CHARAKTERYSTYKA WARUNKÓW GEOLOGICZNO-INŻYNIERSKICH NA
OBSZRZE AKUMULACJI LODOWCOWEJ

Budownictwo na osadach związanych z lodowcami górskimi, należy do rzadkości gdyż objęły one w Polsce stosunkowo nieznaczne obszary.

Przy rozpatrywaniu osadów lodowcowych jako podłoża budowlanego, należy zwrócić uwagę, czy rozpatrywany teren znajduje się w zasięgu ostatniego zalodowacenia, czy też poza nim. Osady zlodowacenia północnopolskiego (bałtyckiego) charakteryzują się wyraźnie większą odkształcalnością niż osady starszych zlodowaceń. Dotyczy to głównie osadów spoistych.

W dokumentacji geologiczno-inżynierskiej, w przypadku usytuowania obiektu na podłożu zabudowanym z utworów lodowcowych, winna znaleźć się informacja na temat wieku tych osadów.

OBSZAR MORENY CZOŁOWEJ I SPIĘTRZONEJ

W zasięgu zlodowacenia bałtyckiego - bardzo urozmaicona rzeźba terenu. Występują osady sypkie: piaski, żwiry, często głazy o znacznych rozmiarach. Lokalnie - glina zwałowa.

Ułożenie poszczególnych rodzajów skał - w profilu pionowym - bardzo nieregularnie i zmiennie. Zwierciadło wody podziemnej na poziomie zbliżonym do podstawy moreny. W niższych podłożach zboczy - często występują źródła.

Obszar ten z punktu widzenia warunków gruntowo-wodnych - bardzo dobry dla budownictwa. Utrudnieniem mogą być znaczne deniwelacje powierzchni terenu.

OBSZAR MORENY DENNEJ

Rzeźba terenu w zasięgu zlodowacenia bałtyckiego - bardzo urozmaicona z deniwelacjami osiągającymi kilkanaście m, na obszarach starszych zlodowaceń - na ogół mocno zdenudowana, a tym samym znacznie bardziej wyrównana. Szczególnie silna denudacja zaznacza się wzdłuż dolin większych rzek.

W obszarze moreny dennej można wyróżnić dwa różne rodzaje podłoża : glinę zwałową, a więc grunty spoiste oraz obszary gruntów (osadów) sypkich: piasków, żwirów lub pospółek. Te dwa typy gruntów wykazują wyraźne zróżnicowanie cech fizyczno-mechanicznych.

OBSZARY WYSTĘPOWANIA GLINY ZWAŁOWEJ

Glina zwałowa charakteryzuje się bardzo dużą zmiennością składu granulometrycznego, a w związku z tyn z dużą zmiennością cech fizyczno-mechanicznych. Glina ta zmienia swoje cechy mechaniczne, w zależności od wilgotności. Glina zwałowa w stanie suchym jest bardzo dobrym, mało odkształcalnym podłożem, zdolnym do przenoszenia nawet bardzo dużych ovciążeń. Przy posadowieniu na niej budowli, konieczne jest bezwzględne utrzymanie pierwotnego stanu podłoża. Wykopy w glinie zwałowej trzeba jak najstaranniej zabezpieczyć przed wpływem wód opadowych, jak i wód podziemnych. W profilu gliny zwałowej - spotykane mogą być przewarstwienia osadów sypkich o różnej miąższości. Przewarstwienia takie, czasem o miąższu zaledwie kilku cm mogą być nie zauważane podczas prowadzenia wierceń. Pojawienie się przewarstwień gruntów sypkich w glinie zwałowej tworzy sieć połączeń hydraulicznych, które stale lub okresowo, mogą prowadzić wodę podziemną. Woda ta może okresowo pogarszać cechy mechaniczne w strefie gliny przyległej do przewarstwień sypkich, a także stanowić uciążliwość dla części podziemnych obiektów. Dlatego części podziemne obiektów, usytuowane w glinie zwałowej, powinny być starannie zabezpieczone przed dopływem wody podziemnej, nawet w przypadku jej braku podczas wykonywania badań geologicznych.

Inny problem - pojedyncze głazy denne w warstwach gliny lub ich nagromadzenie - bruk morenowy. Utrudnienie przy badaniach geologicznych i procesach ziemnych. Duży głaz pod fundamentem - może spowodować nierównomierne osiadanie obiektu. OSIADANIA OBIEKTÓW posadowionych na glinie zwałowej, podobnie jak na wszystkich gruntach spoistych, są długotrwałe - mogą trwać dziesiątki, a nawet setki lat.

OBSZARY WYSTĘPOWANIA OSADÓW SYPKICH

Grunty sypkie, występujące w obszarach moreny dennej mogą być pierwotne (wytapiane bezpośrednio z lodowca) lub wtórne powstające wskutek zwietrzenia lub przemycia gliny zwałowej. Są to piaski, żwiry, pospółki. Cechuje je dobre zagęszczenie, a w związku z tym - mała odkształcalność. Pozytywnymi cechami, jako podłoża, są znikoma zależność cech mechanicznych od obecności H₂O, a także to, że osiadania obiektów na nich posadowionych kończą się praktycznie z chwilą zakończenia budowy. Są to grunty przeważnie dobrze nadające się do budowy nasypów (zła selekcja ziarna).

Głębokość występowania pierwszego poziomu wody podziemnej w tych osadach jest ściśle uzależniona od głębokości do stropu niżej leżącej skały nieprzepuszczalnej, a jeśli te skały zalegają od powierzchni terenu, także od ilości opadów, SYPKIE OSADY MORENOWE należy uznać za dobre podłoże budowlane.

OZY

Formy wyraźnie górujące nad przyległym do nich obszarem moreny dennej. Najwyższe znane na obszarze Polski osiągają względne wysokości do ok. 40 m.

Zasadniczy korpus ozu - żwiry, gruboziarniste piaski, ewentualnie pospółki. Niekiedy duże głazy do kilkudziesięciu cm φ.

Osady są dobrze zagęszczone, dobre podłoże budowlane !!! Na zboczach - glina zwałowa.

WODA PODZIEMNA pojawia się dopiero u podstaw ozu, na stropie niżej leżącej warstwy nieprzepuszczalnej.

OZY stanowią potencjalne złoża kruszywa, głównie do betonów. Osady te stanowią dobry materiał do budowy nasypów.

Niewielkie rozmiary w przekroju poprzecznym i wydłużony kształt w planie - mało prawdopodobne jest na nich budownictwo, zwłaszcza dużych rozmiarów.

SANDRY

Głównie piaski, w mniejszym stopniu żwiry. Grunty są dobrze zagęszczone, dobre podłoże budowlane. Stanowią potencjalne bardzo zasobne złoża kruszyw (głównie piasku). Na obszarach działalności wydmotwórczej - pogorszenie nośności podłoża, ze względu na przedłużanie piasku. Głębokość do I poziomu wody podziemnej jest uzależniona od miąższości osadów sandru, a także od głębokości do stropu niżej leżącej warstwy nieprzepuszczalnej.

AKUMULACJA RZECZNA

Pozostawione części transportowanych osadów - ALUWIA, na ogół dobrze selekcjonowane i warstwowane. W górnym odcinku rzeki odkładane są najgrubsze frakcje (kamienista, żwirowa). W miarę przesuwania się w dół rzeki wymiary frakcji stopniowo się zmniejszają.

Grubość tych osadów jest najmniejsza w górnym odcinku i stopniowo wzrasta w dół rzeki, osiągając kilkadziesiąt, a nawet kilkaset m.

Podobne zmienn. w profilu pionowym aluwiów. O ile rzeka nie podlegała odmłodzeniu, w spągu - frakcje najgrubsze (żwiry, pospółki), frakcje drobniejsze, frakcje : pyłowa i iłowa (glina aluwialna).

Przekątne warstwowanie utworów aluwialnych (warstewki zapadają w kierunku ruchu H₂O. Wśród piasków występują soczewki mułu bądź żwirów.

Osady rzeczne mogą być gromadzone w 3 rodzajach form geomorfologicznych: tarasach, stożkach napływowych i deltach.

TARASY RZCZNE - spłaszczenia terenu (półki, stopnie) występują na różnych wysokościach w dolinie, pochylone w stronę koryta, a także zgodnie z biegiem rzeki.

STOŻKI NAPŁYWOWE - w miejsc. zmniejszenia spadku rzeki lub przy połączeniu 2-ch rzek o różnych spadkach. W planie - kształt zbliżony do trójkąta. Najczęściej tereny płaskie, o pochyleniu kilku stopni w kierunku ruchu H₂O. W górnej części stożka - najgrubsze frakcje, dalej drobniejsze (Podnóże Tatr, Karpat, Sudetów).

DELTY RZECZNE

Przy ujściach niektórych rzek do mórz i jezior. Δ kształt w planie. W morfologii płaskie rozległe stożki, pocięte licznymi ramionami rzeki. Drobne frakcje, znaczny % części organiczn.

PROBLEMY BUDOWNICTWA NA OBSZARACH OSUWISKOWYCH

Obszary objęte ruchami są terenami wyjątkowo trudnymi do zabudowy. Należy unikać posadowienia na terenach, gdzie występują lub mogą wystąpić w przyszłości - powierzchniowe ruchy masowe.

Trzeba uwzględnić fakt ogromnych nakładów finansowych na szczegółowe rozpoznanie budowy geologicznej, a następnie prace zabezpieczające stateczność zbocza.

Przyjęta metoda zabezpieczenia musi być dostosowana do istniejących warunków. Pierwszoplanowymi czynnościami przy zabezpieczeniu osuwisk jest odwodnienie obszaru osuwiskowego - zarówno wód powierzchniowych, jak i podziemnych. Zmniejsza się też pochylenie zbocza. Następnie wykonuje się prace zabezpieczające zbocza przed wystąpieniem ponownych przemieszczeń poprzez - głębokie podparcie palami, rusztem z pali, ścianami oporowymi itp.

Przeciwdziałaniem powierzchniowym ruchom masowym zajmuje się geotechnika.

OSIADANIE

Pionowy (powolny lub stosunkowo szybki - tąpnięcie) ruch zachodzący najczęściej pod wpływem dodatkowych obciążeń, w wyniku czego następuje zmniejszenie objętości skały i w efekcie, obniżenie powierzchni terenu.

OSIADANIE może być spowodowane także ługowaniem drobnych cząsteczek z piasku i lessu, rozpuszczaniem kalcytu CaCO₃, gipsu i soli, przyczynami sztucznymi, wskutek działalności człowieka, np. tąpnięcia górnicze.

OSIADANIE, jako jedyny z powierzchniowych ruchów masowych może zachodzić także na praktycznie płaskim terenie.

BUDOWA ZIEMI

Zewnętrzne warstwy skorupy ziemskiej są dobrze rozpoznane, dzięki odsłonięciom i wierceniom. Wnętrze Ziemi rozpoznawane jest metodami geofizycznymi, zwłaszcza sejsmicznymi.

Zewnętrzna sztywna powłoka Ziemi - skorupa ziemska, o grubości nie przekraczającej 60 km, zwane litosferą (litos - kamień, skała).

Skorupa ziemska jest zbudowana przy powierzchni ze skał osadowych, pod nią leży warstwa gruntowa, a jeszcze głębiej - warstwa bazaltowa.

Powłoka skał osadowych jest bardzo cienka i nieciągła, w wielu miejscach usunięta przez procesy niszczące.

Warstwy, gruntowa i bazaltowa są rozdzielane wyraźną strefą nieciągłości (tzn. strefą Conrada).

Poniżej strefy bazaltowej - bardzo wyraźna strefa nieciągłości (Mohorovicicia) w skrócie - strefa Moho.

POWIERZCHNIA MOHO

Powierzchnia Moho wyznaczająca dolną granicę między skorupą, a niżej leżącymi skałami zwanymi perydotytami, przebiega na różnej głębokości od 30 do 60 km. Poniżej powierzchni nieciągłości Moho - tzw. płaszcz Ziemi sięgający do głębokości 2900 km < Poniżej głębokości 2900 km - zaczyna się jądro Ziemi zbudowane najprawdopodobniej z żelaza Fe i niklu Ni.

Pr - nie już na głębokości 50 km skały znajdują się w stanie bliskim topnienia.

Powstające w czasie trzęsienia Ziemi fale sejsmiczne rozchodzą się we wszystkich kierunkach od ogniska (HIPOCENTRUM), w jakim nastąpiło wyzwolenie energii. Wytworzone fale podłużne i poprzeczne docierają do powierzchni Ziemi, i w EPICENTRUM - wzbudzają fale powierzchniowe.

W ośrodkach o zmiennych gęstościach - bardzo wyraźnie zaznaczy się zmienność w prędkościach przebiegu fali.

Wnikliwe analizy prędkości rozdrobnienia się fal pozwoliły określić kształt Ziemi i jej budowę, na którą składa się kilka stref.

GLACITEKTONIKA

Są to zaburzenia w układzie przestrzennym warstw skalnych, wywołane naciskiem nasuwającego się lodowca. Są to różnych rozmiarów fałdy (przeważnie drobne), a także uskoki. Często w utworach trzecio- i czwartorzędowych, zaburzonych glacitektonicznie, spotykane są liczne powierzchnie zlustrzeń, na których opór gruntu na ścianie jest znacznie mniejszy niż w masywie nie zaburzonym. Stosunki wodne wskutek zaburzenia układu przestrzennego warstw wodonośnych i wodoszczelnych są bardzo skomplikowane. Nastręcza to szereg problemów przy fundamentowaniu.

ZLODOWACENIA I ICH OSADY NA OBSZARZE POLSKI

W epoce plejstocenu kilkakrotnie lądolody posuwające się ze Skandynawii ku S nasuwały się na obszar Polski.

Stadiały i interstadiały

Najstarsze zlodowacenia (Narwi), zasięg jest nie znany, gdyż jego osady stwierdzono w wierceniach, tylko w oddzielnych płytach.

Zlodowacenie południowopolskie objęło swym zasięgiem prawie całą Polskę, z wyjątkiem Karpat i Sudetów (w których w tym czasie pojawiły się lodowce górskie). Ukształtowały one w znacznym stopniu obecną rzeźbę najwyższych pasm Karpat polskich (TATRY, MASYW BABIEJ GÓRY) i Sudetów (Karkonosze). Na powierzchni zachowały się oderwane od siebie płaty utworów morenowych oraz nagromadzenie głazów narzutowych.

Zlodowacenia północnopolskie

Najlepiej zachowane są formy akumulacji lodowcowej oraz największe miąższości osadów lodowcowych. Stwierdza się w zasięgu ostatniego zlodowacenia (północnopolskiego - bałtyckiego).

Występuje wiele jezior polodowcowych. Miedzy max zasięgiem zlodowacenia środkowo-polski, a zasięgiem zlodowacenia połudn.-polski, formy geomorfologiczne akumulacji lodowcowej są silnie zdenudowane, brak jezior lodowcowych, miąższość osadów max do kilkudziesięciu m.

HOLOCEN

Zlodowacenie północno-polskie (zlodowacenie Bałtyckie, (Wisły),

zlodowacenie Toruńskie)

Zlodowacenie środkowo-polskie (zlodowacenie Warty,

zlodowacenie Odry)

Zlodowacenie południowo-polskie (zlodowacenie NIDY,

Zlodowacenie SANU, zlodowacenie WILGI)

Zlodowacenie najstarsze (Zlodowacenie Narwii)

Interglacjały

HOLOCEN

Interglacjał cemski

Interglacjał wielki

Interglacjał podlaski

Osady, które tworzyły się w interglacjałach, to przeważnie utwory rzeczne, często o dość znacznej miąższości.

ZLODOWACENIA I ICH OSADY NA TERENIE POLSKI

W epoce plejstocenu kilkakrotnie lądolody posuwające się ze Skandynawii ku S nasuwały się na obszar Polski.

Liczba zlodowaceń i interglacjałów na obszarze Polski jest sprawą dyskusyjną.

Zasięg najstarszego zlodowacenia (Narwi) jest nie znany, gdyż jego osady nie występują nigdzie na powierzchni terenu, a w wierceniach stwierdzono je w oddzielnych płytach.

ZLODOWACENIE POŁUDNIOWOPOLSKIE objęło swoim zasięgiem prawie całą POLSKĘ z wyjątkiem Karpat i Sudetów, gdzie w tym czasie pojawiły się lodowce górskie. Lodowce te ukształtowały w znacznym stopniu rzeźbę najwyższych pasm Karpat polskich (TATRY, masyw Babiej Góry) i Sudetów (KARKONOSZE). Na powierzchni zachowały się oderwane od siebie płaty utworów morenowych oraz nagromadzenie głazów narzutowych.

ZLODOWACENIE ŚRODKOWO-POLSKIE

Na obszarze, gdzie na powierzchni znajdują się osady zlodowacenia środkowo-polskiego (tj. pomiędzy jego max zasięgiem, a zasięgiem ostatniego zlodowacenia, formy geomorfologiczne akumulacji lodowcowej są silnie zdenudowane, brak jest jezior lodowcowych, miąższość osadów - zmienna, od 0 do kilkudziesięciu m.

ZLODOWACENIE PÓŁNOCNO-POLSKIE - BAŁTYCKIE, w jego zasięgu obserwuje się najlepiej zachowane formy akumulacji lodowcowej oraz największe miąższości osadów lodowcowych. Rzeźba powierzchni terenu - urozmaicona, wiele jezior polodowcowych. Ogólna miąższość osadów lodowcowych wzrasta ku N. W obszarze zasięgu zlodowacenia bałtyckiego, grubość może osiągać nawet ok. 300 m.

Osady, które tworzyły się w interglacjałach, to przeważnie utwory rzeczne, często o dość znacznej miąższości.

LODOWCE

Lodowce powstają powyżej granicy wiecznych śniegów, tam gdzie występują znaczne ilości opadów. Granica ta w rejonie równika znajduje się na wysokości 5000 - 6000 m. i stopniowo obniża się w stronę biegunów. W Tatrach granica wiecznych śniegów rozciąga się na wysokości ok. 2300 m. Obszary, na których śnieg przekształca się ostatecznie w lód lodowcowy - pola firmowe. Masy lodu spływające z pól firmowych na obszarach górskich - jęzory lodowcowe.

LODOWCE GÓRSKIE występują w górach i zajmują stosunkowo niewielkie powierzchnie. Obecnie w ALPACH, HIMALAJACH, KAUKAZIE, w innych górach we wszystkich strefach klimatycznych. Zajmują obszar, ogółem ok. 50.000 km².

DZIAŁALNOŚĆ LODOWCÓW GÓRSKICH

Jest to głównie działalność niszcząca. Powstające formy morfologiczne są wynikiem działalności erozyjnej lodowców i wietrzenia mechanicznego skał.

Do najbardziej charakterystycznych form rzeźby polodowcowej na obszarach górskich należą:

1. cyrki polodowcowe (na miejscu dawnych pól firmowych, często wypełnia je woda, tworząc jeziora cyrkowe, np. Czarny Staw nad Morskim Okiem w Tatrach.

2. doliny V-kształtne, głębokie o stromych zboczach i płaskich dnach.

3. doliny zamierzone, dna są położone wyżej niż dno doliny głównej. Wodospady, np. Wodogrzmoty w Tatrach. Powstały w miejscach łączenia się 2-ch jęzorów lodowcowych, znajdujących się na różnych wysokościach.

Formy akumulacyjne (różne typy moren) lodowców górskich są stosunkowo niewielkie i zbudowane głównie z grubych okruchów skalnych.

TATRY, KARKONOSZE, obecną rzeźbę zawdzięczają, w dużym stopniu działalności plejstoceńskich lodowców górskich.

LODOWCE KONTYNENTALNE

Pokrywają wielkie obszary (ogółem ok. 15 mln km²) warstwą lodu o grubości kilkuset, a nawet kilku tysięcy m. Kształt czaszy.

Współczesne lądolody - Grenlandia, Antarktyda.

W plejstocenie - zajmowały znacznie większe obszary Europy i Ameryki. Pokrywały ok. 25 % powierzchni kontynentów, w tym niemal całą Polskę.

DZIAŁALNOŚĆ LODOWCÓW KONTYNENTALNYCH

Działalność twórcza.

Osady lodowcowe A. Osady typowo lodowcowe a) osady rzeczno-lodowcowe

(glacjalne) (glacjalne) (fluwioglacjalne)

B. Osady wodnolodowcowe b) osady jeziorno-lodowcowe

(limnoglacjalne)

Osady A. Zostały osadzone przez wytopienie się bezpośrednio z lodu lodowcowego.

Osady B. Osadzone zostały, dzięki wodom z topniejącego lodowca (osady fluwioglacjalne), albo osadzone w jeziorach przed czołem lodowca (osady jeziorno-lodowcowe).

Maksymalny zasięg lodowca wyznacza morena czołowa. Główną formą geomorfologiczną są sandry (w kierunku S rozciąga się strefa działalności wód wypływających, spod lodowca). Lądolód przemieszczał się z N na S. Na N od moerny czołowej rozciąga się rozległy obszar moreny dennej.

Ogólna charakterystyka utworów i form geomorfologicznych akumulacji lodowcowej.

Większość osadów lodowcowych charakteryzuje się brakiem selekcji i warstwowania. Obok drobnych frakcji - występują olbrzymie nieraz głazy narzutowe i kry glacjalne.

Osady fluwioglacjalne są selekcjonowane i warstwowane. W składziemineralnym i petrograficznym utworów lodowcowych na obszarze Polski dominują skały skandynawskie. Lokalnie duży udział materiału miejscowego, np. ;iczne krzemienie w morenie czołowej koło Częstochowy.

Do form akumulacji lodowcowej zaliczamy m.in.:

1. morenę czołową,

2. morenę spiętrzoną,

3. morenę denną,

4. ozy,

5. sandry,

6. kemy,

7. pradoliny.

MORENA CZOŁOWA powstaje podczas postoju czoła lodowca. W morfologii tworzy wały o względnej wysokości do kilkudziesięciu m. i rozciągłości E- W. Z ostatnim zlodowaceniem są związane liczne wyniosłości i zagłębienia, często wypełnione wodami jezior. Skład : wszystkie frakcje z przewagą frakcji piaskowej i żwirowej. Bardzo rzadko : glina zwałowa.

MORENA DENNA powstaje podczas wycofywania się lodowca. W morfologii - obszar lekko falisty z licznymi niewielkimi wzniesieniami i zagłębieniami, często wypełnionymi wodami jezior. Skład : glina zwałowa, obecne są wszystkie frakcje. Ma powierzchni glin zwałowych, wskutek wypłukania przez wody opadowe frakcji pyłowej i iłowej, często zalega warstwa piasków zwałowych o grubości k. 1m. Jest to aluwium gliny zwałowej. Nruk morenowy - nagromadzenie głazów pochodzących z rozmytej gliny zwałowej. Soczewki, przewarstwienia piasku i żwiru, w których występuje woda, niekiedy pod znacznym ciśnieniem hydrostatycznym. Występują one w warstwach glin zwałowych.

OZY - formy wodnolodowcowe, rzecznolodowcowe. Występują na obszarze moreny dennej w formie wałów symetrycznych w przekrojach poprzecznych, przypominających nasypy kolejowe, rozciągających się w kierunku zgodnym z ruchem lodowca N-S (najczęściej). Zbudowane głównie z frakcji żwirowej i piaskowej. Są to osady stosunkowo dobrze przesortowane i warstwowane. Zewnętrzne części ozów otulone są gliną zwałową. W ich sąsiedztwie - często jeziora rynnowe, bądź obniżenia morfologiczne.

OZY powstają w wyniku erozji wód znajdujących się pod lodowcem i akumulacji wyerodowanego materiału w sąsiedztwie.

SANDRY występują na S od moren czołowych, w formie rozległych stożków napływowych, usypanych przez wody wypływające spod lodowca. W rzeźbie terenu - rozległe równiny pocięte licznymi dolinkami i najczęściej pokryte lasem sosnowym. SANDRY są zbudowane z piasków selekcjonowanych pod względem frakcji i warstwowanych. W sąsiedztwie moren - najgrubsze frakcje, im dalej od czoła lodowca - frakcje drobniejsze.

Piaski, żwiry. Grunty dobrze zagęszczone, dobre podłoże budowlane. Potencjalnie bardzo zasobne złoża kruszyw (głównie piaski). Na obszarach, gdzie rozwinęła się działalność wydmotwórcza, przypowierzchniowo może wystąpić pogorszenie noności podłoża, ze względu na przewianie piasków.

KEMY

Wały, garby o nieregularnym kształcie w planie, lub płaskich powierzchni tarasowych. Pagórki lub wały kemów powstają w obniżeniach lub szczelinach lodowca. Osady zgromadzone w kemach są z reguły warstwowane. Trudne do wydzielenia. Materiał gromadzony w zagłębieniach lodowca. Pagórki kemowe po stopieniu lodowca.

KEMY tworzą wyniosłości o różnych kształtach i wymiarach. Odkrywka lub wiercenia pomagają stwierdzić tego rodzaju formę. Różne rodzaje gruntów, od pyłów do żwirów. Najlepsze warunki będą występowały na podłożu żwirowym, wyraźnie gorsze na podłożu zbudowanym z pyłów. Pyły są słabo przepuszczalne, mogą pojawić się lokalne poziomy wody zamieszczonej na tego typu gruntach. 1-szy poziom wody podziemnej pojawia się u podstaw kemu.

PRADOLINY

Szerokie do kiludziesięciu km doliny. Zostały wyżłobione w okresach postojów lodowców przez wielkie rzeki powstałe z połączenia potoków lodowcowych z rzekami płynącymi z S Polski. Pradoliny mają kierunek prawie N do czoła lodowca i wypełnione są głównie osadami dostarczonymi przez rzeki lodowcowe. Pradoliny wypełniają utwory aluwialne (w dolnej części - utwory gruboziarniste, ku górze - coraz drobniejsze). Miejscami na powierzchni tych form - namuły, torfy, płaty kredy łąkowej, a nawet gliny zwałowej. Miąższość całej serii - kilkadziesiąt m. Utwory zasobne w wodę. Źródło zaopatrzenia w H₂O - miast i osiedli (np. Poznań, Gdynia).

1. pradolina wrocławsko-magdeburska,

2. Baryczy,

3. Warszawsko-berlińska,

4. Toruńsko-enerswaldzka,

5. Pomorska,

6. Łeby-Redy.

OSADY ZASTOISKOWE (IŁY WARWOWE (WSTĘGOWE) )

Ten typ osadów jest często spotykany na całym Niżu polskim. Najbardziej typowy osad zastoiskowy - iły warwowe (wstęgowe). Laminacja zaznaczająca się przemiennie ułożonymi warstwami miąższości do ok. 2 cm - jasnymi i ciemnymi. Warstwy różnią się pomiędzy sobą barwą i składem granulometrycznym. Warstwy jasne - frakcja pyłowa (Mazowsze, do p. 80 %), podrzędnie frakcja iłowa i piaskowa.

Z punktu widzenia technicz. glina pylasta (lub zwięzła). Warstwy ciemne - frakcja ilasta, podrzędnie pylasta, piaszczysta (max kilka %). Są to iły, rzadziej iły pylaste

Osad anizotropowy. Z punktu widzenia własności mechanicznych istotne jest umieszczenie próbek w aparatach do badań mechanicznych w laborator., tak aby uzyskane wyniki mogły być miarodajne dla celów projektowania.

Iły warwowe łatwo uplastyczniaja się, łatwo tworzą wysadziny mrozowe w przypadku przemarznięcia. Przy pracach inżyn., bardzo istotne jest zabezpieczenie przed działaniem tych dwóch czynników. Przy budowie dróg i innych obiektów, gdzie występują obciążenia dynamiczne, trzeba mieć na uwadze - wyjątkową wrażliwość iłów na tego typu działanie. Iły zmieniają bardzo szybko swój stan pierwotny, tracąc swoje względnie dobre cechy. Trzeba unikać przy pracach ziemnych wszelkiego rodzaju wstrząsów, np. niewskazane jest wykonywanie w nich pali wbijanych.

Przy zachowaniu określonych warunków iły warwowe stanowią stosunkowo dobre podłoże gruntowe.

W kierunku ⊥ do laminacji iły warwowe są praktycznie wodoszczelne. W kierunku zgodnym z laminacją filtracja wody może zachodzić w sposób zauważalny, stwarzając problemy przy pracach ziemnych.

Pierwotnie suchy wykop może po pewnym czasie ulec zalaniu wodą podziemną filtrującą, powoli || do warstewek.

PYŁY (MUŁY)

Warstwowane lub nie. Z reguły mniej korzystne podłoże od iłów warwowych, o ile zostały skonsolidowane kolejnym nasunięciem się lodowca.

W osadach zastoiskowych - lokalnie występują także warstwy piasków drobnoziarnistych.

1

CZWARTORZĘD

PLEJSTOCEN

PLEJSTOCEN

---