.PRZYPOMNIENIE OSTATNIEGO WYKŁADU:
XIX w. był to okres rozwoju, „zbierania owoców” rewolucji naukowo - technicznej, która wcześniej się odbyła.
Istniała ogromna dysproporcja pomiędzy rozwojem myśli przyrodniczej, matematyczno-przyrodniczej a rozwojem myśli humanistycznej.
Nauki biologiczne były:
instytucjonalnie
intelektualnie
metodologicznie
wyodrębnione z filozofii.
Humanistyka była na poziomie wyodrębniania się, w XIX w. Wiele nauk humanistycznych było uprawianych w ramach filozofii lub istniał niewielki podział pomiędzy kompetencjami różnych dyscyplin, np.:
socjologia
antropologia
Wyodrębniające się dyscypliny (m. in. socjologia, psychologia) musiały obrać wzór badań, sposób badania przedmiotów, charakterystyczny dla danej dyscypliny.
Ujawniły się 2 modele uprawiania humanistyki:
Tak ja robi się to z naukami przyrodniczymi lub w sposób bardzo zbliżony
Robić to zupełnie inaczej:
pozytywizm
propozycje zgłaszane przez [Dirtaja]
Jednak wielu psychologów uważało, że najlepszy jest sposób już wypróbowany, tzn. taki sam jak nauk przyrodniczych. Było to dążenie do tego, aby psychologię uczynić nauką eksperymentalną i ścisłą.
ŚCISŁOŚĆ PSYCHOLOGII:
Już w starożytności uważano, że cała otaczająca nas rzeczywistość pod pozorną zmiennością zjawisk kryją się stałe prawa, struktury i zależności, które można dość łatwo wyodrębnić i zmatematyzować i zapisać je. Co prowadzi do poznania istoty rzeczywistości.
Starożytni mówili, że rzeczywistość składa się z liczb.
Zanim zaczęła wyodrębniać się psychologia, to były także inne próby matematyzowania jej.
[Johan Herbart] - filozof, żyjący na przełomie XVIII/XIX w. - zajmował się życiem psychicznym; próbował zrealizować program psychologii matematycznej. Wszystko, co wiedział o psychologii chciał wyrazić matematycznym językiem.
Jego matematyka była oparta na:
domysłach,
spekulacjach,
a nie na eksperymentach.
Niektóre pomysły, twierdzenia [Herbarta] przetrwały bardzo długo, zarówno w psychologii, jak i w pedagogice, np.:
intuicje związane z nauczaniem
Istniało przekonanie, że praca umysłowa wymaga ciszy, spokoju. Uważano, że bodźce dźwiękowe rozpraszają.
[Herbarta] przedstawił model opisy zjawisk psychologicznych, było to model:
empiryczno asocjacjonistyczny - uważano, że podstawą życia duchowego, czyli psychicznego są doznania zmysłowe, które docierają do człowieka; pozostawiają one ślady po sobie
percepcja
Uważano, że gdzieś istnieje próg świadomości i stare skojarzenia mogą się przedostawać przez niego.
Jeżeli prawda umysłowa - polega na wydobywaniu śladów z pamięci, tego co kiedyś słyszeliśmy, widzieliśmy, czego się nauczyliśmy, to uważano, że jeżeli dopływają do nas inne bodźce, to mogą one uniemożliwiać wyciągnięcie tych śladów.
Jeżeli czegoś sobie dana osoba nie może przypomnieć, to należy maksymalnie zmniejszyć doznania percepcyjne aby mogła sobie przypomnieć.
Tak [Herbart] wyobrażał sobie życie psychiczne.
[Herbart] wprowadził do psychologii pojęcie:
PERCEPCJI - jest to zjawisko mówiące o formułowaniu się nowych wyobrażeń pod wypływem tego, co już jest w świadomości. Mówiono, że tak postrzega się rzeczywistość w zależności od tego, co się wcześniej widziało, nauczono. [Herbart] opisał ją jako mechaniczne przyciąganie i odpychanie się kuleczek, atomów psychicznych.
które potem badało wielu psychologów, także eksperymentalnie.
Było także wielu psychologów, którzy przeprowadzali eksperymenty.
Prawo [Webera Bernera] - jest to przykład właściwego zastosowania metody eksperymentalnej.
A WIĘC:
Można eksperymentalnie ustalić jakie są zależności pomiędzy obiektywną a fizyczną siłą bodźców, jakie docierają do człowieka, a subiektywnym wrażeniem.
Prawo [Webera] mówi, że aby suma subiektywna wzrastała w postępie arytmetycznym, to siła bodźców musi wzrastać w postępie geometrycznym.
A zatem:
Przy silnych bodźcach potrzeba większego przyrostu siły bodźca, aby zostało to subiektywnie odczute.
PRZYKŁAD:
Porównywanie wagi ciężarków różnej wielkości. Pyta się osobę badaną, czy ciężarki są równej, czy różnej wielkości. Bada się w ten sposób jaką różnicę dana osoba zauważy.
20 października 1850 r. [Berner] miał wizję, która przekonała, go że można połączyć w jedno:
świat materii
świat liczb
świat przeżyć psychicznych
że wszystko to da się wyrazić ścisłymi formułami matematycznymi. Zrozumiał wtedy, że za zmiennością zjawisko kryją się możliwe do zmaterializowania struktury.
Potem przystąpił do badań, np.:
związków pomiędzy subiektywną siłą wrażeń zmysłowych i ich obiektywnymi właściwościami
ustalania matematycznych zależności pomiędzy w/w
tak powstało prawo WEBERA.
Później okazało się, że to ścisłe prawo:
obowiązuje jedynie dla niektórych zmysłów,
taka prosta, możliwa do matematycznego podania formuła obowiązuje tylko w pewnych granicach siły bodźców - nie obowiązuje, gdy bodźce są bardzo słabe i bardzo silne
Tak więc stwierdzono, że jest to zbliżenie rzeczywistości, a nie oddanie jest rzeczywistej istoty.
Na początku XIX w. było bardzo wielu badaczy podobnych do [Webera].
[Funt] ur. 1830 r. zm. 1920 - filozof, żył w okresie hajderbejskim (1857-1874), w tym czasie stopniowo przekształcał się z filozofa, socjologa w psychologa. Był to okres, w którym powstał program psychologii - oddzielanie od filozofii.
Metoda ta została zastosowana w laboratorium [Funta], które zostało założone w 1879 r.
W 1913 r. pisał różne teksty, w których był przeciwny oddzielaniu psychologii od filozofii.
Laboratorium stało się centrum nurtu filozofii. Prawie wszyscy psychologowie z przełomu wieku bywali w tym laboratorium, np.:
Twardowski - ojciec psychologii polskiej
Władysław Litwicki - pierwszy uczeń Twardowskiego i pierwszy psycholog „czystej postaci”
Twardowski uważał, ze psychologia powinna być jedną z nauk filozoficznych, co nie oznacza, że nie powinna mieć odrębności metodologicznej lub teoretycznej.
Litwicki (o laboratorium w Lipsku):
„Zajmowano się bardzo obszernie kwestią wrażeń zmysłowych. Eksperymenty fizjologiczne i badania anatomiczne, które w swych pracach [Funt] zastosował nie potrafią, jak sam powiada, wszechstronnie wyjaśnić zjawiska zwanego WRAŻENIEM. Mikroskop, lancet i aparat fizjologiczny przedstawić nam zdołają tylko jedną stronę zjawisko, ona nam tylko fizyczną stronę rzeczy odsłaniają, wrażenia samego nam nie odsłaniają. Wrażenie same należy jeszcze z drugiej strony badać, jeszcze od strony wewnętrznej zobaczyć.”
Tak więc w laboratorium:
kontynuowano badania, które już od dawna były przeprowadzane przez fizjologów, którzy zajmowali się rażeniami zmysłowymi;
wyposażenie było czysto fizjologiczne
stosowano metodę introspekcji, która pozwalała na zbadanie strony wewnętrznej, od strony przeżyć
Połączenie obu typów badań pozwoliło psychologom dokładnie poznać zjawiska psychiczne. Koncentrowali się na percepcji, gdy to się skończyło nastąpiła pierwsza rewolucja teoretyczna w psychologii.
Koncentrowali się na percepcji, gdyż:
przyrządy na to zezwalały i taka była tradycja
taka była empiryczna wizja psychiki
Brytyjska filozofia empiryczna - uważano, że podstawą życia psychicznego są wrażenia, gdyż można doznawać wrażeń zmysłowych, są one przechowywane, utrwalane w naszej pamięci i w ten sposób tworzy się życie psychiczne.
Doszli do wniosku, że należy poznać podstawy życia psychicznego - to, co dzieje się podczas percepcji i jej związek ze świadomością.
W laboratorium był także:
[William James] - w czasach [Funta] tworzył w USA psychologię - założył pierwsze laboratorium psychologiczne na świecie - miało ona charakter bardziej dydaktyczny, miało na celu pokazanie studentom, jakie badania można prowadzić.
[James] opisując psychologię, jaka jest uprawiana w tym laboratorium powiedział:
„Mała, okropna nauka blaszanych instrumentów, którą może uprawiać naród nie będący w stanie się nudzić.”
Metoda funtowska wraz z teorią, która jej towarzyszyła - tzw. psychologia atomistyczna - była przenoszona, lecz słabo przyjmowała się w USA.
W laboratorium:
badano wrażenia
zastanawiano się jak dochodzi do powstawania wrażeń, zarówno od strony fizjologicznej, jak i psychologicznej
uważano, ze poza badaniem eksperymentalnym można także interspekcyjne ustalać właściwości wrażeń
[Funt] uważał, że to co jawi się w świadomości ludzkiej w związku z wrażeniami, co może być analizowane interspekcyjne, to jest to ostatni etap złożonych procesów; uważał, że zanim dojedzie do świadomego wyobrażenia jakie pojawia się w naszej świadomości, to odbywają się różne nieświadome wrażenia.
[Funt] był zdania, że należy zbadać tę nieświadomość, poprzedzającą świadome wrażenia. Później doszedł do wniosku, że niekorzystne jest utrzymywanie w psychologii pojęcia NIEŚWIADOMOŚCI, jako pojęcia metafizycznego.
W 1896 r. zrezygnował z pojęcia NIEŚWIADOMOŚCI
metody badawcze stosowane w laboratorium były takie same jak stosuje współczesna psychologia - oparte na badaniu czasu reakcji (nie miał tylko takich samych przyrządów jak teraz) lecz sama zasada była podobna; uważał, ze można zorientować się pośrednio, co się dzieje w ludzkim umyśle po długości procesów, po czasie reakcji.
PRZYKŁAD:
Badano reakcję prostą i jej czas. Osobie badanej pokazuje się jakiś bodziec i musi ona na niego jak najszybciej zareagować, np. nacisnąć jakiś przycisk. Można mierzyć różnice indywidualne.
Np.
sugerowano, że należy skupiać uwagę na zapaleniu się światła (bodźcu), a potem należy nacisnąć przycisk
sugerowano, że należy skupić uwagę na wykonaniu szybkiego ruchu, gdy zapali się światło
W pierwszym przypadku, gdy badani skupiali się na bodźcu, to czas reakcji był dłuższy niż w drugim przypadku, gdy skupiali się na wykonywanym ruchu.
Różnica, która pojawiała się we wszystkich przypadkach wymagała odpowiedniego wyjaśnienia.
Obiektywnym faktem była różnica czasu reakcji. Stawiano różne hipotezy.
Odwołano się do PERCEPCJI - jeżeli człowiek jest skupiony na zobaczeniu jakiegoś bodźca, to w jego psychice pojawiają się ślady jakiś innych podobnych wrażeń, czy bodźców; są one aktywne w psychice. Przygotowanie apercepsyjne do percepcji przeszkadza w przedostaniu się nowego śladu zmysłowego, aby mogła być wykonana odpowiednia reakcja.
Gdy osoba badana skupia się na reakcji, to nie przywołuje dawnych wrażeń i nic jej nie przeszkadza.
W laboratorium powtarzano stary obraz życia psychicznego, związany z tradycyjną i utrwaloną w psychologii kategoryzacją zjawisk. [Funt] zjawiska psychiczne dzielił na trzy kategorie:
wyobrażenia i pojęcia
WYOBRAŻENIA - są to stany duszy, które odnoszą się do jakiegoś przedmiotu materialnego
uczucia, emocje
UCZUCIA - to co nas może pobudzić lub uspokoić
akty woli
akty woli - nadają kierunek naszemu działaniu (motywacja) - procesy uczuciowe, którym towarzyszy pewne wyobrażenie myślowe skłaniające do działania
Wszystko opierało się na percepcji.
Podział ten do dziś istnieje.
PERCEPCJA - pojmowana jako pewne atomy psychiczne - wszystko badane od strony:
fizjologicznej, obiektywnej - różnymi przyrządami
introspekcyjnej - proszono osoby badane, aby opisywały co i jak przeżywają
Gdy rozszerzono program badań na (rozwiązywanie problemów)
procesy decyzyjne
procesy myślowe
to nastąpiła pierwsza rewolucja w psychologii - było to odejście od wypracowanego w filozofii empirycznej wyobrażenia życia psychicznego i od metody badania życia psychicznego poprzez percepcję.
Pojawiła się szkoła picburska.
[Johan Stewart Mill] - nie był psychologiem, był wyrazicielem metody scjentystycznej - pozytywistycznej, która zapanowała w psychologii
SCJENTYZM - pogląd, że nauki przyrodnicze są wzorcem wszelkich nauk
POZYTYWIZM - wersja empiryzmu - wiedza pochodzi ze zmysłów, jednocześnie łączy się to także z naturalizmem biologicznym i empiryzmem bez idealizmu.
[Johan Stewart Mill] ur. się w 1806 zm. 1873 r. - należał do tych myślicieli, którzy uważali, że wszystkie nauki humanistyczne mogą i powinny być w przyszłości zredukowane do psychologii. Stwierdził, że każda nauka bada człowieka i jego procesy psychiczne, więc dlatego najważniejsze jest to, co ustala psychologia.
PSYCHOLOGIZM - pogląd, że jakąkolwiek naukę z dziedziny humanistyki można zredukować do psychologii.
Byli też i tacy, którzy twierdzili, że można wszystkie nauki humanistyczne zredukować do socjologii, nazywało się to SOCJOLOGIZM.
Węższe znaczenie psychologizmu, stosowane, gdy zastanawiamy się nad prawami myślenia (na czym opiera się prawo niesprzeczności) - prawa logiczne - wynika to z praw psychologii.
Na przełomie wieków PSYCHOLOGIZM został odrzucony przez psychologów i logików. Zaczęli uważać, że nie jest prawdą, że ludzie nie tolerują sprzeczności, bo w niektórych przypadkach tak nie jest.
Powstał ANTYPSYCHOLOGIZM, zapoczątkowany przez [Huserna] obowiązywał i dominował na początku wieku.
Jednak niektóre myśli [Milla] przetrwały i których nie podważano - należą one do kanonu humanistyki.
Jak możemy rozstrzygać, czy istnieją związki przyczynowo - skutkowe między zjawiskami między obserwujemy.
Inaczej mówiąc: co jest przyczyną czego? I jak należy to rozstrzygnąć? [Mill] wymyślił, że istnieją dwa sposoby empirycznego rozstrzygania zależności przyczynowo - skutkowych.
PRZYKŁAD: (SCHEMAT)
Jakie zjawiska są przyczyną zjawiska Z. Badając dane zjawiska można stwierdzić, że zanim nastąpi zjawisko C, to można zaobserwować szereg innych zjawisk. A jedno z nich na pewno jest przyczyną zjawiska Z.
SCHEMAT I:
Jeżeli mamy zjawiska A, B, C i pojawia się Z, a potem mamy C, D, E i pojawia się Z, to możemy wnioskować, że to C wywołuje Z.
SCHEMAT II:
A, B, C i zjawisko Z, a potem A, B i nie ma C, i Z też się nie pojawia, można wnioskować C wywołuje Z.
Rozumowanie to przetrwało do dziś.
[alfred Bine] - francuski psycholog, urodzony w połowie XIX w. zm. w 1911 r. - jest współtwórcą pierwszego testu inteligencji;
Powstanie pojęcia ILORAZU INTELIGENCJI:
W 1904 r. francuski komitet do spraw nauczania, zlecił zadanie opracowania metody oceny uczniów mniej zdolnych od tych bardziej zdolnych, aby można było dostosować odpowiednio metody nauczania.
[Bine] wraz z współpracownikami wymyślili, ze odpowiednio dużą grupę uczniów należy poddać serii prób różnych zadań (testów) o charakterze umysłowych. Należało ustalić ile osób w tym samym wieku wykonywało dane zadania, o jakim stopniu trudności.
Na początku wprowadzono do psychologii pojęcie WIEKU UMYSŁOWEGO, który nie koniecznie pokrywa się z wiekiem życia.
Później wymyślono formułę, którą nazwano ILORAZEM INTELIGENCJI - stosunek wieku umysłowego do wieku życia mnożony przez 100. Jeżeli wiek umysłowy jest większy niż wiek życia, to iloraz inteligencji jest większy od jedności. I pomnożony przez 100. Jeżeli jest większy od 100 to osoba dana jest nad wiek rozwinięta, a jeżeli jest niższy, to jest opóźniona.
Później zmieniło się znaczenie ilorazu inteligencji. Po przekształceniu wzoru otrzymano wynik, że jeżeli dana osoba wykonuje więcej zadań niż wskazuje na to średnia danej populacji wiekowej, to ma ona wyższy iloraz inteligencji.
W ten sposób powstały testy.
METODY STATYSTYCZNE.
[Franciszek Galton] prekursor metod statystycznych i statystyki w humanistyce, a nie tylko w psychologii.
Prowadził badania nad skutecznością modlitwy.
Wybrał grupę kapłanów i prowadził nad nimi badania. Stwierdził, że oni modlą się częściej niż przeciętni ludzie - modlą się o zdrowie i długie życie. Tak więc porównał średnią życia pastorów z inną reprezentatywną grupą. Z założenia średnia ta powinna być wyższa, jednak okazało się, że tak nie jest.
Psychologia przełomu wieków była psychologią, która uznawała, że powinna być badana metoda introspekcji. Łączyło się to z wizją psychiki. Należało uznać, że głównym obszarem zainteresowania psychologów powinna być ŚWIADOMOŚĆ, którą bada się przy pomocy introspekcji.
Wiedziano, że poza procesami świadomymi istnieją także procesy nieświadome. [Funt] odrzucił pojęcie nieświadomości, gdyż nie można było jej zbadać introspektywnie.
Zaczęto zastanawiać się nad samą świadomością. W języku potocznym można rozumieć wszystko to, co jest dostępne introspektywnie. Zaczęto zastanawiać się, czy np. mając akty świadomości: myślenia, widzenia, to czy my introspekcyjnie doznajemy tych aktów, czy są to tylko rezultatów zachodzenia tych aktów - rezultatów?
Zastanawiano się nad tym, jak właściwie jest ze stosunkiem procesów językowych i świadomych. Czy ludzie uświadamiają sobie pewne rzeczy, gdy zwerbalizują je w mowie zewnętrznej.
Psychologia przełomu wieku, od strony teoretycznej, skupiała się na ustaleniu czym jest ŚWIADOMOŚĆ.
W psychologii introspekcyjnej pojawiły się 3 sposoby odpowiedzi na w/w pytanie:
Zaczerpnięty z psychologii empirycznej, związany z psychologią asocjacjonistyczną i atomistyczną
Mówi się, że świadomość to nie jest zespół elementów, tyko całość
Psychologia aktów świadomości
Historia Myśli Psychologicznej Wykł. 2 prof. Bobryk 2002.10.20
- 9 -