupstwa i Arcybiskupstwa :

• 1-wsze biskupstwo polskie w Poznaniu w 968

• arcybiskupstwo w Gnieźnie w 1000

• 2-gie arcybiskupstwo w Haliczu w 1375

• arcybisk. Gnieźn. Uzyskuje godność prymasa w 1417

Kościół uzyskał immunitety :

• 1210 w Borzykowie i 1215

Rodzaje renty gruntowej :

• odrobkowa, naturalna, pieniężna

Pierwszy przywilej ziemski został wydany w roku :

• 1228 w Cieni przez Władysława Laskonogiego

• 1291 w Lutomyślu przez Wacława II

Miasta polskie czerpały wzór swojego ustroju od następ. miast niemieckich :

• Magdeburg i Lubeka

Lokacja miast polegała na :

• wydaniu dokumentu lokacyjnego i przywileju lokacyjnego

Sołtys wsi lokowanej na prawie niem. miał prawo do zatrzymania z zebranego czynszu :

• 1/6

Zasada senioratu (dziedziczenia dóbr przez najstarsz. członka bez względu na stopień pokrewieństwa ze zmarłym :

• następcą władcy zostawał najstarszy z rodu Piastów

Beneficjum to :

• warunkowe nadanie ziemi wasalom przez seniora jako wynagrodzenie za wykon. obowiąz.

Do dygnitarskich urzędów ziemskich zaliczano :

• wojewoda, kasztelan, podkomorzy, sędzia ziemski

Rada miejska w feudalizmie była powoływana przez :

• patrycjat

Immunitet ekonomiczny polegał na :

• zwolnieniu ludności zam. w dobrach pryw. od określ. w przywilejach danin i posług na rzecz księcia,

• odgradzał chłopa od samowoli urzędników książęcych,

• umożliwiał panu monopolizację świadczeń zależnych od niego chłopów

• pan mógł pobierać dla siebie świadczenia w formie renty gruntowej, które przedtem szły na rzecz księcia i kasztelana

Immunitet sądowo-administracyjny :

• ograniczał lub wyłączał sądownictwo urzędników książęcych nad ludnością zależną i osiadłą w dobrach, które uzyskały immunitet,

• sprawy sądowe podlegały sądowi właściciela dóbr lub wyznaczonemu sędziemu,

• wzmacniały bezpośrednią władzę pana nad zależną ludnością chłopską

Unia w Krewie 1385 :

• Jagiełło zobowiązał się do przyjęcia chrztu w zamian za rękę Jadwigi i tronu polskiego

Unia wileńsko-radomska 1401 :

• Witold miał spraw. władzę do śmierci (1430) na Litwie, po czym władza wróciła do Jagiełły

Unia w Horodle 1413 wprowadzała :

• stanowisko stałego Księcia Litewskiego na Litwie

• urzędy wojewody i kasztelana na wzór polski

Unia w Lublinie 1569 przewidywała następujące wspólne sprawy :

• osoba monarchy i sejm

Szlacheckie przywileje stanowe :

• 1355 w Budzie przez Ludwika Węgierskiego ( ogólnopaństwowy )

- nie będzie pobierany podatek poza przyjętą normę

- w czasie podróży będzie się utrzymywał z własnych środków

- wynagradzane będą szkody poniesione przez szlachtę w wyprawach wojennych poza krajem

• 1374 w Koszycach przez Ludwika Węgierskiego ( generalny )

- nie będzie nakładał arbitralnie podatków

- zastrzegł wykup przez panującego szlachcica z niewoli

- regulował zasadę utrzymania jedności państwa oraz obsadzania urzędów przez króla

• 1422 w Czerwińsku

- król nie będzie konfiskował ani zajmował majątku szlachcica bez wyroku sądowego,

- sądy będą sądziły wg prawa pisanego,

- nie wolno łączyć w jednej osobie urzędu ziemskiego i starosty

• 1430 jedlneński i 1433 krakowski

- zasadę nietykalności osobistej szlachty bez wyroku sądowego

• 1454 nieszawskie ( osobne dla poszczególnych prowincji i ziem )

- zakaz łączenia urzędu starosty i wojewody

- nie wolno królowi wydawać nowych praw ani zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody

sejmików ziemskich

- ograniczono prawa chłopów

Ogólne potwierdzenie praw stanów wydano począwszy od :

• Władysława III

Podział województw na powiaty zapoczątkowano w :

• II poł. XV w.

Izba poselska wyodrębniła się w :

• 1493

Wymień najważniejsze postanowienia statutów Jana Olbrachta z 1496 :

• wydane w 1496 konstytucje piotrkowskie, uchwały sejmowe ograniczały swobodę opuszczania ziem przez chłopów, zabraniające mieszczanom nabywania ziemi, zwalniające szlachtę z płacenia podatków

Sejm prowincjonalny zbierał się w :

• dla Wielkopolski w Kole

• dla Małopolski w Nowym Mieście Korczynie

Sejm konwokacyjny zbierał się w celu :

• zawiązania konfederacji generalnej

Sejmik ziemski i jego funkcje :

• przedsejmowy koń. XVw. - wysł. legacji król.o zwoł. Sejmu, wybierał posłów na sejm walny

• relacyjny XVIw. - wysłuch. relacji z obrad sejmu i jego uchwał

• elekcyjny XVw. - wybierał kand. na opróżn. urząd sędz. ziemski (zbierał się w razie wakansu)

• kapturowy od 1572 - zorg. na zas. konfederacji (powoł. władze konf. i sąd kapt.) dla wojew.

na czas bezkrólewia

• deputacki od 1578 - wybierał corocznie deputata do Trybunału Koronnego

• gospodarczy pocz. XVIIw. - podejm. uchwały w sprawach ziemi, od poł.XVIIw. wybierał

komisarzy do Trybunału Skarbowego

Sądy i jego funkcje :

• ziemski - rozpatrywał sprawy, w których szlachta osiadła występ. w charakterze pozwanych

• grodzki - sądził szlachtę nie osiadłą oraz szl. osiadł. z 4 artyk. grodzkich: podpalenie, napad na dom szlachcica, rabunek na drodze publicznej, zgwałcenie

• podkomorski - rozpatrywał sprawy rozgraniczenia dóbr szlacheckich

Rokosze:

• 1606 - 1609 Zebrzydowskiego

• 1666 - 1667 Lubomirskiego

Pierwsze zerwanie sejmu przez liberum veto nastąpiło w :

• 1669

Zwiększenie liczby senatorów-rezydentów do 28 nastąpiło w roku :

• 1641

Zmiana grupy senatorów-rezydentów przy królu następowała :

• co pół roku

Zniesienie urzędu starosty w RP szlacheckiej nastąpiło w :

- w wyniku wprowadzenia komisji porządkowych cywilno-wojskowych

Jaka jest różnica między nie dojściem a zerwaniem sejmu :

• nie dojście - nie uchwalenie konstytucji w ciągu 6 tygodni

• zerwanie - zerwanie przed upływem 6 tygodni

Do najważniejszych postulatów ruchu egzekucyjnego należało :

• egzekucja praw i dóbr (egzekucje osobiste i majątkowe)

Komisje Dobrego Porządku zaczęto powoływać od roku :

• 1765

Prawa kardynalne ( 1768 ) :

• dawały szlachcie nieograniczone uprawnienia nad chłopami

• dożywotność urzędów i nadań królewszczyzn

Pierwszy pełny budżet wprowadzono w roku :

• 1768

W Radzie Nieustającej nie było departamentu :

• Spraw Wewnętrznych

Departamentem Policji w Radzie Nieustającej kierował :

• marszałek

Wymień postanowienia dotyczące Króla z Konstytucji 3 Maja :

• wprowadzenie zasady dziedziczności tronu w dynastii Wettynów,

• wszystkie decyzje, akty wymagały kontrasygnaty rady ministrów,

• nie można wypowiedzieć posłuszeństwa królowi,

• artykuły henrykowskie już nie obowiązują króla

Straż Praw w Konstytucji 3 Maja była :

• władzą wykonawczą,

• w jej skład wchodzili:

król - przewodniczący,

prymas - głowa duchowieństwa a zarazem przew. Komisji Edukacji Narodowej,

5 ministrów ( jeden z marszałków jako Min. Policji, dwóch kanclerzy - jeden jako Min. Spraw Wewn., drugi jako Min. Spraw Zagr., hetman-Min. Wojny, podskarbi-Min. Skarbu),

pełnoletni następca tronu bez prawa głosu,

marszałek sejmu bez prawa głosu stanowczego

Reforma sejmu w Konstytucji 3 Maja polegała na :

• zniesieniu liberum veto, rokoszy i konfederacji

• uchwały miały zapadać większością głosów,

• sejm można było zwoływać w każdej chwili,

• zmniejszenie roli senatu

Organizacja sądów w Konstytucji 3 maja :

• utworz. sądów ziemskich, sądów magistratów ziemskich, sądów apelacyj. wydziałowych

Jakie rodzaje sejmów przewidywała Konstytucja 3 Maja :

• prawodawcze, nadzwyczajne, konstytucyjne

Której z Komisji Wielkich nie powołano na Sejmie Konwokacyjnym :

• Edukacji Narodowej

Plenipotenci miast wg ustawy z 1791 wchodzili bezpośr. do następujących organów :

• Komisji Wielkich Skarbu i Policji - 6,

• Asesoria Koronna - 8,

• Asesoria Litewska - 4

• Sejm - 24

Wymień grupy urzędników ministerialnych I Rzeczpospolitej :

• Marszałek Wielki Koronny i Nadworny,

• Kanclerz Wielki Koronny i Nadworny, Podkanclerz,

• Podskarbi Wielki Koronny i Nadworny,

• Hetman Wielki Koronny i Hetman Polny

Król w Konstytucjach Grodzieńskich był :

• głową narodu z reprezentantem głowy państwa

Rada Nieustająca w Konstytucjach Grodzieńskich ( 1793 ) :

• miała identyczny skład jak poprzedniczka z 1775

W czasie zaborów Warszawa została zajęta przez :

• Prusy

W czasie którego zaboru Gdańsk przeszedł w ręce Prus :

• drugiego

Od 1809 centralną władzę administracyjną w Galicji Zach. Był :

• rząd prowincjonalny (gubernium) we Lwowie

Instytucjami samorządu terytorialnego w Księstwie Warszawskim były :

• Rady municypalne - miejskie i wiejskie,

• Rady departamentowe,

• Rady powiatowe

W Radzie Stanu Księstwa Warszawskiego zasiadali następujący ministrowie :

• spraw wewnętrznych, policji, wojny, sprawiedliwości, skarbu

Ostateczny obszar Księstwa Warszawskiego wynosił :

• 154 tys.km2

Namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego ( 1815-1831 ) :

• reprezentował króla pruskiego w kontaktach z poddanymi

Z jakim stanowiskiem kojarzy się ksiądz Antoni Radziwiłł :

• Namiestnik Królewski Księstwa Poznańskiego 1815-1830

W Radzie Stanu Królestwa Polskiego zasiadali nast. ministrowie (prez. Kom. Rząd.) :

• Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, sprawiedliwości, spraw wewn. i

policji, wojny, przychodów i skarbu

Wymień terytorialne władze administracyjne Królestwa Polskiego :

• w województwach - komisje wojewódzkie,

• w obwodach - komisje obwodowe,

• w dużych miastach - prezydent z radami i ławnikami,

• w małych miastach - burmistrz z ławnikami

Obszar Królestwa Polskiego wynosił :

• 128 tys.km2

Sejm Królestwa Polskiego ( 1815-1832 ) składał się z :

• króla ( w razie jego nieobecności zastępował go namiestnik ),

• izby poselskiej i senatu

W okresie konstytucyjnym Królestwa Polskiego gen. J. Zajączek pełnił funkcję :

• namiestnika

Statut Organiczny ( 14.02.1832 ) wprowadził istotne zmiany w ustroju Król. Polskiego :

• Królestwo Polskie zostało wcielone do Rosji,

• zlikwidowano Radę Stanu i Sąd Najwyższej Instancji,

• zamknięto Uniwersytet Warszawski i Towarzystwo Przyjaciół Nauk,

• dokonano reformy w rolnictwie

W Rzeczpospolitej Krakowskiej w skład senatu wchodziły osoby :

• wybrane przez parlament i senat uniwersytecki i kapitułę krakowską

Wybory do Sejmu Krajowego w Galicji :

• były bezpośrednie w 3 kuriach

Do najważniejszych posunięć Aleksandra II po upadku Powstania Styczn. należało :

• likwidacja poddaństwa osobistego wraz z uwłaszczeniem chłopów,

• reformy społeczne - ogólne oczynszowanie,

• chłopom - grunty w zamian za obciążenie podatkiem gruntowym

Reaktywowana w 1861 Rada Stanu Król. Polsk. (tzw. 3-cia Rada Stanu) składała się :

• Rady Administracyjnej i Zgromadzenia Ogólnego

Z jakimi stanowiskami kojarzy się morgrabia Aleksander Wieloposki :

• 1861 - dyrektor Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego,

• 1862-63 - Naczelnik Rządu Cywilnego Królestwa Polskiego

Tymczasowa Rada Stanu Król. Polsk. działała od 06.12.1916 - 26.08.1917 i składała się z :

• 25 mianowanych członków - 15 z okupacji rosyj. i 10 z okup. austr.

Rada Regencyjna w Królestwie Polskim powstała 12.09.1917 i składała się z :

• księcia Z. Lubomirskiego, hrabiego J. Ostrowskiego, arcybiskupa A. Krakowskiego

Organami Rady Regencyjnej były ( 12.09.1917 - 11/14.11.1918) :

• Rada Stanu 02.1918 - 07.10.1918

W latach I wojny świat. najwcześniej po akcie z 05.11.1918 :

• administracja szkolna

Partie :

• 1890 w Galicji i na Śląsku Ciesz. - Polska Partia Socjalno-Demokratyczna ( Ignacy Daszyński )

• 1895 w Galicji - Polskie Stronnictwo Ludowe

• 1892 w Królestwie - Polska Partia Socjalistyczna

• Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy ( Róża Luksemburg, Julian Marchlewski )

• 1906 w Królestwie - Polski Związek Ludowy

• w latach I woj. św. - PSL-Wyzwolenie

• koń. XIX w. - ( endecja ) Narodowa Demokracja, od 1919 Zw. Lud.-Nar., od 1928 Stronnictwo Narodowe

• ( chadecja ) - Chrześcijańska Demokracja

Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej działał od :

• 07.11.1918 - 14.11.1918 w Lublinie

Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej działał :

• w Lublinie od 07.11.1918 z premierem Daszyńskim,

• od 18.11.1918 z premierem Moraczewskim

• od 17.01.1919 z premierem Paderewskim

Tymczasowy Naczelnik Państwa działał :

• od 14.11.1918 - 20.02.1919 ( Mała Konstytucja )

Naczelna Rada Ludowa działała w Wielkopolsce :

• 03.12.1918 - 01.08.1919

Komisja rządząca dla Galicji, Śl. Ciesz., Spirzu i Orawy została 04.03.1919 zastąp. :

• przez Generalny Delegat Rządu jako organ administracyjny

Minister byłej dzielnicy pruskiej działał :

• od 01.08.1919 - 01.08.1922

Naczelnik Państwa w Małej Konstytucji z 20.02.1919 :

• pozostawał pod kontrolą sejmu ustawodawczego,

• reprezentował państwo w stosunkach międzynarodowych,

• stał na czele administracji cywilnej i wojskowej

Sejm ustawodawczy w Małej Konstytucji z 20.02.1919 :

• sprawował władzę suwerenną

Rada Obrony Państwa została powołana :

• 01.07.1920

Co wyrażała zasada państwa liberalnego w Konstytucji Marcowej :

• władza zwierzchnia należy do narodu,

• państwo daje społeczeństwu swobodę rozwijania działalności gosp., polit., społ., kult.,

• wyrazem tego były prawa i swobody obywat. umieszczone w Konst. Marcowej

Zasady ustroju politycznego wg Konstytucji Marcowej :

• zasada ciągłości państwa i prawa, republikańska forma ustroju poliycznego, zasada zwierzchnictwa narodu, demokracji reprezentacyj., podziału władz, system rządów parlamentarnych, zasada państwa liberalnego, zasada jedności państwa

Do kompetencji prezydenta wg Konstytucji Marcowej należało :

1. ustawodawcze:

• zwoływać, zamykać, odraczać sesje sejmu,

• rozwiązywać sejm za zgodą 3/5 członków senatu i sejmu,

• podpisywać ustawy wraz z ministrami,

• zarządzał ich publikację w ,Dzienniku Ustaw''

2. wykonawcze:

• mianował i odwoływał rząd,

• obsadzał wyższe urzędy cywilne i wojskowe,

• sprawował zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi,

• przyjmował przedstawicieli państw obcych,

• zawierał umowy międzynarodowe

• wypowiadał wojnę i zwoływał pokój

3. sądownicze:

• mianował sędziów,

• decydował o stosowaniu prawa łaski

Prezydent z Konstytucji z 17.03.1921 był obierany ( zastępował go marszałek sejmu ) :

• na 7 lat,

• przez Zgromadzenie Narodowe,

• był odpowiedzialny za swoją działalność przed sejmem

Sejm z Konstytucji z 17.03.1921 był wybierany na 5 lat w wyborach :

• powszechnych, równych, tajnych, bezpośrednich, proporcjonalnych

• składał się : 444 posłów i 111 senatorów

Cenzusy wieku wynosiły :

• Sejm : czynne - 21 lat, bierne - 25 lat,

• Senat : czynne - 30 lat, bierne - 40 lat

Wg Konstytucji Marcowej prezydent był odpowiedzialny za :

- zdradę stanu, pogwałcenie konstytucji, przestępstwo karne

Kiedy wg noweli sierpniowej z 1922 prezydent mógł wydawać rozporz. z mocą ustawy :

• między kadencjami izb ustawodawczych,

• w razie nagłej konieczności państwowej,

• w okresie kadencji na podstawie upoważnienia ustawowego

Sądową kontrolę administracji publicznej II RP wykonywał :

• Najwyższy Trybunał Administracyjny 1922

Jednostkami terytorialnymi samorządu II RP były :

• izba przemysłowo-handlowa, rzemieślnicza, rolnicza

Czym różniły się prerogatywy od zwykłych uprawnień prezyd. wg Konstyt. Kwietn. :

• prerogatywy wynikały z władzy osobistej prezydenta i nie wymagały kontrasygnaty

ministerialnej, za akty z tego zakresu nikt prawnie nie odpowiadał,

• zwykłe uprawnienia wymagały kontrasygnaty prezesa Rady Ministrów właśc. ministra

Wymień rodzaje prerogatyw :

• wskazanie kandydata na prezydenta,

• zarządzenie głosowania powszechnego,

• wyznaczenie następcy na czas wojny,

• powołanie sędziów Trybunału Stanu

Zasady ustroju politycznego wg Konstytucji Kwietniowej :

• odrzucenie zasady zwierzchnictwa narodu, dyktatorskie metody sprawowania władzy, zasada jednolitości państwa z wyjątkiem autonomii Śląska, nadrzędność państwa wobec społeczeństwa

Prezydent z Konstytucji z 23.04.1935 był obierany :

• na 7 lat,

• przez Zgromadzenie Elektorów lub w głosowaniu powszechnym

• nie był odpowiedzialny za swoją działalność

Kompetencje prezydenta wg Konstytucji Kwietniowej z 23.04.1935 ( zastępował go marszałek senatu ):

1. ustawodawcze:

• wydawał dekrety z mocą ustawy z tytułu zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi i administracją w przerwach między kadencjami sejmu i senatu

• przysługiwało mu prawo weta w stosunku do ustaw uchwalonych przez sejm i senat,

• mianował 1/3 senatorów,

• otwierał, odraczał, zamykał sesje izb ustawodawczych

2. wykonawcze:

• decyzje związane z obsadzaniem prezydenta ( zwołanie zgromadzeń elektów, wskazanie kandydata, zarządzenie wyborów powszechnych ),

• mianowanie Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek ministrów,

• mianowanie Prezesa Sądu Najwyższego, sędziów Trybunału Stanu, Prezesa NIK,

• sprawowanie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi,

• reprezentowanie państwa na zewnątrz

Sejm z Konstytucji z 23.04.1935 był wybierany na 5 lat w wyborach :

• powszechnych, równych, tajnych, bezpośrednich w 104 okręgach 2-mandatowych

• składał się : 208 posłów i 96 senatorów

Administracja terytorialna w II Rzeczypospolitej dzieliła się na:

• administrację rządową : adm. ogólna (zespolona) i adm. specjalną (nie zespoloną)

podział administr. ogólnej : 16 woj.i 1 miasto wydziel. Warszawa, 264 powiaty ( w tym 23 grodzkie ),

611 gmin miejskich, 3195 gmin wiejskich

• samorząd : terytorialny, gospodarczy, zawodowy

Emigracja :

• 17/18.09.1939 prezydent opuszcza kraj , zostaje w Rumunii internowany

• 30.09.1939 Wł. Raczkiewicz obejmuje st. Prezydenta i pow. na premiera gen. Wł. Sikorskiego

• 07.1943 ( śmierć Sikorskiego ), prem. zostaje St. Mikołajczyk, a nacz. wodz. gen. K. Sosnkowski

Podziemie :

• ZWZ → AK 14.02.1942-19.01.1945 ( gen. Stefan Rowecki, gen. T. Komorowski, gen. Leopold Okulicki )

• KRN powołała 01.01.1944 AL ( gen. M. Żymierski )

Polska po II wojnie światowej :

• 22.07.1944 ogł. został w Moskwie Manifest PKWN

• 31.12.1944-28.06.1945 nastąpiło przekszt. PKWN w Rząd Tymczasowy z premierem E. Osóbką-Morawskim

• powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z e. Osóbką-Morawskim

---