Socjologia Thomasa
William Isaac Thomas (1863-1947) - przyczynił się do ukształtowania tzw. szkoły chicagowskiej.
Kierownicze idee socjologii Thomasa:
- najważniejszym zagadnieniem jest zmiana społeczna
- zmiana społeczna odbywa się przez kryzysy zakłócające działanie nawyków i zmuszające ludzi do szukania nowych form adaptacji
- wyjaśnienie zmiany wymaga jednoczesnego uwzględniania wartości i postaw, kultury i osobowości.
Jego myśl socjologiczna ukształtowała się, gdy zajął się społeczeństwami współczesnymi doszedł do wniosku, że żyje w świecie tak całkowicie nowym, że z przeszłości niewiele może się nauczyć.
Zwrot ku nowoczesności oznaczał jedynie zmianę przedmiotu a nie punktu widzenia. „Chłop polski w Europie i Ameryce było zastosowaniem ogólnego stanowiska antropologicznego do badania zwyczajów, tradycji i organizacji współczesnych ludzi żyjących w stosunkowo zaawansowanym stadium cywilizacji.
Źródła umożliwiające wgląd w subiektywną stronę procesów społecznych: listy, dzienniki, księgi sądowe i kościelne, kazania, programy szkolne.
Dzieło o polskiej imigracji
„Chłop polski w Europie i Ameryce” stanowił ogromny krok naprzód na drodze do połączenia teorii społecznej z badaniami empirycznymi. Nota metodologiczna była manifestem nowej nauki społecznej, kwestionująca najbardziej zakorzenione nawyki myślenia o problemach społecznych.
Krytykowali:
- zdroworozsądkową socjologię nie popartą żadnymi badaniami
- ograniczanie badań do wyrywkowych obserwacji dokonywanych ze względu na jakiś cel praktyczny
- rozpatrywanie poszczególnych zjawisk poza całościowym kontekstem życia społecznego
- wiarę, że ludzie reagują zawsze tak samo na takie same bodźce środowiskowe
Nauka społeczna powinna:
1. opierać się na metodycznie prowadzonych badaniach
2. kierować się określoną koncepcją procesu społecznego jako całości
3. rozpatrywać wszelkie fakty w ich powiązaniu z innymi faktami, z kulturą jako całością
4. przyjąć założenie, że wpływ warunków na jednostki a także jednostek na warunki, wymaga dopiero zbadania, można bowiem być pewnym, że nie mamy tu do czynienia z żadną prostą zależnością, lecz ze skomplikowanym procesem wzajemnego oddziaływania.
5. dawać przyczynowe wyjaśnienia zjawisk społecznych i odkrywać prawa społecznego stawania się
Program ten został zrealizowany tylko częściowo.
Najtrwalszym dorobkiem „Chłopa…” było uchwycenie oddziaływania wzajemnego czynników obiektywnych i subiektywnych, kultury i osobowości, inaczej mówiąc, wartości społecznych i postaw indywidualnych.
Postawy i wartości
Koncepcja postaw i wartości miała posunąć naprzód sprawę rozwiązania tradycyjnego problemu wzajemnego stosunku jednostki i grupy społecznej. „Chłop…” nie zawiera precyzyjnej definicji tych dwóch terminów. Ważne tam było nie tyle wyjaśnienie, co to jest, lecz stwierdzenie, że w procesie społecznym zawsze jest obecna pewna zmienna psychologiczna (postawa) modyfikująca działanie czynników obiektywnych.
Postawa - nazwa zbiorcza dla wszystkich elementów życia psychicznego ludzi, które wpływają na rodzaj, kierunek i intensywność reakcji w procesach społecznych. Żaden element życia psychicznego nie jest postawą sam przez się, lecz staje się przez swoje ukierunkowanie na wartość społeczną.
Wartość - nie sposób wyjaśnić procesu społecznego przez odwołanie się wyłącznie do cech jednostek, ponieważ jest w nim zawsze obecna pewna zmienna socjologiczna nazwana wartościami społecznymi.
Założenia dotyczące stosunku wzajemnego postaw i wartości:
- jest stosunek przyczynowo-skutkowy
- przyczyną społecznego czy indywidualnego zjawiska nigdy nie jest inne społeczne czy indywidualne zjawisko, ale zawsze połączenie jednego i drugiego; przyczyną wartości czy postawy nigdy nie jest sama postawa czy sama wartość, ale zawsze połączenie postawy i wartości.
Założenia były sformułowane przeciw socjologicznemu determinizmowi i psychologizmowi. Umożliwiło to uchylenie się od pradawnego pytania: zmieniać warunki czy ludzi. Otworzyło to drogę do nowej problematyki do tej pory lekceważonej przez wszystkie kierunki socjologiczne.
Rozwój osobowości społecznej
Badanie postaw prowadziło do problemu osobowości społecznej, która jest ich „konfiguracją”, badanie zaś wartości prowadziło do problemu organizacji społecznej. Osobowość człowieka jest czynnikiem działającym, a równocześnie rezultatem zmian w społeczeństwie. Osobowość ludzka rozpatrywana jako czynnik rozwoju społecznego stanowi podstawę dla wyjaśnienia przyczyn zjawisk społecznych; rozpatrywana jako rezultat rozwoju społecznego znajduje wyjaśnienie w zjawiskach społecznych.
Do przejścia od konkretnych danych zawartych w biografiach do generalizacji służy teoria o jednostkach ludzkich jako osobowościach społecznych, do której prowadzi porównawcze badanie wielu biografii. Redukują się one do trzech zasadniczych typów osobowości: filistrów (wszystkie pragnienia są zdominowane przez pragnienie bezpieczeństwa), cyganów (pragnienie nowego doświadczenia) i jednostek twórczych (równowaga między nowością a stabilizacją). Różnice dotyczą szansy pojawienia się nowych postaw (największe u cyganów, najmniejsze u filistrów) i stopnia zorganizowania.
Typy osobowości to nie gotowe struktury determinujące postępowanie jednostki. Osobowość to nieskończony proces.
Rozwój osobowości ma określone podłoże biologiczne. Thomas zastanawiał się jak działanie biologiczne zdeterminowanych dyspozycji i popędów ulega w społeczeństwie ludzkim ograniczeniu i modyfikacji - ukazuje proces mniej lub bardziej świadomego przystosowania się jednostki do wymogów środowiska społecznego.
Późna definicja osobowości (1933r.) - odnosi się do wysiłków jednostki do przystosowania się do innych jednostek oraz do instytucji i kodeksów społecznych.
Proces socjalizacji to proces rozwijania przez jednostkę zdolności do świadomej adaptacji. Rezultatem są nie nawyki, lecz uświadamiane sobie przez jednostki schematy sytuacji umożliwiające postępowanie zgodne z przyjętymi w danym społeczeństwie regułami. Świadomość gra w tym procesie ogromną rolę: jednostka interpretuje sytuacje i wybiera odpowiednie wyjścia.
Wymaga to szczególnych metod badania: zachowania ludzkie muszą być interpretowane w kategoriach zamiarów, pragnień, wzruszeń.
Organizacja społeczna
Wartości są genetycznie związane z postawami - ich źródłem jest działalność jednostek. Część postaw ulega obiektywizacji, znajdując wyraz w mniej lub więcej wyraźnych normach zachowania, dzięki którym grupa utrzymuje, kieruje i upowszechnia odpowiedni typ czynności wśród swych członków. Normy te są nie tylko manifestacją postaw, ale i czynnikiem oddziałującym na postawy. Społeczne normy tworzą powiązane wewnętrznie systemy zwane instytucjami, których całokształt stanowi organizację społeczną danej grupy; jest to drugi rodzaj interakcji: jednostka-społeczeństwo - zajmuje się tym socjologia.
Wg Thomasa socjologia to nauka o wartościach społecznych; interesować ją miały wyłącznie te aspekty rzeczywistości, które w danym momencie i dalej grupie uzyskują znaczenie dzięki odnoszącym się do nich postawom ludzkim. Socjologów interesuje jedynie rzeczywistość istniejąca dla ludzi.
Organizacja społeczna interesowała Thomasa z punktu widzenia procesu - stabilność instytucji danej grupy jest po prostu dynamiczną równowagą procesów dezorganizacji i reorganizacji.
Zmiana społeczna zdaniem Thomasa jest wyraźnie ukierunkowana. Ewolucja oznaczała postępującą indywidualizację wynikającą stąd, że jednostka ma do czynienia z wieloma różnymi systemami norm, wieloma definicjami sytuacji, z których żadna nie ma mocy w pełni wiążącej, jaką miały i mają normy grupy pierwotnej.
Najbardziej Thomasa interesował mechanizm zmiany - jak dochodzi do destrukcji panującego systemu norm i powstania nowego, dezorganizacja i reorganizacja. Dezorganizacja - zmniejszenia wpływu istniejących społecznych norm postępowania na poszczególnych członków grupy. W każdym społeczeństwie istnieje pewien stopień dezorganizacji i każda grupa społeczna rozporządza środkami przeciwdziałania dezorganizacji. W pewnych warunkach środki te ukazują się nieskuteczne i dezorganizacja zaczyna zagrażać samemu istnieniu grupy.
Warunki te to masowe pojawianie się nowych postaw, których grupa nie jest w stanie kontrolować, a które są nie do pogodzenia z obowiązującymi w niej normami. Nowe postawy to wzrost kontaktów ze światem zewnętrznym. Tłumienie nowych postaw jest skuteczne tak długo, jak długo te kontakty są stosunkowo ograniczone. Po przekroczeniu pewnej granicy niemożliwe staje się utrzymanie bez zmian dawnej organizacji społecznej.
Pojawia się problem reorganizacji społecznej - stworzenie nowych schematów zachowania, które zastąpią, lub zmodyfikują dawne lepiej będą odpowiadały zmienionym postawom. Reorganizacja w nie jest procesem żywiołowym (jak dezorganizacja i tłumienie nowych postaw). Wymaga od jednostek aktywności w pełni świadomej i wynalazczej.
Jest to schemat zmiany instytucji a nie osobowości (nie pokrywa się).
Rozkład organizacji społecznej zwiększa prawdopodobieństwo dezorganizacji osobowości. Na tym polegał zresztą wielki problem wychodźców z grup pierwotnych, którzy stawali - jak polscy imigranci - wobec nowych sytuacji życiowych bez adekwatnych ich definicji lub raczej z wieloma różnymi definicjami, z których żadnej nie uważali za wiążącą, ponieważ nie identyfikowali się z żadną z tworzących je grup.
Socjologia Thomasa
Koncepcja ta zawierała przekonanie, że:
zmiana społeczna jest najważniejszym zagadnieniem
zmiana społeczna odbywa się przez kryzysy zakłócające działanie nawyków i zmuszające ludzi do szukania nowych form adaptacji
wyjaśnienie zmiany wymaga jednoczesnego uwzględnienia obiektywnych warunków i świadomej działalności ludzkiej, społecznej i jednostkowej strony procesu czy wartości i postaw, kultury i osobowości.
Doszedł do wniosku, że z przeszłości niewiele się można nauczyć. Zwrot ku współczesności nie oznaczał zmiany punktu widzenia, ale przedmiotu jego rozważań.
Dzieło o polskiej imigracji
„Chłop polski w Europie i Ameryce”- Thomas + Znaniecki
Połączenie teorii społecznej z badaniami empirycznymi. Połączyli oni je w całość.
Krytykowali:
zdroworozsądkową „socjologię”
ograniczenie badań do wyrywkowych obserwacji dokonywanych ze względu na jakiś jeden doraźny cel praktyczny.
rozpatrywanie poszczególnych zjawisk poza całościowym kontekstem życia społecznego
wiarę, że ludzie reagują zawsze tak samo na takie same bodźce
Nauka społeczna powinna:
opierać się na metodycznie prowadzonych badaniach
kierować się określoną koncepcją procesu społecznego jako całości
rozpatrywać wszystkie fakty w porównaniu z innymi faktami i kulturą jako całością
przyjąć założenie, że wpływ warunków na jednostki i jednostek na warunki wymaga zbadania. Mamy tu do czynienia ze skomplikowanym procesem wzajemnego oddziaływania.
Zgłosili postulat uczynienia socjologii nauką dającą przyczynowe wyjaśnienia zjawisk społecznych i odkrywającą prawa „społecznego stawania się”.
„Chłop polski…” miał pokaźny materiał źródłowy. Posłużyli się zespołem nowatorskich hipotez teoretycznych. Analiza związków między reakcjami imigrantów na warunki amerykańskie a wcześniejszymi ich doświadczeniami wyniesionymi z zupełnie innego społeczeństwa (te analizy były możliwe dzięki wykorzystaniu „dokumentów osobistych”- nowego typu źródeł)
Nie rezygnują z koncepcji socjologii jako nauki indukcyjnej i analogicznej pod pewnymi względami do nauk przyrodniczych.
Najtrwalszym dorobkiem ich pracy było uchwycenie oddziaływania wzajemnego czynników obiektywnych i subiektywnych, kultury i osobowości czy wartości społecznych i postaw indywidualnych.
Wzajemne oddziaływanie było tu pojęciem centralnym.
Postawy i wartości
Koncepcja postaw i wartości miała posunąć naprzód sprawę rozwiązania tradycyjnego problemu wzajemnego stosunku jednostki i grupy społecznej.
Wartości- obiektywne kulturowe elementy życia społecznego
Postawy- subiektywne cechy charakterystyczne członków grupy społecznej.
Te 2 pojęcia są terminami zbiorczymi obejmującymi problematykę kultury i osobowości.
Kiedy w „Chłopie…” mowa o postawach chodzi o wskazanie aspektu życia społecznego.
Teoria Thomasa i Znanieckiego to teoria procesu społecznego. W tym procesie jest zawsze obecna zmiana psychologiczna modyfikująca działanie czynników obiektywnych. W procesach społecznych uczestniczą ludzie reagujący tak lub inaczej na bodźce środowiskowe.
„Postawa” to nazwa zbiorcza dla wszystkich elementów ich życia psychicznego, które wywierają wpływ na rodzaj, kierunek i intensywność tych reakcji.
Żaden element życia psychicznego nie jest „postawą” sam przez się, ale staje się przez swoje ukierunkowanie na wartość społeczną.
Teoria procesu społecznego, zakłada, że nie sposób go wyjaśnić przez odwołanie się wyłącznie do cech jednostek, bo jest w nim obecna zmienna socjologiczna nazywana wartościami społ. otwarty pozostaje sposób rozumienia tych wartości.
Zależało im na wyodrębnieniu 2 zmiennych procesu społecznego i sformułowaniu założeń ich stosunku wzajemnego
stosunek ten jest przyczynowo-skutkowy
określało dokładniej relację przyczyny i skutku w procesie społecznym: przyczyną wartości czy postawy nigdy nie jest sama postawa czy wartość, ale ich połączenie.
W punkcie wyjścia została wykluczona możliwość wyodrębnienia 2 zmiennych, między którymi socjolog miałby wykrywać związki przyczynowe.
Mamy tu do czynienia z dwoma aspektami jednej całości. Mogą one być analitycznie wyodrębnione, ale możliwość odkrycia praw związków między nimi jest wątpliwa. W rezultacie powstaje ogólna dyrektywa jakich wyjaśnień unikać, i w jakiej sferze rzeczywistości społecznej szukać wyjaśnień właściwych.
Doniosłość koncepcji postaw i wartości sformułowanej w „Chłopie polskim…” polegała na tym, że otwierała drogę do ważnej problematyki lekceważonej do tej pory. Dzieło to zwracało się przeciwko ograniczeniom psychologizmu i socjologizmu. To nie jest prawomocna teoria „społecznego stawania się”.
Organizacja społeczna
Wartości- społeczne muszą być badane przez socjologię. Są genetycznie związane z postawami, bo w życiu społecznym wszystko zaczyna się do działalności jednostek.
Normy (zwyczaje i obrzędy, normy moralne i prawne) mogą być rozpatrywane jako „manifestacje postaw” jednostek, które postępują zgodnie z nimi. Normy nie są tylko manifestacją postaw, ale i czynnikiem oddziałującym na postawy. Społeczne normy tworzą powiązane wewnętrznie systemy zwane instytucjami, których całokształt stanowi organizacją społeczną danej grupy.
Socjologia- nauka o wartościach społecznych. Mają ją interesować aspekty rzeczywistości, które w danym momencie i danej grupie uzyskują znaczenie dzięki odnoszącym się do nich postawom ludzkim.
Socjologów interesuje tylko rzeczywistość istniejąca dla ludzi.
Organizacja społeczna interesowała Thomasa z punktu widzenia procesu. Stabilność instytucji danej grupy jest dynamiczną równowagą procesów dezorganizacji i reorganizacji.
Teoria socjologiczna Thomasa była teorią zmiany społecznej.
Metoda, która pozwala określić tylko przypadki działalności stereotypowej, a stawia nas bezradnych w obliczu zmienionych warunków, wcale nie jest metodą naukową.
Z punktu widzenia procesu adaptacji ewolucja oznaczała postępującą indywidualizacje wynikającą stąd, że człowiek ma do czynienia z różnymi systemami norm, definicjami sytuacji, z których żadna nie ma mocy wiążącej jaką miały normy grupy pierwotnej.
Interesowały Thomasa mechanizmy zmiany - główne pytanie - jak dochodzi do destrukcji panującego systemu norm i powstania nowego, czyli jak odbywa się dezorganizacja i reorganizacja.
Dezorganizacja społeczna - zmniejszenie wpływu istniejących norm społecznych postępowania na poszczególnych członków grupy. W każdym społeczeństwie jest jakiś stopień dezorganizacji. Każda grupa społeczna ma środki jej przeciwdziałania. W pewnych warunkach środki te nie są skuteczne. Warunki te to: masowe pojawienie się nowych postaw, których grupa nie kontroluje, a które są nie do pogodzenia z obowiązującymi normami.
Reorganizacja społeczna - stworzenie nowych schematów zachowania, które zastępują lub modyfikują dawne i lepiej odpowiadają zmienionym postawą. Reorganizacja nie jest procesem żywiołowym. To odpowiednik uwagi z pierwszego schematu Thomasa: nawyk - kryzys - uwaga. Wymaga od jednostek aktywności świadomej i wynalazczej. Schemat zmiany społecznej to schemat zmiany instytucji.
Koncepcja Thomasa i Znanieckiego różni się od koncepcji anomii Durkheima. Jednostka jest suwerennym podmiotem dokonującym swojego rodzaju wyboru bodźców przyjmowanych od społeczeństwa.
Rozkład organizacji społecznej zwiększa prawdopodobieństwo dezorganizacji osobowości. Na tym polegał problem wszelkich wychodźców z grup pierwotnych, którzy stawali (jak polscy imigranci) wobec nowych sytuacji życiowych bez adekwatnych ich definicji lub z wieloma różnymi definicjami, z których żadnej nie uważali za wiążącą bo nie identyfikowali się z żadną z tworzących je grup.
Analiza sytuacyjna
„ Chłop polski…” - największe dzieło Thomasa.
Pojecie sytuacji - jeden z wielu punktów styku z pragmatyzmem, wprowadzony w „chłopie polskim”.
Człowiek - działająca jednostka, która staje czasami w obliczu kryzysów i jest zmuszona do natężenia uwagi w celu znajdowania z nich wyjścia. Każda działalność jest rozwiązaniem
5