.Początek polskiej psychologii, to działalność
Kazimierza Twardowskiego i jego uczniów.
Kazimierz Twardowski
Wychował się i skończył edukację w Wiedniu. Po uzyskaniu matury był nauczycielem domowym. Później podjął studia filozoficzne na wydziale w Wiedniu, gdzie uzyskał 2 stopnie naukowe (doktora i doktora habilitowanego). Obie prace pisał po niemiecku. Jedna z nich została przetłumaczona na różne języki, także na angielski i polski. Nosi ona tytuł: „O treści i przedmiocie przedstawień.”
Przez przedstawienia rozumiano wtedy - reprezentację. - wyobrażenia pojęcia i różne reprezentacje.
Gdy Twardowski uzyskał stopień doktora habilitowanego podjął starania w sprawie katedry w jednym z uniwersytetów polskich. Pod koniec XIX w. uzyskał katedrę na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. Od tego zaczyna się historia polskiej:
filozofii
psychologii
socjologii
logiki
czyli dyscyplin akademickich.
Twardowski publikował niewiele. Był najlepszym nauczycielem. Jego znani uczniowie, to:
Tatarkiewicz
Twardowski zajmował się pracą dydaktyczną, organizacyjną. Pisał dzienniki, które dotyczyły spraw akademickich. Zastrzegł sobie aby jego zapiski nie mogły być publikowane przynajmniej 50 lat po jego śmierci. Tak więc współcześni nie wiedzieli, co się działo u niego na Uniwersytecie.
DZIAŁALNOŚĆ AKADEMICKA
W okresie międzywojennym Twardowski miał dwukrotnie propozycję przeniesienia się do Warszawy, jednak tego nie zrobił, choć się wahał. Organizował różne targi międzynarodowe.
Przyjmuje się że Twardowski otworzył pierwsze w Polsce laboratorium w 1907 r. - w Warszawie.
Jednak w niektórych źródłach można znaleźć, że pierwsze laboratorium powstało w Krakowie kilka lat wcześniej.
Celem Twardowskiego było rozwijanie w Polsce psychologii eksperymentalnej.
Uważał, że psychologia powinna pozostać jedną z dziedzin nauk filozoficznych, chociaż treściowo powinna być samodzielna.
Szkoła Polsko - Warszawska - uczniowie Twardowskiego. Została zniszczona w czasie wojny i po wojnie.
Po wojnie uważano, że jedynie ideologia Marksa jest trafną ideologią i jedyną i nic co jest inne nie powinno istnieć.
Kotarbiński i Tatarkiewicz, którzy przeżyli mieli zakaz nauczania czegokolwiek poza logiką.
Gdyż uważano, że nie może ona zdeprawować nikogo ideologicznie.
Praca habilitacyjna, przetłumaczona na wiele języków Kazimierza Twardowakiego jest kontynuacją [Bretanowskiej] teorii intencjonalności.
W ramach psychologii introspekcyjnej (na przełomie wieków) można wyróżnić 3 kierunki:
Asocjacjonizm
Altyzm
teoria aktów intensjonalnych
Twardowski kontynuował myśl Bretanowską inaczej niż filozofowie, femenologowie. Ostatecznie doprowadziło to do powstania teorii czynności, która przez Tadeusza Tomaszewskiego (po wojnie) była rozwijana, który jest uczniem Twardowskiego.
POGLĄDY TWARDOWSKIGO
ZJAWISKA ŚWIADOMOŚCI (zjawiska psychiczne, przedstawienia)
Twardowski rozszerzył teorię intensjonalną.
[Bretanow] zwrócił uwagę na to, że świadomość ludzka jest strumieniem aktów świadomości, które cechuje jedna właściwość, różniąca je od innych zjawisk w świecie - jest to INTENCJONALNOŚĆ - intencjonalne nakierowanie na coś poza świadomością.
Świadomość jest zawsze świadomością czegoś.
Nie może być świadomości bez przedmiotu świadomości.
To coś zostało nazwane PRZEDMIOTEM INTENCJONALNYM ŚWIADOMOŚCI.
Jeśli myślimy, to zawsze o czymś i to coś jest przedmiotem naszego myślenia.
Twardowski zwrócił uwagę, że słowo PRZEDMIOT jest używane w 2-ch znaczeniach i należało by to precyzyjne rozróżnić.
Stwierdził, że oprócz aktu i przedmiotu istnieją jeszcze treści aktów intencjonalnych.
PRZYKŁAD:
Akt spostrzegania - przedmiotem spostrzegania jest przedmiot fizyczny, który jest poza człowiekiem, poza świadomością, w której jest spostrzegany. W wyniku aktu spostrzegania powstaje obraz percepcyjny tego przedmiotu. To, co powstaje w naszych głowach, to jest TREŚĆ.
Treść wyobrażania - zamykając oczy można sobie wyobrazić to, co wcześniej było widziane.
Aby wyjaśnić charakter relacji między aktem, treścią i przedmiotem Twardowski odwołał się do analogii.
Istnieje analogia pomiędzy aktami świadomości - wyobrażanie sobie czegoś, a czynnościami człowieka - malowanie. Tak więc w wyniku malowania człowieka powstaje portret. Jest to rzecz analogiczna.
W wyniku postrzegania powstaje obraz percepcyjny - spostrzeżenie i coś, co jest spostrzegane.
Odbywa się to według schematu:
akt, bądź czynność
wytwór tej czynności - jej rezultat
przedmiot o którym są akty
W późniejszym czasie z tej analogii powstała teoria - jest to 2-gi etap w rozwoju poglądów Kazimierza Twardowskiego.
2 - gi etap
Pogląd ogłoszony w 1911 r., opublikowany w 1912 r. dotyczy on nie tylko aktów świadomości człowieka, ale wszelkich jego czynności. Pośród różnych czynności, które człowiek może wykonać znajdują się też i taki, które nazywają się akty świadomości.
Najważniejszą wspólną cechą czynności psychicznych, fizycznych które człowiek wykonuje, to jest:
są one ukierunkowane na powstawanie wytworów
Tak jak wyobrażanie sobie przebiega w zależności od tego, co chcemy sobie wyobrazić, jak myślenie przebiega, w zależności od tego co chcemy sobie pomyśleć; to każda czynność ma jakiś rezultat, który ją determinuje i określa.
Każda czynność prowadzi do pewnego wytworu, np. myślenie - myśl, gotowanie - potrawę itd.
CZYNNOŚCI, które człowiek wykonuje rozkładają się na 2 kategorie:
prowadzą do trwałych wytworów - wytwór istnieje po zaprzestaniu czynności, np. potrawa, pismo itd.
prowadzą do nietrwałych wytworów - występuje tylko wtedy, gdy czynność jest wykonywana, np. śpiew, przemowa itd.
Podział na rodzaje czynności wytworów jednocześnie:
fizyczne - mogą być i takie, które mają trwałe wytwory i nietrwałe wytwory - trwałe wytwory śpiewania, np. nagranie na taśmę
psychiczne - nie ma trwałych wytworów czynności psychicznych - wyobrażenie istnieje tylko tak długo, jak coś sobie wyobrażamy
psychofizyczne -
Twardowski twierdził, ze przeważnie czynnością psychicznym towarzyszą czynności fizyczne, które utrwalają małe wytwory. Czyli są to czynności psychofizyczne.
Twardowski uważał, że nie mamy prawa utożsamiać czynności psychicznych z czynnościami neurofizjologicznymi, są to procesy towarzyszące każdym czynnością psychicznym.
W psychologii poznawczej występują 2 idee:
TEORIA MAGAZYNOWA mówi, że różne pojęcia, idee, wyobrażenia istnieją sobie w magazynie pamięci i my możemy z niego korzystać, wydobywać je
druga mówi, że nie ma magazynów pamięci, tylko stwarzamy wszystko na nowo - rozpoczyna się proces myślenia i powołuje się myśl.
Twardowski nie chciał utożsamiać procesów psychicznych z czynnościami neurofizjologicznymi.
Stwierdził, że „(...) nazywając czynności umysłu funkcjami mózgu można mieć słuszność lub jej nie mieć, stosownie do znaczenia, jakie się słowu funkcja nadaje. Wyraz ten bowiem jest dwuznaczny. W matematyce FUNKCJĄ nazywamy wielkość czy to ilościową, czy to przestrzenną, która według pewnego prawa zależna jest od innych, tak, że stosownie do niej zmienia swoją wartość. Zupełnie odmienne jest drugie znaczenie funkcji. Mówimy, że np. nauczanie jest funkcją nauczyciela, że wydzielanie żółci jest funkcją wątroby. W tym drugim przypadku wyraz funkcja określa czynność, którą wykonuje osoba lub rzecz. Czynność umysłowa jest niezawodnie czynnością mózgu w pierwszym tego słowa znaczeniu, czyli matematycznym. Albowiem pewne zmiany zachodzące w mózgu pociągają ze sobą zmiany czynności umysłowych. A zatem można mówić, że psychika jest funkcją mózgu, bo jak się coś zmienia w mózgu to równolegle zmienia się w psychice. Nie można natomiast nazwać czynności umysłowej funkcją mózgu w drugim z przytoczonych znaczeń. Nie ma bowiem na to dowodów, że czynność umysłową wykonuje w zupełności tylko mózg.”
Tak więc Twardowski twierdził, że czynności w całości wykonuje człowiek, a mózg może tylko pomagać i mieć decydujące znaczenie.
Twardowski przyjmował, że wszystkie zjawiska psychiczne są intencjonalne, a jednocześnie wszystkie są świadome. To kazało odrzucić idee zjawisk nieświadomych.
Dukiewicz - logik i Froid - wykładał po wojnie psychologię - uważali, że nie ma zjawisk psychicznych nieświadomych
Litwiński - uważał, że jest to kwestia stopnia; coś może być mniej lub bardziej świadome
Zjawiska nieświadomie są to zjawiska w stopniu minimalnym uświadamiane.
POWOJENNA PSYCHOLOGIA
Badaczom po wojnie chodziło głównie o to, aby pokazać:
jak różne czynności, wykonywane przez człowieka są ze sobą powiązane;
zbadać jak przebieg tych czynności zależy nie tylko od podmiotu, ale także od środowiska
jaki jest związek pomiędzy czynnościami psychicznymi a cechami układu nerwowego
OKRES MIĘDZYWOJENNY
W związku z pomysłem Twardowskiego, aby nie oddzielać filozofii od psychologii. Niewielu było badaczy zajmujących się przede wszystkim psychologią
należał do nich Władysław Litwiński, który przeniósł się do Warszawy (z własnej woli) - stał się główną postacią psychologiczną
Stefan Balej został zmuszony do przeniesienia się ze Lwowa do Warszawy
Litwiński zajmował się też trochę:
filozofią,
grafiką
psychologią sztuki
LITWIŃSKI
W psychologii koncentrował się na 3 prawach:
prowadził badania eksperymentalne nad psychologiczną zasadą niesprzeczności
wcześniej, przed nim - logik, ze szkoły Lwowsko - Warszawskiej - Jan Łukaszewicz odróżnił 3 zasady niesprzeczności:
ontologiczną - jakaś rzecz nie może zarazem mieć i nie mieć pewnej właściwości
logiczną - nie można przyjąć właściwości dwóch zdań sprzecznych
psychologiczną - w normalnym stanie psychicznym, intelektualnym człowiek broni się przed zaakceptowaniem dwóch sądów, które są sprzeczne ze sobą.
Litwicki zajmował się także różnymi stanami, w których przyjmuje się sądy sprzeczne, albo przyjmuje się sądy prowadzące do sprzeczności, np. wierzenia religijne. Prowadził badania nad tym, co sądzą ludzie o różnych sądach związanych z wierzeniami religijnymi.
Uważał, że logiczna zasada niesprzeczności w psychice nie zawsze obowiązuje.
SĄD - zawiera zdanie - jest albo prawdziwe, albo fałszywe.
SUPOZYCJA - wyrażone zadaniem, lecz prawdziwość jego się zawiesza, np. czy istnieją istoty żyjące na innych planetach?
Prowadził badania nad religijnością: „Wiara oświeconych”
TEORIA KREATYZMU - koncepcja która niezależnie od innych koncepcji powstała, jednak była podobna do koncepcji Niczego - z filozofii.
Kreatos - (gr.) siła, moc.
Teoria ta oznacza, że człowiek z jednej strony ma poczucie pewnej słabości, niższości, a z drugiej strony dążenie do przezwyciężenia tego poczucia, czyli przewyższenia innych, pokonania trudności.
W swojej pracy doktorskiej nazwał to AMBICJĄ. Którą pojmował introspekcjonistycznie, czyli jako pewne uczucia, wartości, które budzą się wtedy, gdy widzimy, że inni nas przewyższają, lub my przewyższamy innych. TEZA jest taka, że staramy się doprowadzić to takiego poczucia, że to my przewyższamy innych.
Uważał także, że AMBICJA jest instynktem, jest powszechna, zmusza do działania, ma funkcję pozytywną - przystosowawczą.
Uczucia, jakie przeżywamy wobec innych mają 2 wymiary:
pozytywne, negatywne emocje ( + - )
interpersonalny - uczucia wobec:
silniejszych, np. strach
równych
słabszych, np. litość
Psychologia sztuki, estetyka
Litwicki zastanawiał się, co wyznacza fakt, ze pewne rzeczy budzą w nasz upodobania estetyczne, a inne nam się nie podobają - od czego to zależy, od jakich cech przedmiotów i jakie są cechy mechanizmów?
Litwicki był znawcą sztuki antycznej.
Były próby połączenia wiedzy psychologicznej i estetycznej.
Zastanawiano się nad tradycyjnym podziałem psychologii na:
wrażenia
spostrzeżenia
czy rozróżnianie jest realne psychologicznie, czy tylko teoretycznie odróżniamy elementarne rzeczy.
Uważa się, ze SPOSTRZEŻENIA są to psychologiczne odzwierciedlenia całych przedmiotów, związane z rozpoznaniem przedmiotu. Odzwierciedlenia te mają charakter sensoryczny. Spostrzegania trzeba się nauczyć.
WRAŻENIA - odzwierciedlenie pojedynczej cechy przedmiotu, np. wrażenie czerwoności. Jest to cecha wrodzona.
Wrażenia połączone z estetyką wg Litwińskiego:
Można mieć pewne upodobania estetyczne:
już na poziomie wrażeń, np. podoba nam się brzmienie jakiegoś instrumentu, lub barwa - odbieramy barwę przedmiotu i to nam się podoba lub nie;
na poziomie układu wrażeń, np. podoba nam się melodia, lub wzór nam się podoba - na tym poziomie pojawiają się UKŁADY SPOISTE (tak nazwane przez Litwickiego)
wyższy poziom - wrażenia estetyczne pojawiające się po spostrzeżeniu, np. rozpoznaje się sens danej rzeczy, interpretacja
Jeżeli doznania estetyczne mogą płynąć z 3 poziomów, to wzmacnia to teorię spostrzeżeń, które faktycznie są odrębne.
Wielu przedstawicieli szkoły Lwowsko - Warszawskiej zginęło podczas wojny. Natomiast ci, którzy ocaleli mieli zakaz wykładani, lub mogli wykładać tylko logikę.
Kotarbiński, Tatarkiewicz i wielu innych po kilku latach mogli wykładać różne inne rzeczy. Jednak do roku 1980 nie wolno było pisać, że istniała szkoła Lwowsko - Warszawska, jako nurt w humanistyce, filozofii.
Po 1989 r. podejmowano różne wysiłki powrotu (w filozofii) do tradycji szkoły Lwowsko - Warszawskiej.
Tadeusz Tomaszewski - ostatni ze szkoły Lwowsko - Warszawskiej - zm. w 2000 r. urodzony w 1910 r. bezpośrednio słuchał wykładów Twardowskiego; po wojnie zrobił bardzo dużo dla psychologii.
Wychował wielu znakomitych uczniów. Rozwijał TEORIĘ CZYNNOŚCI, jednak zainteresowania skupiały się na działaniach. Są to czynności prowadzące do zmian przedmiotów, np. rzeźbienie.
Powojenna TEORIA CZYNNOŚCI koncentrowała się
przyjmując definicję, ze CZYNNOŚĆ - jest to proces, który jest kierowany wytworem - interesowano się wewnętrzną strukturą samej czynności
CZYNNOŚCI:
składają się z różnych etapów
mają złożoną strukturę
zmieniają się pod wpływem doświadczenia człowieka, oddziaływania środowiska
struktura może się zmieniać, upraszczać
Polscy psychologowie interesowali się także
wpływem czynników poza podmiotowych - sytuacji, w jakiej się czynność wykonuje i jaki to ma wpływ na przebieg czynności.
Wzajemnymi powiązaniami różnych czynności człowieka między sobą;
jak zależą czynności wykonywane później od czynności wykonywanych wcześniej
neurofizjologicznymi podstawami czynności
Historia Myśli Psychologicznej Wykł. 4 prof. Bobryk 2002.11.17
- 9 -