Wiadomości ogólne
Surówki albo żeliwa są to stopy żelaza z węglem, o teoretycznej zawartości 2,11=6,67% węgla. Poza tym stopy to zawierają jeszcze krzem, mangan, fosfor i siarką, a niekiedy także dodatki stopowe. Jest to najbardziej rozpowszechnione tworzywo na odlewy w budowie maszyn. Polska terminologia rozróżnia surówki i żeliwa, przy czym różnica to dotyczy wyłącznie technologii ich otrzymywania. Surówki są bezpośrednim produktem wielkiego pieca. natomiast żeliwa otrzymuje się po przetopieniu surówki w piecach odlewniczych. Co do struktury, nie ma różnicy pomiędzy surówkami i żeliwami, toteż to wszystko, co dotyczy surówek białych i szarych, dotyczy również odpowiednich gatunków żeliwa.
W zależności od postaci występowania węgla i uwarunkowanego tym zabarwienia przełomu rozróżnia się surówki i żeliwa białe i szare. W surówkach białych węgiel występuje wyłącznie w postaci związanej z żelazem (cementyt), a takie z innymi pierwiastkami (ilości węgla w roztworze ferrytu s~ minimalne) i dlatego tez przełomu jest jasny. W żeliwach szarych natomiast węgiel występuje częściowo w postaci związanej, a częściowo w postaci wolnej jako grafit. którego obecność powoduje, ze przełomu tego rodzaju żeliwa jest matowoszary: stąd też jego nazwa. Praktycznie ilość węgla związanego w żeliwach szarych nie przekracza zawartości węgla w perlicie (0,8%) Żeliwo, które zawiera węgiel częściowo w postaci pierwszorzędowego cementytu, sieciowo w postaci grafitu, nazywa się żeliwem połowicznym (dawna nazwa żeliwo pstrym) Ponadto istnieją również żeliwa ciągliwe, otrzymywane po specjalnej obróbce cieplnej odlewów z żeliwa białego.
Obecnie obowiązująca norma PN-80/H-0152 Żeliwo. Podział, nazwy i okres definiuje żeliwo jako stop żelaza z węglem i innymi pierwiastkami, zawierający węgiel postaci eutektyki i wydzieleni pierwotnych, przeznaczony na odlewy.
Surówki białe
W zależności od zawartości węgla i struktury rozróżnia się następujące r surówek białych:
surówki podeutektyczne o zawartości 2,1 - 4,3% węgla,
surówki eutektyczne o zawartości 4,3% węgla
3) surówki nadeutektyczne o zawartości 4.3-6,67% Węgla.
Surówki białe podeutektyczne, zgodnie z układem Fe-Fe3C, w zakresie temp 1148°C- 727°C zbudowane są z dendrytów austenitu z cementytem wtórnym na ledeburytu, a poniżej 727°C z perlitu, cementytu wtórnego i z ledeburytu przemienionego . Surówki białe eutektyczne zbudowane są w wysokich temperaturach z ledeburytu
, a poniżej 727 C z ledeburytu przemienionego, surówki zaś białe nadeutektyczne w zakresie 1148°C-727°C składają się z ledeburytu i cementytu pierwotnego, a poniżej C z cementytu pierwotnego i ledeburytu przemienionego. Z uwagi na ilość cementytu surówki i żeliwa białe są bardzo twarde, kruche i praktycznie skrawalne. Również i właściwości odlewnicze surówek białych są źle, dlatego są one stosowane głownie do dalszego przerobu na stal. Nie stosuje się odlewów z żeliwa białego do wytwarzania części konstrukcyjnych. Wyjątek stanowi żeliwo ciągliwe, które otrzymuje się przez obróbkę cieplną odlewów z żeliwa białego.