49. Od region贸w do federacji
Wyobra藕my sobie teraz, 偶e w tych metropoliach rodz膮 si臋 powoli regionalne o艣rodki decyzyjne, o kt贸rych zaczyna by膰 g艂o艣no i kt贸re wzrastaj膮 w si艂臋. Kiedy faktycznie (je艣li nawet nie praWnie) nabior膮 wi臋kszego ekonomicznego i kulturalnego znaczenia ni偶 biura mieszcz膮ce si臋 w stolicy, oka偶e si臋, 偶e federacja Europy stanie si臋 natychmiast mo偶liwa.
Nie jest wykluczone, 偶e ta ewolucja b臋dzie trwa艂a d艂u偶ej, ni偶 by pragn臋li pionierzy zjednoczonej Europy i ni偶 wie艣cili w entuzjazmie pierwszych kongres贸w zaraz po zako艅czeniu drugiej wojny 艣wiatowej. W ka偶dym razie owa federacja region贸w „bezpo艣rednio w艂膮czonych w Europ臋" - tak jak 艣redniowieczne gminy by艂y „bezpo艣rednio w艂膮czone w cesarstwo" - b臋dzie oparta na rzeczywisto艣ci b臋d膮cej w fazie pe艂nego tq偶woju, a nie na starych historycznych szkieletach i pozbawionych dawnej si艂y mitach.
Jeden z najwybitniejszych wsp贸艂czesnych socjolog贸w i futurolog贸w francuskich, Jean Fourastie, tak m贸wi艂 w czasie pewnego spotkania wszystkich prefekt贸w Republiki:
„Kt贸rego艣 pi臋knego poranka, oko艂o roku 1985, mo偶e nam spa艣膰 na g艂owy Europa. W ramach europejskich region jest jednostk膮 geograficzn膮 o wiele bardziej operatywn膮 ni偶 departament czy nawet nar贸d." *
Fakt, 偶e taka deklaracja zosta艂a wyg艂oszona we Francji i to wobec przedstawicieli urz臋du, stworzonego przez Napoleona po to, aby zetrze膰 bez reszty prowincjonalne autonomie, nasuwa my艣l, 偶e rewolucja regionalistyczna - warunek zjednoczenia Europy - jest czym艣 wi臋cej ni偶 mod膮 lub slojganem.
Proces ten b臋dzie d艂ugotrwa艂y i b臋dzie sprawia艂 wra偶enie powolnego posuwania si臋 dzie艅 po dniu. Dzi艣 znajdujemy si臋 jeszcze z stadium, w kt贸rym zyskujemy 艣wiadomo艣膰 procesu rodzenia si臋 region贸w i przyczyn tego procesu, wyst臋puj膮cego w艂a艣nie w tym momencie ewolucji naszych zachodnich spo艂ecze艅stw. Zaledwie zaczynamy si臋 orientowa膰 w perspektywach, kt贸re przyjdzie nam ogarnia膰 wzrokiem, zw艂aszcza w zakresie instytucji. Nie mo偶na, bez stadi贸w przej艣ciowych, orzeka膰 dekretami, jakie maj膮 by膰 realizacje w tej dziedzinie. Wymagaj膮 one okresu ustale艅 dotycz膮cych sytuacji danego regionu, nast臋pnie odpowiadaj膮cych im ekspertyz, kt贸re z pewno艣ci膮 nie b臋d膮 wolne od pora偶ek. Nada膰 regionom w艂a艣ciwe struktury, pobudzi膰 je do 偶ycia, stworzy膰 autonomiczne instytucje - b臋dzie to zadanie na 偶ycie ca艂ego pokolenia, je艣li si臋 przyjmie, 偶e wszystko b臋dzie dzi艣 przebiega艂o szybciej ni偶 u zarania naszej historii - w epoce greckiej.
Przywo艂uj臋 tu Grecj臋 nieprzypadkowo. Uwa偶am bowiem region za form臋 wsp贸lnoty r贸wnie now膮 dla naszej kultury jak pojawiaj膮ca si臋 w VI wieku przed nasz膮 er膮, w archaicznej spo艂eczno艣ci grecka polis. A jak wiadomo, polis sta艂a si臋 na co najmniej jedno stulecie podstawow膮 jednostk膮 publicznego i spo艂ecznego 偶ycia w Grecji. Ona te偶 nada艂a nazw臋 tej formie dzia艂alno艣ci ludzkiej, jak膮 jest polityka.
To w艂a艣nie polis, jej kolegialne w艂adze i styl intensywnego uczestnictwa w 偶yciu obywatelskim, przeciwstawia艂a si臋 przez wieki autorytarnej i wojowniczej monarchii. Podobnie i region przeciwstawi si臋 rzekomym i prawdziwym imperiom, centralistycznym i monopolistycznym, kt贸re d膮偶膮 dzi艣 do podzielenia pomi臋dzy siebie w艂adzy nad 艣wiatem.
Je偶eli stajemy dzi艣 u zarania formacji region贸w, podstawowych jednostek federalnej Europy, to zarazem jeste艣my 艣wiadkami zmierzchu ery Pa艅stw Narodowych. A oto co przeszkadza wi臋kszo艣ci ludzi dojrze膰 to dzi艣, albo uwierzy膰 oczom, kiedy ju偶 to dojrz膮: dogmat, kt贸ry dzi臋ki szkole, prasie i politycznej elokwencji wbijano im w g艂owy przez wiele pokole艅. Dogmat m贸wi膮cy nie tylko o nie艣miertelno艣ci w艂asnego narodu, ale i o nie艣miertelno艣ci formacji narodowej jako takiej.
Wystarczy oczywi艣cie rzut oka na bieg dziej贸w, aby wyzby膰 si臋 takich prze艣wiadcze艅. To prawda, 偶e w ko艅cu zesz艂ego stulecia, w s艂ynnym swoim przem贸wieniu na Sorbonie, Ernest Renan wo艂a艂:
„Narody nie s膮 czym艣, co trwa wiecznie. Mia艂y sw贸j pocz膮tek i b臋d膮 mia艂y koniec. Zast膮pi je przypuszczalnie europejska konfederacja."
Ale nie wszyscy czytali Renana... A zapowiadana przez niego „sukcesja", to „zast膮pienie" Pa艅stw Narodowych przez federacji nie nast膮pi na skutek swobodnej dynamiki tak zwanego t,biegu historii", kt贸ra jest smutnym alibi naszej w艂asnej odmowy bycia wolnymi.
Ta sukcesja, to „zast膮pienie" powinno si臋 najpierw dokona膰 w umys艂ach, poprzez najtrudniejsz膮 z rewolucji. Chodzi o rewolucj臋 kategorii my艣lenia, w kt贸rych od stuleci 偶yli nasi przodkowie i kt贸re wpajali nam wszyscy klasycy filozofii politycznej, od Bodina i Hobbesa po Hegla. S膮 to kategorie my艣lenia tak g艂臋boko zakorzenione, 偶e stapiaj膮 si臋 z pewnym nabytym instynktem; nosz膮 na sobie brzemi臋 historii (zapomniane, odrzucane, ale tym mocniej dzia艂aj膮ce w naszej pod艣wiadomo艣ci); budz膮 tak偶e w najwy偶szym stopniu dra偶liwo艣膰, co wynika ze wspomnie艅 tylu niedawnych wojen oraz stu lat propagandy nacjonalizmu i tej obywatelskiej religii, kt贸ra w duszach uleg艂ych wobec medi贸w mas i w moralno艣ci ich przyw贸dc贸w zast臋puje dzi艣 wiar臋 chrze艣cija艅sk膮.
Od s艂owa polis wywodzi si臋 polityka, tak jak od obywatel — cnoty obywatelskie. S膮 to poj臋cia bliskie sobie, i tak w艂a艣nie powinny by膰 rozumiane i prze偶ywane... Co mo偶na by wywie艣膰 ze s艂owa region, unikaj膮c centralistycznych z ducha skojarze艅 z regionalizmem, uto偶samianym z prowincjonalizmem?
Por. „Que'est-ce qu'une Nation?" („Co to jest Nar贸d?"), Paris 1882.