CEL, ZASADY I ZAŁOŻENIA DIETY UBOGOENERGETYCZNEJ. METODYKA PLANOWANIA DIETY INDYWIDUALNEJ.

1. Zastosowanie i cel diety

Dieta ubogoenergetyczna ma zastosowanie podczas redukcji masy ciała u osób z otyłością i z nadwagą. Celem diety jest:

- redukcja masy ciała ( przez stopniowe ograniczenie energii)

- zapewnienie prawidłowego funkcjonowania organizmu

- utrzymanie dobrego samopoczucia pacjenta

- ograniczenie uczucia głodu

- po osiągnięciu masy należnej utrzymanie uzyskanego efektu

O otyłości mówimy wówczas, gdy zwiększenie masy ciała wynosi 120%, czyli 20% powyżej należnej masy ciała, ustalonej według wzoru Broca. Procent nadwagi oblicza się ze wzoru:

% nadwagi = masa rzeczywista - masa ciała należna / masa ciała należna * 100.

W zależności od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej wyróżniamy:

• Otyłość androidalną (męska, jabłkowa, brzuszna) - tkanka tłuszczowa nagromadzona jest w obrębie jamy brzusznej. Jako współczynnik tej otyłości przyjmuje się współczynnik TALIA/BIODRA (WHR)

Dla kobiet > 0,8

Dla mężczyzn > 1,0

• Otyłość gynoidalną (kobieca, gruszkowa, biodrowo-pośladkowa) - jako współczynnik tej otyłości przyjmuje się współczynnik TALIA BIODRA (WHR)

Dla kobiet < 0,8

Dla mężczyzn < 1,0

W zależności od zespołu przyczynowego wyróżniamy:

• Otyłość pierwotną (prostą) - wynikającą z utrzymującego się dodatniego bilansu energetycznego

• Otyłość wtórną - będącą jedną z objawów zaburzeń metabolicznych i różnych stanów chorobowych.

2. Zadania diety:

- aby cel diety osiągnąć należy ograniczyć podaż energii z pożywienia w stosunku do potrzeb organizmu, co w efekcie daje ujemny bilans energetyczny

- zmniejszoną wartość energetyczną uzyskuje się przez ograniczenie spożycia tłuszczu dodawanego do potraw i zawartego w samych produktach (przez dobór produktów chudych i wycinanie tłuszczu widocznego), oraz przez ograniczenie produktów zasobnych w cukry łatwo przyswajalne (cukier, miód, dżem, desery)

- dieta powinna być ubogoenergetyczna, a równocześnie zróżnicowana pod względem zawartości składników odżywczych. Właściwie dobrana dieta jest dietą fizjologiczną, którą stosuje się przez długi okres czasu (w zależności od stopnia otyłości). Efektem diety powinien być spadek wagi ciała 1kg/tydzień (3-4 kg/miesiąc). Spadek ten nie jest równomierny przez cały okres kuracji. Na przełomie 14-16 tygodnia może nastąpić zatrzymanie spadku masy ciała

-zasadą diety jest taki dobór produktów, aby pacjent nie odczuwał głodu (produkty będące źródłem błonnika i białka zwierzęcego)

- dieta może być wspomagana środkami obniżającymi łaknienie i wspomagającymi przemianę materii

3. Charakterystyka diety:

- Energia. Źródłem energii obok pożywienia musi być nagromadzona w organizmie tkanka tłuszczowa. 1gram tkanki tłuszczowej daje 7kcal, a 1kg-7000kcal. Aby zredukować 1kg masy ciała w ciągu tygodnia należy zmniejszyć podaż kcal o 1000dziennie

(bo 1kg tkanki tłuszczowej = 7000kcal / 7dni =1000kcal dziennie). Zapotrzebowanie energetyczne pacjentów oblicza się indywidualnie, biorąc pod uwagę jego aktywność fizyczną, wiek, płeć oraz podstawową przemianę materii. W związku z tym, że przeciętna dobowa podaż energii wynosi 2000-2500kcal, dieta ubogoenergetyczna przyjmuje 1000-1500 kcal. Często jednak dietę należy obniżyć do 800kcal, gdy w czasie kuracji dochodzi do zmian adaptacyjnych organizmu. Jedną z nich jest obniżenie przemiany materii.

Ustaloną dietę pacjent stosuje do momentu osiągnięcia masy należnej. Następnie stosuje się dietę pozwalającą utrzymać uzyskany efekt. Każde następne odchudzanie to gorszy start, gdyż zaczyna się najczęściej od wyższej wagi, a przemiana materii jest niższa w stosunku do pierwszej kuracji (efekt jo-jo).

- Białko. Zaleca się w normie fizjologicznej 1g/kg.n.m.c., czyli około 70-80g/dobę. W tej diecie białko stanowi 20-25% wartości energetycznej całodziennego pożywienia. Białko zwierzęce powinno znajdować się w 3 posiłkach.

- Tłuszcze. Ulegają znacznemu ograniczeniu, pokrywają 25% wartości kalorycznej. Zaleca się około 40g tłuszczu na dobę, z czego 25-30g to tłuszcz niewidoczny pochodzący z produktów białkowych. Pozostała ilość 10-20g to tłuszcz dodawany do potraw w postaci tłuszczów roślinnych, celem pokrycia zapotrzebowania na NNKT (olej sojowy, słonecznikowy, rzepakowy, oliwa z oliwek lub niewielka ilość margaryny miękkiej).

- Węglowodany. Dieta nie może zawierać mniej niż 100g węglowodanów (taka ilość zabezpiecza przed zużytkowaniem białka ustrojowego do celów energetycznych). Wykluczyć z diety należy cukry łatwo przyswajalne: cukier (potraw nie słodzimy), miód, dżem, słodycze, ciastka, desery. Nadmierna ilość cukru prowadzi do syntezy triglicerydów, które odkładają się w postaci tkanki tłuszczowej oraz w ścianach naczyń krwionośnych przyczyniając się do rozwoju miażdżycy.

- Błonnik. Dieta powinna obfitować w produkty błonnikowe, 20-30g błonnika na dobę. Błonnik wypełnia przewód pokarmowy, daje uczucie sytości, zapobiega zaparciom, a jego rozpuszczalne frakcje (gumy, pektyny) obniżają poziom cholesterolu we krwi i poprawiają tolerancję glukozy. Błonnik powinien pochodzić z następujących produktów: pieczywo razowe (bez dodatku cukru, karmelu), chrupkie, kasza gryczana, otręby, warzywa i owoce (około 750g/dobę).

- Witaminy i składniki mineralne. Dieta 1000kcal nie wymaga suplementacji. Przy większych ograniczeniach kalorycznych należy sprawdzić podaż wapnia, żelaza, witamin z grupy B oraz Wit C. Sól kuchenną ogranicza się do 5g/dobę.

- Płyny. Zaleca się 1,5 litra płynów na dobę, napoje: bez cukru, wody niegazowane, soki bez dodatku cukru.

4. Uwagi technologiczne:

- zaleca się 4-5 posiłków w ciągu dnia o stałych porach, kolacja 3 godz przed snem

- zalecane techniki obróbki termicznej to: gotowanie w wodzie, w parze, pieczenie w folii, smażenie bez tłuszczu, duszenie bez obsmażania, potrawy z rożna i rusztu.

- eliminacja zup, sosów (wyjątek stanowią zupy czyste). W miejsce zup można stosować soki lub napoje warzywne, owocowe

- warzywa podaje się w postaci surówek, sałatek, w postaci gotowanej (z wody) lecz bez dodatku tłuszczu. Warzywa niskokaloryczne mogą być spożywane między posiłkami w czasie odczuwania głodu. Owoce zaleca się niskokaloryczne w ilościach kontrolowanych

- potraw nie zagęszcza się, wyjątkowo dozwolona jest zawiesina z mąki i wody lub mleka. Nie stosuje się również żółtek jaj, w celach spulchniających do potraw dodaje się białko jaja w postaci piany

- sól dodaje się w ograniczonych ilościach, wyklucza się ostre przyprawy (papryka, chilli, musztarda), pobudzające łaknienie. Wprowadza się przyprawy usprawniające przemianę materii (kminek, kolendra, seler, majeranek)

- jeść wolno, nie popijać, płyny wypijamy po posiłku. „jedzenie na sucho” daje uczucie sytości

5. Metodyka planowania diety:

1. ustalić zapotrzebowanie energetyczne:

• obliczyć podstawowy wydatek energetyczny PPM

• obliczyć indywidualne całkowite zapotrzebowanie energetyczne (mnożąc PPM przez współczynnik aktywności fizycznej)

• ustalić zmniejszenie masy ciała na jednostkę czasu, np. na tydzień

• ustalić poziom energetyczny diety ubogoenergetycznej

ustalić zapotrzebowanie na białko, przyjmując 20-25% energii dobowego zapotrzebowania energetycznego lub 1g/kg n.m.c.

ustalić zapotrzebowanie na tłuszcz, który stanowi 25% energii dobowego zapotrzebowania energetycznego

ustalić ilość węglowodanów, które uzupełniają zapotrzebowanie energetyczne

ustalić dzienną rację pokarmową, wyrażoną w produktach jadalnych (oczyszczonych)

rozłożyć dzienną rację pokarmową na posiłki, tak aby posiłki zawierały:

• I śniadanie 25%kcal

• II śniadanie 10%kcal

• Obiad 35%kcal

• Podwieczorek 10%kcal

• Kolacja 20%kcal

1. zaplanować jadłospis.

Kompedium wiedzy o żywności i żywieniu, praca zbiorowa pod redakcją Jana gawęckiego i Teresy Mossor-Pietraszewskiej

Żywienie Czlowieka pod redakcja Jana Gawęckiego i Lecha Hryniewieckiego

Nowoczesna dietetyczna ksiązka kucharska Zofia Wieczorek-Chełmińska

Dietetyka- Ciborowska

---