AUTOR: Tomasz KUFEL, Mariusz CICHOSZ, Tomasz LENTOWICZ

TEMAT: NAUKA A NAUKA O PAŃSTWIE I PRAWIE

POJĘCIE PAŃSTWA. SPÓR O ISTOTĘ PAŃSTWA

PROWADZĄCY ZAJĘCIA dr. Dariusz Stankiewicz

UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI

WYDZIAŁ EKONOMII I ZARZĄDZANIA

„Państwo to nie przypadkowa zbieranina ludzi , ale wspólnota zdolna do samowystarczalności”.

ARYSTOTELES

ZIELONA GÓRA

2007r.

SPIS TREŚCI

1. Wstęp do nauki o państwie i prawie 3

2. Podstawowe pojęcia

I. Pojęcie i klasyfikacja nauk 3

II. Czym jest metoda badawcza i ich rodzaje 4

III. Paradygmat 7

IV. Pseudonauka 8

3. Pojęcie państwa. Spór o istotę państwa 9

I. Definicje 9

II. Funkcje państwa 10

III. Rewolucja i ewolucja w dziejach państwa 13

4. Wnioski końcowe 14

5. Bibliografia 15

1. Wstęp do nauki o państwie i prawie

Nazwa „wstęp do nauki o państwie i prawie” odnosi się do dyscypliny wyodrębnionej na wydziałach prawa spośród innych dyscyplin przede wszystkim dla celów dydaktycznych.

Istotnym zadaniem, jakie mamy zamiar realizować podczas tego wykładu, będzie przyswojenie sobie podstawowych pojąć i zasad dotyczących nauki i nauki o państwie i prawie, które maja zastosowanie we wszystkich dyscyplinach nauk.

2. Podstawowe pojęcia

I Pojęcie i klasyfikacja nauk.

Istnieją różne definicje nauki i klasyfikacje nauk. W sensie potocznym nauka utożsamiana jest z wiedzą. Wspólnym celem nauki i wiedzy jest bowiem poznawanie rzeczywistości. Nie można jednak tych pojęć utożsamiać w aspekcie naukowym. Wiedza o rzeczywistości może być czymś przypadkowym, nieuporządkowanym.

Natomiast nauka- jest to należycie uzasadniony zbiór wiadomości, zbiór zdań o rzeczywistości należycie uporządkowanych przy użyciu odpowiedniej metody, dotyczących określonej dziedziny poznania ludzkiego. O naukowym charakterze jakiejś wiedzy decyduje zatem to, czy jest uprawiana przy użyciu odpowiedniej metody.

Ze względu na to, jaka metoda ma zastosowanie w uprawianiu nauki, powszechnie dzieli się nauki na:
1) nauki empiryczne, jak: chemia, biologia, astronomia, socjologia, stosujące metodę indukcyjną;
2) nauki humanistyczne, stosujące metodę dedukcyjną, czyli wyjaśniające rzeczywistość przez zastosowanie pewnych, założeń (paradygmatów). Są to: nauki filozoficzne, nauki matematyczne. itd.

Nauki prawne w zasadzie należą do nauk humanistycznych, ale korzystają także z dorobku nauk empirycznych. Wśród nauk prawnych ze względu na metodę, przy której użyciu nauki są uprawiane, powszechnie wyróżnia się:
1) nauki teoretyczne, które mówią o tym, jak jest, względnie jak powinno być;
2) nauki praktyczne, które mówią o tym, jak działać, aby osiągnąć określony cel, jakim jest pożądany porządek w życiu społecznym;
3) nauki pomocnicze.
Do teoretycznych nauk prawnych należą:
1) teoria państwa i prawa, która zajmuje się państwem i prawem, jako zjawiskami społecznymi w ogólności, np. wyjaśnianiem tego, co to jest państwo lub co to jest prawo;
2) historia prawa, zajmuje się badaniem konkretnych państw i praw, jakie istniały i obowiązywały w przeszłości.

Naukami praktycznymi, wśród nauk prawnych są:

1) Dogmatyka prawa, której zadaniem jest wyjaśnianie znaczenia norm zawartych w obowiązujących przepisach prawnych, np. w postanowieniach konstytucji danego państwa. W dogmatyce prawa bardzo ważną sprawą jest umiejętność interpretacji norm prawnych przy użyciu odpowiednich dyrektyw interpretacyjnych. Dogmatyka prawa każdego państwa należy do najbardziej rozbudowanych dyscyplin prawniczych (prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo cywilne, prawo karne itp.);

Dogmatyka prawa posiada trzy zadania:
a) egzegeza, czyli wyjaśnienie przepisów prawnych przy użyciu dyrektyw interpretacyjnych w celu ustalenia znaczenia zwartych w nich norm,- jest to analizowanie przepisów prawnych i wysnuwanie odpowiednich wniosków;
b) systematyka, czyli logiczne porządkowanie norm prawnych; systematyka jest możliwa w obrębie danej instytucji (np. instytucja umowy prawnej, bądź w obrębie danej gałęzi prawa (np. prawa cywilnego, karnego itp);
c) synteza, czyli ustalanie zasad naczelnych dla danej instytucji prawnej (np. zasada wolności woli przy zawieraniu umów), gałęzi prawa lub całego systemu prawnego.
Dogmatyka występuje w dwóch postaciach, jako technika interpretacji przepisów prawnych i jako technika prawotwórstwa, czyli kodyfikacji.

2) Polityka prawa, której zadaniem jest prognozowanie tego, jakie prawo powinno być, jak powinno być skonstruowane, aby było efektywne, np. formułowanie postulatów: czy potrzebna jest kara śmierci; czy należy karać za „przerywanie ciąży”; czy należy wprowadzić nauczanie religii w szkołach publicznych. Polityka prawa jest to stosunkowo nowa dyscyplina prawnicza, której początki dali teoretycy prawa na pocz. XX wieku, m.in. polski teoretyk prawa Leon Petrażycki.

Do nauk pomocniczych dla nauk prawnych zalicza się: logikę (naukę prawidłowego myślenia), ekonomię, etykę prawniczą, psychologię prawa, socjologię prawa, kryminalistykę, kryminologię, medycynę prawniczą itp.

Przedmiotem naszego zainteresowania będą elementarne wiadomości o charakterze teoretycznym, ale wiadomości te mają służyć celom praktycznym. Wiadomości te mają bowiem stanowić pomoc przy dalszym poznawaniu nauki i nauki o państwie i prawie. Wiadomości te mają dostarczyć nam podstawowego aparatu myślowego; przyczynić się do przyswojenia sobie przez nas takich pojęć i zasad, które będą niezbędne do studiowania dyscyplin prawniczych o charakterze praktycznym.

II Czym jest metoda badawcza i ich rodzaje

Co to jest metoda? Najogólniej mówiąc, metoda- jest to sposób postępowania w celu poznania prawdy o rzeczywistości.

Począwszy od starożytności greckiej (zwłaszcza od Arystotelesa) wyróżnia się dwie podstawowe metody dochodzenia do poznania prawdy: metodę indukcyjną i metodę dedukcyjną.

Metoda indukcyjna- polega na wnioskowaniu w drodze dowodzenie wiodącego od szczegółów do ogółu. Na podstawie poznanej części egzemplarzy danego zbioru wnioskujemy o całości. Np. podczas sondaży przedwyborczych jakiś instytut badania opinii publicznej na podstawie odpowiedzi udzielonych przez dwustu potencjalnych wyborców wnioskuje o tym, który kandydat na prezydenta odniesie sukces albo która partia zdobędzie najwięcej miejsc w parlamencie w wyniku wyborów, w

których weźmie udział kilkadziesiąt milionów obywateli.

Metoda dedukcyjna- natomiast polega na poznawaniu prawdy w drodze wnioskowania wiodącego od ogółu do szczegółów, czyli na przechodzeniu od ogólnych przesłanek lub zasad do szczegółowych rozwiązań.

W konsekwencji istnieją różnice co do stopnia pewności ostatecznych wyników do jakich dochodzimy za pośrednictwem każdej z tych odmiennego typu metod. Przy pomocy metody indukcyjnej dochodzimy tylko do osiągnięcia wiedzy o stopniu prawdopodobieństwa co do wystąpienia jakiegoś zjawiska. Są to hipotezy naukowe, które w przyszłości można będzie obalić, np. prognoza co do tego, jaka będzie za kilka dni pogoda, nie zawsze się sprawdza, czyli że prognozowanie może być zawodne. Natomiast przy użyciu metody dedukcyjnej dochodzimy do zdań pewnych, chociaż o różnym stopniu oczywistości, np. z oczywistością matematyczną stwierdzamy, że dwa razy dwa zawsze jest cztery. Dlatego ze względu na różny stopień pewności wyników, do jakich dochodzimy, mówimy, że metoda dedukcyjna jest niezawodna, zaś metoda indukcyjna zawodna; czyli nie że jest niezawodna.

Metody badawcze- jest to zespół konkretnych czynności za pomocą, których stosujemy metody badawcze tj. obserwacja ,wywiad , rozmowa , techniki kwestionariuszowe , testy inteligencji i zdolności .
Obserwowanie innych ludzi i rozmawianie z nimi było i jest źródłem informacji na temat ich właściwości psychicznych , aktualnych stanów emocjonalnych , dążeń , intencji itd. Obserwacja i rozmowa z innymi jest ważnym regulatorem życia społecznego . Jest podstawowym sposobem poznawania ludzi.

A. OBSERWACJE PSYCHOLOGICZNE- Polega ona na świadomym, planowym i celowym spostrzeganiu zjawisk i zdarzeń. Ponadto rejestrowanie zjawisk i czynności psychicznych. Może ona być stosowana jako samodzielna dziedzina, lub oparta o inne metody, np. obserwacja testowa. Obserwacja powinna być rejestracją obiektywnych faktów. Badacz (psycholog) może rejestrować dane zachowania, a wyniki badania może porównywać z innymi badanymi osobami.

1. Cechy prawidłowej obserwacji:

a) celowość - musimy wiedzieć dlaczego obserwujemy dana jednostkę.

b) systematyczność i planowość

c) selektywność - np. oddzielanie tego co wypada od tego co nie wypada.

d) obiektywność testu psychologicznego - polega ona na tym, że wyniki uzyskiwane w badaniu są niezależne od osoby badającej- eksperymentatora.

2. Kategorie obserwacji:

a) fotograficzna (dokładna)

b) dziennik obserwacji

c) próbki czasowe i próbki zdarzeń (np. co pół godziny)

B. EKSPERYMENT - metoda badania polegająca na wywołaniu badanego zjawiska (np. uczenie się, agresja, emocje) lub tworzeniu i regulowaniu warunków, w których badane zjawisko może wystąpić.

1. Najbardziej znana cechą eksperymentu -dzięki pełnej kontroli zmiennych metoda ta jest najbardziej obiektywna.

2. Zmienne -są to bardzo precyzyjnie dobierane warunki badania. Wyróżniamy zmienność zależną i niezależną.

3. Eksperyment laboratoryjny - jest to badanie czasu reakcji, kojarzenia oraz obrony percepcyjnej, czyli niespostrzegania bodźców sublimacyjnych o charakterze tabu (nie odbieranie bodźców, gdyż stanowią one pewne tabu).

4. Dlaczego eksperymenty były krytykowane:

a) Opierają się one w dużej mierze o sytuacje sztuczne. Zaczęto zastanawiać się, czy należy sytuacje sztuczne przenosić na życie realne.

5. Ponieważ eksperymenty nie były do końca wiarygodne wprowadzono, tzw. Eksperyment naturalny. Polega on na nieznacznej zmianie warunków, a czasem nawet wywołaniu zjawisk, ale w zasadzie w naturalnej sytuacji (np. warunki pracy, szkoła, itp.)Najsłynniejszym eksperymentem naturalnym jest Eksperyment Zimbardo (studenci w rolach więźniów i strażników).

6. Każdy eksperyment może być przeprowadzony wielokrotnie, dlatego jest metoda dość często stosowana

C. TESTY PSYCHOLOGICZNE - Najbardziej znana i najbardziej specyficzna metoda badań psychologicznych są to wystandaryzowane zadania lub zbiór zadań służących do pomiaru cech indywidualnych człowieka. Przedmiotem badań testowych mogą być wiadomości, zdolności, cechy temperamentalne, a zwłaszcza cechy osobowościowe badanego.

Testami nazywamy tylko te próby, które są wystandaryzowane i obiektywne, a ich wynik można ująć

liczbowo. Wyróżniamy dwa rodzaje testów:

1. Psychometryczne - są to testy w ścisłym tego słowa znaczeniu

2. Testy projekcyjne - nie są testami w ścisłym tego słowa znaczeniu. Są to takie zadania, w których wykorzystuje się metody projekcji, czyli stawianie zadań o niskim stopniu strukturalizacji, zadań wieloznacznych- tak aby osiągnąć rzutowanie na sytuacji badania cech podmiotowych (czyli wewnętrznego świata jednostki). Im bardziej jest wieloznaczne zarówno badanie, jak i sytuacji badania, tym większe prawdopodobieństwo rzutowania, czyli projektowania tzw. głębokich cech osobowości. Przykłady testów projekcyjnych:

a) Test Rorschacha - najbardziej znany test, nazywany również testem plam atramentowych(10 plansz z barwami chromatycznymi)

b) Test Apercepcji Tematycznychc) Test Zdań Niedokończonych, np. „Najbardziej nie lubił gdy...”, „Najbardziej lubił gdy...”. (jest to projektowanie własnych myśli)

d) Test Rysunku Postaci Ludzkiej

3. Standaryzacja -polega na ustaleniu norm, które pozwalają na porównywanie wyników uzyskanych w teście przez różnych ludzi. Prawidłowy rozkład wyników można zaobserwować za pomocą „krzywej rozkładu normalnego”, zwanej „Krzywą Gaussa”a)

Jak przeprowadzamy badanie:

- należy przebadać dużą grupę ludzi z różnych grup wiekowych oraz różnych grup środowiskowych

- odrzucamy pytania, które są niezrozumiałe dla żadnej z badanych grup (np. Kiedy zapytamy się Polaka jak nazywa się prezydent USA, bardzo duży procent badanych osób udzieli poprawnej odpowiedzi. Jednakże gdy zapytamy Amerykanina, kto jest prezydentem Polski, odpowiedz będzie znała znikoma liczba osób. Mogą oni natomiast wiedzieć jakiej narodowości był M. Kopernik, czy jakiej był papież Jan Paweł II.)

III Paradygmant

Paradygmat jest zdefiniowany jako wzorzec lub najogólniejszy model lub jako wzorcowy przykład. Termin ten jest używany w wielu naukach w powyższym sensie ale dotyczy tylko ich podstawowych założeń.

Paradygmat - to zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki. Teorii i pojęć tworzących paradygmat raczej się nie kwestionuje, przynajmniej do czasu kiedy paradygmat jest twórczy poznawczo - tzn. za jego pomocą można tworzyć teorie szczegółowe zgodne z danymi doświadczalnymi (historycznymi), którymi zajmuje się dana nauka.

Najogólniejszym paradygmatem jest paradygmat metody naukowej, jest to kryterium uznania jakiejś działalności za naukową.

Paradygmat od tzw. dogmatu (jest to twierdzenie w jakiejś religii lub szkole filozoficznej przyjęte bezwarunkowo - bez dowodu i nie podlegające dyskusji) odróżnia kilka zasadniczych cech:

• nie jest on dany raz na zawsze - lecz jest przyjęty na zasadzie konsensusu większości badaczy;

• może okresowo ulec zasadniczym przemianom prowadzącym do głębokich zmian w nauce zwanych rewolucją naukową;

• podważa sens absolutnej słuszności.

Dobry paradygmat posiada kilka cech, i m. in. musi:

• być spójny logicznie i pojęciowo;

• być jak najprostszy i zawierać tylko te pojęcia i teorie, które są dla danej nauki rzeczywiście niezbędne;

• dawać możliwość tworzenia teorii szczegółowych zgodnych ze znanymi faktami.

IV Pseudonauka

Pseudonauka posługuje się językiem naukowym, jednak uzasadniane nim teorie i twierdzenia naukowe nie znajdują potwierdzenia w badaniach naukowych lub pozostają we wzajemnej sprzeczności. W skrajnej sytuacji stoją nawet w sprzeczności z teoriami sprawdzonymi naukowo.

Możliwość oddzielenia wiedzy naukowej od pseudonaukowej na bazie zasad metody naukowej jest sama w sobie sprawą kontrowersyjną, dyskutowaną ciągle przez filozofię nauki. Ze względu na to, że termin "pseudonauka" ma silnie negatywny wydźwięk, osoby, które są oceniane w ten sposób niemal zawsze odrzucają klasyfikację oraz zasady, według których jest ona prowadzona.

Z pseudonauką często mylona jest sztuka. Stosowane metod weryfikacji ścisłej (matematycznej lub statystycznej) będące metodami nauk ścisłych konflikty, których podłożem jest ocena tych dziedzin przez pryzmat obcej im metodologii lub próba narzucania im poglądów bazujących na filozofii scjentyzmu.

Oprócz pseudonauki wyróżnia się:

• paranaukę - tj. naukę, która nie została dotąd zaakceptowana przez środowisko naukowe, ze względu na brak przeprowadzonych rzetelnych badań dowodzących istnienia postulowanych zjawisk.

• protonaukę - czyli nowe dziedziny nauki, których wyniki nie są jeszcze powszechnie akceptowane z powodu braku wystarczających dowodów eksperymentalnych, ale których dotychczasowe wyniki badań oparte są o znaną lub tworzoną i spójną metodykę naukową.

• Standaryzacja -polega na ustaleniu norm, które pozwalają na porównywanie wyników uzyskanych w teście przez różnych ludzi.

Protonauki i paranauki - w odróżnieniu od pseudonauk - można w uznać hipotezy lub zbiory teorii, których jak dotąd nie udało się udowodnić ale które rokują szanse na udowodnienie.

Przykłady pseudonauki które wyodrębniają naukowcy:

• akupresura

• akupunktura

• alchemia

• aromaterapia

• astrologia

• bioenergoterapia

• biorytmy

• homeopatia

• medycyna alternatywna

• numerologia

• pamięć wody

• parapsychologia

• perpetum mobile (wieczny ruch, darmowa energia)

• prekognicja

• pseudoarcheologia

• psychokineza

• radiestezja

• telepatia

• ufologia

• zjawiska paranormalne

3. Pojęcie państwa. Spór o istotę państwa

Termin państwo w nadanym mu obecnie znaczeniu pojawił się o wiele później niż organizacja, którą oznacza. Swe państwa - miasta starożytni Grecy nazywali polis , a Rzymianie civitas lub respublica.

Gdy Rzym z państwa - miasta przeobraził się w państwo o rozległym terytorium i kiedy państwo to w wyniku przeobrażeń ustrojowych przekształciło się z republiki w cesarstwo , zaczęto je nazywać imperium.

W wiekach średnich państwo oznaczano przeważnie terminem Regnum. Odnoszono go do państw rządzonych przez monarchę lub księcia. Państwa - miasta oznaczano nadal terminem civitas. Pojawiło się również nowe określenie państwa - terra, czyli ziemia, podkreślając doniosłą rolę władania ziemią jako czynnika decydującego o posiadaniu władzy politycznej.

Każdy z wyżej wymienionych terminów odnosił się do jednej określonej formy państwa , uwypuklał jedną , szczególnie ważną w tym czasie jego cechę. Nie nadawał się natomiast do oznaczenia wszelkiego tworu państwowego.

Dopiero w XVI wieku Machiavelli używając terminu „stato”. Włoskie „stato” pochodzi z łacińskiego terminu „status” i oznacza tyle, co ustrój, porządek publiczny. Wyraz „stato” przeniknął do innych języków i na tej podstawie powstało angielskie słowo State , niemiecki Staat czy hiszpańskie Estado.

W Polsce terminu państwo w znaczeniu dzisiejszym zaczęto używać dopiero od przełomu XVIII i XIX w. Do tego okresu państwo polskie określano przy pomocy takich terminów jak : Republika , rzeczpospolita , królestwo , korona , policja. W XVIII wieku używano terminu łacińskiego stsatus , spolszczonego stopniowo na „stan”.Stąd się wzięły używane dziś terminy jak : Racja stanu , sekretarz stanu , zamach stanu , przestępstwa stanu itp.

Polski termin państwo ma pochodzenie rodzime. Polacy podobnie jak Rosjanie (gosudarstwo), Serbowie (drżawe) i inni Slowianie z wyjątkiem Czechów, nie przyjęli włoskiego terminu la stato.

Czym jest państwo? Od tysiącleci filozofowie i prawoznawcy próbują dać odpowiedź na to pytanie. Niektórzy autorzy utożsamiają państwo z krajem (kraj to określony wycinek kuli ziemskiej ze wszystkim, co się na nim dzieje), państwo ze społeczeństwem (społeczeństwo to ogół ludzi zamieszkujących dany kraj) , państwo z narodem , a nawet państwo z prawem.

Spośród wielu koncepcji definiowania państwa szczególne znaczenie zyskała definicja trzech elementów Jellinka, uznana za najwłaściwszą i najbardziej użyteczną, zgodnie, z którą państwo to trwały związek ludzi stale zamieszkujących określone terytorium, podlegających władzy zwierzchniej.

I Definicje.

We współczesnym języku polskim trudno jest zdefiniować znaczenie słowa „państwo” gdyż ma wiele różnorodnych znaczeń, także historycznych. Z tego względu wyróżniono pięć typów definicji państwa:

- Definicje funkcjonalne opisują państwo poprzez funkcje , jakie musi ono spełniać w danym układzie społecznym. Współcześnie zwraca się uwagę a władcze funkcje państwa. Jako przykład może posłużyć definicja zaprezentowana przez J.R.Pennocka i D.G. Smitha zgodnie z którą państwo to „Społeczna organizacja mająca rozstrzygająca władzę nad wszystkimi osobami zamieszkującymi określone terytorium i mającą za swój główny cel rozwiązywanie wspólnych problemów i zabezpieczenie wspólnych dóbr , a przede wszystkim utrzymanie porządku”.

- Definicje elementarne bazują na teorii trzech elementów Georga Jedlinka , który w swojej definicji uwzględnił trzy elementy : ludność , terytorium i zwierzchnia władza.

- Definicje psychologiczne ujmują państwo w kategoriach przeżyć emocjonalnych. Reprezentantem tej psychologicznej teorii państwa i prawa jest Leon Petrażycki , który określał państwo jako „ Zbiór wyobrażeń dotyczących władczych stosunków międzyludzkich”. Stosunki takie zachodzą na płaszczyźnie kontaktów między rządzącymi a rządzonymi. Prawem rządzącego było wydawanie decyzji i wymaganie realizowania ich , natomiast rządzony ma obowiązek wykonywać te decyzje pod groźbą użycia przymusu państwowego.

- Definicje socjologiczne określają państwo jako społeczność polityczną , jako pewną wspólnotę charakteryzującą się szczególnymi cechami. Według W.wesołowskiego państwo to „Zespół ludzi występujących jako członkowie lub funkcjonariusze określonych instytucji i posiadające z tej racji określone prerogatywy”. Już Arystoteles pisał , że „Państwo to nie przypadkowa zbieranina ludzi , ale wspólnota zdolna do samowystarczalności”.

- Definicje klasowe stanowią odmianę definicji socjologicznych . Zgodnie z tą definicją społeczeństwo ma strukturę klasową i to struktura determinuje sposób sprawowania władzy , a także zakres uczestnictwa obywateli w rządzeniu. Karol Marks opisywał państwo jako instrument klasowego panowania z uwagi na dominacje klas posiadających.

II. Funkcje państwa

Funkcje państwa wynikają z celów, jakie się przed nim stawia. Wyróżnia się różne sposoby klasyfikacji funkcji państwa, będące wynikiem zastosowania różnych kryteriów.
Kryterium terytorialnego zasięgu oddziaływania państwa dzieli jego funkcje na wewnętrzne i zewnętrzne. Wewnętrzne regulują stosunki wewnątrz państwa a zewnętrzne obejmują wszelkie działania w zakresie politycznym , gospodarczym i kulturalnym z innymi państwami.
Kryterium przedmiotowe wyróżnia funkcje:
-ochronną- państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji
-kulturalno-oświatowa - państwo jest zobowiązane zorganizować system edukacji i instytucji kulturalnych, szerzących rozwój intelektualny obywateli
-socjalna - państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia
-gospodarczo-organizacyjna (ekonomiczna)- państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju
Kryterium systemowe rozpatruje interakcje między systemem politycznym a jego otoczeniem wewnętrznym (ekonomicznym, społecznym i kulturowym)i zewnętrznym (międzynarodowym).
-funkcja adaptacyjna-przystosowywanie państwa do warunków stwarzanych przez otoczenie-ekonomie, politykę, naukę czy kulturę.
- funkcja regulacyjna- obejmuje działania ukierunkowane na kształtowanie w otoczeniu określonych pożądanych przez państwo stanów społecznych, np. ustanawianie barier celnych
- funkcja innowacyjna- obejmuje działania wywołujące takie zmiany w otoczeniu , które nie

zaistniałyby bez aktywności państwa, np. zmiany z wprowadzeniem gospodarki wolnorynkowej.

4.Geneza państwa

Spośród ogółu koncepcji, próbujących wyjaśnić genezę państwa, szczególnie doniosłą rolę odgrywają: koncepcja teistyczna , koncepcja umowy społecznej , koncepcja przemocy i podboju , koncepcja historyczna.

Koncepcje teistyczne były i są głoszone w wielorakich wariantach. Wspólną ich cechą jest to , że zakładają pochodzenie państwa , władzy państwowej od sił nadprzyrodzonych , od bóstwa.

Doktryny starożytnego Wschodu głosiły boskość władzy mającą swe źródło bądź w tym , że władca otrzymuje władzę od bóstwa , bądź w tym , że sam jest bogiem. Dlatego zwykli ludzie winni mu są posłuszeństwo bez granic. Idea, że państwo jest tworem istot nadprzyrodzonych , ·3że jest narzędziem w rękach tych istot , służyła w pierwszym rzędzie uzasadnieniu zróżnicowania społecznego , wykazaniu bezprawności i bezskuteczności wszelkich prób oporu wobec władzy.

W początkach naszej ery koncepcję teistyczną przyjęło chrześcijaństwo i rozwija ją do dzisiaj. A.Augustyn , doktor kościoła głosił , że od boga pochodzi każda władza państwowa. Precyzując tę ideę , Tomasz z Akwinu twierdził , że od boga pochodzi sama zasada władzy , natomiast każde konkretne państwo jest dziełem ludzi , co oznaczało , że skoro władza państwowa pochodzi od boga tylko pośrednio , to nie każde państwo musi być państwem dobrym. Mogą być złe państwa, z którymi należy walczyć.

Koncepcje umowy społecznej przyjmują , że u podstaw genezy państwa leży szczególnego rodzaju umowa , która miała zostać zawarta między członkami społeczeństwa , a następnie między społeczeństwem i władzą. W zalążkowej postaci koncepcje te pojawiły się już w doktrynie sofistów (Sofiści - nauczyciele przygotowujący uczniów do życia publicznego poprzez nauczanie dialektyki , retoryki , polityki , filozofii , etyki) , działających w starożytnej Grecji. Odrzucając pogląd o boskim pochodzeniu władzy , odegrały istotną rolę w procesie laicyzacji poglądów na państwo i prawo.

Koncepcje umowy społecznej łączyły się z antyfeudalną koncepcją prawa natury , tj. prawa istniejącego niezależnie od państwa. Prawo to powinno być szanowane przez każde państwo. Koncepcje umowy społecznej i prawa natury były traktowane jako uzasadnienie dla różnorakich , przeważnie antyfeudalnych , postulatów polityczno ustrojowych. Choć fałszywe, odegrały rolę postępową. Negowały tezę o boskim pochodzeniu władzy państwowej , były częścią ideologii kształtującej państwo burżuazyjne.

Warto podkreślić, że twierdzenie , iż państwo ma swoje źródło w umowie społecznej , jest bliższe prawdy , niż twierdzenie , że władza państwowa pochodzi od sił nadprzyrodzonych . Stwierdza bowiem, że społeczeństwo powołało państwo do życia , co jest niewątpliwie prawdą.

Koncepcje przemocy i podboju głoszą, że państwo jest owocem podboju. Jednym z najbardziej znanych głosicieli tych koncepcji był Ludwik Gumplowicz (polski socjolog, profesor uniwersytetu w Gratzu), który twierdził, że pierwotnie ludzie żyli w niezorganizowanych hordach (nazwa używana od XVI w. Oznaczająca wczesną formę organizacji ludów pierwotnych , lokalnych grup zbieracko łowieckich opartych na ustroju rodowym charakteryzującą się brakiem podziału na grupy społeczne). Hordy te jednolite co do pochodzenia etnicznego , walczyły między sobą o łupy , powodowane chęcią trwałego podporządkowania sobie zwyciężonych.
Państwo powstało jako organizacja zwycięzców nad pokonanymi i trwale sobie podporządkowanymi hordami.

Zwyciężcy stanowili mniejszość , która podporządkowała sobie pokonaną większość. Podział na rządzących i rządzonych opiera się na odmienności pochodzenia. Trwałość tej dwudzielnej struktury determinuje dalsze podboje, gwarantując zarazem egzystencje państwa. Koncepcję przemocy i podboju zostały odrzucone przez współczesną historiografię, jako nie odpowiadające rzeczywistości. Opierając się na koncepcji przemocy i podboju , niektórzy historycy niemieccy głosili , że państwa słowiańskie powstały w wyniku podboju przez plemiona germańskie , że rządzący w tych państwach wywodzą się z wyższej „rasy”.

Historyczna koncepcja powstania państwa została sformułowana przez Morgana , amerykańskiego etnologa i rozwinięta przez Engelsa niemieckiego myśliciela , współtwórcę socjalizmu naukowego.

Państwo jak wszystko na tym świecie ma charakter historyczny. Pojawiło się w pewnym okresie rozwoju ludzkości. W miarę tego rozwoju ulega przemianą. Jest tych przemian współtwórcą.

Ciągle jeszcze ograniczona jest wiedza o tym jak żyli ludzie przed setkami tysięcy lat, jaka była ich organizacja. Jest tylko pewne, że zawsze żyli w pewnych skupiskach. Natomiast historia i archeologia z duża dozą pewności ustaliły, że we wszystkich społeczeństwach, gdzie wykształciło się państwo, wyrasta ono z ustroju rodowo - plemiennego. Powstaje gdyż rozwój społeczeństwa przerasta ramy i możliwości dawnego ustroju, przestaje odpowiadać nowym potrzebą. Wykształca i rozwija się własność prywatna. Następuje majątkowe zróżnicowanie wewnątrz rodów i plemion , wytwarzają się stopniowo klasy społeczne , pojawiają się nowe podziały pracy. Zarysowuje się podział na miasto i wieś. Wyodrębnia się elita władzy , formuje stała organizacja wojskowa. Wprowadza się daniny i podatki niezbędne dla utrzymania powstającego aparatu państwowego.

Powstanie państwa jest wynikiem szeregu przeobrażeń , które trwały długo , niekiedy setki , a nawet tysiące lat. Polegały one m.in. na przekształceniu się organizacji rodowo plemiennej , opartej na więzach krwi , w organizację terytorialną , co było nieodzowne w związku z przemieszaniem się na pewnych obszarach ludności należącej do różnych ludów. Przeobrażenia te polegały na stopniowym wyodrębnianiu się organów państwowych od reszty społeczeństwa , ukształtowaniu się odrębnego aparatu zbrojnego , a także na stworzeniu systemu świadczeń ludności na rzecz państwa.

III. Rewolucja i ewolucja w dziejach państwa.

Proces społeczny , w toku którego i w którego wyniku następuje przejście od jednego typu państwa do drugiego , bardziej postępowego , nazywa się rewolucją społeczną.

Termin rewolucja ma wiele odmiennych znaczeń. Niekiedy rewolucją nazywa się zbrojne zdobycie władzy. Terminem tym często określa się ważną zmianę nie tylko w życiu społecznym,ale i w technice, nauce, sztuce, w sposobie zachowania , jeżeli tylko dane zmiany mają istotne znaczenie i następują nagle.

W rewolucji pojmowanej jako proces przechodzenia od jednego typu państwa do drugiego odróżnia się stronę polityczną i stronę społeczno - gospodarczą. Niekiedy proces społeczno - gospodarczy poprzedza proces polityczny wtedy mówi się, że rewolucja polityczna dopełniła rewolucję społeczno gospodarczą.

Ale bywa i odwrotnie, proces polityczny poprzedza społeczno - gospodarczy. Zdobycie władzy umożliwia przeprowadzenie zmian w strukturze klasowej społeczeństwa i w stosunkach własności środków produkcji. Proces rewolucyjny może przybierać różne formy. Generalnie odróżnia się rewolucję dokonaną w sposób zbrojny i rewolucję , która odbywa się drogą pokojową bez wojny domowej. Rewolucja nie może dokonywać się w dowolnym momencie. Ma ona szansę powodzenia , gdy występuje sytuacja rewolucyjna ( czynnik obiektywny) i gdy istnieje zorganizowana siła społeczna , dysponująca odpowiednią ideologią i programem , która jest w stanie pokierować procesem rewolucyjnym (czynnik subiektywny). Pokojowy , albo niepokojony przebieg procesu rewolucyjnego czy kontrrewolucyjnego zależy od obu stron konfliktu.

W dziejach państwa państwa rewolucje występują rzadko. Natomiast państwo pod wieloma względami zmienia się często: zmiany te nie maja wprawdzie tak fundamentalnego znaczenia jak te , które następują w wyniku rewolucji , są jednak ważne , choć bywają bardziej lub mniej doniosłe. Nierewolucyjne zmiany państwa najczęściej mają postać reformy, zamachu stanu , puczu , powstania zbrojnego , buntu.

4. Wnioski końcowe

5. Literatura:

Martin Gardner "Pseudonauka i pseudouczeni" 1966, PWN, Warszawa (ze względów cenzuralnych pominięto rozdział o Łysence)

Andrzej Kajetan Wróblewski (IFD UW, PAN) "Prawda i mity w fizyce" 1982, Wszechnica PWN, Wrocław

Prof. dr hab. Adam ŁOPATKA ,,Skrypt Wyższej Szkoły Ekonomicznej”

1

---