DEKLARACJA BALFOURA
W latach 1915-1931 z Europy wyjechało ponad 760 tysięcy Żydów. Uciekali głównie do Ameryki i Palestyny.
Podczas I wojny światowej w Rumunii prześladowano Żydów jako rzekomych szpiegów i sprzymierzeńców Austro-Węgier.
W 1915 r. warunki życia w strefach osadnictwa żydowskiego w Rosji, stały się nie do zniesienia i carat częściowo zniósł strefy, pozwalając Żydom na osiedlanie się na terytorium całego imperium. Uczyniono to z obawy przed współpracą Żydów z wrogiem. Równocześnie siłą przesiedlono około 500 tys. Żydów. Przez cały czas trwały antyżydowskie pogromy i prześladowania. Publicznie zakazano wydawania w Rosji publikacji w hebrajskim i jidysz.
W czasie I wojny światowej, w Rosji ważną rolę odgrywał Żydowski Komitet na Rzecz Ofiar Wojny. Dzięki gromadzonym środkom od bogatych Żydów, niesiono pomoc potrzebującym i łagodzono nędzę wśród ludności żydowskiej.
W 1915 r. Joseph Trumpeldor i Vladimir Jabotinsky wystosowali rezolucję do rządu brytyjskiego wzywającą do stworzenia legionu żydowskiego w Palestynie. W kilka dni po odezwie zgłosiło się 500 ochotników.
W 1915 r. w Palestynie powstała żydowska organizacja szpiegowska NIL (Netzah Israel Lo Yeshaker) działająca przeciwko Turcji na rzecz Wielkiej Brytanii. Założycielami byli Avshalom Feinberg i Aaron Aaronson. W 1917 r. Turcy częściowo rozbili organizację, aresztując i zabijając wielu jej członków.
W 1915 r. William J. Simmons założył w Atlancie (USA) rasistowską organizację Ku Klux Klan. Była ona skierowana przeciwko Murzynom, Żydom i katolikom.
W 1916 r., gdy na ziemie polskie wkroczyły wojska niemieckie, rząd rosyjski zlikwidował strefy osadnictwa żydowskiego. Wielu Żydów wówczas deportowano w głąb Rosji.
Od początku działań wojennych, polscy nacjonaliści (endecy), którzy wcześniej oskarżali Żydów o rzekome rusofilstwo, teraz rozpoczęli agitację o skłonności germanofilskie wszystkich Żydów. W atmosferze wojennej zawieruchy przetaczającej się przez polskie ziemie, Polacy żywili nadzieję na odzyskanie samodzielnego państwa. W tej atmosferze, antysemici głosili hasła, jakoby Żydzi zatruwali wodę w studniach i mleko. Mnożyły się zajścia antyżydowskie.
W 1916 r. polski magistrat w Warszawie zabronił Żydom wstępu do parków. Zakaz obejmował Żydów ubranych zgodnie ze swoją tradycją, nie obejmował więc Żydów zasymilowanych. Po silnych sprzeciwach, magistrat wycofał się z uchwały.
Podczas I wojny światowej, naczelny wódz wojsk tureckich w Syrii, Djemel Pasza, prześladował Żydów w Palestynie. Między innymi nakazał ich ewakuację z Jaffy i Tel Avivu. Prześladowania, wysiedlenia, ewakuacje, nędza, głód, choroby i plaga szarańczy wstrząsnęły podstawami żydowskiej kolonizacji w Palestynie. Liczba Żydów w kraju spadła do 50 tys. ludzi.
PALESTYNA POD WŁADZĄ BRYTYJSKĄ
W 1916 r. doszło do zawarcia tajnego układu francusko-brytyjskiego (M. Sykes-S. Picot) o podziale Bliskiego Wschodu na sfery wpływów. Porozumienie zakładało uznanie niezależnego państwa arabskiego lub konfederacji państw arabskich w Palestynie, ale z rządem międzynarodowym. Nie uwzględniono postulatów środowisk syjonistycznych, a jedynie memorandum komitetu żydowsko-angielskiego, który żądał równouprawnienia dla Żydów w Palestynie.
W październiku 1916 r. żydowscy syjoniści przedstawili rządowi brytyjskiemu oddzielne memorandum, w którym przedstawili własne stanowisko w sprawie Palestyny. Postulowali oni uznanie przez rząd Wielkiej Brytani siedziby narodowego żydowstwa w Palestynie. Realizacja siedziby miałaby nastąpić na drodze autonomii narodowej, poprzez wspieranie emigracji i kolonizacji w Palestynie. Szczegóły miałyby zostać sformułowane na podstawie oddzielnych porozumień między rządem angielskim i przedstawicielami syjonizmu.
W lutym 1917 r. nowy rząd brytyjski spotkał się z przedstawicielami syjonizmu: Rothschildem, Weizmannem i Sokołowem. Postulowali oni, aby Wielka Brytania objęła protektorat nad Palestyną oraz udzieliła państwowego czarteru dla żydowskiej imigracji i kolonizacji. Chaim Weizmann, przewodniczący Światowej Organizacji Syjonistycznej, uzyskał poparcie brytyjskie dla projektów żydowskich.
Gdy w 1917 r. w Rosji wybuchła rewolucja lutowa, rewolucjoniści znieśli wszystkie wymierzone w Żydów ograniczenia. Przywódcy rewolucji traktowali mniejszość żydowską jako ofiarę carskich prześladowań. Żydzi stali się równoprawnymi obywatelami Rosji. Następna rewolucja październikowa potwierdziła prawa uzyskane przez Żydów.
Po rewolucji październikowej wielu Żydów zaliczało się do ścisłego grona przywództwa komunistycznego. Byli to: Trocki, Zinowiew, Kamieniew, Swierdłow, Joffe, Radke, Riazanow, Larin i inni. Żydzi obejmowali kluczowe stanowiska w urzędach publicznych, szkołach i zakładach przemysłowych. Byli to Żydzi zasymilowani. Inni integrowali się licząc na awans społeczny. Większość Żydów pozostawała niechętna asymilacji.
Po 1917 r. władze komunistyczne Związku Sowieckiego rozpoczęły zwalczanie wszelkich religii. Oznaczało to w praktyce powszechny zakaz praktykowania judaizmu i nauki języka hebrajskiego. Wykonywanie zawodu rabina stało się niezwykle trudne.
W 1917 r. Sarah Schneier założyła w Krakowie (Polska) pierwszą religijną szkołę dla dziewcząt Bais Yaakov (Dom Jakuba). Do 1937 r. szkołę opuściło 3,5 tys. studentek.
W 1917 r. powstała Organizacja Kultury Hebrajskiej, zajmująca się rozwojem kultury i edukacji we Wschodniej Europie. W setkach szkół nauczano języka hebrajskiego.
Deklaracja Bulfora
2 XI 1917 r. - Słynna "The Balfour Declaration" ("Deklaracja Balfoura"). Było to brytyjskie poparcie dla koncepcji państwa żydowskiego. W rządzie angielskim był wokół tego dokumentu wielki spór. Lord Rothschild, brytyjski premier i Edwin Montagu byli głównymi orędownikami tegoż. Natomiast inni byli jej przeciwnikami. Dokument podpisał lord Artur James Balfour. Dokument ten stwierdzał: "Rząd Jego Królewskiej Mości odnosi się przychylnie do ustanowienia w Palestynie siedziby narodowej dla narodu żydowskiego i dołoży wszelkich starań, aby ułatwić osiągnięcie tego celu."
Ta deklaracja stała się bodźcem zachęcającym dla ruchu syjonistycznego, zwłaszcza w środowiskach żydowskich Europy Środkowej i Wschodniej.
Niestety, papież Benedykt XV odmówił Żydom uprzywilejowanego stanu i nazwał ich niewierzącymi.
W 1917 r. wojska brytyjskie zajęły Irak, nadając Żydom równouprawnienie, którym cieszyli się do 1929 r., kiedy Wielka Brytania przyznała niepodległość Irakowi.
Równocześnie na terenach Palestyny toczyły się brytyjsko-tureckie działania wojenne. Nacjonalizm arabski zdynamizował się w trakcie wojny, kiedy Arabowie walczyli po obu stronach i obie strony składały im oferty. Brytyjczycy zdobyli 7 listopada 1917 r. port i twierdzą Gazę. 17 listopada 1917 r. zajęli Jafę, a 9 grudnia 1917 r. marszałek Edmund Henry Allenby zajął Jerozolimę. W ostatnich działaniach wojennych, w 1918r., Anglicy opanowali wszystkie pozostałe tureckie punkty oporu w Palestynie. Tym samym Anglia przejęła nad tymi terenami pełną kontrolę wojskową.
W walkach w Palestynie po stronie angielskiej wzięły udział trzy żydowskie bataliony, liczące w sumie przeszło 5 tys. żołnierzy. I Batalionem Żydowskim dowodził inż. John Henry Petterson (irlandzki protestant przejęty duchem Biblii). II Batalion Żydowski liczył 1 800 ludzi, rekrutujących się z amerykańskich żydowskich ochotników, dowodzonych przez Eleazara Margolina. III Batalion Żydowski został sformowany z Żydów palestyńskich. Jego dowódcą został pułkownik Scott (chrześcijanin o głębokich sentymentach biblijnych). I Batalion uczestniczył w bitwie z Turkami pod Sychem, później razem z II Batalionem bronił strategicznych pozycji w dolinie Jordanu.
W 1918 r. w Palestynie powstała pierwsza żydowska szkoła pielęgniarek. Została założona przez żydowską organizację Hadassah. Pierwsze pielęgniarki uzyskały dyplomy w 1921 r.
W 1918 r. Nahum Zemach otworzył w Moskwie (Rosja) Teatr Habimah. Dyrektorem teatru był Konstantin Stanislavski. Sukces odniosło przedstawienie "Dybuk" Anskiego. Wielkim przyjacielem grupy teatru był Maxim Gorky. W 1931 r. teatr przeniósł się do Palestyny, gdzie później przekształcił się w Teatr Narodowy.
Pod koniec I wojny światowej powszechnie obarczano Żydów odpowiedzialnością za wojenne porażki i trudy. Uogólniono stereotyp przynoszącego szkodę Żyda, działającego na dodatek po stronie wroga. Ugrupowania nacjonalistyczne taką antyżydowską agitacją tworzyły sobie masowe zaplecze zwolenników.
Do antyżydowskich niepokojów doszło w Rzeszy niemieckiej, Rosji, Czechosłowacji i na Węgrzech.
Niemieckim Ministrem Odbudowy został Walter Rathenau (1867-1922), później pierwszy minister Niemiec. Popierał on niemieckich nacjonalistów i głosił hasło, że "Niemcy muszą mieć jednego niemieckiego przywódcę".
I wojna światowa zakończyła się rozejmem pomiędzy walczącymi stronami. W wojnie uczestniczyło 1.506.000 żydowskich żołnierzy, z których 170 tys. zginęło. Ponad 100 tys. Żydów otrzymało odznaczenia za odwagę.
Po zakończeniu wojny w 1918 r. pojawiły się spory w kwestii Palestyny. Francja upierała się na tajnej umowie Sykes-Picot, na mocy której miało powstać wielkie państwo arabsko-muzułmańskie Zjednoczona Syria. Szejk Mekki Hussein również opowiadał się utworzeniem jednego państwa arabskiego. Natomiast stosunek brytyjski do Palestyny i syjonizmu był dwuznaczny.
Arabowie stopniowo coraz bardziej zdawali sobie sprawę, że zamiast olbrzymiego państwa arabskiego otrzymali protektoraty francuskie w Syrii i Libanie oraz brytyjskie w Palestynie, Transjordanii i Iraku. Z układów i walk tryumfalnie wyszedł tylko jeden klan - Saudyjczycy. Emir Fajsal, głowa Haszymidów, cieszący się poparciem brytyjskim musiał zadowolić się Transjordanią. Był on korzystnie nastawiony do osadnictwa żydowskiego, wyrażając wiarę w podniesienie w ten sposób standardu życia Arabów.
Francuzi, którzy od samego początku byli przeciwni mandatowi brytyjskiemu w Palestynie i w trakcie negocjacji wersalskich prowadzili zaciekłe zakulisowe walki przeciw niemu, zezwolili na powstanie w Damaszku (Syria) bazy al-Fatah, która stała się ośrodkiem arabskiej działalności antybrytyjskiej i antysyjonistycznej w Palestynie.
11 listopada 1918 roku Polska odzyskała niepodległość po 123 latach niewoli. Wielu Żydów dało w tym okresie świadectwo patriotyzmu - w szeregach Legionów zginęło ich co najmniej 80, a 190 otrzymało Krzyż i Medal Niepodległości.
W chaosie związanym z tworzeniem państwa polskiego w 1918 r., grupy polskich kupców i studentów piętnowały Żydów jako rzekomych zwolenników Niemców, socjaldemokratów lub bolszewików.
W latach 1918-1920 na polskich ziemiach pod austriackim zaborem, doszło do gwałtownych chłopskich zamieszek. Galicyjscy chłopi wystąpili przeciwko polskim właścicielom ziemskim, żądając radykalnej reformy rolnej. Ponieważ majątkami ziemskimi najczęściej zarządzali Żydzi, padli oni ofiarą pogromów.
Po zakończeniu I wojny światowej, na rzecz zagwarantowania Żydom w Polsce równych praw, zaangażowały się Wielka Brytania, Francja i Stany Zjednoczone. Wówczas polski narodowy demokrata Roman Dmowski (1864-1939) publicznie wystąpił za ograniczeniem praw Żydów w Polsce. Jednakże, 28 czerwca 1919 r. Polska podpisała traktat, obejmujący między innymi ochronę mniejszości żydowskiej.
Koniec I wojny światowej na froncie wschodnim, nie oznaczał końca cierpień narodu żydowskiego. W wyniku pokoju brzeskiego, zawartego między Rzeszą Niemiecką a Sowiecką Rosją, Ukraina uzyskała niezależność. Natychmiast rozgorzała walka o władzę pomiędzy nacjonalistami i bolszewikami, którzy wezwali na pomoc Armię Czerwoną. Siły kontrrewolucyjne wykorzystały tradycyjne punkty napięć społecznych i podburzyły chłopów oraz żołnierzy przeciwko Żydom, których przedstawiono jako komunistów. Doszło wtedy do straszliwych pogromów na Ukrainie. Oddziały białogwardzistów wymordowały liczne żydowskie społeczności wiejskie. Szczególnie złowrogo zasłynął Anton I. Denikin (1872-1947) i ataman Symon W. Petlura (1879-1926). Podczas okrutnych walk na Ukrainie, wszystkie strony dopuszczały się aktów przemocy na ludności żydowskiej. W czasie wojny domowej na Ukrainie zamordowano około 150 tysięcy Żydów.
W 1918 r. bolszewicka Rosja przeprowadziła nacjonalizację przemysłu. Ofiarą nacjonalizacji padli liczni żydowscy przedsiębiorcy. Jako następni ucierpieli kupcy. Władza bolszewicka w sposób bezwzględny podjęła walkę z prywatnym handlem, często rozstrzeliwując żydowskich kupców. Teraz handel był organizowany i kontrolowany przez państwo.
Po 1918 r. antysemityzm w Stanach Zjednoczonych stał się bardziej widoczny. Wynikał on z zazdrości i nienawiści wobec żydowskich przedsiębiorców i finansistów. Amerykańska organizacja rasistowska Ku Klux Klan, rozpoczęła rozpowszechnianie "Protokołów Mędrców Syjonu". Podobnie czynił amerykański król przemysłu samochodowego, Henry Ford. Działalność amerykańskich antysemitów cechowała głownie obawa przed żydowskimi rewolucjonistami. Ta fala antysemityzmu doprowadziła do uchwalenia w latach 1921-1924 ograniczeń imigracyjnych, które złagodzono dopiero po II wojnie światowej. Uniemożliwiło to uratowanie wielu Żydów podczas Holocaustu.
Od wiosny 1919 r. wzmagały się arabskie manifestacje wrogości przeciwko żydowskiej kolonizacji w Palestynie. Arabowie byli powstrzymywani tylko obecnością w Palestynie brytyjskiego Legionu Żydowskiego w sile 5 tys. żołnierzy w trzech batalionach. Brytyjczycy postanowili jednak zredukować jego siłę do kilkuset żołnierzy.
W latach 1919-1923 do Palestyny przybyła trzecia fala emigracji żydowskiej, licząca około 40 tys. Żydów. W trzeciej aliyi przeważali zwolennicy socjalistyczno-syjonistycznych ideologii z Europy Wschodniej. Byli to najczęściej młodzi ludzie, aktywiści organizacji syjonistycznych, bardzo często dobrze wykształceni. Dało to potężny impuls do rozwoju osadnictwa rolniczego.
W 1919 r. Żydowski Fundusz Narodowy (JNF - Jewish National Fund) kupił znaczne obszary bagien w dolinie Jezreel. Przybywający do Palestyny nowi młodzi imigranci byli właśnie tam kierowani. Zakładali osady wiejskie, przeprowadzali melioracje, budowali drogi i systemy nawodnień. Powstał tam jeden z pierwszych kibutzów, znany jako Bet Alfa. Był on stopniowo rozbudowywany, aż wiele lat później, w 1987 r. osiągnął liczbę 830 mieszkańców. Region Doliny Jezreel stał się dumą ruchu syjonistycznego.
Lata 1919-1939 to okres wielkiego rozwoju społeczności żydowskiej w Polsce. Trzy miliony Żydów stanowiło około 10 % obywateli kraju. Rozkwitło życia religijne, kulturalne i polityczne. Wielu Żydów asymilowało się.
W nowo odrodzonym państwie polskim, Żydzi zaczęli organizować się w partie polityczne. Po lewej stronie toczył się spór pomiędzy Polską Partią Socjalistyczną a żydowskim socjalistycznym Bundem (Algemajner jidiszer Arbeterbund). Bund dążył do sojuszu wszystkich lewicowych partii. Domagał się uznania języka jidysz za język urzędowy i przyznania prawa do samorządu. Żydowska Partia Ludowa również domagała się uznania jidysz za język urzędowy, a oprócz tego zagwarantowania procentowego obsadzania urzędów państwowych i żydowskiej autonomicznej reprezentacji. Najsilniejszą siłą polityczną byli syjoniści, rozproszeni jednak pomiędzy liczne ugrupowania - od socjalistycznego Poalej Syjon do religijnego Mizrachi. Jednoczył ich cel, pracy na rzecz nowego państwa żydowskiego w Palestynie, oraz poprawy warunków życiowych w samej Polsce. Dzieliły ich jednak poglądy na temat sposobu zrealizowania celu. Grupa syjonistów Icchaka Grunbauma (1879-1970) pragnęła zbudować silną pozycję Żydów w Polsce, i prowadziła bezkompromisową politykę. Natomiast wokół Leona Reicha (1879-1929) i Abrahama Ozjasza Thona (1870-1936) skupili się tzw. "galicjanie". Wykazywali oni znaczną elastyczność i wychodzili naprzeciw polskiemu rządowi i polskim partiom politycznym przy realizacji swoich celów. Nie chcieli oni prowokować antyżydowskich reakcji w polskim społeczeństwie. Podobne stanowisko reprezentowało Zjednoczenie Izraela (Agudas Isroel), będące zjednoczeniem partii ortodoksyjno-religijnych. Zachowywali oni neutralność i popierali polski rząd.
W owym czasie największym uczonym talmudystą w Polsce był rabin Israel Meir Hacohen (1838-1933). Utworzył własną jesziwę. Napisał ponad 30 opracowań na temat etyki i prawa.
W 1919 r. niemiecki skrajny narodowy-socjalista Adolf Hitler, rozpoczął mówić o "wydaleniu Żydów z naszego narodu".
W 1919 r. Anton Drexler, Dietrich Eckhard i Karl Herrer założyli w Niemczech Niemiecką Partię Pracy.
W 1919, 1920 i 1923 r. niemieckie władze Bawarii dokonały masowych wysiedleń Żydów polskich. W latach 1919-1933 w Niemczech powstało 430 antysemickich organizacji, które wydawały ponad 700 antysemickich gazet i magazynów. Pod koniec 1920 r. rozprowadzono 120 tys. kopii "Protokółów Mędrców Syjonu".
W 1919 r. niemieckim ministrem spraw wewnętrznych został profesor prawa i przywódca berlińskiej kongregacji żydowskiej Hugo Preuss. Współpracował przy tworzeniu konstytucji Republiki Weimarskiej.
W 1919 r. Fritz Haber otrzymał Nagrodę Nobla z dziedziny chemii, za odkrycie amoniaku. Jest on uważany za "ojca trujących gazów".
W 1919 r. władze komunistyczne w Rosji rozwiązały gminy żydowskie, a ich majątek znacjonalizowano. Wszędzie tworzono rady (sowiety), które mogły używać języka jidysz jako języka urzędowego i otrzymały wiele uprawnień samorządowych.
W grudniu 1919 r. do portu Jaffa dopłynął statek "Ruslam" z 671 żydowskimi imigrantami z Odessy (Rosja) na pokładzie.
--------------------------------------------------