WYKŁAD X
EKONOMICZNO-PRAWNE ASPEKTY GOSPODARKI ODPADAMI
Pojęcia i kategorie odpadów
Mianem odpadów określa się wszystkie przedmioty lub substancje, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do ich pozbycia się jest obowiązany, a należą do jednej z 16 kategorii.
Wszystkie odpady posiadają swój własny, 6-cio cyfrowy kod.
W ten sposób każdy odpad można zaliczyć do odpowiedniej grupy, podgrupy i rodzaju.
Dwie pierwsze cyfry kodu oznaczają grupę, dwie środkowe - podgrupę a dwie ostatnie rodzaj odpadu.
Gwiazdka przy kodzie informuje o tym, że jest to odpad niebezpieczny.
W związku z różnorodnym wpływem na otoczenie wprowadzony został podział na odpady niebezpieczne i odpady inne niż niebezpieczne.
Kryteria wyróżnienia odpadów niebezpiecznych to:
pochodzenie (np. odpady medyczne, środki farmaceutyczne, chemikalia),
skład (np. ołów, azbest, PCB),
właściwości (m.in. łatwopalność, wybuchowość, toksyczność).
Konsekwencją podziału odpadów na niebezpieczne i inne niż niebezpieczne jest zróżnicowanie wielu regulacji dotyczących m.in. uzyskiwania pozwoleń, czy obrotu międzynarodowego.
Podstawowe zasady gospodarowania odpadami
Na wszystkich, którzy podejmują działania mogące spowodować powstawanie odpadów spoczywają ustawowe obowiązki:
zapobiegania powstawaniu nadmiernej ilości odpadów,
zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu odpadów na środowisko,
zapewnienia zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku,
zapewnienia zgodnego z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwienia.
Wypunktowane powyżej obowiązki powinny być realizowane w takiej kolejności, w jakiej zostały przedstawione.
W pierwszym rzędzie należy podjąć wszelkie działania, by zapobiec powstawaniu odpadów.
Odpady, których powstanie było niemożliwe do uniknięcia należy zabezpieczyć, aby uchronić środowisko przed ich negatywnym wpływem.
Powstałe odpady należy poddać procesom odzysku. Jeżeli proces ten nie jest możliwy do przeprowadzenia, odpady należy unieszkodliwić.
Odzysk i unieszkodliwienie odpadów należy w pierwszym rzędzie przeprowadzać w miejscu ich powstawania.
Jeżeli jest to niemożliwe, powinny zostać przekazane do najbliżej położonych miejsc, gdzie można te procesy przeprowadzić w instalacjach i urządzeniach przeznaczonych do tego celu.
Planowanie gospodarki odpadami
W celu kontroli ilości odpadów wprowadzanych do systemu gospodarczego, zarządzanie odpadami ma charakter planowy.
Odpowiednie plany gospodarki odpadami sporządzane są na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym.
Na szczeblu krajowym plan opracowuje Minister Środowiska, a przyjmuje go Rada Ministrów.
Plany niższych szczebli opracowywane są przez władze wykonawcze odpowiednich jednostek samorządowych.
Wszystkie plany powinny być przygotowywane zgodnie
z założeniami planów wyższego szczebla oraz powinny być aktualizowane co najmniej co 4 lata. Plany powinny określać:
aktualny stan gospodarki odpadami,
prognozowane zmiany w zakresie gospodarki odpadami,
działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarowania odpadami,
instrumenty finansowe służące realizacji zamierzonych celów,
system monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów.
Postępowanie z odpadami
Wytwarzanie odpadów wymaga uregulowania tego faktu z właściwą jednostką administracyjną.
W zależności od rodzaju wytwarzanych odpadów oraz ich ilości należy uzyskać pozwolenie, decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi lub przedłożyć informację o wytwarzaniu odpadów.
Powstające w przedsiębiorstwie odpady mogą być czasowo przechowywane w miejscu ich wytworzenia.
Czas ich przechowywania zależy od przeznaczenia odpadów.
Roczny czas magazynowania dotyczy odpadów, które kierowane są do składowania. W tym przypadku celem gromadzenia może być wyłącznie konieczność zebrania ilości niezbędnej dla ich przetransportowania na składowisko.
Z kolei odpady, które przeznaczone są do unieszkodliwiania lub odzysku mogą być magazynowane jedynie wtedy, gdy wynika to z przesłanek technologicznych lub organizacyjnych.
Wówczas czas ich przechowywania w firmie nie może być dłuższy niż 3 lata.
Posiadacz odpadów jest zobowiązany do prowadzenia ich ilościowej i jakościowej ewidencji, zgodnie z katalogiem odpadów. Ewidencję prowadzi się z zastosowaniem
2 dokumentów:
karty ewidencji odpadu,
karty przekazania odpadu.
Karta przekazania odpadu sporządzana jest zawsze w 2 egzemplarzach - po jednym dla każdego z posiadaczy.
Istnieje możliwość sporządzania zbiorczej karty przekazania odpadu, obejmującej ten sam odpad przekazany jednemu posiadaczowi w ciągu jednego miesiąca.
Uproszczoną ewidencję odpadów, prowadzoną z zastosowaniem wyłącznie karty przekazania odpadu mogą prowadzić:
posiadacz odpadów, który prowadzi działalność w zakresie transportu odpadów,
małe i średnie przedsiębiorstwa, które rocznie wytwarzają określoną ilość i rodzaj odpadów.
Wszystkie dokumenty służące ewidencji odpadów powinny być przechowywane przez 5 lat i przedstawiane na żądanie organów przeprowadzających kontrolę.
Marszałek województwa, w drodze decyzji, może wezwać posiadacza odpadów do przedłożenia odpowiednich dokumentów ewidencyjnych.
Istnieje 16 rodzajów odpadów, które są całkowicie zwolnione z obowiązku ewidencjonowania. Są to m.in.: masa roślinna, odchody zwierzęce, gruz ceglany, szkło, tworzywa sztuczne.
Do końca pierwszego kwartału każdego roku marszałkowi województwa powinny zostać przekazane zbiorcze dane dotyczące rodzaju i ilości posiadanych odpadów oraz sposobów gospodarowania nimi w poprzednim roku.
Na podstawie tych danych oraz informacji uzyskanych od wojewody i starostów, marszałek województwa prowadzi bazę danych dotyczącą wytwarzania i gospodarowania odpadami wraz z rejestrem udzielonych zezwoleń w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami.
Dostęp do wojewódzkiej bazy danych jest ograniczony. Informacje z bazy mogą czerpać: Minister Środowiska, wojewoda, starosta, wójt, burmistrz lub prezydent miasta oraz wojewódzki inspektor ochrony środowiska.
Do celów statystycznych, z danych zawartych w bazie może korzystać urząd statystyczny.
Marszałek województwa sporządza raport wojewódzki i przekazuje go Ministrowi Środowiska, który prowadzi centralną bazę danych dotyczącą wytwarzania
i gospodarowania odpadami.
Wobec określonych grup odpadów zostały wprowadzone szczególne zasady postępowania. I tak np.:
zabrania się odzysku PCB,
oleje odpadowe powinny być w pierwszej kolejności odzyskiwane przez regenerację, jeśli to jest niemożliwe - powinny zostać poddane innym procesom odzysku, a dopiero ostatecznie, jeżeli powyższe czynności są niemożliwe - należy je unieszkodliwić,
zakazany jest zrzut olejów odpadowych do gleby lub do ziemi,
baterie i akumulatory powinny być zwracane do punktów ich zbiórki lub wrzucane do odpowiednich, przeznaczonych na ten cel pojemników,
zakazuje się poddawania odzyskowi określonych rodzajów odpadów medycznych i weterynaryjnych.
W myśl obowiązujących przepisów istnieje możliwość wykorzystania w działalności gospodarczej osadów pochodzących ze ścieków komunalnych.
Mogą one być stosowane w rolnictwie, w procesach rekultywacji terenów, przy produkcji roślin przeznaczonych do produkcji kompostu, a także w produkcji pasz.
Jednakże wykorzystanie osadów ściekowych obarczone jest szeregiem obostrzeń.
Dotyczą one m.in. poziomu zawartości w osadach metali ciężkich, bakterii czy pasożytów jelitowych. Całkowicie zabronione jest wykorzystywanie komunalnych osadów ściekowych:
na obszarach parków narodowych i rezerwatów przyrody,
na wewnętrznych terenach ochrony pośredniej stref ochronnych ujęć wody,
w pasie gruntu o szerokości 50 m bezpośrednio przylegającym do brzegów jezior i cieków,
na terenach zalewowych, czasowo podtopionych i bagiennych,
na terenach czasowo zamarzniętych i pokrytych śniegiem,
na gruntach o dużej przepuszczalności,
na gruntach rolnych o spadku przekraczającym 10%,
na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych,
na terenach objętych pozostałymi formami ochrony przyrody, jeżeli osady ściekowe zostały wytworzone poza tymi terenami,
na terenach położonych w odległości mniejszej niż 100 m od ujęcia wody, domu mieszkalnego lub zakładu produkcji żywności,
na gruntach, na których rosną rośliny sadownicze i warzywa, z wyjątkiem drzew owocowych,
na gruntach przeznaczonych pod uprawę roślin jagodowych i warzyw, których części jadalne bezpośrednio stykają się z ziemią i są spożywane w stanie surowym - w ciągu 18 miesięcy poprzedzających zbiory i w czasie zbiorów,
na gruntach wykorzystywanych na pastwiska i łąki,
na gruntach wykorzystywanych do upraw pod osłonami.
Spalanie odpadów może być prowadzone tylko w odpowiednich spalarniach. Wyróżnia się trzy typy spalarni: odpadów niebezpiecznych, odpadów komunalnych oraz odpadów innych niż niebezpieczne i komunalne.
Kierownikiem spalarni może zostać wyłącznie osoba, która złożyła odpowiedni egzamin przeprowadzony przez komisję egzaminacyjną powołaną przez wojewodę.
Składowanie odpadów może się odbywać tylko na odpowiednich składowiskach. Wyróżnia się składowiska:
odpadów niebezpiecznych,
odpadów obojętnych,
odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne.
Na wszystkich składowiskach odpady powinny być gromadzone w sposób selektywny.
Przed umieszczeniem na składowisku powinny zostać przekształcone tak, aby zmniejszyć objętość i ograniczyć ich szkodliwość dla ludzi i środowiska.
Prowadzenie składowiska odpadów obarczone jest koniecznością uzyskania odpowiedniego pozwolenia.
Pozwolenie może być wydane po zatwierdzeniu instrukcji eksploatacji składowiska odpadów oraz po przeprowadzeniu kontroli przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.
Instrukcja jest zatwierdzana w drodze decyzji przez wojewodę (w przypadku przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko) lub starostę.
Odpowiedniej zgody, wydawanej w drodze decyzji starosty lub wojewody wymaga również zamknięcie składowiska odpadów.
Na składowiskach zabronione jest gromadzenie odpadów:
występujących w postaci ciekłej, lub zawierających wodę w ilości powyżej 95% całkowitej masy (z wyłączeniem szlamów),
o właściwościach wybuchowych, żrących, utleniających lub łatwopalnych,
zakaźnych medycznych i zakaźnych weterynaryjnych,
powstających w wyniku prac naukowo-badawczych, rozwojowych lub działalności dydaktycznej, które nie są zidentyfikowane lub są nowe i których oddziaływanie na środowisko jest nieznane,
opon i ich części (z wyjątkiem opon rowerowych i opon o zewnętrznej średnicy większej niż 1400 mm),
Zabronione jest także składowanie odpadów w śródlądowych wodach powierzchniowych i podziemnych oraz w polskich obszarach morskich.
Podobnie jak w przypadku spalarni, kierownikiem składowiska może zostać osoba, która złożyła odpowiedni egzamin przed specjalną komisją powołaną przez wojewodę.
Opłata za składowanie odpadów
Za składowanie odpadów pobierana jest opłata. Oprócz należności wynikającej ze świadczonej przez składowisko usługi przyjęcia odpadów należy również odprowadzić specjalną opłatę ekologiczną.
Jej wysokość podawana jest w odpowiednim rozporządzeniu ministra środowiska.
Całkowity koszt zdeponowania odpadów na składowisku równy jest więc sumie: ceny za przyjęcie jednostki odpadów funkcjonującej na danym składowisku pomnożonej przez ilość deponowanych odpadów oraz stawki jednostkowej opłaty ekologicznej pomnożonej przez ta sama ilość odpadów.
Jeżeli składowane lub magazynowane odpady ulegają zmieszaniu, za podstawę opłaty przyjmuje się rodzaj odpadu, za który jednostkowa stawka opłat jest najwyższa.
1. Cena najniższa - 55,30 zł za 1 Mg lub 11,20 zł za 1 m
w razie awarii systemu wagowego jest stosowana dla
podmiotów, odbierających odpady z terenu Lublina, gm.
Lubartów i Świdnika, które w miesiącu poprzedzającym
osiągnęły wymagany (3%) poziom segregacji/odzysku
odpadów.
2. Cena podwyższona - 82,68 zł za 1 Mg lub 16,74 zł za 1 m
w przypadku awarii systemu wagowego jest stosowana dla
podmiotów, odbierających odpady z terenu Lublina, gm.
Lubartów i Świdnika, które w miesiącu poprzedzającym
dostawę nie osiągnęły wymaganego (3%) poziomu segregacji
- odzysku odpadów oraz dla podmiotów odbierających odpady
z terenu innych gmin, które w miesiącu poprzedzającym
dostawę osiągnęły wymagany (3%) poziom segregacji
- odzysku odpadów na terenie danej gminy.
3. Cena komercyjna - 121,00 zł za 1 Mg lub 23,40 zł za 1 m
w przypadku awarii systemu wagowego jest stosowana dla
pozostałych przypadków.