Zarzycki Paweł HG4Z3
SPOSOBY ZAPOBIEGANIA ZMĘCZENIA CZŁOWIEKA
Często zdarza się, iż brakuje nam ochoty do pracy. Nie chce nam się wstawać i iść do miejsca zatrudnienia, wykonywać powierzanych zadań i z poczuciem ogromnej ulgi o przysłowiowej piętnastej opuszczamy instytucję, w której pracujemy. Przez cały czas towarzyszy nam poczucie zmęczenia, znużenia, czasem wręcz wyczerpania. Przychodzi nam na myśl zasłyszany kiedyś termin wypalenia zawodowego. Sami nie wiemy, o co nam chodzi. Czy jesteśmy już wypaleni zawodowo, czy tylko zmęczeni lub znużeni pracą?
W różnych próbach definiowania zmęczenia można wyodrębnić dwie wyraźne tendencje interpretacyjne. Pierwsza z nich definiuje zmęczenie poprzez opis jego symptomów, druga natomiast kładzie nacisk na subiektywne odczucie jako najpewniejszy sposób identyfikacji zmęczenia. W „Słowniku psychologii” czytamy, że „zmęczenie jest wyrażeniem złego samopoczucia połączonego z obniżeniem zdolności do działania, które pojawia się po znacznym wysiłku. Jest to normalna reakcja a zarazem sygnał alarmowy i uruchomienie mechanizmów obronnych organizmu
Występujące trudności z jednoznacznym określeniem pojęcia zmęczenia powodują problem z ustaleniem systemu klasyfikacyjnego tego zjawiska. Do kryteriów klasyfikacji zmęczenia można by zaliczyć: przyczyny, objawy, rodzaj wykonywanej pracy, stopień zmęczenia, czas jego trwania itp.
Powszechnie stosowanym kryterium klasyfikacji zmęczenia są warunki, które doprowadziły do jego powstania. Zgodnie z tym kryterium wyróżniamy:
1. Zmęczenie fizyczne
Ogólne, będące skutkiem aktywności różnych narządów i tkanek uczestniczących w procesie pracy. Typowymi objawami zmęczenia ogólnego są: ociężałość, osłabienie, a także spowolnienie ruchów.
— Mięśniowe (lokalne), które jest przejawem zdolności mięśnia do kurczenia. Możemy tu wyróżnić zmęczenie wzrokowe i posturalne.
Zmęczenie wzrokowe jest wywołane obciążeniem mięśni akomodacyjnych oka oraz przeciążeniem siatkówki przez kontrasty jasności, objawiające się łzawieniem i zaczerwienieniem oczu.
Natomiast zmęczenie posturalne jest skutkiem obciążenia statycznego związanego z utrzymaniem określonej pozycji tułowia, kończyn, głowy przez długi czas i powoduje m.in. bóle karku, pleców, stawów.
2. Zmęczenie psychiczne
— Umysłowe jest spowodowane posługiwaniem się operacjami umysłowymi, m.in. takimi jak: rozwiązywanie problemów, wnioskowanie, przypominanie. Symptomami zmęczenia umysłowego są: rozproszenie uwagi, zaburzenia percepcji, trudności z kojarzeniem, zapamiętywaniem itp.
— Psychoruchowe, będące wynikiem nadmiernego pobudzenia emocjonalnego, którego objawami są m.in. rozdrażnienie, niepokój i ogólne napięcie.
— Subiektywne, które może występować niezależnie od wysiłku, a także poprzedzać, towarzyszyć lub występować po rzeczywistym zmęczeniu mięśni. Najczęściej jest odczuwane jako dyskomfort, senność i ociężałość.
— Znużenie jest efektem monotonii otoczenia, zrutynizowanych czynności i braku zainteresowania pracą. Charakteryzuje się obniżeniem poziomu aktywności organizmu.
Innym kryterium klasyfikacji zmęczenia jest intensywność i odwracalność jego objawów i w tym wypadku możemy wyróżnić:
1. Zmęczenie ostre, którego przyczyną jest krótkotrwały intensywny wysiłek, powodujący znaczną utratę sprawności. Objawy jego ustępują po odpoczynku.
2. Zmęczenie umiarkowane, pojawiające się na skutek krótkotrwałych lub dłuższych wysiłków umysłowych albo fizycznych. Najczęściej jego symptomy ustępują po zakończeniu pracy.
3. Zmęczenie przewlekłe (chroniczne), będące kumulacją różnych postaci zmęczenia.
Charakteryzuje się ono przede wszystkim osłabieniem, złym samopoczuciem ogólnym, postępującym lękiem, skłonnością do depresji, obniżoną motywacją do działania. Często towarzyszy mu wiele dolegliwości o charakterze niespecyficznym: bóle i zawroty głowy, zaburzenia czynnościowe układu oddechowego i krążenia, bezsenność itp. Stan chronicznego zmęczenia nie ustępuje w cyklu zwykłego, dobowego wypoczynku.
Zmęczenie przewlekłe jest jednym z najbardziej niebezpiecznych rodzajów tego zjawiska. Istnieje wiele przyczyn zmęczenia chronicznego. Najczęstsze z nich to: długotrwałe wysiłki, wymagające stałego czuwania, bezpośredni stres związany z określonymi czynnościami, napięcie emocjonalne uwarunkowane społecznymi i indywidualnymi czynnikami, długotrwałe konflikty, stany lękowe i depresyjne, monotonia otoczenia lub wykonywanych czynności.
Bardzo często jednak trudno jest odróżnić przyczyny tego typu zmęczenia od jego skutków. Zmęczenia ostre i umiarkowane pełnią dla organizmu funkcję obronną przed jego przeciążeniem. Sygnalizują potrzebę odpoczynku w celu zregenerowania sił. Przeważnie są one nieszkodliwe dla człowieka i ustępują po odpoczynku lub nawet już po zaprzestaniu wykonywania danej czynności.
Skuteczne zapobieganie objawom zmęczenia ma dwa zasadnicze cele. Po pierwsze jest to aspekt zdrowotny, o którego celowości trudno dyskutowac, a po drugie stopień zmęczenia ma bezpośrednie powiązanie z efektywnością pracy. Nadmierne zmęczenie zartówno fizyczne, jak i psychiczne, przekłada się bezpośrednio na zmniejszoną gotowośc do podjęcia trudów pracy, co w efekcie utrudnia wykonywanie postawionych zadań podczas pracy i obniża poziom oczekiwanych wymagań. Eliminowanie nadmiernego zmęczenia wiąże się gównie ze zmianami organizacyjno-technicznymi.
Stopień zmęczenia psychicznego jest określany głównie za pomocą badań testowych pracowników. Badania dotyczą głównie takich objawów zachowań jak:
Zmiennośc czasu świadomej reakcji na bodźce zewnętrzne,
zmiennośc czasu trwania pobudliwości nerwowo-mięśniowej.
W praktycznym ograniczeniu zmęczenia na szczególną uwagę zasługują adekwatne do możliwości obciążenie fizyczne, eliminowanie monotonii pracy oraz kompleksowe przedsięwzięcia, których ogólnym celem jest humanizacja pracy i optymalizacja warunków, w których odbywa się proces pracy.
W pierwszym rzędzie dotyczy to racjonalnego planowania czasu pracy. Na szczególną uwagę zasługuje problem planowanych przerw w pracy oraz racjonalnego wykorzystania czasu wolnego. Drugim elementem jest racjonalne planowanie wysiłku fizycznego i psychicznego, z uwzględnieniem możliwości przeciwdziałania zmęczeniu poprzez trening.
Stymulowanie organizmu do wysiłku poprzez trening jest o tyle istotne, że człowiek pracując fizycznie, w optymalnych warunkach nie wykorzystuje więcej niż 30-35% wydolności ze swych maksymalnych możliwości. Zwiększenie wydolności ze swych maksymalnych możliwości.
Zwiększenie wydolności pracy do 35-50% wymaga dodatkowych motywacji i prowadzi do gwałtownego wzrostu zmęczenia zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Po uruchomieniu rezerw energetycznych organizmu człowieka można, w krótkich okresach, wykorzystac powyżej 65% możliwości tego organizmu.
Literatura:
„Pracujmy zdrowsi” Jerzy Sołtysiak,
„Toksyczna praca” Barbara Bailey Reinhold
„Ekonomiczno-społeczne aspekty ergonomii” Edward Kowal