5. Antygona jako dramat sprzecznych racji ( budowa tragedii, postacie Antygony i Kreona )
Sofokles jest jednym z najwybitniejszych dramatopisarzy starożytnej Grecji. Pisał tragedie. Wśród nich jest "Antygona"- tragedia najbardziej znana i ceniona. Tytułowa bohaterka tego dramatu jest młodą dziewczyną, pochodzącą z rodu, nad którą cięży klątwa. W pewnym momencie swego życia staje wobec tródnej sytuacji. Jej brat Polinik ginie, ale nie może mieć pogrzeby, ponieważ jest uznany za zdrajcę. Takie stanowisko reprezentuje władza poństwowa w osobie Kreona, zgodnie z prawem wstanowionym w tym państwie. Ale istnieje jeszcze inne prawo, prawo religijne. Boski porządek nakazuje pochowanie zmarłego. Antygona staje przed wyborem, któremu prawu ma być posłuszna? Wybiera prawo boskie, mimo zakazu grzebania brata. Za to zostaje wydany na nią wyrok śmierci. Antygona umiera. Bohaterowie tragiczni są to osoby nieprzeciętne stające przed pewnym konfliktem, którego nie można rozwiązać i spotyka ich katastrofa. Konflikt między Antygoną, a Kreonem rozgrywa się na płaszczyźnie moralno - religijnej. Kreon reprezentuje interesy władzy państwowej, kierujący się ustanowionymi przez siebie ustawami. Ich bezwzględnośc często zakrawa na okrucieństwo, a chęć ukarania kogoś dla "przykładu" powoduje niechęć otoczenia. Antygona ma do wyboru dwie drogi i każda przynosi nieszczęście. Gdyby zdecydowała się postąpić zgodnie z rozkazem Kreona, uniknęłaby śmierci, ale sprzeciw wobec boskiego prawa mściłby się na niej dręczącymi wyrzutami sumienia i świadomością moralnej winy. Postępowania zgodnie z prawem boskim i własnym przekonaniem przynisło jej karę śmierci. Ale Antygona nie może zrezygnować z tego, co uważa za słuszne. Kreon także uważa, że racja jest po jej stronie, jednakże musi dochować wierności swemu przekonaniu. W tragicznym konflikcie między dwiema biegunowo różnymi postaciami, jakimi są Antygona i Kreon, Sofokles ujawnia przekonanie, iż człowiek winien szanować prawa boskie, jak i ludzkie. Winę Kreona stanowiło nieposzanowanie praw zwyczajowych, boskich, błędem zaś Antygony było samowolne sprzeciwienie się zarządzeniom władzy, z woli bogów musiała ich przeto spotkać kara.
Racje Kreona
* chciał ukarać przejaw zdrady ojczyzny, przestrzec przed podobnymi czynami w przyszłości,
* chciał inaczej potraktować obrońcę - Eteoklesa i zdrajcę - Polinejkesa,
* kierował się troską o dobro państwa,
* jako władca miał prawo wydawać prawa obowiązujące obywateli.
* wydając swe decyzje, Kreon powinien szanować prawa i zakorzenione od dawna tradycje obyczajowo-religijne. Mógł swój cel osiągnąć inaczej:
* różnicując charakter pogrzebów dwóch braci,
* kazać pochować Polinejkesa za murami miasta.
* Jego błędy były wynikiem niedoświadczenia w sprawach władzy.
Racje Antygony
jednakowa miłość do obu braci,
* przestrzeganie praw obyczajowo-religijnych utożsamianych z wolą bogów,
* obawa przed zemstą erynii,
* duma królewska bohaterki upominającej się o cześć brata - królewicza,
* obrona godności człowieka - brata.
W przedstawionym konflikcie nie ma zwycięzcy, co dowodzi, że żadna ze stron nie miała racji absolutnych.
Budowa tragedii
Tragedię zaczynał prolog, który wprowadzał w akcję. Prolog kończył się węzłem dramatycznym, tzn. wydarzeniem rozpoczynającym właściwą akcję. Akcja dzieliła się na epejsodiony (sceny), które z kolei przedzielone były stasimonami, czyli pieśniami chóru. Punktem szczytowym tragedii była perypetia, będąca przełomem w akcji dramatycznej i kończąca się katastrofą, czyli klęską bohatera. Ostatnia część tragedii to epilog, który zwykle wyjaśniał sprawę do końca i dokonywał podsumowania.
Istotą tragedii był konflikt tragiczny, który wynikał z istnienia przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru, gdyż każda decyzja przynosi klęskę bohaterowi. Ta niemożność dokonania właściwego wyboru, który nie skończyłby się katastrofą, nosi nazwę tragizmu.
Tragedię cechowała zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji.
Podstawowym pojęciem tragedii greckiej jest katharsis (wewnętrzne oczyszczenie), gdyż dzieło antyczne miało oddziaływać na przeżycia odbiorców.
Charakterystyka postaci
ANTYGONA - córka Kreona, siostra Hajmona i Ismeny; postać aktywna, wierząca (do Ismeny: "A ty znieważaj bogów świętą wolę"), stawia czynny opór, kocha brata, ma odwagę sprzeniewierzyć się prawu ludzkiemu; dla niej prawo moralne jest bardzo silne; uparta, konsekwentna w działaniu, przekonana o słuszności swego postępowania, nie działa pod wpływem chwili, rozważna, heroiczna, nie boi się śmierci ("a ja brata pogrzebię sama, potem zginę z chlubą")
KREON - król; stara się rządzić sprawiedliwie, zawsze przestrzegać praw; wytrwały i nieustępliwy w postanowieniach; sprawy państwa stawia na pierwszym miejscu, nie zważając na tradycję; Gdy wróżbita przestrzega przed klęskami i kłopotami kraju, Kreon ustępuje. Nie chce zgubić swego państwa: "nieszczęście ściągnąć na kraj jeszcze gorzej."
uparty, dumny, pyszny, despota, zarozumiały, rządny władzy, dąży do ogólnego posłuchu: "Państwo - to jestem ja, nie słucham tłuszczy."; porywczy, niekonsekwentny, nieustępliwy, skory do gniewu; według niego przyznanie się do błędu podważa autorytet; podejrzliwy wobec poddanych, nie słucha (nawet dobrych rad).
Odbiera narzeczoną synowi, co prowadzi Hajmona do samobójstwa;
6. Konflikt tragiczny w Antygonie Sofoklesa
Pochodząca z V w. p.n.e. Antygona Sofoklesa jest przykładem klasycznie skomponowanej tragedii antycznej. Główna bohaterka popada w nierozwiązywalny konflikt między prawem boskim a prawem stanowionym przez człowieka. Jest to konflikt tragiczny, bowiem każde rozwiązanie, każdy krok, na jaki zdecyduje się Antygona, musi ją doprowadzić do nieuchronnej klęski. Tytułowa bohaterka trage-dii Sofoklesa stoi przed koniecznością dokonania wyboru, ale wybrać może między sprzeniewierzeniem się prawu boskiemu (nakazującemu pogrzebanie zwłok brata) a złamaniem prawa ludzkiego (wydany przez Kreona zakaz grzebania ciała Polinej-kesa). Antygona, kierując się w swym postępowaniu nakazem religijnym, postana-wia pogrzebać zwłoki swego brata, za co spotyka ją kara śmierci. Jednak król Kreon zwycięża tylko pozornie, moralnie tryumfuje (już niejako "zza grobu") Antygona. Śmierć bohaterki pociąga za sobą cały szereg tragicznych wydarzeń: ginie Haj-mon, narzeczony Antygony i syn Kreona, samobójstwo popełnia także Eurydyka, żona władcy Teb. Nieszczęścia te spadają na głowę Kreona, który nie dopuszczając do pochówku zmarłego Polinejkesa, złamał odwieczne prawo boże. Kreon posta-wił dobro państwa ponad dobro jednostki, za wszelką cenę starał się dbać o swój kró-lewski autorytet, byt w swym dążeniu do ukarania zdrajcy zdecydowany i bezwzglę-dny. To wszystko nie mogło spodobać się bogom, którzy dotkliwie go ukarali.
konflikty tragiczne w Antygonie:
- prawa boskie (Antygona) - prawa ludzkie (Kreon)
- jednostka (Antygona) - państwo (Kreon)
- prawo miłości (Antygona) - prawo obowiązku (Kreon)