13. De Nederlandse briefroman
Briefroman (wikipedia)
Een briefroman is een literatuur benaming voor een roman die vrijwel geheel of uitsluitend bestaat uit gefingeerde correspondentie tussen verschillende figuren of uit brieven van slechts één persoon. Het genre was vooral populair in de 18e eeuw; de precieze ouderdom van het genre is moeilijk vast te stellen.
Meestal maakt men een onderscheid tussen verschillende typen briefromans: briefromans waarin de brieven van één briefschrijver worden weergegeven, romans met een briefwisseling tussen twee personages en romans met een briefwisseling tussen meer dan twee personages. Bij de laatste twee typen spreekt men ook wel van briefwisselingsroman.
Een kenmerk van een briefroman is dat het vertelperspectief niet bij een externe verteller ligt, maar bij de verschillende briefschrijvers zelf. Men kan de briefroman dus beschouwen als een nevenvorm van de ik-roman. Verder is er vaak een diversiteit aan stijlen aanwezig, bedoeld om onderscheid te maken tussen de verschillende briefschrijvers. Dikwijls bevat in een briefroman een voor- of nawoord waarin een "uitgever" verklaart dat de brieven authentiek zijn.
welke gedachten en ideeën zijn in het werk (-en) van Deken en Wolff te vinden
Sara Burgerhart is een burgerlijke roman met sterke didactische doel: het thema is opvoeding van jonge vrouwen tot deugdzaamheid (cnotliwość) en een gelukkig huwelijk, gehoorzaamheid aan de ouders (posłuszeństwo rodzicom), rechtvaardigheid, matigheid (umiar, powściągliwość), tolerantie op het gebied van godsdienst. Er gaat een opvoedende boodschap uit van het verhaal, daarom is het typisch voor Verlichtibg. Er gaat ook over het verbeteren van posite van vrouw in maatschappij, verbeteren van educiatie van vrouwen. Dit werk is gebasseerd op biografies van beide vrouwen.
Deken en Wolff - verdedigers van h. rationele en morele; strekking en invloed van hun literatuur op het 18de eeuwse publiek
- Elisabeth (Betje) Wolff (1738-1804) - is in puriteins calvinistisch gezin geboren. Toen zij 17 was, is zij met haar man van haar huis gevlucht. Dat was bekende schaandaal in Nederland. Werken:
De menuet en de domines pruik ( zij gaf haar kritiek op instelling van de kerk (het ging precies om kerk in Groningen die een oude pastoor wilde ontslaan want hij heeft gedanst op de bruiloft van zijn eigen dochter)
Zedesang aan de Menschenliefde (meninig dat de brand van Amsterdamse schouwburg is geen straaf van God)
ze heeft veel bestrijders maar ook veel liefhebbers
- Agathe (Aagje) Deken (1741-1804) - zij was sterke liefhebber van Betje Wolf, zij was ook dichteres (meestel religieuze onderwerpen), zij is in weeshuis (sierocinieć ) in A'dam opgevoed.
Ze hebben in 1776 ontmoet. Na een jaar gingen ze samen wonen want een man van Betje gestorven is. Ze begonnen samen te werken:
Historie van Majuffrouw Sara Burgerhart - zedelijke (obyczajowy), burgerlijke roman met sterke didactische doel: opvoeding van jonge vrouwen, verbeteren van posite van vrouw in maatschappij, verbeteren van educiatie van vrouwen. Dit werk is gebasseerd op biografies van beide vrouwen
Historie van den Heer Willem Levend - kleiner succes. Ze zijn in dit werk sterk tegen de sentimentalisme. (reden boven gevoel)
Wat is opvallend is eigen en progressief manier om te denken van deze vrouwen. Ze geven kritiek op zoveel rationalisme (want ze vinden natuur van mens niet zo uitstekend als retionalisten doen) als ook sentimentalisme (sentimentalisme is een sociale ziekte - gevoel moet onder controle van rede gaan)
Later - liefhebbers van de beweging van patrioten dus ze moet naar Frankrijk gaan toen (pruskie) troepen naar NLzijn gekomen in 1787
Na 10 jaar zijn ze terug gekomen om in den Haag te wonen, maar politische stituatie was al helemaal anders dus bijna niemand was geintereseerd in hun boeken
Ze zijn gestorven in hetzelfde jaar 1804. De twede alleen 9 dagen later dan de eerste.
Andere briefromans:
Elisabeth Maria Post, Het land, in brieven (1788) - een (deels autobiografische) briefroman over een vriendschap tussen twee vrouwen die spreken over natuur, godsdienst en vriendschap. Het leven op het platteland wordt in dit boek verheerlijkt. Het land is een fysico-theologisch werk: door de natuur te observeren kan men god ervaren.
Rhijnvis Feith, Julia (1783)
De Nederlandse briefroman
in verlichte literatuur krijgt de jonge, meestal ongetrouwde, vrouw veel meer aandacht dan voorheen
de briefroman is een compositievorm van een boek waarin één persoon zijn belevenissen schrijft aan een vriend/vertrouweling
briefwisselingroman - compositievorm van een boek waarin het intrige zich ontwikkelt uit de gewisselde brieven; de uitvinder van dit soort roman - de Engelsman Samuel Richardson, die met Pamela, or Virtue Rewarded (1740-1741) en Clarissa, or the history of a young lady (1747-1748) heel Europa wist te inspireren
andere “vaders” van briefroman - Rousseau, Goethe, Montesquieu
in Nederland brachten Wolff en Deken de briefroman tot grote bloei
eerste Nederlandse briefroman, Historie van Mejuffrouw Sara Burgerhart (1782), ging over een jonge, moderne Amsterdamse vrouw en werd geschreven door het bekendste schrijversduo uit de achttiende eeuw: Elisabeth (Betje) Wolff en Agathe (Aagje) Deken
deze roman is een teken van emancipatie van vrouwen
de auteurs schreven over het feit, hoe zwaar is het, als je wil boeken schrijven en je bent een vrouw: `...geschreven door twee Vrouwen, is waarlyk iets vreemt genoeg om den aandagt optewekken.'
het ging om gedachten, gevoelens en de psychologie van de personages
meestal waren dat `normale' burgers, jonge mensen die op het punt stonden de volwassen wereld te betreden en die worstelden met de verantwoordelijkheden die daarbij hoorden
dit gegeven werd door Wolff en Deken uitgewerkt in een complexe roman, waarin vierentwintig personen aan het woord zijn in 175 brieven
elke persoon kreeg zijn eigen karakter en taalgebruik
de dames schreven in realistisch, zeer leesbaar Nederlands
de namen van personages in de roman bepalen vaak hun belangrijkste karaktertrek
het doel van Historie van Mejuffrouw Sara Burgerhart is om de jonge dames een goede levensweg aan te wijzen
de ideale jonge dame zal: alleen theologische boeken lezen, zingen alleen uit het liedboek van Voer of Schutte, geen broers of neven hebben, zich niet `versieren', zeer gelovig zijn
3 belangrijkste maatschappelijke `functies' van een vrouw: een goede echtgenote zijn, een toegewijd moeder zijn en een fantastische huisvrouw zijn
volgens A. Deken en B. Wolff is sentimentalisme een maatschappelijke ziekte, die, als men ze niet genezen wil, kan tot een nationale ziekte uitgroeien
andere voorbeelden van Nederlandstalige briefroman: Julia (1783) van Rhijnvis Feith
Julia - een onbestemde figuur met enkele gevoelens voor haar vriend Eduard
brieven - vol van eigenaardige streepjes, puntjes en uitroeptekens - sentimentalisme en irrationalisme