POJĘCIA STOSOWANE W OPINIACH I ORZECZENIACH PPP

a

Analiza i synteza - to ogół czynności dokonywania rozkładu całości na poszczególne elementy składowe oraz scalanie tych elementów w całość. Czynności te dotyczą analizy i syntezy doznań zmysłowych, a więc słuchu, wzroku, dotyku i ruchu (kinestezji czyli odczuwania [pozycji ruchu członów ciała bez udziału wzroku). Wszelkie informacje o otaczającym świecie są przez nas odbierane w formie bodźców wizualnych, dźwiękowych, ruchowych i dotykowych a następnie kierowane są do ośrodków w korze mózgowej, gdzie odbierane są w postaci wrażeń np. barwa, kropka, linia , odczucie dotyku, ruchu czy też pojedyncze dźwięki. Następnym etapem jest analiza i synteza odbieranych wrażeń prowadząca do powstania w korze mózgowej spostrzeżenia, ( obraz pokoju, słowa, muzyka).Najczęściej dochodzi do syntezy doznań czyli połączenia spostrzeżeń z różnych zmysłów dzięki czemu możemy odbierać świat w postaci wielozmysłowych obrazów, np. podskakującego i szczekającego psa. Przy współudziale myślenia rozumiemy te obrazy, możemy je zapamiętać, wyobrazić sobie i rozpoznać.

Analizatory - są neurofizjologiczną podstawą odbioru i przetwarzania bodźców
w spostrzeżenia. Każdy analizator zbudowany jest z :

• receptora odbierającego bodźce (np. czopki i pręciki w siatkówce oka)
  i przetwarzającego je na impulsy bioelektryczne ;

• drogi dośrodkowej, czyli włókien nerwowych, które te impulsy przewodzą do kory mózgowej;

• ośrodka w korze mózgowej, który stanowi reprezentację analizatora. Dotarcie do tych ośrodków powoduje powstanie wrażeń i spostrzeżeń, a więc umożliwia percepcję otaczającego nas świata.

W czytaniu i pisaniu udział biorą trzy analizatory: wzrokowy (odbiór bodźców wzrokowych, jakimi są np. teksty, wyrazy i tworzące je litery), słuchowy (odbiór dzwięków mowy) i skórno - kinestetyczny ( doznania dotykowo - kinestetyczne
z poruszających się narządów mowy podczas mówienia oraz od poruszajacej się ręki trzymającej pióro podczas pisania).

Każdy z analizatorów musi dobrze funkcjonować samodzielnie, jak również dobrze współpracować z innymi.

Analizator wzrokowy - zbudowany jest z receptorów (czopków i precików
w siatkówce), drogi dośrodkowej - wzrokowej, czyli włókien nerwowych, które przenoszą informacje do ośrodka wzrokowego w korze mózgowej, odpowiedzialnego za percepcję informacji wizualnej. Jest to podstawowy proces niezbędny w nauce czytania i pisania. Podczas czytania sprowadza sie on do spostrzegania tekstu, wyodrębniania z niego wyrazów, a w nich kolejnych liter, tworzących sekwencje znaków w graficznej strukturze wyrazu, odróżniania podobnych liter, zapamiętywania ich, rozpoznawania.

Podczas pisania zachodzi przypominanie sobie kształtu liter, sposobu łączenia ich
w strukturę, jaką jest sylaba, a następnie łączenia sylab w wyrazy, wyrazów w zdania i konstruowanie tekstu rozplanowanego na kartce zeszytu.

Analizator słuchowy - zbudowany jest z receptora (komórki włoskowate
w narządzie Cortiego w uchu, które zamieniają bodźce słuchowe - drgania cząsteczek powietrza - na impulsy nerwowe ), drogi dośrodkowej - słuchowej
i ośrodka słuchowego w korze mózgowej. Analizator ten służy do odbioru bodźców słuchowych, w tym dźwięków mowy, ich spostrzegania, zapamiętywania. Uczestniczy w porozumiewaniu się za pomocą mowy. Wraz z innymi analizatorami stanowi neurofizjologiczną podstawę procesów czytania i pisania. Odgrywa
w uczeniu sie tych czynności zasadniczą rolę ze względu na zaangażowanie w nich :

• słuchu fonemowego, czyli zdolności różnicowania głosek, dzięki dokonywaniu analizy dzwięków mowy i odróżniania ich ( np. głosek
  z - s, które brzmią podobnie, ponieważ różnią się tylko jedną cechą dystynktywną: dźwięcznością )

• umiejętności fonologicznych w zakresie operowania cząstkami fonologicznymi, takimi jak głoski, sylaby, logotomy ( cząstki słów niebędące głoskami ani sylabami ).

Prawidłowe różnicowanie i rozpoznawanie dźwięków mowy ( słuch fonemowy) oraz dobrze wykształcone umiejętności fonologiczne są podstawą bezbłędnego zapisywania i czytania nowych wyrazów, a następnie łączenia ich w zdania i tekst.

Analiza głoskowa - umiejętność rozkładania słów na poszczególne elementy składowe - głoski, które odpowiadają fonemom ( najmniejszym cząstkom języka ).

Analiza sylabowa - umiejętność rozkładania słów na sylaby.

B

Błędy specyficzne - błędy typowe, charakterystyczne dla dysleksji rozwojowej, symptomatyczne dla różnych przyczyn ich powstania, zależnie od tego, jaka funkcja rozwija się nieprawidłowo.

Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji wzrokowych (percepcji i pamięci
wzrokowej ):

• mylenie liter o podobnym kształcie, np. a - o, t - ł, m - n

• mylne odtwarzanie położenia liter, np. b -p, d - g, u - n

• pomijanie drobnych elementów graficznych liter, np. znaków diakrytycznych

• błędy typowo ortograficzne ó - u, ż - rz, ch -h

• mylenie liter rzadziej używanych, H - f - F, Ł - F itp.

Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji słuchowo - językowych:

• opuszczanie liter, końcówek lub cząstek wyrazów

• dodawanie liter

• podwajanie liter

• przestawianie kolejności liter

• łączenie i rozdzielanie wyrazów

• mylenie spółgłosek w szeregach dźwięczne - bezdźwięczne: b -p, d - t, w - f, g - k, dz - c, sz - s

• mylenie samogłosek i - y

• zniekształcanie pisowni całego wyrazu ( wyrazy bezsensowne )

• mylenie wyrazów podobnie brzmiących

• błędy w zmiękczeniach

• trudności z różnicowaniem i - j

• trudności z różnicowaniem samogłosek nosowych i cząstek -om, -on,
  -em, -en.

C

Ćwiczenia słuchowe - polegają na doskonaleniu słuchu fonemowego oraz kształceniu umiejętności fonologicznych. Ćwiczenia słuchu fonemowego polegają na rozwijaniu zdolności słyszenia, rozróżnianiu głosek. Kształcenie umiejętności fonologicznych polega na wykonywaniu takich operacji na cząstkach fonologicznych jak: głoski, sylaby, logotomy. Należy ćwiczyć analizę i syntezę słuchową słów - sylabowa i głoskowa.

Ćwiczenia wzrokowe - mają za zadanie usprawnienie analizy i syntezy wzrokowej na materiale nieliterowy ( składanie mozaik, układanek, obrazków ) i literowym ( rozsypanki wyrazowe, sylabowe układane według wzoru).Ćwiczenia te łączymy z usprawnianiem motoryki rąk i współdziałaniem koordynacji wzrokowo - ruchowej ( ręka i oko ). Ćwiczenia takie nazywamy grafomotorycznymi. Możemy również usprawniać kierunki: góra - dół, lewa - prawa. Są to ćwiczenia orientacji w przestrzeni.

D

Deficyty rozwojowe - inaczej dysfunkcje parcjalne lub fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego- opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, wolniejsze tempo rozwoju określonych funkcji.

• parcjalne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego obejmują większy obszar czynności. Przykładem jest opóźnienie rozwoju motoryki (dużej, jak i małej) lub zaburzenia rozwoju mowy (mówienia , rozumienia).

• fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego obejmują mniejszy obszar czynności, np: motoryki rąk lub tylko rozwoju mowy czynnej.

Dostosowanie wymagań - w przeciwieństwie do obniżenia wymagań to zastosowanie takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka. W praktyce sprowadza się to do obniżenia wymagań w pewnych zakresach, np: ortografii.

Dysleksja -- specyficzne trudności tylko w czytaniu.

Dysleksja rozwojowa -- specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci.

Jest to syndrom zaburzeń uczenia się czytania (dysleksja) i opanowania poprawnej pisowni (dysortografia), którym często towarzyszy niski poziom graficzny pisma(dysgrafia). Mogą sie one zmniejszać w wyniku intensywnych ćwiczeń zaburzonych funkcji

Dysleksja rozwojowa głęboka -- poważne zaburzenia o specyficznym charakterze w uczeniu się czytania. Najczęściej też występują nasilone trudności w budowaniu wypowiedzi na piśmie, błędy stylistyczne i interpunkcyjne

Dysleksja „skompensowana” -- takie określenie można stosować w odniesieniu do uczniów starszych, u których wcześniej stwierdzono dysleksję, lecz obecnie na skutek wieloletnich ćwiczeń, kompensującego wpływu wysokiej inteligencji, wieku, nie popełnia on już wielu błędów i są to błędy wyłącznie ortograficzne.

Dysortografia - specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni.Dysortografię rozpoznajemy u uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym ,w przypadkach, gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni, braku wad zmysłu i zaniedbania pedagogicznego, a spowodowane są zaburzeniami procesów poznawczych i ruchowych oraz ich współdziałania.Dysortografia należy do zespołu zaburzeń określanego jako „dysleksja rozwojowa”.

Dysgrafia -- to trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma. Wyraża się w formie zniekształceń strony graficznej pisma, takich jak niedokładności

w odtwarzaniu liter, złe proporcje liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu między literami i wyrazami, brak równomiernego i jednolitego położenia pisma, niepoprawne zagęszczenie liter.

Dyskalkulia- jest strukturalnym zaburzeniem zdolności matematycznych, mających swe podłoże w zaburzeniach genetycznych i wrodzonych, tych części mózgu, które są bezpośrednim podłożem anatomiczno - fizjologicznym dojrzewania zdolności matematycznych odpowiednio do wieku, bez jednoczesnego zaburzenia ogólnych funkcji umysłowych

W opracowanej przez L. Kosca klasyfikacji dyskalkulii rozwojowej występuje 6 typów tego zaburzenia.

1. dyskalkulia werbalna przejawia się zaburzeniem umiejętności słownego wyrażania pojęć i zależności matematycznych, takich jak oznaczanie ilości i kolejności przedmiotów, nazywanie cyfr i liczebników, symboli działań i dokonań matematycznych (może to następować na skutek uszkodzenia mózgu). Zdarzają się przypadki, przy których człowiek nie jest zdolny utożsamiać określonej ilości z odpowiadającą jej liczbą, chociaż jest zdolny przeczytać i napisać daną liczbę, czy policzyć ilość przedmiotów (dyskalkulia sensoryczno-słowna)

2. dyskalkulia praktognostyczna wiąże się z zaburzeniem matematycznych manipulacji konkretnymi czy narysowanymi przedmiotami (liczenie przedmiotów oraz porównywanie wielkości czy ilości). Uczeń z dyskalkulią praktognostyczną nie jest w stanie ułożyć patyczków czy kostek wg ich wielkości, nawet nie jest w stanie wskazać, który z dwóch patyczków jest grubszy, cieńszy, czy tego samego wymiaru.

3. dyskalkulia leksykalna związana jest z nieumiejętnością czytania symboli matematycznych, np. cyfr, liczb, znaków działań. W lżejszych przypadkach dziecko nie umie czytać liczb wielocyfrowych, ułamków, kwadratów i pierwiastków, itd.

4. dyskalkulia graficzna jest to niezdolność zapisywania symboli matematycznych występująca często z dysgrafią i dysleksją liter. Uczeń nie jest w stanie napisać dyktowanych mu liczb, zapisać ich nazw, a nawet ich skopiować (np. 1284 pisze jako 1000, 200, 80, czy 4)

5. dyskalkulia ideognostyczna to przede wszystkim niezdolność zrozumienia pojęć i zależności matematycznych oraz wykonywania obliczeń w pamięci. Często uczeń z tą dysfunkcją mózgu jest w stanie odczytywać i przepisywać liczby, ale nie rozumie, co przeczytał czy napisał, np. umie zapisać znak 9, ale nie wie, że 9 to tyle samo co 10 - 1 albo 3x3

6. dyskalkulia operacyjna to bezpośrednie zaburzenie umiejętności wykonywania operacji matematycznych. Typowym przykładem jest zamienianie operacji, np. wykonywanie dodawania zamiast mnożenia, odejmowania zamiast dzielenia. Ten typ dyskalkulii jest najtrudniejszy do rozpoznania, ponieważ wymaga ciągłego obserwowania czynności wykonywanych przez osobę badaną.

F

Fragmentaryczne zaburzenia - obejmują mniejszy obszar czynności np.: opóźnienie rozwoju tylko małej motoryki przy prawidłowym rozwoju motoryki dużej. Zaburzenia te traktowane są jak dysfunkcje, które można w różnym stopniu eliminować za pomocą ćwiczeń korekcyjno -kompensacyjnych podczas pracy terapeutycznej.

Funkcje poznawcze -- zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia oraz stosunki miedzy nimi.

i

Inteligencja ogólna, werbalna ( słowna ) i niewerbalna( bezsłowna, praktyczno - techniczna) - trzy obszary funkcjonowania intelektualnego, które możemy mierzyć za pomocą badania skali inteligencji D. Wechslera. Wyniki są sformułowane za pomocą ilorazu inteligencji, które możemy porównywać ze sobą i interpretować.

Integracja percepcyjno - motoryczna - czynność czytania i pisania realizowana jest dzięki prawidłowemu rozwojowi funkcji wzrokowych, słuchowo - językowych i ruchowych oraz ich prawidłowemu współdziałaniu.

k

Koordynacja wzrokowo-ruchowa - współdziałanie zharmonizowanie funkcji wzrokowych i ruchowych-manipulacyjnych, współpraca oka i ręki. U podstaw leży współpraca analizatora wzrokowego i kinestetyczno-ruchowego.

l

Lateralizacja jednorodna -- to dominacja czynności ruchowych jednej ze stron ciała (u większości ludzi prawej ręki, oka i nogi). Za nieprawidłowy model przyjmuje się nieustaloną lateralizację, jeśli występuje ona po 6-7 roku życia.

Lateralizacja skrzyżowana -- ustalona dominacja narządów ruchu i wzroku, jednakże nie po tej samej stronie ciała, co wskazuje na brak całkowitej dominacji jednej z półkul mózgowych

p

Pamięć mimowolna -- (mechaniczna), zdolność do przyswajania wiedzy w sposób mimowolny, nieuświadomiony.

Pamięć słuchowa -- zdolność do utrwalania i przypominania informacji dżwiękowej i dzieki temu przyswajania wiedzy.

Pamięć słuchowa bezpośrednia (pamięć świeża) - pozwala zapamiętywać
i natychmiast odtworzyć usłyszany materiał. Pamięć słuchową bezpośrednią wykorzystujemy pisząc dyktanda czy powtarzając za kimś np. numer telefonu.

Zdolność zapamiętywania. jest ograniczona do kilkudziesięciu sekund, potem material utrwala się w pamięci długoterminowej lub ulega zapomnieniu.

Pamięć sekwencyjna -- zdolność do przyswajania, utrwalania i przypominania sekwencji cyfr, nazw (np. pór roku, posiłków, dni tygodnia, miesięcy), zapisu reakcji chemicznych, przekształceń matematycznych, przyswajania układów gimnastycznych i tanecznych.

Pamięć wzrokowa -- zdolność do utrwalania i przypominania informacji wizualnej (zapamiętywania spostrzeżeń wzrokowych) i dzięki temu przyswajania wiedzy. Taki sposób nauki nazywamy stylem uczenia się preferującym zaangażowanie głównie funkcji wzrokowych.

Pamięć wzrokowo - ruchowa - tj. zapamiętywanie, przechowywanie i poprawne odtwarzanie z pamięci kształtów graficznych.

Percepcja  (spostrzeganie) to proces złożony, którego istota dokonuje się na poziomie kory mózgowej. Informacje docierają przez narządy zmysłów drogami nerwowymi do wyspecjalizowanych ośrodków kory mózgowej. Tam dokonuje się ich właściwe opracowanie tj. analiza i synteza. Wszelkie nieprawidłowości  
lub opóźnienia w funkcjonowaniu tych wyspecjalizowanych struktur kory mózgowej powodują, że spostrzeżenia dziecka są nieprecyzyjne i niedokładne. Mogą prowadzić do trudności w czytaniu i pisaniu.

R

ROZWÓJ PRAKSJI - rozwój zdolności do wykonywania ruchów celowych, charakterystycznych dla gatunku ludzkiego.

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY - całość procesów psychicznych (intelektualnych, orientacyjno-poznawczych oraz motorycznych), rozwijających się harmonijnie.

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY ZABURZONY - zakłócenia rozwoju ze względu na tempo (rozwój opóźniony, przyspieszony), rytm rozwoju (częciowo opóźniony lub/i przyspieszony) oraz dynamik (rozwój nierównomierny w kolejnych okresach życia, o różnym tempie).

ROZWÓJ PSYCHORUCHOWY NIEHARMONIJNY lub dysharmonijny - zakłócenia tempa rozwoju poszczególnych sfer (procesów orientacyjno-poznawczych oraz motorycznych), np. niektóre sfery rozwijają się w przeciętnym tempie, podczas gdy inne rozwijają się z opóźnieniem lub przyspieszeniem.

Ryzyko dysleksji -- obecność symptomów dysharmonijnego rozwoju psychoruchowego dziecka, które zapowiadają wystąpienie dysleksji rozwojowej.

S

Słuch fonematyczny  - Najczęściej przyjmuje się, że słuch fonematyczny jest to -  zdolność różnicowania dźwięków mowy i zdolność do analizy i syntezy słuchowej. Słuch fonematyczny umożliwia różnicowanie fonemów czyli najmniejszych elementów składowych słów. Umiejętność analizy i syntezy słuchowej jest niezbędna do opanowania techniki czytania i pisania

Słuchowa pamięć fonologiczna wyrazów - zapamiętywanie i przetwarzanie wyodrębnionych głosek w wyrazach, zapamiętywanie i odtwarzanie tych różnic.

Z

ZABURZONA PERCEPCJA SŁUCHOWA - percepcja to proces rozpoznawania, różnicowania, zapamiętywania, analizowania i syntetyzowania dźwięków. Na poziom percepcji słuchowej składają się:
1. Słuch fizjologiczny - możliwość słyszenia dźwięków z otoczenia za pomocą narządu słuchu. Cechuje go określona ostrość słyszenia, która powoduje, że ludzie dzielą się na słyszących, niedosłyszących i głuchych.
2. Słuch fonematyczny (fonemowy) - zwany te słuchem mownym - jest to zdolność do rozpoznawania i różnicowania dźwięków mowy (najmniejszych elementów składowych wyrazów, czyli fonemów). Procesy te odbywają się na poziomie kory mózgowej. Słuch fonemowy zaczyna kształtować się w trzecim kwartale życia dziecka, pełna dojrzałość osiągana jest około 6, 7 roku życia. Dzięki niemu słyszymy różnice pomiędzy dżwiękami bardzo podobnymi, np. p-b, t-d, k-g itd. Dalszy etap rozwoju słuchu fonematycznego to analiza i synteza słuchowa.
3. Analiza słuchowa to umiejętność wyodrębniania z potoku mowy: zdań , w zdaniach wyrazów, w wyrazach sylab, a w sylabach głosek z zachowaniem ich kolejności.
4. Synteza słuchowa jest to scalanie głosek, sylab i wyrazów w określone, złożone układy słuchowe.
5. Pamięć słuchowa jest to pamięć wzorców słuchowych wyrazów, tzn. pamięć ich długości (liczby sylab i głosek oraz ich kolejność w wyrazie). Jest to również zdolność zatrzymywania w pamięci ciągów wyrazów połączonych związkami logiczno-gramatycznymi (np. dni tygodnia, nazwy miesięcy po kolei, wiersze, piosenki).

ZABURZENIA ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ - przejawiają się brakiem orientacji w lewej i prawej stronie ciała oraz w kierunkach przestrzeni: w lewo, w prawo, wyżej ,niżej, w przód, w tył itp.

ZABURZENIA PERCEPCJI WZROKOWEJ - to zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej, zaburzenia postrzegania i różnicowania kształtów, rejestracji położenia przestrzennego elementów. Dzieci mają trudności w rozpoznawaniu i nazywaniu przedmiotów na ilustracjach, w rozumieniu treści przedstawionych graficznie, opisują ilustracje w sposób ubogi, rozpoznają małą liczbę szczegółów, wykonane przez nie rysunki są ubogie i prymitywne

Zmęczenie ręki piszącej -- spowodowane jest zbyt silną koncentracją na technice pisania, nadmiernym wysiłkiem wynikającym z napięcia mięśniowego, którego dziecko nie potrafi kontrolować. Te objawy dysgrafii występują wskutek słabej sprawności motorycznej ręki, zaburzeń koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Dodatkowym czynnikiem sprawczym jest utrwalenie się wadliwych nawyków, np. nieprawidłowym sposobem trzymania narzędzia graficznego.

5

---