63. Wyniki przeobrażeń ( najważniejsze wielkości , mierniki i wskaźniki ) , które charakteryzują gospodarkę i dokonujące się w niej zmiany ?

Wzkaźniki Ekonomiczne

dla przedsiębiorstw
symbol	nazwa angielska	nazwa polska
sposób liczenia, interpretacja
COGS	Cost of Goods Sold	koszt wyrobów sprzedanych
EBIT	Earnings Before deducting Interest and Taxes	dochód przed odliczeniem odsetek i podatków (zysk operacyjny)
NPV	Net Present Value	wartość bieżąca netto, wartość zaktualizowana netto
wskaźniki rentowności
ROS	Return On Sales	rentowność sprzedaży brutto
NPM	Net Profit Margin	rentowność sprzedaży netto
ROA	Return On Assets	rentowność majątku
"zysk netto" do "aktywa ogółem"
ROI	Return On Investment	rentowność inwestycji
		operacyjny wskaźnik ROA
"EBIT" do "aktywa ogółem"
ROCE	Return on Capital Employed	rentowność zaangażowanego kapitału
RONA	Return On Net Assets	rentowność aktywów netto
ROE	Return On Equity	rentowność kapitału własnego
"zysk netto" do "kapitał własny"
IRR	Internal Rate of Return	wewnętrzna stopa zwrotu, rentowność wewnętrzna
wskaźniki płynności finansowej
CR	Current Ratio	wskaźnik ogólnej płynności, bieżący
"aktywa bieżące" do "zobowiązania bieżące"
QR	Quick Ratio Acid-Test Ratio	wskaźnik płynności "szybki"
wskaźniki efektywności
	inventory turnover	wskaźnik rotacji zapasów
ACP	Average Collection Period	wskaźnik spływu należności
"należności" do "średnia sprzedaż dzienna"
		efektywność środków trwałych
"sprzedaż" do "środki trwałe netto"
TAT	Total Asset Turnover	efektywność aktywów
"sprzedaż" do "aktywa ogółem"
FAT		efektywność aktywów trwałych
"sprzedaż" do "średnie zapasy ogółem"
wskaźniki rynkowe
EPS	Earning Per Share	zysk na akcję
"dochód netto po opodatkowaniu" do "ilość akcji w obiegu"
PD; P/E ratio; PDR	Price Dividend Ratio	wskaźnik ceny do dywidendy
PE; P/E; PER	Price Earnings Ratio	wskaźnik ceny do zysku
"cena rynkowa akcji" do "zysk na akcję" (EPS)
PEG	Price Earning Growth factor	wskaźnik wzrostowy ceny do zysku
SGR	Sustainable Growth Rate	trwała stopa wzrostu
BPS		wartość księgowa akcji
"kapitał własny" do "ilość akcji"
	market to book ratio	wskaźnik wartości
"wartość rynkowa" do "wartość księgowa" (akcji)
	retention ratio	wskaźnik zatrzymania zysków
udział zysków niepodzielonych w całkowitym zysku po opodatkowaniu
	yield	wskaźnik dochodowości akcji
stosunek "dywidendy" do "ceny rynkowej akcji"
wskaźniki zarządzania długiem
ETA		wskaźnik sfinansowania majątku kapitałem własnym
"kapitał własny" i "rezerwy" do "aktywa ogółem"
DR	Debt Ratio	wskaźnik zadłużenia
"dług ogółem" do "aktywa ogółem"
TIE	Times Interest Earned	zdolność spłaty odsetek
"EBIT" do "odsetki"
	debt to equity ratio	wskaźnik długu do kapitału
"dług" do "kapitał własny"
	debt to total funding ratio	wskaźnik długu do ogółu środków finansowych
"dług" do sumy "dług" i "kapitał własny"
dla gospodarki
symbol	nazwa angielska	nazwa polska
sposób liczenia, interpretacja
	Unemployment Rate	stopa bezrobocia
PKB	Gross Domestic Product (GDP)	produkt krajowy brutto
PNB	Gross National Product (GNP)	produkt narodowy brutto
	debt service ratio	wskaźnik obsługi długu zagranicznego
"wartość eksportu za gotówkę" do "kwoty rocznej spłaty długu"
CPI	Consumer Price Index	indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, miara inflacji
PPI		wskaźnik cen produkcji sprzedanej przemysłu
deflator		deflator
BERD	Business Expenditures on R&D
GERD	Gross Domestic Expenditure on R&D	krajowe wydatki na B+R ogółem

PODSTAWOWE MIERNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO

Wzrost gospodarczy określa wymierne skutki procesu powiększania zdolności wytwórczych kraju w danym okresie.
Mierniki wzrostu gospodarczego:
• produkt krajowy brutto(PKB): całkowita wartość dóbr i usług wytworzonych przez społeczeństwo w ciągu danego roku na terenie danego kraju(kiedy rośnie PKB społeczeństwo staje się bogatsze),
• produkt narodowy brutto(PNB): całkowita wartość wyrobów i usług wytworzonych przez obywateli danego kraju w ciągu jednego roku, PNB uwzględnia również dochody krajowych firm uzyskane za granicą, nie uwzględnia dochodów obcych firm działających w kraju,
• dochód narodowy(DN): stanowi nowo wytworzoną wartość produktu krajowego w ciągu roku przez wszystkie podmioty gospodarki narodowej, skorygowaną o saldo rozliczeń z zagranicą,
• wielkość produktu PKB przypadająca na jednego mieszkańca.

Mierniki:	Kraje wysoko rozwinięte:	Kraje średnio rozwinięte:	Kraje nisko rozwinięte:
Ekonomiczne:	(PKB > 10000 $ na rok na osobę) Na taką wysokość PKB per capita wpływa zastosowanie nowoczesnych technologii w produkcji, co pozwala na obniżenie kosztów        i większy dochód. Dodatkowo nowoczesne gałęzie przemysłu podnoszą tą wartość. Również decydującą rolę w strukturze zatrudnienia pełnią usługi, które umożliwiają większe zarobki USA 33 836 $ / rok / os. Japonia 22 590 $ / rok / os.	(30000 - 10000 $ na rok na osobę) Poziom PKB jest znacznie mniejszy niż w krajach wysoko rozwiniętych. Jest to głównie spowodowane różnicami w strukturze zatrudnienia, zwłaszcza znacznie mniejszym udziale usług. Specyficzną kategorię stanowią kraje naftowe - ich niższy poziom PKB wynika        z niedemokratycznego ustroju, nierównomiernym podziale dochodów oraz nierozwiniętych innych gałęzi przemysłu. Czechy 12 220 $ / rok / os. Polska 8 250 $ / rok / os	(PKB < 30000 $ na rok na osobę) Niski poziom miernika wynika głównie ze struktury zatrudnienia skupiającej się na rolnictwie. W produkcji brakuje nowoczesnych technologii, co również wyklucza nowoczesne gałęzie przemysłu.
PKB per capita:
PKB wg parytetu siły nabywczej walut na 1 mieszkańca w tys. USD	(powyżej 20) Belgia 22,9 Dania 23,2 USA 29,2	(4-20) Polska 6,7 Argentyna 9,8 Rosja 4,2	(poniżej 4) Indie 1,6
		Najwyższy wskaźnik PKB jest w krajach wysoko rozwiniętych o sporych, dochodach, wysokich obrotach w handlu zagranicznym i dobrze wykształconej ludności która produkuje dużą ilość dóbr materialnych. Kraje ubogie, o niskich dochodach mają najniższy wskaźnik PKB.
	Dochód narodowy:	(Powyżej 10.000 USD) Japonia - 37.800 USD Szwajcaria - 44.000 USD	(10.000 - 800 USD) Polska - 3.500 USD Węgry - 4.400 USD	(Poniżej 800 USD) Kenia 330 USD Indie 390 USD
		Wskaźnik ten pokazuje jakimi środkami finansowymi mogą dysponować mieszkańcy, jednak może on nie odzwierciedlać rzeczywistego poziomu życia, gdyż miejscowa waluta przeliczana jest na dolary.
Majątek narodowy:	W krajach wysokorozwiniętych główna rolę odgrywają surowce mineralne             i zasoby naturalne. Do krajów posiadających największy majątek zaliczamy: Austrię, Kanadę i Luksemburg.	W krajach słabiej rozwiniętych większą część majątku narodowego stanowią zasoby ludzkie.
Gospodarcze:	USA 64 km Włochy 100 km	Polska 79,9 km Węgry 31 km	Nepal 7 km
Drogi na 100 km2:
		Wskaźnik ten jest najwyższym w krajach wysoko i średnio rozwiniętych, z kolei w tych grupach jest on najwyższy w państwach o najmniejszej powierzchni. Liczy się każda osoba zdolna do pracy, czyli duża liczba zaludnienia i osoby wykształcone, które są potrzebne do budowy dróg
Autostrady na 100 km2:	Sprawna sieć komunikacyjna jest niezbędna ze względu na dużą ilość samochodów   w kraju oraz rozwiniętą turystykę. Holandia 334 km / 100 km2 Japonia 230 km / 100 km2	Nie istnieje tak duże zapotrzebowanie na autostrady jak w krajach wysoko rozwiniętych, głównie ze względu na ich mniejsze rozmiary. Brakuje również funduszy na nowe drogi. Węgry 88,5 km / 100 km2 Ukraina 28,2 km / 100 km2	Kraje te nie posiadają autostrad.
Linie kolejowe na 100 km2:	Francje 6 km Holandia 6,8 km USA 6,3 km	Czechy 9,4 km Polska 6,8 km	Etiopia 0,7 km Indie 0,2 km
		Najdłuższą sieć linii kolejowych mają państwa Europy Zachodniej i Japonia. Mniejszą państwa o dużej powierzchni (np.: Kanada czy USA). W krajach średnio rozwiniętych kolej łączy głównie obszary wydobywcze z portami + rożnego rodzaju obszarami zajmującymi się przetwórstwem surowców wydobywczych.
Produkcja energii elektrycznej na 1 mieszkańca:	W państwach, w których produkcja przemysłowa jest wysoka zużywa się dużo energii, tym samym dużo się jej produkuje np.: USA 12.712 Francja 8483 Japonia 7907 Poza tym kraje leżące      w strefach klimatycznych, gdzie dzień jest krótki zużywają dużo energii na oświetlenie np.: Norwegia - 28.242 Kanada - 18.140 Na ilość produkowanej energii wpływa również powierzchnia danego kraju np.: USA, Kanada.	W państwach gdzie produkcja przemysłowa stoi na średnim poziomie, kraje przeważnie nie są zbyt duże zużywa się średnie ilości energii i tyle samo się jej produkuje np.: Polska 3.603 Czechy 5.886	W krajach tych nie używa się energii do celów przemysłowych. Najczęściej leżą one        w strefie międzyzwrotnikowej gdzie dzień jest długi, dzięki czemu nie zużywają energii na oświetlenie. W niektórych rejonach Afryki pojęcie energii elektrycznej jest nieznane.
Eksport:	Państwa z tej kategorii mają największy udział   w wymianie usług. Eksportują głównie maszyny, urządzenia, sprzęt transportowy. Są to więc produkty wysoce przetworzone, co wymaga nowoczesnej technologii. Struktura eksportu tych państw podobna jest do importu krajów słabo rozwiniętych.	Kraje średnio rozwinięte, a zwłaszcza azjatyckie "tygrysy" eksportują głównie statki, samochody oraz artykuły elektroniczne oraz produkty przemysłu lekkiego, zwłaszcza do Ameryki  Pn. i Europy.	Eksportowane są paliwa    i surowce mineralne oraz owoce. Są to więc produkty nieprzetworzone, proces taki wymaga bowiem technologii, wyszkolonej kadry pracowniczej i dużych nakładów pieniężnych, których tutaj brak. Struktura eksportu tych państw jest podobna do importu państw wysoko rozwiniętych.
Import:	Kraje te posiadają gospodarkę, która jest rozwinięta we wszystkich kierunkach dzięki czemu importują niewiele. Najwięcej sprowadzanych jest jednak maszyn oraz surowców niedostępnych w danych krajach. Struktura importu tych państw podobna jest do eksportu krajów słabo rozwiniętych.	Kraje te importują głównie maszyny oraz produkty przetworzone, co oznacza, że nie są one produkowane w tych państwach.	Import jest dość duży. Sprowadzane są żywność, maszyny oraz produkty przetworzone (gdyż kraje te często nie posiadają własnych zakładów przetwórstwa) i spożywcze. Nie są natomiast importowane surowce, gdyż kraje te dysponują własnymi. Struktura importu tych państw podobna jest do eksportu państw wysoko rozwiniętych
Obroty w handlu zagranicznym w mld dolarów:	(powyżej 1.000) USA 1.414,1 Japonia 760,9 Belgia 314	(50-1.000) Hong Kong 366,7 Singapur 242,7 Malezja 151,3	(poniżej 50)
		Najwyższy wskaźnik obrotów w handlu zagranicznym mają kraje bogate (np..: USA), które większość produktów przeznaczają na eksport, bądź kraje, które posiadają tanią siłę roboczą dzięki której produkty przez nie eksportowane są tańsze i w związku z tym częściej kupowane.
Zbiory i plony pszenicy w q na ha:	Do uprawy pszenicy potrzeba odpowiednich warunków naturalnych (długi dzień, gleba z wapniem i próchnicą itp.). Do zbiorów potrzeba również odpowiednich maszyn, co wiąże się z wyższymi kosztami. Ilość zbiorów pszenicy zależy również od wielkości państwa np.: Norwegia 45,3 q/ha Holandia 85,5 q/ha	Odpowiednie warunki i stosunkowo dobrze rozwinięta technologia znajdująca się na średnim poziomie zaawansowania pozwalają na stosunkowo duże plony: Rosja 18 q/ha	Odpowiednie warunki klimatyczne i środki finansowe ma niewiele państw z tej grupy. Przez co plony nie są zbyt wysokie: Algieria 5 q/ha Etiopia 11,8 q/ha
Nakłady na prace badawczo naukowe w: - procent PKB	Szwecja 3,7% Japonia 2,8% Szwajcaria 2,7%	Polska 0,8% Węgry 0,7% Meksyk 0,2%	Prawie brak
- na jednego naukowca w tys. USD	Szwajcaria 229 Holandia 195 USA 166	Polska 50 Węgry 68,5 Meksyk 11,6	Prawie brak
		W krajach tych uczelnie pracują na rzecz rozwoju przemysłu.	Brak środków na badania blokuje rozwój dziedzin, które mogłyby być pomocne w gospodarce.

69. Jak wygląda porównanie systemów przed kapitalizmem ? (feudalizm , kapitalizm feudalny , niewolniczy ) ?

71. Jakie 9gdzie?) miały miejsce były sposoby (drogi) przechodzenia od feudalizmu do kapitalizmu (transformacja)- „pokojowa” (rewolucyjna ,ewolucyjna) , (różnice i podobieństwa , następstwa i skutki )

72. Towar i jego cechy

1. Towar - artykuły (dobra materialne) przeznaczone na sprzedaż.

2. Towar (ang. merchandise) - zapas artykułów w sklepie, na składzie, w magazynie.

3. Towar (ang. commodity) - substancja masowa znajdująca się w obrocie na giełdzie towarowej. Do towarów zalicza się surowce (np. metale, ropa naftowa) i dobra nieprzetworzone, zwykle pochodzenia rolniczego (np. ziarno pszenicy, soi, kawy czy kakao), surowce wytwarzane przez przemysł chemiczny (np. kwas siarkowy). Jakość towaru giełdowego jest ściśle określona i standardowa, a cena nie zależy od miejsca jego pochodzenia, lecz wyłącznie od popytu i podaży.

Towar i jego cechy

Towar jest kategorią historyczną, gdyż powstał dopiero w określonych warunkach. Produkt pracy ludzkiej (dobro) przeistacza się w towar, gdy zostanie zrealizowany cel postawiony przez producenta, tj. wymiana dobra. Cel taki i jego realizacja mogą mieć miejsce dopiero na pewnym szczeblu rozwoju gospodarczego.
Towar jest rezultatem działalności produkcyjnej człowieka, np. chleb jest rezultatem pracy piekarza, tkanina - tkacza, buty - szewca, itp. Dobro może wystąpić jako towar tylko wtedy, gdy odpowiada zapotrzebowaniu społeczeństwa, gdy jest w stanie zaspokoić określone potrzeby.
Możemy więc powiedzieć, że produkt pracy ludzkiej przeznaczony na sprzedaż nazywamy towarem.

Aby jednak mogły pojawić się w gospodarce towary musiały być spełnione następujące warunki:
    -   nadwyżka wyprodukowanych produktów ponad własne potrzeby producenta
    -   społeczny podział prac (specjalizacja)
    -   odrębność własnościowa środków produkcji, a tym samym i produktów

Towar posiada dwie podstawowe cechy:
    -   wartość użytkową
    -   wartość wymienną

Wartość użytkowa towaru to całokształt fizycznych i chemicznych właściwości, dzięki którym może on zaspokoić określoną potrzebę. Jest to kategoria obiektywna. Nie należy jej identyfikować z użytecznością, która wiąże się z subiektywną oceną przydatności danego dobra dla konkretnego nabywcy. Może ona być różna dla różnej grupy ludzi, a nawet ulegać zmianie dla jednej i tej samej osoby; użyteczność pierwszej jednostki nabywanego dobra jest większa od użyteczności kolejnych jednostek tego dobra. Towar staje się przedmiotem społecznego zapotrzebowania dzięki swej wartości użytkowej, inaczej mówiąc wartość użytkowa oznacza zdolność towaru do zaspokojenia ludzkich potrzeb.
Wartość wymienna jest formą przejawiania się wartości towaru w procesie wymiany. Przy wymianie towarów obserwujemy dwa charakterystyczne zjawiska:
    -   wymianie podlegają wartości użytkowe

73. Pieniądze i jego cechy

Pieniądz to materialny lub niematerialny środek, który można wymienić na towar lub usługę. Obecnie funkcję pieniądza najczęściej pełnią monety oraz pieniądz papierowy (banknoty).

Podstawowe rodzaje pieniądza:

• pieniądz kruszcowy

• pieniądz zdawkowy (gotówkowy)

• pieniądz rozrachunkowy (bezgotówkowy)

• pieniądz międzynarodowy

• pieniądz bankowy

• pieniądz elektroniczny

Funkcje pieniądza:

• obrachunkowa (miernik wartości towarów)

• cyrkulacyjna (transakcyjna)

• płatnicza

• tezauryzacyjna

Pożądane własności pieniądza:

• poręczność

• stabilność

• jednolitość

• trwałość

• podzielność

• rozpoznawalność

6.Cechy pieniądza: a)jest towarem, b)jest szczególnym towarem, ponieważ stanowi powszechny ekwiwalent(posiada wartość użytkową, służy do wyrażania wartości),c)jest uniwersalnym ucieleśnieniem...,d)jest uniwersalnym reprezentantem wartości użytkowej, może być zamieniony na każdą dowolną, inną wartość użytkową, e)jest ucieleśnieniem społecznego charakteru pracy-potwierdza społeczny charakter pracy.

74. Ustrojowe uwarunkowania efektywnego gospodarowania ? Uzasadnić i napisać co one oznaczają ?

75. Co i dlaczego zaliczamy do ustrojowych a co do pozaustrojowych efektywności ?

76. Co w określonych warunkach może być tzw. : determinantą efektywności

77. Konkurencja

Konkurencja - proces, w którym podmioty rynkowe współzawodniczą ze sobą w zawieraniu transakcji rynkowych poprzez przedstawianie korzystniejszej od innych podmiotów oferty rynkowej celem realizacji swoich interesów.

Konkurowanie może się odbywać w oparciu o wiele cech oferty rynkowej, takich jak cena, jakość, forma płatności i wiele innych. W zależności od struktury rynku, na którym zachodzi proces konkurencji, wyróżnia się różne modele konkurencji.

Pojęcie konkurencji dotyczy zarówno producentów, jak i konsumentów. Kupujący także konkurują między sobą o to, aby nabyć ograniczoną ilość dóbr na najkorzystniejszych warunkach. Przykładem ilustrującym konkurowanie między sobą kupujących jest aukcja dzieła sztuki. Jednostkowy charakter dzieła sztuki powoduje, że kupujący mają do czynienia z dobrem rzadkim, w związku z czym muszą złożyć ofertę lepszą od pozostałych uczestników aukcji, jeżeli chcą nabyć dobro dostępne w ograniczonej ilości.

W ekonomii konkurencję uważa się za podstawę wolnego rynku, który zakłada wolność współzawodniczenia ze sobą na wszystkich podmiotów gospodarczych na wszystkich obszarach handlu i usług. Teoretycznym ujęciem wolnego rynku jest model konkurencji doskonałej.

W języku potocznym konkurencja to także grupa przedsiębiorstw tej samej branży, współzawodnicząca z danym podmiotem na tym samym rynku. W szerszym znaczeniu przedsiębiorstwo konkuruje nie tylko z innymi przedsiębiorstwami na swoim rynku, ale także z potencjalnymi uczestnikami rynku, producentami dóbr substytucyjnych, dostawcami, odbiorcami i innymi podmiotami tworzącymi otoczenie konkurencyjne.

Modele konkurencji

• konkurencja doskonała

• konkurencja monopolistyczna

• oligopol

• monopol

Konkurencja monopolistyczna oraz oligopol bywają zaliczane jako struktury konkurencji niedoskonałej.

Rodzaje konkurencji

• ze względu na liczbę firm:

• Monopol - jedna firma mająca decydujący wpływ na przebieg warunków rynkowych

• Oligopol - od dwóch (duopol) do kilku (czasem przyjmuje się, że np. siedmiu) firm tej samej branży działających na rynku

• O zbliżonym udziale w rynku - od piętnastu do dwudziestu firm, gdzie każda z nich jest na tyle silna, że utrzymuje się na rynku obok innych równie silnych firm konkurencyjnych.

• Układ wolnej (pełnej) konkurencji - duża liczba firm o niewielkim udziale w rynku (około 1 - 2%), niemających większego wpływu na kształtowanie cen rynkowych, gdyż to rynek je kształtuje

• ze względu na stopień substytucyjności (wprowadzony przez Philipa Kotlera):

• W ramach marki produktu - firmy produkujące bardzo podobne produkty, różniące się jedynie nazwą, tzw. strategia półki sklepowej

• W ramach kategorii produktu - bierze się tu szerszy zakres potrzeb, np. klient chce kupić coś słodkiego i dokonuje wyboru pomiędzy różnymi kategoriami typu: czekolada, baton, cukierek, itp.

• W ramach formy - to jeszcze szerszy zakres, np. słodycze kontra inne produkty

• Ogólna (generycompetation) - w ramach ograniczonego budżetu konsumentów

• konkurencja sektorowa według Michaela Portera:

• Bezpośrednia - firmy, które zaspokajają potrzeby w podobny sposób (oferując podobne produkty).

• Ze strony substytutów - inne rodzajowo produkty mające zdolność zaspokajania tej samej potrzeby.

• Potencjalna, tzw. nowe wejścia, czyli firmy, których nie ma dziś, ale mogą być jutro.

• Nabywcy.

• Dostawcy.

Formy konkurencji

• cenowa

• pozacenowa oparta o:

• jakość dóbr i usług

• gwarancję

• dodatki

• atrakcyjność produktu

• sposób prezentacji

• markę

• lojalność

• czas świadczenia usługi

• funkcjonalność

• niższe koszty eksploatacji

• formę zapłaty

• asortyment

• specjalizację

• informację na produkcie

• normy bezpieczeństwa

78. Kontrolny pakiet akcji ?

Pakiet kontrolny - liczba akcji potrzebna do uzyskania większości głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy.

Wbrew pozorom, nie istnieje konieczność posiadania 51% akcji spółki w celu zgromadzenia pakietu kontrolnego. Z reguły, ze względu na rozbicie akcjonariatu, pakiet kontrolny gwarantowany jest przez posiadanie 25-35% akcji.

79. Efektywność

EFEKTYWNOŚĆ

Efektywność (ang. efficiency) - rezultat podjętych działań, opisywany relacją uzyskanych efektów do poniesionych nakładów. Oznacza najlepsze efekty produkcji, dystrybucji, sprzedaży, promocji.

Pomiaru efektywności dokonuje wykorzystując cząstkowe, syntetyczne wskaźniki produktywności wykorzystania zasobów (pracy, kapitału). Efektywność można identyfikować w ujęciu ex post i ex ante. Obliczając efektywność ex ante szacuje się przewidywane efekty przy zaangażowaniu określonych środków, czasu. Efektywność ex post dotyczy określania rezultatów konkretnych działań. Pomiar i badanie efektywności stanowi główny przedmiot rachunku ekonomicznego.

80. Rola państwa w gospodarce po transformacji współczesnej

ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE argumenty za ekonomiczną rolą państwa wiążą się z następującymi czynnikami:
1) konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno - prawnej - tworzenie norm prawnych i instytucji chroniących prawo
2) niedoskonałość rynku i konkurencji w praktyce, związane z monopolizacją gospodarki, prowadzące do nieprawidłowej alokacji zasobów gospodarczych - państwo może usuwać bariery wejścia na rynek, przeciwdziałać monopolizacji
3) występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie produkcji i konsumpcji - państwo może nakłonić podmioty gospodarcze do pokrywania całości lub części kosztów związanych z ograniczeniem negatywnych skutków ich działalności
4) istnienie dóbr publicznych - chodniki, oświetlenie ulic, policja, straż pożarna - dobra te są mało opłacalne w sektorze prywatnym i bez państwa mogłyby zaniknąć
5) państwo może podejmować różne zadania stabilizacyjne przeciwdziałając bezrobociu, ograniczaniu zjawisk negatywnych
6) podejmowanie przez państwo zadań zmierzających do pewnej redystrybucji dochodów, wyrównywania warunków startu życiowego
7) zapewnienie opieki ludziom starym, upośledzonym, chorym

81. Kapitalizm państwowo ekonomiczny

KAPITALIZM PAŃSTWOWY

okres rozwoju kapitalizmu od wielkiego kryzysu 1929-33, odznaczający się rosnącą interwencją państwa w sprawy gospodarcze. Państwo może korzystać z pośrednich i bezpośrednich narzędzi polityki interwencyjnej, by przy ich pomocy uchronić gospodarkę przed gwałtownymi wahaniami koniunktury, a słabsze grupy społeczeństwa osłonić przed negatywnymi skutkami tych fluktuacji. Najczęściej stosowanymi środkami interwencji pośredniej są: polityka podatkowa, mająca zachęcać do określonych działań gospodarczych, gł. inwestycyjnych, polityka pieniężno-kredytowa, stymulująca podaż i warunki uzyskania kredytu. Wśród środków interwencji bezpośredniej najważniejsza jest polityka wydatków budżetowych (na inwestycje nieprodukcyjne, na zbrojenia), regulacja cen (poprzez podatki, cła) i płac, polityka socjalna.

82. Społeczna gospodarka rynkowa

Społeczna gospodarka rynkowa - termin zawarty w polskiej Konstytucji RP. Oznacza, że podstawą ustroju gospodarczego jest gospodarka rynkowa z elementami dialogu społecznego między pracownikami a pracodawcami i interwencjami państwa w społeczne nierówności.

-Społeczna gospodarka rynkowa. Jest to niewątpliwie bardzo ciekawa koncepcja funkcjonowania gospodarki rynkowej. Należy się jej przyjrzeć choćby dlatego, że wokół tego typu gospodarki narosło wiele różnego rodzaju nieporozumień. A przecież nie bez powodu zwolenników "czystej" społecznej gospodarki rynkowej zalicza się czasami do neoliberałów!

Głównym założeniem społecznej gospodarki rynkowej jest możliwość i konieczność pogodzenia twardej logiki zasad liberalnej gospodarki rynkowej, swobodnego działania jej mechanizmów z zabezpieczeniem określonego poziomu świadczeń socjalnych i zapewnieniem w ten sposób spokoju społecznego. Odrzuca się jednak zarówno własność państwową, jak i ingerowanie państwa w funkcjonowanie mechanizmów rynkowych. Teoretyczne źródła społecznej gospodarki rynkowej tkwią w tzw. ordoliberalizmie.
Ordoliberalizm odniósł ogromne sukcesy w Niemczech Zachodnich. Koncepcję tą wdrażał Ludwik Erhard, który nie dopuścił do nacjonalizacji przedsiębiorstw i ograniczenia mechanizmu rynkowego. Dlatego rozbite po wojnie Niemcy szybko stały się najbardziej rozwiniętym krajem europejskim. Trzeba więc jeszcze raz podkreślić, że społeczna gospodarka rynkowa nie ma nic wspólnego z socjalizmem i interwencjonizmem państwowym, a dzięki bezkrytycznemu zaufaniu do mechanizmów rynkowych pozwala odnieść gospodarczy sukces. Pewnym powrotem do korzeni tej koncepcji jest opublikowany w 1999 roku przez Blaira i Schroedera "Manifest socjaldemokratyczny", który wbrew nazwie jest odwrotem od koncepcji tzw. trzeciej drogi i próbą powrotu do mechanizmów wolnorynkowych.

83. Rola państwa w gospodarce w systemie (socjalistycznym i w rynkowym)

System rynkowy - Rola państwa w gospodarce.

Oparty na działaniu praw popytu i podaży konkurencyjny system rynkowy jest mechanizmem, który w sposób doskonały umożliwia wydajną alokację zasobów ekonomicznych. Kieruje je do produkcji tych dóbr i usług, które są najbardziej pożądane przez społeczeństwo. Skłania ponadto do stosowania najbardziej wydajnych technik organizujących produkcję oraz stymuluje postęp technologiczny. Umożliwia w ten sposób uzyskiwanie z dostępnych zasobów maksymalnej ilości dóbr, które służą poprawie materialnego bytu przynajmniej części społeczeństwa, bez uszczerbku dla kogokolwiek. W tej sytuacji jedyną funkcją, jaką państwo powinno pełnić w gospodarce, jest ochrona i podtrzymywanie funkcjonowania systemu rynkowego.
Mechanizm rynkowy ma wiele niedostatków lub braków, które uzasadniają interwencję państwa w sprawy gospodarcze, a do najważniejszych zalicza się: 1) nierówny podział dochodu, 2) nieskuteczność konkurencji, 3) niepełne wykorzystanie zasobów, 4) nieuwzględnianie kosztów i korzyści zewnętrznych, 5) niedoskonałość w produkcji dóbr publicznych.
Jeśli podział dochodów nie odpowiada społecznym kryteriom równości, to państwo, które reprezentuje całe społeczeństwo, może dokonać redystrybucji tych dochodów i doprowadzić do bardziej równomiernego ich podziału. Czyni to stosując różnego rodzaju politykę fiskalną oraz programy ekonomiczne. Do najważniejszych sposobów należą płatności transferowe, interwencja oraz polityka podatkowa.
Polityka redystrybucyjna państwa może jednak prowadzić do osłabienia bodźców zachęcających do wzmożonego wysiłku lub podejmowania ryzyk. Prowadzić więc może do osłabienia wydajności czynników produkcji i tym samym mniejszej produkcji dóbr i usług. Dlatego państwo stoi zawsze przed trudnym do rozwiązania dylematem: bardziej równy podział dochodów i mniejsza wydajność zasobów czy mniej równy podział i większa wydajność zasobów. Problemu tego nie jest w stanie rozwiązać ekonomia. Społeczeństwo samo musi określić swe preferencje w procesie politycznym. Powinno jednak zawsze pamiętać o wymianie zachodzącej między równością a wydajnością.
System rynkowy nie gwarantuje pełnego wykorzystania dostępnych zasobów ekonomicznych. Przejawia się to głównie w występowaniu bezrobocia i niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych oraz inflacji. W celu zapobieżenia tym negatywnym skutkom systemu rynkowego zachodzi konieczność ekonomicznej interwencji państwa. Pełne wykorzystanie w gospodarce czynników produkcji wymaga odpowiednio wysokiego poziomu całkowitych wydatków w skali kraju. Pozwolą one na zwiększenie produkcji i tym samym pełniejsze zaangażowanie nie wykorzystanych zasobów. Interwencyjna rola państwa sprowadza się tu do zwiększania wydatków publicznych oraz obniżenia podatków w celu stymulowania wydatków prywatnych. W przypadku wystąpienia inflacji, spowodowanej nadwyżką całkowitych wydatków nad produkcją, przy pełnym zaangażowaniu czynników produkcji, ekonomiczna rola państwa sprowadza się do likwidacji tej nadwyżki. Czyni to zmniejszając wydatki prywatne.
Braki konkurencyjnego systemu rynkowego mogą być usuwane przez ekonomiczną interwencję państwa. Aby wyeliminować niekorzystne efekty zewnętrzne, produkcja oraz konsumpcja dóbr i usług, powodujące owe skutki, powinny obejmować wszystkie koszty, a nie tylko te, które uwzględnia rynek. Wyższe koszty produkcji powodowałyby spadek podaży oraz hamowałyby alokację w tych dziedzinach. Państwo może korygować nadmierną alokacją zasobów w dwojaki sposób: w formie legislacyjnej oraz odpowiednią polityką podatkową. Może więc ustanowić prawo nakazujące poszczególnym producentom, którzy, na przykład, zanieczyszczają powietrze, instalowanie odpowiednich filtrów wchłaniających dym. W ten sposób producenci zostaną zmuszeni do ponoszenia wszystkich kosztów produkcji. W drugim przypadku państwo może nałożyć na przedsiębiorstwa podatek równy kosztom zewnętrznym. Dojdzie w ten sposób do ustalenia na rynku nowej, wyższej ceny równowagi i tym samym do wyeliminowania nadmiernych zasobów.
Państwo może korygować niedostateczną alokację zasobów, związaną z istnieniem korzyści zewnętrznych, w dwojaki sposób, a mianowicie przez oddziaływanie na popyt lub podaż. Pierwszym przypadku państwo może powodować wzrost popytu na rynku przez zwiększanie siły nabywczej konsumentów, to znaczy przez udzielanie stypendiów uczniom i studentom lub subwencjonowanie rodziców posiadających dzieci w szkole lub na studiach. Innym rozwiązaniem może być oddziaływanie państwa na podaż. Może ono subsydiować na przykład szpitale lub przychodnie lekarskie. Subsydia wpływają na wzrost podaży. W obu przypadkach dojdzie do rozłożenia kosztów korzyści zewnętrznych na wszystkich członków społeczeństwa, którzy z nich korzystają. Źródłem subwencji tak popytowych, jak i podażowych są bowiem podatki płacone przez to społeczeństwo.

System socjalistyczny - Rola państwa w gospodarce.

W ZSRR powstał na początku lat 30. unikalny system gospodarowania, którego teoretyczną podstawą była idea Marksa o zarządzaniu gospodarką "jak jedną fabryką" bez udziału rynku. W systemie tym przedsiębiorstwa (państwowe lub spółdzielcze) były ubezwłasnowolnione i zarządzane z centrum. Pieniądz nie został całkowicie wyeliminowany, ale odgrywał drugorzędną rolę. Kierunki polityki gospodarczej wyznaczały władze centralne, preferując wydatki wojskowe, prestiżowe projekty (m.in. program kosmiczny) oraz przemysł środków produkcji; minimalizowano natomiast wydatki na konsumpcję.

System określano jako "gospodarkę planową" lub "nakazowo-rozdzielczą", to znaczy gospodarka miała działać według całościowego planu, który wyznaczał poszczególnym przedsiębiorstwo zadania i przydzielał środki na ich realizację. Głównym narzędziem był plan roczny (plany pięcioletnie piatiletki miały głównie orientacyjno-prognostyczny charakter). Sporządzenie planu realizował Państwowy Komitet Planowania Gospłan, a jego rozwinięcia dokonywały branżowe ministerstwa (w latach 1957-1965 lokalne rady gospodarcze tzw. sownarchozy). System ten jednak był od początku nieefektywny, a w miarę komplikowania się więzi gospodarczych i powiększania asortymentu produkcji zdolność do zbudowania spójnego i optymalnego planu stawała się coraz mniejsza. Narastające problemy i niepowodzenie reform spowodowało dekompozycję całego systemu, która w latach 80. przybrała formę permanentnego kryzysu.

Gospodarka planowa - gospodarka, opierająca się na założeniach planów kilkuletnich, określających najważniejsze cele rozwoju państwa. Plany takie były popularne w państwach o ustrojach socjalistycznych i były jednym z najważniejszych mechanizmów kierownictwa partii. Uchwalane na określony czas podczas zjazdów partyjnych lub plenum. W historii PRL najbardziej popularne plany to plan trzyletni i plan sześcioletni.

Gospodarka nakazowo - rozdzielcza, to taki typ gospodarki, w której występuje nakaz(dyrektywa) ustalana odgórnie, dla wszystkich przedsiębiorstw w państwie, określająca ile dane przedsiębiorstwo może i musi wytworzyć. A także rozdzielnik (limit), który okrśla w jakich ilościach przedsiębiorstwo może pozyzkać swoje środki i przedmioty pracy (maszyny, urządzenia, zatrudnienie, materiały).

84. Jaki jest mechanizm sprawowania władzy gospodarczej ?

Władza ekonomiczna

Zdolność podmiotu władzy do narzucania swej woli, zmuszania do określonego zachowania i kontrolowania przedmiotu władzy. Przedmiotami władzy ekonomicznej są czynniki produkcji (ziemia, praca, kapitał), produkty, podmioty gospodarcze (przedsiębiorstwa, banki, organizacje gospodarcze), ludzie i grupy społeczne, instytucje.

Podmiotami władzy ekonomicznej mogą być ludzie (często jako właściciele czynników produkcji lub produktów), przedsiębiorstwa, instytucje, państwo, organizacje międzynarodowe.

Źródłem władzy ekonomicznej może być własność (czynników produkcji, produktów, podmiotów gospodarczych), wiedza (zwłaszcza umiejętność zarządzania), posiadanie władzy innego rodzaju (np. politycznej, religijnej), siła ekonomiczna.

Rodzaje władzy ekonomicznej zależą od relacji między podmiotem a przedmiotem władzy, np. właściciel może sprzedać czynnik produkcji lub zarządzać własnym przedsiębiorstwem, przedsiębiorstwo mające siłę ekonomiczną może narzucać konsumentowi wyższe ceny; najemny pracownik menedżer może zarządzać cudzym przedsiębiorstwem; państwo może ingerować w prywatne transakcje, określając pułapy cenowe lub sterować procesami gosp. przez politykę gospodarczą lub normy prawne.

Na przestrzeni wieków jest widoczna, zgodna z procesami politycznymi, tendencja do zmniejszania zakresu ekonomicznej władzy autorytarnej na rzecz władzy ograniczonej (współwładzy). Ograniczanie władzy autorytarnej oznacza również poszerzanie kręgu osób odpowiedzialnych za procesy ekonomiczne.

85. Regulowanie życia społeczno - gospodarczego (państwowe a rynkowe)

86. Mechanizm kształtowania się cen i mechanizm regulacji dochodów ?

Mechanizm kształtowania się cen - istotny element w zrozumieniu ekonomicznej teorii wartości.

Ogólny zarys problematyki

Wśród instrumentów regulowania rynku największe znaczenie ma cena. Wszystkie elementy rynku (podaż, popyt, cena) podlegają nieustannym zmianom pod wpływem decyzji i działań podmiotów rynku. Podstawowe znaczenie dla kształtowania się jego równowagi mają zależności pomiędzy podażą a ceną oraz między popytem a ceną.

Równowaga rynkowa jest to stan, gdy ilość towarów i usług, którą kupujący zamierzają nabyć po danej cenie, odpowiada ilości dóbr, którą producenci zamierzają dostarczyć i sprzedać po danej cenie na rynku. Cena zapewniająca równowagę między podażą a popytem jest ceną równowagi.

W przypadku podaży większej od popytu na ogół następuje spadek cen i pojawia się nadwyżka rynkowa. Natomiast gdy popyt będzie większy od podaży, to nastąpi wzrost cen i pojawi się niedobór rynkowy, np. w przypadku nieurodzaju.

Ogół procesów dostosowawczych na rynku określa się mianem mechanizmu rynkowego, jest to mechanizm samoregulacji, doprowadzający do stanu równowagi rynkowej. Najważniejszym elementem mechanizmu rynkowego jest cena.

Ceny w rolnictwie

Dla rolnictwa bardzo ważny jest absolutny poziom cen rolnych. Do najbardziej znanych sposobów jego ustalania należą:

1. Metoda kosztowa zakłada, że cena jest pochodną kosztów poniesionych na wytworzenie danego dobra. Odstąpienie od tej metody i zerwanie wzajemnego związku miedzy ceną a kosztami może powodować określone skutki dochodowe. Jeśli bowiem cena nie pokrywa kosztów produkcji gospodarstwa, to ponosi ono straty, dochody spadają do bardzo niskiego poziomu, co zagraża funkcjonowaniu gospodarstwa i bytu rodziny rolniczej.

2. Metoda parytetowa zakłada, że poziom cen otrzymywanych przez rolników winien kształtować się na poziomie gwarantującym ogółowi rolników dochód porównywalny z dochodem innych grup zawodowych. W przypadku dysparytetu państwo powinno ingerować w ceny produktów rolnych przez ich podtrzymywanie lub podwyższanie do odpowiedniego poziomu.

3. Metoda rynkowa zakłada, że ceny są pochodną swobodnej gry rynkowej, czyli w każdym momencie zależą od relacji podaży i popytu. Zgodnie z tą metodą dobro na rynku warte jest tyle, ile gotów jest zapłacić za nie ostatni nabywca, tj. oferujący najwyższą cenę. Nie ma tu związku między ceną a kosztami produkcji. Nabywcy (konsumenta) nie interesuje wysokość kosztów poniesionych na wytworzenie danego dobra, lecz to czy zaspokaja ono jego potrzeby i czy nie można tej potrzeby zastąpić dobrem tańszym, oferowanym przez innego producenta.

4. Metoda mieszana polega na tym, że przy ustalaniu cen bierze się pod uwagę szereg czynników ekonomicznych, społecznych i politycznych w danym okresie, decydujących o rozwoju sytuacji społeczno-gospodarczej.

We wszystkich segmentach agrobiznesu ceny kształtują się swobodnie na rynku (rynkowa metoda kształtowania cen). Wyjątek stanowi rolnictwo, w którym państwo dokonuje interwencji, gdyż stanowi ono najsłabszy element agrobiznesu i bez wsparcia z zewnątrz ulega degradacji ekonomicznej.

Dochód jest to miara finansowa pożytków czerpanych z różnych źródeł.

W praktyce różne podmioty w różny sposób określają swój dochód. Ponadto wobec niektórych grup podmiotów obowiązują definicje dochodu określone przepisami prawa (np. dochód osobisty do opodatkowania albo dochody obliczane dla potrzeb np. ustalenia zasiłków, preferencyjnego oprocentowania niektórych kredytów itp.)

W przypadku jednostek administracji publicznej dochód jest w praktyce równy sumie wpływów (przychodów) z różnych tytułów. Np. w budżecie gminy znajdujemy takie pozycje jak czynsze dzierżawne, opłaty za świadectwa, zaświadczenia i inne dokumenty, opłaty za zarząd, użytkowanie i użytkowanie wieczyste, wpływy z tytułu sprzedaży mienia komunalnego, odsetki za nieterminowe regulowanie należności, prowizje, wpływy z mandatów wystawionych przez straż miejską, z podatków, z opłat skarbowych, z opłat koncesyjnych, z subwencji i dotacji, z rekompensat, z opłat za niektóre usługi.

W rachunkowości pełnej gospodarstwa rolnego występują cztery różne miary mające w nazwie słowo dochód. Są to: dochód rolniczy, dochód ogólny, dochód gospodarstwa i dochód osobisty rolnika. Każda z tych miar opisuje finansowy wynik działalności gospodarstwa, tzn. przychody pomniejszone o różnie grupowane wydatki lub koszty. Są to więc miary zbliżone do zysku przedsiębiorstwa.

Dochody osobiste i dochody rodziny to suma przychodów z różnych źródeł. Dla wyżej wspomnianych potrzeb oblicza się dochody brutto bądź netto odejmując od przychodów niektóre wydatki kwalifikowane jako koszty uzyskania. Np. dla obliczenia dochodu brutto z pracy od przychodów odlicza się składki na ubezpieczenia zdrowotne i społeczne, nie odlicza się natomiast podatku dochodowego.

Podstawę podziału dochodu stanowi : wkład w jego tworzenie, uzupełniające znaczenie ma zaspokojenie potrzeb.
Państwo wpływa na pierwotny podział dochodu poprzez : wpływ na kształtowanie cen, poprawną konkurencję, dostępność kształcenia, ograniczenie koncentracji majątku, stopę oprocentowania, najniższe wynagrodzenie i zamrożenie cen i czynszów.
Na wtórny podział dochodu państwo wpływa poprzez : podatki, transfery i subwencje.
Przeznaczenie dochodów : inwestycje, konsumpcja, oszczędności.
Inwestycje- mogą być rozpatrywane z punktu widzenia płatności, skutków i tworzenia majątku . Z punktu widzenia płatności, inwestycje związane są z dokonywaniem wydatków w dłuższym okresie i oczekiwaniem późniejszych zysków. Długoterminowe skutki inwestycji dotyczą finansowania i spodziewanych korzyści. Inwestycje są źródłem tworzenia majątku, ale również warunkiem kształtowania się przyszłej konsumpcji.
Dokonując ich klasyfikacji, można wyróżnić :
• Z punktu widzenia rodzajów dóbr: inwestycje rzeczowe, inwestycje finansowe, inwestycje niematerialne
• Z punktu widzenia inwestorów: inwestycje prywatne, inwestycje publiczne,
• Z punktu widzenia powodów ich podejmowania: inwestycje nowe, inwestycje rozszerzające, inwestycje racjonalizacyjne, inwestycje zastępcze, inwestycje socjalne, inwestycje na zlecenie władz
• Z punktu widzenia funkcji: inwestycje badawcze, inwestycje wykończeniowe, inwestycje administracji /szkoły, komunikacja, zdrowie/
• Z punktu widzenia położenia: inwestycje krajowe, inwestycje zagraniczne.
Oszczędności -stanowią odroczenie konsumpcji przez dobrowolne lokowanie dochodu na rachunkach bankowych lub jego przechowywanie poza bankowe.
Całość dochodów osiąganych w ciągu roku z tytułu zatrudnienia lub majątku przez podmioty gospodarcze w danym kraju określa się mianem dochodu narodowego.

87. Dlaczego transformacja współczesna to nie jedynie prywatyza

O0 filozof pieprzony

---