Jacher „Etos pracy w Polsce”
Etos pracy wiąże się z rozumieniem pracy ludzkiej, której treść związana jest z historią, etyką, filozofia, religią, ideologią.
Termin „praca” w różnych językach wyrażał wysiłek, trud, cierpienie, znój, który jednak niezbędny jest do rozwoju i życia
negatywny stosunek do pracy
starożytna Grecja i Rzym- praca fizyczna utożsamiana z niewolnikami, czynność niegodna człowieka wolnego, którego domeną jest twórcza praca umysłowa (Platon, Arystoteles)
Marks- praca źródłem bogactwa dla wybranych, ale zarazem formą zniewolenia i poddaństwa; w wyniku ewolucji poglądów stwierdził, że praca oprócz przykrości może też przynosić zadowolenie, dlatego proponował zmniejszenie czasu pracy
Znaniecki- ludzie pracy działają pod przymusem i nie są twórczy
pozytywny stosunek do pracy
tradycja chrześcijańska, m.in. myśl św. Tomasza z Akwinu praca jako wysiłek psychofizyczny, twórczy, celowy, świadomy osoby ludzkiej w dążeniu do dobra, mający znaczenie społeczne; praca jako podstawowa potrzeba człowieka; Jan Paweł II- uczłowieczenie pracy w Laborem Exercens
myśliciele i socjologowie (m.in. Comte, Durkheim, Saint- Simon) praca jako czynnik stratyfikacji społeczeństwa (podziału, specjalizacji i integracji społeczeństwa)
reformacja- praca jako źródło bogactwa i błogosławieństwo Boże wpływ na myśl Locke'a, Hume'a, Adama Smitha
Weber- aby mógł się rozwinąć kapitalizm, musi istnieć specjalny sposób myślenia i zachowania (nowa etyka gospodarcza zainicjowana przez protestantyzm, który jako cnoty traktował oszczędność i pracowitość), które nie są ukierunkowane tylko na zarobek i zaspokajanie biologicznych potrzeb człowieka, ale na traktowanie pracy i zawodu jako celu samego w sobie
Problemy definicyjne pracy
Jest to termin wieloznaczny, ale istnieje zgoda, że praca:
to specyficzna cecha rodzaju ludzkiego
sprawia, że człowiek jest kimś, coś znaczy, czuje się złączony z ludźmi
przez nią uzyskujemy własną afirmację jako byty rozumne i jako osobowości
wyzwala nas z przyrody, poszerza naszą świadomość, kształtuje nasze „ja”
sytuuje nas w grupie i społeczeństwie- oprócz indywidualnego ma charakter społ.
z jednej strony realizuje potrzeby życiowe, jest podstawa ludzkiej egzystencji, a z drugiej wyraża sposób życia
w niej ujawnia się system wartości, poziom aspiracji i dążeń
stosunek do niej zależy od motywów: ekon., psych. (zadowolenie), społ.(awans),religijnych (realizacja miłości dla bliźniego), patriotyczne, polit. (praca z pobudek ideologicznych)
wiąże się z etyką i moralnością, gdyż zawiera odpowiedzialność za produkt pracy- ma więc swój etos, czyli określony zbiór norm odnoszących się do niej, regulujących jej jakość etyczną i społ.
Praca- czynność ludzka mająca cechy indywidualne, społeczne, zawodowe i pozazawodowe, skierowana na zaspokojenie wielorakich potrzeb ludzkich materialnych i duchowych, wymagających koordynacji zachowań i współpracy oraz świadomego i odpowiedzialnego tworzenia dóbr i produktów, wpływających na strukturę oraz integrację grup społ. i społeczeństwa.
Pojecie etosu:
Arystoteles- wiązał je z cnotą, przypisywał zarówno grupom jak i jednostkom
Weber- na podstawie założeń religijnych protestantyzmu ukazał, jak sposób życia jednostki i społeczności wpływa na zmiany otaczającego świata i tworzy nowe formy życia społ. i ekon. wyrażone w kapitalizmie
Ossowska (Etos rycerski i jego odmiany)- istotę tego pojęcia stanowi opis ogólnego zespołu cech wyznaczających tożsamość grup, a nie samych jednostek będących ich członkami; to styl życia pochwalany przez jakąś społeczność, orientacja jej kultury
Elementy konstytutywne etosu:
wartości- odnoszące się do jednostki(filozofia, kns), bądź do grupy (etnologia, socjologia); wg Ossowskiego
praca jako wartość cel dla grupy stanowi sposób życia, element wyróżniający od innych grup; dla jednostki-cel egzystencjalny albo prestiżowy
praca jako wartość codzienna złożona jest z powtarzających się, zrutynizowanych czynności
praca jako wartość odświętna- rozpoczęcie nowej pracy, awans
normy i system normatywny- stanowią uszczegółowienie wartości; stoją za nimi sankcje, więc świadczą o przestrzeganiu wartości; aktywizują wartości
normy egzekwujące obowiązek, rodzaj i jakość wykonywanej pracy, etyka zawodowa
wartości i normy etosowe przejawiają się w działaniach zależnych od czynników wewnętrznych (m.in. motywacji do pracy jednostkowej i grupowej) i zewnętrznych (możliwości pracy tworzone przez warunki makroekonomiczne, społeczności zakładu pracy o charakterze organizacyjnym, ideowym i politycznym)
charakter grupowo- społeczny- stanowi o roli wartości etosowych jako wzmacniających spójność i rozwój grupy oraz odrębność względem innych grup
Etos pracy- charakterystyczny dla danej grupy lub całego społeczeństwa zespół wartości i norm odnoszących się do określonej wartości fundamentalnej, jaką jest praca. Wartość ta jest uzupełniona pozostałymi wartościami, które są jej atrybutami; ona sama i normy przejawiają się w praktyce w konkretnych zachowaniach i działaniach.
Etos pracy w Polsce w świetle historii i badań.
Przyczyny wpływające na powojenny etos pracy w Polsce:
rola tradycji szlacheckiej, a potem wywodzącej się z niej tradycji inteligenckiej
mieszczaństwo i klasa robotnicza nie ukształtowały się silnie w kulturze polskiej
w dominującej tradycji szlacheckiej ważne były takie wartości jak: wolność, niezależność, własność, posiadaniepraca nie prowadziła do prestiżu i nie była traktowana jak powołanie
zubożała szlachta wynosiła się do miast i wykonywała zawody inteligenckie, stąd inteligencja przejęła tradycję szlachecką
genealogia klasy robotniczej wywodzącej się z klasy chłopskiej
w chłopskim systemie wartości ceniono posiadanie na własność i pracę „na swoim”, która była warunkiem przetrwania i gwarantowała ciągłość rodu
synowie chłopscy podejmujący pracę jako robotnicy nie mieli takiego poczucia obowiązku jak na własnym gospodarstwie
system wartości społeczeństwa polskiego kształtowany głównie przez etykę katolicką
pracę ceni się wysoko, ale ze względu na jej rezultat, a nie wartość samą w sobie
podstawowym czynnikiem tej etyki jest wartość osoby ludzkiej, a charakter pracy w stosunku do człowieka ma charakter instrumentalny
ideologia komunistyczna i praktyka działania w realnym socjalizmie
człowiek pracy stawiany na piedestale, dowartościowanie klasy robotniczej
awans chłopów
przodownikom pracy stworzono dogodne warunki do bicia rekordów, ale nie nadążała za tym infrastruktura organizacyjna i techniczna
bezsens pracy na pokaz i marnotrawienie jej wyników już w połowie lat 50. spowodowały rozbijanie się etosu pracy
kładziono nacisk głównie na kolektywną wydajność pracy
za Gierka rozbudowa przemysłu i nowe inwestycje głównie na Śląsku angażowały nie tylko wykwalifikowanych, ale tez niewykwalifikowanych robotników, co prowadziło do zaniku etosu pracy
premiowanie zaangażowania ideologicznego zamiast dobrej pracy prowadziło do braku motywacji, by ją solidnie wykonywać
badania D. Dobrowolskiej- rola pracy zawodowej w życiu jednostki im praca bardziej złożona, im wyższy poziom wykształcenia i kwalifikacji robotników, tym częściej praca zajmuje pierwsze miejsce w hierarchii wartości codziennych
lata 80.- maksymalizacja zatrudnienia (bezrobocie ukryte), nieefektywne wykorzystanie pracowników, przywiązanie do etatu, a nie do konkretnej pracy nie przestrzegano prawa ani dyscypliny pracy, praca była lekceważona
końcowy okres socjalizmu- praca zawodowa traciła na wartości, gdyż nie dawała odpowiednich dochodów; „familizacja” relacji między pracownikami a pracodawcami (układy, fuchy, praca na lewo)
patologiczne zjawiska aktualnej polskiej gospodarki wynikające z nieuporządkowanego rynku kapitału i pracy
lata 90.- praca na ”swoim” lub u prywatnego przedsiębiorcy wymaga rzetelności, jest ceniona z uwagi na groźbę bezrobocia, daje gwarancje socjalne
wzrasta szacunek dla pracy, gdyż dzięki niej można osiągać właściwe dochody
dziś praca jest dobrem trudno dostępnym, a przez to cenionym i to tym bardziej, im łatwiej ją utracić (robotnicy, pracownicy z wykształceniem podstawowym, mieszkańcy wsi) aż 30% Polaków obawia się utraty pracy
młodzi uważają, że rzetelnie i uczciwie można wykonywać tylko pracę, która jest należycie wynagradzana
wzrost etosu pracy- kurczenie się rynku pracy i wzrost bezrobocia, prywatyzacja i wzrost wymagań stawianych pracownikom przez prywatnych pracodawców
jednocześnie- cwaniactwo w poszukiwaniu i pozyskiwaniu łatwego i dużego zarobku
gospodarka rynkowa może zarówno doskonalić jak i deprecjonować etos pracy
Etos pracy rozwijał się kiedyś w odmiennych warunkach. Kiedyś ideałem pracy była dyscyplina, rzetelność, kult pracy fizycznej. Dzisiaj etos pracy wymaga inicjatywy jednostek, samodzielnego działania, ryzyka, mobilności, podnoszenia kwalifikacji, umiejętności szukania pracy, a z tym, nie jest w Polsce dobrze. Można powiedzieć, że dzisiejszy etos pracy w Polsce tworzony jest w nowych warunkach wolności ustrojowej i gospodarczej, a z drugiej strony w znacznym stopniu jest wyrazem skłonności do myślenia i działania po staremu.