Rozwój rynku kapitałowego a procesy restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw

Modele teoretyczne i doświadczenia 45 lat socjalizmu w Polsce wykazały, że jest to system nieefektywny. Nie przynosi on dużego postępu cywilizacyjnego i przyczynia się do technologicznego zacofania. Socjalizm nie zaspakajał potrzeb ludzi, gospodarowanie w nim wiązało się z olbrzymim marnotrawstwem. Doprowadziło to do problemów ekonomicznych w latach osiemdziesiątych, w tym do niedoboru towarów.  

Modernizacja gospodarki oraz jej konsekwentna restrukturyzacja jest warunkiem przyspieszonego rozwoju gospodarczego. Ma ona również istotne znaczenie dla urynkowienia tych dziedzin, które zostaną najbardziej dotknięte konkurencją w ramach rynku wewnętrznego Unii Europejskiej. Z tego też powodu prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych uznana została przez rząd za podstawowy warunek przejścia do gospodarki rynkowej i spełnienia kryteriów kopenhaskich dotyczących przyszłego członkostwa Polski w UE. Głównym zadaniem prywatyzacji jest więc poprawa efektywności gospodarowania i konkurencyjności podmiotów gospodarczych zarówno na rynku krajowym jak i zagranicznym. 

Jedną z największych pozostałości po poprzednim ustroju są przedsiębiorstwa państwowe. W modelu kapitalistycznym państwo nie ingeruje w gospodarkę, a same przedsiębiorstwa państwowe nie są w stanie utrzymać się na rynku. Poziom efektywności i rentowności przedsiębiorstw będących w rękach prywatnych jest zawsze dużo wyższy niż w przedsiębiorstwach państwowych. Proces w którym odchodzi się od własności państwowej na rzecz prywatnej, poprzez jej sprzedaż lub udostępnienie, nazywamy prywatyzacją.

Cele prywatyzacji

   Podstawowe cele prywatyzacji to :

• ograniczenie udziału przedsiębiorstw państwowych w gospodarce,

• poprawa efektywności gospodarowania,

• poprawa kondycji finansowej przedsiębiorstw,

• przystosowanie przedsiębiorstw do realiów gospodarki rynkowej,

• zracjonalizowanie zatrudnienia,

• umacnianie pozycji przedsiębiorstw na rynku,

• poprawa kondycji giełdy papierów wartościowych poprzez zwiększenie liczby notowanych na niej prywatyzowanych spółek,

• zachęcenie ludzi do inwestowania,

• zdobycie środków na sfinansowanie niezbędnych reform ustrojowych,

• przyciągnięcie inwestorów zagranicznych dysponujących nowoczesnymi technologiami.

Proces prywatyzacji jest co prawda realizowany od blisko ośmiu lat, niemniej jednak dopiero obecnie gospodarka polska wkracza w kolejny, decydujący etap prywatyzacji obejmującej duże, strategiczne dla kraju sektory. Przekształcenia w roku 1998 stanowić będą pierwszy etap realizacji rządowego `Programu prywatyzacji do roku 2001'. W jego założeniach istnieje konieczność wykorzystania prywatyzacji jako narzędzia umożliwiającego realizację celów społecznych (rekompensaty dla państwowej sfery budżetowej i dla emerytów oraz wsparcie reformy ubezpieczeń społecznych). 

W 1998 r. kontynuowane będą zarówno procesy komercjalizacji jak i dalszej prywatyzacji jednoosobowych spółek Skarbu Państwa. Prywatyzacja pośrednia będzie prowadzona w następujących branżach: farmaceutycznej, chemicznej, wytwarzania energii cieplnej, produkcji artykułów spożywczych, produkcji maszyn i urządzeń, materiałów budowlanych, środków transportu. Rozpoczęty zostanie m.in. proces prywatyzacji Telekomunikacji Polskiej SA, PZU S.A., a także sektora naftowego, przemysłu cukrowniczego i spirytusowego (te ostatnie po uprzedniej komercjalizacji). Prowadzone będą dalsze prace nad przebudową systemu bankowego, wdrożeniem Programu Regionalnych Funduszy Inwestycyjnych, projektem ustawy o powszechnym uwłaszczeniu obywateli oraz modyfikacją projektu ustawy reprywatyzacyjnej. W 1999 roku przewiduje się udostępnienie inwestorom kolejnego pakietu akcji TP SA oraz kontynuowanie prywatyzacji elektroenergetyki, przemysłu i dystrybucji paliw płynnych oraz Wielkiej Syntezy Chemicznej, holdingów cukrowych oraz rozpoczęcie prywatyzacji Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa SA.

Podział prywatyzacji

   Podział prywatyzacji ze względu na jej wielkość :

- mała prywatyzacja - polega na sprzedaży małych przedsiębiorstw np. zakładów gastronomicznych lub wyłączonych składników majątku (maszyny, budynki),
- średnia prywatyzacja - sprzedaż małych i średnich podmiotów, lub leasing majątku produkcyjnego,
- duża prywatyzacja - przekształcenie średnich i wielkich przedsiębiorstw w spółki kapitałowe i ich sprzedaż.

Proces prywatyzacji odbywa się w Polsce według trzech głównych sposobów:

Prywatyzacja metodą bezpośrednią

Odbywa się poprzez likwidację przedsiębiorstwa i rozdysponowanie składników jego majątku. Decyzję o takim sposobie prywatyzacji podejmuje organ założycielski (np. Wojewoda) za zgodą Ministra Skarbu, który odpowiada za proces prywatyzacji,

Ta forma prywatyzacji stosowana jest wobec przedsiębiorstw spełniających trzy przesłanki ustawowe: zatrudnienie na koniec roku poprzedzającego prywatyzację nie przekracza 500 osób, wartość sprzedaży towarów i usług nie jest wyższa od równowartości w złotych 6 mln ECU, a wysokość funduszy własnych nie jest wyższa od równowartości w złotych 2 mln ECU. 

Prywatyzacja metodą pośrednią (kapitałową)

Poprzedzona etapem komercjalizacji, realizowana jest w myśl postanowień art. 32 i 33 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. nr 118 poz. 501 z póź. zm.), w formie zbycia akcji/udziałów jednoosobowej spółki Skarbu Państwa (j.s.SP) w drodze:

• oferty publicznej,

• przetargu publicznego,

• rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.

Prywatyzacja kapitałowa jest podstawowym sposobem przekształceń własnościowych. Obejmuje ona przede wszystkim przedsiębiorstwa duże z punktu widzenia dochodów budżetowych oraz rozwoju rynku kapitałowego. Warunkiem objęcia przedsiębiorstwa takim sposobem prywatyzacji są dobre wyniki ekonomiczne. Ścieżka kapitałowa prowadzona jest dwuetapowo. W pierwszym etapie przedsiębiorstwa państwowe przekształcane są w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa (komercjalizacja). Jest to warunek wstępny poszukiwania dodatkowego kapitału koniecznego dla rozwoju lub utrzymania się firmy. W drugim etapie sprzedaje się akcje lub udziały skomercjalizowanych spółek osobom trzecim (prywatyzacja właściwa), którymi mogą być drobni inwestorzy, inwestorzy strategiczni (także z zagranicy) - w drodze oferty publicznej, zaproszenia do rokowań potencjalnych inwestorów strategicznych lub przetargu.

Najlepsze efekty ekonomiczne osiąga się przy łączeniu metody oferty publicznej z jednoczesnym zbyciem akcji w drodze rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Przystąpienie do prywatyzacji spółek poprzedzone zostaje opracowaniem koncepcji prywatyzacji całej branży. Do prawidłowego i efektywnego przebiegu prywatyzacji pośredniej przywiązywać się będzie dużą wagę, gdyż jej pomyślny przebieg daje gwarancję realizacji programów społecznych. 

Gwarantuje ona także optymalizację interesów spółki i jej pracowników poprzez selektywny wybór inwestora strategicznego zgodnie z zestawem kryteriów, wśród których obok wynegocjowanej ceny i warunków płatności, podstawowe znaczenie ma pakiet inwestycyjny, socjalny i środowiskowy (proekologiczny).

Prywatyzacja poprzez Narodowe Fundusze Inwestycyjne

W Polsce powstało 15 NFI, każdy z nich otrzymał trzydzieści kilka pakietów większościowych spółek akcyjnych i kilkaset mniejszościowych. Zadaniem NFI było zarządzanie otrzymanym majątkiem aby powiększać jego wartość. Akcjonariuszami NFI zostali polscy obywatele, którzy odebrali Powszechne Świadectwa Udziałowe i zamienili je na akcje NFI. Więcej w eseju o NFI.

Podstawowym celem programu NFI było stworzenie mechanizmów przyspieszających i rozszerzających zakres prywatyzacji z jednoczesnym obniżeniem kosztów przemian własnościowych. 

Przewiduje się, iż w 1999 r. - 85% akcji NFI znajdzie się w rękach prywatnych, a Skarb Państwa przystąpi do zbywania akcji pozostających w jego gestii. Do 2001 r. przewiduje się także zbycie pakietów akcji spółek parterowych należących do Skarbu Państwa, natomiast do 2005 r. nastąpi wprowadzenie akcji spółek portfelowych do publicznego obrotu. 

* * *

Bardzo często przedsiębiorstwu brakuje środków finansowych na planowane zamierzenia inwestycyjne. Istnieje wiele sposobów na sfinansowanie tych planów. Jednym z nich jest emisja obligacji. Podobnie państwo gdy ma lukę w budżecie (deficyt) musi zdobyć środki finansowe na realizację wydatków przewyższających dochody. Posługuje się w tym wypadku wspomnianymi wcześniej obligacjami.

   Obligacja jest dokumentem, na którym wystawca (emitent) zobowiązuje się do zwrotu nabywcy określonej na nim sumy pieniężnej, w ustalonym terminie wraz z odsetkami.

Zalety obligacji

   Obligacje przynoszą dużo korzyści obu stronom umowy :

• emitentowi - są wygodnym narzędziem zaciągnięcia pożyczki, ponieważ :
  - uzyskuje środki finansowe na dłuższy okres czasu,
  - może jednorazowo uzyskać większą kwotę pieniędzy,

• nabywcy (obligotariuszowi) - są bezpieczną formą lokaty kapitału :
  - zazwyczaj mają wyższe oprocentowanie niż lokaty bankowe,
  - są bezpieczniejsze od akcji,
  - emitent odpowiada całym majątkiem za zobowiązania z tytuły obligacji, są one realizowane w pierwszej kolejności,
  - mogą być gwarantowane przez Skarb Państwa.

   Nabywca posiada szerokie uprawnienia, w tym do :
- zwrotu nominalnej kwoty,
- wypłaty odsetek,
- świadczeń dodatkowych,
- zbycia obligacji innej osobie.

W ostatnim czasie obserwuje się również rosnące zainteresowanie przedsiębiorstw emisją akcji.

Najważniejszym motywem, skłaniającym spółki do organizowania emisji,

jest chęć pozyskania kapitału na inwestycje. Z badanych przez nas

spółek zdecydowana większość deklarowała przeznaczenie pokaźnej

części środków na inwestycje w majątku trwałym. W tej grupie można

wyróżnić zasadniczo dwa rodzaje zadań: zakup nowych maszyn lub

budynków, organizowany w celu znacznego powiększenia potencjału

przedsiębiorstwa oraz inwestycje odtworzeniowe (remonty, modernizacje, wymiana zdekapitalizowanych składników majątkowych na nowe), które mają na celu poprawę jakości oferowanych wyrobów oraz redukcję kosztów.

Poszerzenie bazy majątkowej oznacza zwykle szybki rozwój działalności, co z kolei powoduje konieczność zapewnienia odpowiedniego pokrycia w majątku obrotowym. W przypadku inwestycji, które mają na celu poszerzenie rynków zbytu spółka będzie

prędzej czy później zmuszona do powiększenia zapasów, które są właśnie finansowane za pomocą środków obrotowych. Tę kwestię dostrzegają emitenci, którzy deklarują przeznaczenie sporej części "emisyjnych" pieniędzy na kapitał

obrotowy. Często też pod tym pojęciem ukrywa się chęć restrukturyzacji źródeł

finansowania, czyli spłata części zobowiązań - bądź wynikających z umów

leasingowych, bądź też z kredytów.

Zgodnie z projektem dokumentu Program Prywatyzacji do 2001 roku, stanowiącego średniookresową strategie prywatyzacji, przewiduje się zakończenie większości procesów prywatyzacyjnych w 2001 roku. W rękach Skarbu Państwa pozostaną tylko nieliczne przedsiębiorstwa takie jak Poczta Polska, porty morskie i lotnicze, sieci przesyłowe, infrastruktura transportu kolejowego oraz rzecznego śródlądowego. Poniżej przedstawiony jest terminarz prywatyzacyjny w ujęciu branżowym:
 

1. Rozpoczęcie procesu prywatyzacji Telekomunikacji Polskiej S.A.. W sierpniu 1997 r. Rada Ministrów wyraziła zgodę na prywatyzację jednoosobowej spółki akcyjnej Skarbu Państwa Telekomunikacja Polska S.A. z siedzibą w Warszawie. Prywatyzacja zostanie zrealizowana poprzez sprzedaż części akcji w połączeniu z podwyższeniem kapitału akcyjnego, w trybie oferty ogłoszonej publicznie. Proces prywatyzacji TP S.A. będzie realizowany w kilku etapach, których liczba jest uzależniona od stawianych przez Rząd celów oraz efektów osiąganych na poszczególnych etapach. Ostateczne decyzje o wielkości transzy, podziale na poszczególne rynki i odbiorców ostaną podjęte dopiero w końcowej fazie procesu prywatyzacji. Obecnie został wyłoniony doradca prywatyzacyjny: jest to konsorcjum tworzone przez Schroeder Polska i PBK S.A.
 

2. Przebudowa systemu bankowego jest jednym z kluczowych elementów przekształceń własnościowych w gospodarce. zgodnie z Programem prywatyzacji banków z udziałem Skarbu Państwa - do 2000 r. przewiduje się w 1998 r. rozpoczęcie prywatyzacji utworzonej w 1996 r. Grupy Bankowej PeKaO S.A. w drodze sprzedaży w ofercie publicznej części akcji oraz przekazanie pracownikom 15% akcji banku i zakończenie jego prywatyzacji do końca 1999 r. Przewiduje się także rozpoczęcie prywatyzacji banku Zachodniego S.A., kontynuowanie prywatyzacji Banku Przemysłowo - Handlowego i Polskiego Banku Rozwoju, przekształcenie Banku PKO BP w spółkę akcyjną oraz rozpoczęcie przygotowań do prywatyzacji PKO BP oraz Banku Gospodarki Żywnościowej. W najbliższym czasie rozpoczęta zostanie prywatyzacja PZU S.A., największej polskiej firmy ubezpieczeniowej. Doradca dla tej prywatyzacji zostanie wybrany w drodze przetargu.

---