Anoreksja i bulimia

Anoreksja-niezdolność utrzymywania wagi na poziomie minimalnej wagi właściwej dla danego wieku i wzrostu, przeżywanie intensywnego lęku przed staniem się osobą grubą, zaburzenia spostrzegana własnego ciała, brak miesiączki (przez 3 kolejne cykle). Anoreksja może mieć dwie formy restrykcyjną i bulimiczną. Zmiany somatyczne w skrajnych wypadkach są przyczyną śmierci.

Bulimia-charakteryzuje się występowaniem epizodów gwałtownego objadania się, któremu towarzyszy poczucie utraty kontroli i poczucie winy oraz zachowań kompensacyjnych typu wymiotowanie, nadużywanie środków przeczyszczających, głodzenie się lub uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych. Samoocena, poczucie własnej wartości zależne są od wagi i kształtu ciała

Poszukując przyczyn anoreksji i bulimii należy spojrzeć na problem w ujęciu nie tylko biologicznym, ale przede wszystkim społeczno-kulturowym, psychologicznym i rodzinnym.

I. Przyczyny społeczne i kulturowe

We współczesnym świecie zachodnim nadwaga wyraźnie łączona jest z brzydotą.

XV-wieczne boginie piękna uwiecznione np. przez Giorgione „Śpiąca Venus” czy Tycjana dziś zostałyby uznane za osoby otyłe, choć i tak były szczuplejsze aniżeli bohaterki mistrza Rubensa. Jeszcze na początku XX-wieku w kulturze zachodniej otyłość uważano za oznakę zdrowia i dostatku. Wystarczy spojrzeć na malarstwo tamtych czasów;obfite kształty Renoira, tancerki Degasa, którym obca była smukłość. Jak bardzo zmienił się kanon kobiecej urody od tamtych czasów?.

Współczesny ideał kobiety kreowany głównie przez media-to niewiasta szczupła, zadbana, odnosząca sukcesy. Jak się wydaje styl ten został

zapoczątkowany przez angielską modelkę Twiggi i stał się źródłem frustracji wielu młodszych i starszych pań. W prasie kobiecej zawsze można znaleźć cudowną dietę, która wpłynie na sylwetkę, ale i odmieni na lepsze całe życie czytelniczek., bo po jej zastosowaniu osiągnie się sylwetkę Cindy Crawford. (...)Kobiety i mężczyźni o pięknej powierzchowności są przedmiotem pochlebnych ocen otoczenia, są lepiej traktowani, mają większe szanse na znalezienie dobrze płatnej pracy.

Zdarza się również, że uroda staje się nieodzownym atrybutem kobiety. Panie piękne, szczupłe uważane są za bardziej kobiece, natomiast grube, jedzące bez zahamowań za nieatrakcyjne. Dowodem na to jest cały przemysł „odchudzający”. Plakaty propagują dietetyczną żywność, pokazują miarę krawiecką obejmującą 55-centymetrową talię. Już dzieci wzrastają patrząc jak ich mamy pilnują wagi, oglądają reklamy telewizyjne dietetycznego pożywienia, obserwują szczupłe tancerki, gimnastyczki, modelki. Idea, że szczupłe jest lepsze, zyskała w dzisiejszej kulturze taką moc, że wywiera wpływ już we wczesnym dzieciństwie. W grupie przedszkolnej przeprowadzono eksperyment, polegający na tym,

że każdemu dziecku wręczono dwie lalki o identycznej twarzy, włosach i ubraniu, a różniące się jedynie tuszą i poproszono o wskazanie, która się bardziej podoba. Dzieci łącznie z tymi okrąglutkimi w przytłaczającej większości wybrały szczupłą lalkę (I.Namysłowska, E,Paszkiewicz, A.Siewierska 2000)

W naszej kulturze wyznacznikiem wysokiego statusu społecznego stała się właśnie szczupłość i dieta(...)Co dziwne D.Garner przytacza dane dotyczące średnie masy ciała Miss America oraz średniej masy ciała osoby dorosłej w społeczeństwie amerykańskim. Okazuje się, że od końca lat 50 tych obserwuje się stopniowy spadek wagi kobiet wybieranych jako Miss America. W tym samym czasie średnia masa ciała w społeczeństwie rośnie.

Im więcej ważymy, tym chudszy staje się ideał urody, dochodząc do niebezpiecznych granic. Niektórzy lekarze twierdzą, że w II połowie XX wieku doszło do rozczepienia ideału urody i ideału zdrowia ( bądź płodności). Jakie są tego konsekwencje? Z badań przeprowadzonych w krajach zachodnich wynika, że 90 proc. kobiet nie akceptuje swojego wyglądu. Uważają się za zbyt grube i stosują głodówki i rozmaite diety. Wiele badań potwierdza, że kobiety są poddane kulturowej presji posiadania szczupłej sylwetki, co prowadzi często do anoreksji i bulimii. Ciekawych danych dostarcza eksperyment T.j Wade i H.Abetza(1997)

Autorzy badali hipotezę tzw. efektów kontrastowych w kształtowaniu obrazu ciała. Efekt kontrastowy polega na tym, że chcąc określić swoje zdolności i cechy, porównujemy się z innymi ludźmi. Chodzi tu o porównania z całością pola percepcyjnego, czyli wszystkimi dostępnymi dla nas wizerunkami. Jeżeli pole percepcyjne zakłócone jest przez bodźce ekstremalne, wtedy sądy porównawcze zostaną zaburzone. Eksperyment Wade'a i Abetza wykazał, że kobiety, którym pokazywano wizerunki atrakcyjnych mężczyzn i kobiet mniej akceptowały swoje ciało i przeżywały wobec siebie negatywne uczucia, niż kobiety oglądające wizerunki mniej atrakcyjnych osób. Być może pod wpływem silnej ekspozycji nierealistycznego, medialnego ideału urody dochodzi do zaburzeń w ocenie własnego ciała, a co za tym idzie także osoby. Spada samoocena, a w rezultacie podejmowane są głodówki.(Cezary Żechowski, 2001)

Staranie o szczupłą sylwetkę jest wiec dla kobiety środkiem do umocnienia, rozwinięcia swojej osobowości. Ponieważ waga narzucona przez kanony piękności jest dla większości pań niższa od “naturalnej", mającej tendencje do stabilizacji, mnóstwo kobiet osiąga ja i utrzymuje za cenę stałych ograniczeń jedzenia. Ograniczenia te, zwłaszcza dla osób, które z przyczyn genetycznych czy tez metabolicznych mają skłonność do tycia, są szczególnie trudne i stresujące.

W rzeczywistości dopiero zaburzone relacje rodzinne w powiązaniu z pewnymi cechami osobowości mogą czynić dziewczęta bardziej podatne i zależne od wzorów kulturowych i oczekiwań społecznych

.

Przyczyny biopsychologiczne-

Ale jak ślepy pęd do szczuplej sylwetki rodzi zaburzenia przebiegające podobnie jak anoreksja - bulimię? Nie ma, co do tego zgody; liczne teorie usiłują wyjaśnić problem. Omówię tutaj tylko niektóre.

U niektórych osób pragnienie szczupłej sylwetki prowadzi do chronicznych ograniczeń w jedzeniu, powodując tym samym chwiejność emocjonalną, silny pociąg do pokarmów superkalorycznych, ataki bulimiczne i inne objawy żarłoczności. Dotyczy to jednostek delikatnych i melancholicznych, mających obniżone poczucie własnej wartości, szczególnie podatnych na presję społeczną, które próbują się dowartościować stosując dietę.

Dla innych badaczy wszakże bulimia jest środkiem przemiany psychicznej w obliczu budzącej lęk sytuacji lub konieczności stawienia czoła przykremu, przygnębiającemu przeżyciu. Objadanie się byłoby tylko sposobem opanowania stresu pozwalającym odroczyć zmierzenie się z problemem, na pozór nie do pokonania. Człowiek taki, nie czując się zdolnym do stawienia czoła konfliktowi czy nieprzyjemnej sytuacji uczuciowej, odsuwa je na bok, ucieka w bulimie i poczucie winy, które jej towarzyszy; są to również doznania bolesne, ale bardziej znane i jakby oswojone.

(...)Według psychologów amerykańskich, Todda Heathertona i Roya Baumeistera (1991), zasadniczy motyw zaburzeń żywieniowych tkwi w próbie ucieczki od własnej rzeczywistości - od krytycznej samowiedzy, zbyt wygórowanych standardów, które bezskutecznie próbowało się osiągnąć, od przewidywanych negatywnych ocen innych, w rezultacie zaś od głębokiej depresji, która w końcu przychodzi. Osobnik taki, odczuwając życie bardzo boleśnie, próbuje mu się, choć na krótko wymknąć, koncentrując uwagę na chwili obecnej. To “zawężenie poznawcze", powrót do funkcjonowania umysłowego na niskim poziomie świadomości rodzi schematyzm myślenia, irracjonalne poglądy, a także różnego rodzaju zahamowania.(Gerard Apfeldorfer 1999)

(...)Większość autorów opisujących bulimię i anoreksję podkreśla fakt, iż w obu przypadkach wystąpienie zaburzeń jest zazwyczaj poprzedzone stosowaniem intensywnej diety. Wiele badań wskazuje na to,że intensywna dieta nakłada się na jakieś wcześniejsze predyspozycje natury biologicznej, prawdopodobnie dysfunkcję układu serotonicznego. Pojawiają się, zatem zaburzenia odżywiania, depresja, lęk, natręctwa, zaostrzają się cechy osobowości. Nie jest do końca jasna przyczyna podatności na zachorowanie, ale nie bez znaczenia,

wydają się czynniki genetyczne, czynniki działające w okresie ciąży i w okresie okołoporodowym, rozwój wczesnodziecięcy oraz doświadczenia emocjonalne. Zaburzenia odżywiania, bowiem najczęściej występują u osób z niską samooceną i z tendencją do perfekcjonizmu.(Cezary Żechowski 2001)

Rodzina, a zaburzenia zachowań żywieniowych

To matka karmi swoje dziecko, więc jeśli dzieje się coś złego, to jej wina. Wiele teorii psychoanalitycznych opiera się na idei „złej matki”. Matka anorektyczki czy bulimiczki jest więc opisywana jako osoba nieczuła, która kieruję się tylko obowiązkiem, źle znosi fizyczną bliskość dziecka, unika okazywania uczuć. Zaniepokojona myślą, że jest niedobrą matką, bardzo chce się poprawić, lecz jej starania przeważnie przybierają błędną formę. Są to kobiety słabe, bojaźliwe, niedowartościowane, ze skłonnościami depresyjnymi. Dziecko jest tutaj chętnie wykorzystywane jako wsparcie samopoczucia, element narcystyczny. Uroda córki i jej sukcesy szkole podnoszą wartość matki. Zwykle w pierwszym okresie latorośl spełnia oczekiwania; problemy pojawiają się w okresie dojrzewania dziecka, gdy próbuje się uniezależnić. W 75% przypadków nie dalej niż na rok przed rozwojem anoreksji u córki matka wpadła w depresję, z której często ucieka w alkoholizm.

(...)Niektórzy badacze próbowali wyodrębnić typowe rodziny dzieci anorektycznych i bulimicznych. Na podstawie tych badań udało się mniej więcej ukazać obraz rodziny anorektycznej i bulimicznej.

Rodziny anorektyków miały być rygorystyczne, moralizatorskie bardziej wymagające. Sukces szkolny był tu bezwzględnie oczekiwany. Rodzice młodych bulimików wydają się łagodniejsi, słabiej ukształtowani, nawet skłonni do depresji. Zdarza się przecież, że w ramach tej samej rodziny spotykamy często braci i siostry cierpiące na odmienne zaburzenia sposobu odżywiania, to każe wątpić w zasadność powyższej typologii (I.Namysłowska ,E,Paszkiewicz, A.Siewierska 2000)

(...)Philipe Jeammet w 1980 roku zwrócił uwagę na częstą u ojców anorektyczek skłonność do zaburzeń psychicznych, jak depresja, tendencja do zamykania się w sobie, a także epizody psychotyczne w

Młodości.(M.M Jablow 2001) W stosunku do córki człowiek ów jest bardzo krytyczny, stawia jej wygórowane wymagania społeczne i zawodowe. W sferze uczuciowej niekiedy trzyma się z boku albo nie akceptuje roli ojca i zachowuje się jak druga matka; zdarza się, że nie traktuje dziewczyny jak córki i próbuje ją uwieść.

Różni badacze od połowy lat osiemdziesiątych zwracają uwagę na częstość stosunków kazirodczych w tych rodzinach. Jaka rodzina, zatem byłaby podłożem anoreksij i bulimii?

Rodzina, którą charakteryzują skomplikowane relacje wewnętrzne między poszczególnymi osobami i pokoleniami, ich przesadna bliskość i intensywność wzajemnych zachowań, nadopiekuńczość jednych względem drugich, rygoryzm, brak umiejętności przystosowania się, zarówno w obrębie wnętrza rodzina, jak w stosunku do świata zewnętrznego: niezdolność stawiania czoła kryzysom i unikanie konfliktów otwartych, które przez tą pozostają nie rozwiązane. W tej rodzinie nie dochodzi do głosu żadna krytyka, a myśl o konflikcie między członkami tej rodziny jest nie do pomyślenia. Rodzice często nie umiejąc rozwiązać własnych problemów małżeńskich, przekształcają je w problem ogólnorodzinny, wplątując w niego dzieci.

(..)Cechą wspólną tych rodzin wydaje się niedostatek zdolności empatycznych jednego lub obojga z rodziców.(G.Apfeldorfer 1999)

BIBLIOGRAFIA

Namysłowska I., Paszkiewicz E., Siewierska A.,2000”Gdy odchudzanie jest chorobą Anoreksja i bulimia”

Wydawnictwo W.A.B,Warszawa

Apfeldorfer G., 1999” Anoreksja, otyłość, bulimia”

Wydawnictwo książnica, Katowice

Jablow M., ”Anoreksja, bulimia, otyłość”2001

Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

Żechowski C. „Pod rządami żołądka” 2001 Magazyn Psychologiczny „Charaktery” Nr.4

4

---