Osobowość normalna albo typowa
„normalność” - rozumiana statystycznie w odniesieniu do cech typowych, reprezentatywnych, czy „modalnych”; termin „osobowość normalna” odnosi się do charakterystycznych cech jednostki reprezentującej większą grupę osób czy wykazującej podobieństwo do niej (naturalnie osobowość typowa nie musi być koniecznie osobowością zdrową); osobowość typowa wyposażona jest w dwojakiego rodzaju potencjał- może „rozwijać się” w kierunku lepszego funkcjonowania lub ulegać „regresji” w kierunku choroby psychicznej;
Wybrane definicje zdrowej osobowości. Koncepcje zdrowej osobowości.
Psychoanalityczna koncepcja zdrowej osobowości
Freud - nie podjął poważniejszej próby opisu zdrowej osobowości - „na zdrowie składa się zdolność do miłości [zdrowa osoba nie boi się swoich uczuć i emocji, ekspresja w związku miłosnym jest bardziej spontaniczna] i efektywnej pracy [mniejsza skłonność do represji wiąże się z mniejszymi wydatkami energetycznymi]” (odburknął).
W terminach psychoanalitycznych można powiedzieć, że zdrowa osobowość jest wynikiem harmonii między odrębnymi składnikami osobowości - id, ego a superego (celem terapii psychoanalitycznej zajęcie przez ego miejsca id - zdrowa osobowość potrafi zaspokajać swoje potrzeby nie narażając się przy tym na poczucie winy czy ostracyzm społeczny, a w sytuacjach, w których do czasu terapii zachowywała się w sposób kompulsywny czy impulsywnie, może posłużyć się racjonalnym wyborem i kontrolować swoje zachowanie
Koncepcja Adlera: więź społeczna
Przypomnienie sylwetki: początkowo bliski Freudowi, później zrywa z nim, nie mogąc pogodzić się z pewnymi tezami teoretycznymi (dominacja sfery seksualnej w rozwoju nerwicy). W rozwoju choroby główną rolę odgrywają poczucie niższości i kompensacyjne dążenie do mocy (zaburzając zdolność do miłości i pracy).
Zdrowa osobowość: celem rozwoju osobowego i/lub terapii jest osiągnięcie „poczucia więzi społecznej” - uczucia jedności i braterstwa z bliźnimi (w konsekwencji: braku rywalizacji i dążenia do dominacji, postrzeganie bliźnich jako istot wartościowych, będących celem samym w sobie). Adler wprowadza do teorii zdrowej osobowości czynnik interpersonalny.
Zdrowa osobowość w pismach Junga
Zdrowa osobowość: celem rozwoju i terapii jest osiągnięcie samourzeczywistnienia - integracji konfliktowych elementów osobowości w niepowtarzalną, harmonijną całość. Człowieka można uznać za zdrowego, kiedy staje się „sobą” - odpowiedzialną, niepowtarzalną osobą, która znalazła sens swego istnienia.
Otto Rank: twórczość, indywidualność, afirmacja własnej woli
Zdrowa osobowość: nacisk na „wolę” i „zdolności twórcze”. Szczytowym wytworem ludzkiego rozwoju jest artysta-twórca (posiada dostatecznie dużo śmiałości, by zaznaczyć swoją odrębność wobec zbiorowości ludzkiej, i kto odważa się kształtować rzeczywistość podług swojej woli). Zdrowej osobowości towarzyszy odwaga osiągnięcia poziomu odrębnej, samodzielnej osoby, odwaga wyrażania własnej odmienności wobec innych i odwaga bycia oryginalnym i twórczym w różnych dziedzinach życia (neurotycy mają silne tendencje twórcze, ale brak im odwagi, by zostawić własne piętno na rzeczywistości - zamiast tego „kształtują” własną osobowość, tak by przypodobać się otoczeniu).
„Produktywne nastawienie” Ericha Fromma
Przypomnienie: wg Fromma ludzie pozostają w relacji ze światem i innymi ludźmi na kilka podstawowych sposobów, czyli cechują ich „nastawienia”:
nieproduktywne
receptywne (zmuszanie innych do ofiarowywania różnych rzeczy);
tezauryzatorskie (cieszenie się stanem posiadania i dawaniem jak najmniej innym);
eksploatatorskie (wykorzystywanie innych przy użyciu siły czy przebiegłości);
merkantylne (traktowanie własnej osobowości jako towaru, którego wartość jest wyznaczona przez „cenę rynkową”);
Osobowości takie zachowują się tak, jak gdyby nie posiadały żadnych wewnętrznych zasobów, a wszystko co wartościowe znajdowało się w posiadaniu innych.
produktywne (cel rozwoju osobistego i/lub końcowy efekt skutecznej terapii osobowości) - osoba zdolna do miłości własnej i kierowania się miłością w relacjach z innymi ludźmi, zdolna do kierowania się intelektem w poznawaniu i rozumieniu świata, zdolna do efektywnej pracy, uprawiania sztuki czy rzemiosła i tworzenia w ten sposób nowych wartości.
Harry Stack Sullivan: adekwatna percepcja interpersonalna
Sullivan - twórca tzw. „szkoły interpersonalnej” - synteza koncepcji Freuda i amerykańskiej psychologii społecznej (obiektem badań nie osoba, ale jej relacje z innymi ludźmi). Wzbogacił koncepcję „więzi społecznej” kładąc nacisk na wyraźną świadomość własnego „ja” i partnera w relacji.
Zdrowa osobowość: zakłada realistyczną ocenę innych ludzi, nie zniekształconą przez doświadczenia z przeszłości.
Trwałą:
satysfakcję (wynik zaspokojenia potrzeb organizmu - pożywienia, wypoczynku, seksualna) oraz
poczucie bezpieczeństwa (stan emocjonalny powstający u osoby, która zdobyła uczucia i szacunek innych i posiada określoną pozycję społeczną)
w relacjach z innymi można osiągnąć jedynie wtedy, gdy mamy jasny obraz własnej osoby i partnera oraz tego, co między nami zachodzi.
Zdrowa osobowość: punkt widzenia egzystencjalizmu
Główne założenie: jedynie człowiek posiada zdolność wyboru własnych działań i kształtowania własnej „esencji” (dostępnego oczom innych obrazu własnej osoby).
Zdrowa osobowość:
pozwala przyjąć odpowiedzialność za własne czyny;
podejmuje decyzje i dąży do „przekraczania” determinujących i ograniczających zachowanie presji społecznych, warunków stresowych, biologicznych popędów i uczuć;
pozwala świadomie tworzyć siebie - decydować o przeciwstawieniu się bądź poddaniu się różnym naciskom;
daje „odwagę, by istnieć” - jest świadoma własnych uczuć, sądów, opinii i celów, pozwala na ich afirmację oraz zgodę na konsekwencje wynikające z tych afirmacji;
wskazuje na wolność wyboru między fałszowaniem i ujawnianiem własnego „ja”;
traktuje siebie i innych jako osoby, relacje opiera na dialogu;
zdaje sobie sprawę z własnego istnienia, jest odpowiedzialna za własne życie („przebudzenie do istnienia” następuje zwykle po konfrontacji z myślą o własnej śmierci):
Zarówno przeciętni ludzie, jak i chorzy psychicznie cierpią w pewnym stopniu na wyobcowanie od własnego istnienia, przyrody i bliźnich.
Abraham H. Maslow: „osoby samorealizujące się”
Maslow - warunkiem samorealizacji jest spełnienie podstawowych potrzeb (w porządku hierarchicznym); do realizacji własnego „ja” nie można dążyć jako do celu samego w sobie - jest ona raczej ubocznym efektem aktywnego zaangażowania zdolności jednostki w jakiś cel zewnętrzny (poszukiwanie prawdy, piękna, sprawiedliwości).
Wybrane cechy osób samorealizujących się (powtórka):
bardziej adekwatne postrzeganie rzeczywistości i lepszy kontakt z rzeczywistością niż u przeciętnych ludzi;
wysoki stopień akceptacji wobec siebie, innych ludzi i ułomności natury ludzkiej;
spontaniczność;
umiejętność koncentracji na problemie (nie na sobie);
potrzeba samotności;
wysoki stopień autonomii;
stała świeżość w ocenie zjawisk;
częste „przeżycia mistyczne”, „oceaniczne”;
Gemainschaftsgefühl - „braterskie uczucie” przynależności do całej ludzkości;
bliskie stosunki z kilkoma przyjaciółmi czy osobami kochanymi;
demokratyczna struktura charakteru;
silnie rozwinięty zmysł etyczny;
wyzbyte złośliwości poczucie humoru;
zdolności twórcze;
opór wobec wpływów kulturowych;
Carl Rogers: „ludzie funkcjonujący optymalnie”
Opis zachowania pacjentów, którym umożliwiono „realizowanie się” podobne do tego, jakie zachodzi w procesie skutecznej terapii osobowości:
niechęć do zachowań fasadowych;
niechęć do „powinności” (nierealnych, zinternalizowanych wzorów postępowania);
odejście od „spełniania oczekiwań innych” w niewolniczy sposób;
dążenie do autokierownictwa;
dążenie do samoakceptacji;
dążenie do otwartości wobec własnych przeżyć;
dążenie do akceptacji;
Zdrowa osobowość: ukazuje się innym taką, jaką jest naprawdę w danej chwili, „życie w zgodzie z własnym istnieniem”, dążenie do stania się tym, kim się jest i gotowość przyjęcia konsekwencji tego aktu - umożliwia rozwój i uczenie się.
Gendlin (współpracownik Rogersa) - „prawdziwe istnienie” to „doświadczanie” - stały przepływ uczuć, towarzyszący świadomości;
Jurgen Ruesch: efektywne komunikowanie się
Wskaźnikiem zdrowia osobowości jest zdolność do komunikowania się - zarówno wysyłania, jak i odbierania (rozumienia) komunikatów (myśli, uczuć itp.). Zdrowa osobowość potrafi radzić sobie z wieloma problemami związanymi z komunikacją.
Morał:
Lęk przed komunikowaniem pewnych aspektów własnych przeżyć może poważnie naruszyć zdrowie.
Otwartość w komunikowaniu się umożliwia osiągnięcie miłości, perspektywy rozwoju i innych wartościowych celów.
William Blatz: „poczucie bezpieczeństwa oparte na niezależności”
Wskażnikiem zdrowia osobowości jest wiara w siebie - występuje ona u osób, które osiągnęły odpowiedni poziom poczucia bezpieczeństwa opartego na niezależności. Wiąże się to z odwagą i gotowością do przyswajania sobie nowych umiejętności w obliczu nowych problemów, przyswajania sobie szerokiego repertuaru umiejętności (zdolności, kompetencji).
poczucie bezpieczeństwa oparte na niezależności - to „stan świadomości towarzyszący gotowości do przyjęcia konsekwencji decyzji i działań jednostki”;
Jak można je osiągnąć? Jedynie „poprzez uczenie się. Gdy jednostka stanie w sytuacji, do której jest niedostatecznie przygotowana, musi zdecydować się na jedno z dwojga - albo wycofać się z sytuacji, albo zaatakować. Jeśli jednostka wybrała atak, musi zrezygnować z poczucia bezpieczeństwa opartego na zależności i zaakceptować sta zagrożenia. Atak ten pozwoli, oczywiście, na zdobycie nowych doświadczeń. Jednostka uczy się, że satysfakcja jest wynikiem przełamywania obawy i lęku, których doświadczamy w obliczu zagrożenia, oraz że na drodze uczenia się można osiągnąć stan poczucia bezpieczeństwa opartego na niezależności”
poczucie bezpieczeństwa oparte na zależności - to stan, w którym „ktoś inny bierze na siebie odpowiedzialność za konsekwencje działań jednostki. Jednostka odczuwa wówczas swobodę wyboru zachowań, zgodnie ze swoimi pragnieniami i życzeniami, ponieważ nie musi odpowiadać za konsekwencje swoich zachowań”
Sześć kryteriów zdrowej osobowości Allporta
rozciągłość ego - zdolność do przejawiania zainteresowań czymś więcej niż własnym ciałem i dobrami materialnymi;
obiektywna ocena własnej osoby - dobry wgląd, umiejętność dystansowania się;
nadrzędna filozofia życia (system znaczeniowy i etyczny, uwzględniający podstawowe okoliczności życiowe);
zdolność do serdecznego, głębokiego kontaktu z innymi;
dysponowanie praktycznymi umiejętnościami, zdolnościami i spostrzeżeniami, dzięki którym można sobie radzić z praktycznymi problemami życiowymi;
postawa współczucia wobec wszystkich istot żywych (szacunek i gotowość do zaangażowania w poprawę ludzkiego losu);
Wyzwolenie: pogląd buddyzmu zen na zdrową osobowość
Zdrowa osobowość: umożliwia uwolnienie się od nadmiernej kontroli nad spontanicznością w myśleniu, odczuwaniu i działaniu; pozwala ona na osiągnięcie postawy „zgody na własne istnienie”, istnienie innych ludzi i przyrody;
Chora osobowość: kształtuje się wskutek zbyt radykalnego zerwania więzi z przyrodą, bliźnimi i własnym ciałem (zrównanie własnej tożsamości z obrazem własnej osoby) - w konsekwencji następuje utrata łączności ze „strumieniem”, czy „procesem” życia, którego istotą jest spontaniczność (narasta kontrola myśli, wspomnień, uczuć i czynów).
Wyzwolenie (i osiągnięcie zdrowej osobowości) - kiedy człowiek potrafi przyjąć postawę „bierności” czy „przyzwolenia wobec zdarzeń”, „odblokowuje” swoje świadome i kontrolujące ego czy „ja” (zamiast „patrzę na drzewo” - „zachodzi patrzenie na drzewo”, „próbuję pływać” - „pływanie, które ma miejsce”). Istotą jest zaprzestanie wysiłków prowokowania zdarzeń i rezygnacja z prób zachowania się w określony sposób.
Czy powyższe definicje osobowości różnią się od siebie?
Podobieństwa między podanymi definicjami wynikają z następujących faktów:
różni autorzy wywierali wzajemny wpływ na siebie (np. Freud na Fromma);
cytowani badacze posiadają wspólne wartości i ideały (wszyscy przynależą do kultury zachodnioeuropejskiej - choć pojawiają się także zapożyczenia z filozofii wschodu - np. Maslow);
Marie Jahoda - „większość pozytywnych definicji zdrowia psychicznego uwzględnia jeden lub więcej z poniższych aspektów”:
postawa jednostki wobec własnej osoby;
charakter i stopień zaawansowania procesu samourzeczywistnienia;
stopień integracji osiągniętej przez jednostkę;
stopień autonomii osiągniętej przez jednostkę;
adekwatność spostrzegania rzeczywistości przez jednostkę;
stopień kontroli nad środowiskiem osiągniętej przez jednostkę;
Ogólna definicja zdrowej osobowości
Jednostka o zdrowej osobowości potrafi:
zaspokajać swoje podstawowe potrzeby na drodze akceptowanych społecznie zachowań w sposób, który nie rodzi problemów osobowościowych;
w mniejszym lub większym stopniu zaakceptować siebie oraz poświęcić swoją energię i myśli społecznie istotnym celom i problemom wykraczającym poza zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, miłości czy posiadania określonej pozycji społecznej;
Sidney M. Jourard, Wybrane definicje zdrowej osobowości
1