OPIS I ANALIZA PROJEKTU EDUKACYJNO-WYCHOWAWCZEGO
Tytuł projektu: „Ginące dziedzictwo Regionu Latowickiego” - pozalekcyjne i weekendowe zajęcia etnograficzno-filmowe z kultury i sztuki.
Czas realizacji: Rok szkolny 2003/2004
Opis problemu, który projekt chce rozwiązać
W Regionie Latowickim zachowały się wśród najstarszego pokolenia wielowiekowe tradycje, obyczaje i obrzędy ludu mazowieckiego, które są dorobkiem kulturowym wielu pokoleń mieszkańców. Moje „wstępne” obserwacje wskazują na ogromne bogactwo kultury, tradycji, obyczajów i obrzędów naszej Małej Ojczyzny. Poprzez realizację projektu: „Ginące dziedzictwo Regionu Latowickiego” pragnę ocalić od zapomnienia i w pewnym stopniu ożywić, to co nieuchronnie może być skazane na zapomnienie i unicestwienie, a co stanowiło od wieków o naszej tożsamości i co kształtowało naszą świadomość. Realizując projekt pragnę także poprzez zbliżenie wokół wspólnej idei najmłodszego i najstarszego pokolenia, zaktywizować lokalną społeczność, nadając kontaktom interpersonalnym nowy twórczy wymiar. Poprzez włączenie się w działania naszych seniorów pragniemy pokazać, że starsi ludzie stanowią ogromny kapitał wiedzy i doświadczeń życiowych, z których w naturalny sposób powinna korzystać cała lokalna społeczność, nie zaś bagatelizować ich rolę i spychać na margines życia społecznego.
Cele projektu
Cele projektu obejmują sferę naukową i wychowawczą.
Celem projektu jest ukształtowanie ucznia:
Znającego kulturę, historię i współczesność swojego regionu w powiązaniu z dziejami narodu i Europy, znającego środowisko historyczne i kulturowe swojej Małej Ojczyzny.
Biorącego udział w życiu lokalnej społeczności, poczuwającego się do odpowiedzialności za jej losy i uczestniczącego w ważnych wydarzeniach kulturalnych i społecznych swojego regionu.
Posiadającego świadomość historyczną i tożsamość narodową oraz europejską.
Projekt ma na celu ocalenie ginących tradycji regionu, opracowanie dorobku kulturowego
i historycznego, a poprzez nawiązanie współpracy pomiędzy młodzieżą i najstarszymi mieszkańcami regionu, zbliżenie pokoleń i zacieśnienie więzów międzypokoleniowych.
Dla kogo projekt jest przeznaczony, ilość uczestników projektu
W projekcie wzięła udział młodzież uczęszczająca do Zespołu szkół w Wielgolesie - 131 uczniów Gimnazjum w Wielgolesie, a także rodzice uczniów i seniorzy z Regionu Latowickiego. W realizację zaangażowanych było bezpośrednio około 50 uczniów, którzy uczestniczyli w zbieraniu materiałów etnograficznych i rekonstruowaniu pradawnych zwyczajów i obrzędów.
Zasięg projektu (opis terenu)
Projekt realizowany był w Regionie Latowickim - powiat miński, województwo mazowieckie, około 75 km na wschód od Warszawy. Region Latowicki - to Gmina Latowicz, oraz Parafie Latowicz i Wielgolas, liczy około 6000 mieszkańców i zajmuje 150 km2 powierzchni. Są to miejscowości: Latowicz, Wielgolas, Budy Wielgoleskie, Borówek, Gołe Łąki, Dębe Małe, Redzyńskie, Generałowo, Iwowe, Laliny, Lalinki, Oleksianka, Strachomin, Wężyczyn, Waliska, Dąbrówka, Dzielnik, Kiczki, Ptaki, Kulki, Starogród, Stawek, Chyżyny, Transbór. Obszar typowo rolniczy, brak przemysłu. Ludność w 20% w wieku poprodukcyjnym, społeczność starzeje się, młodzież nie odczuwając przywiązania do regionu emigruje do wielkich miast. Teren o przebogatej historii i kulturze, która została w dużym stopniu poznana i opisana. Środowisko naturalne nie zanieczyszczone i naturalne kompleksy leśne na skrajach gminy, dolina Świdra - obszar chronionego krajobrazu.
Efekty projektu (wpływ na dzieci i młodzież). W jaki sposób projekt podniesie efektywność nauczania.
Realizując projekt osiągnięto następujące zamierzenia:
Efekty materialne:
Zgromadzenie materiałów stanowiących bogactwo kultury Regionu Latowickiego
i poprzez ich dokumentację w postaci spisanej i nagranie filmów, zachować dla przyszłych pokoleń.
Opublikowanie zgromadzonych materiałów i materiałów przedstawiających naszą pracę na specjalnie przygotowanej w tym celu stronie internetowej.
Efekty niematerialne:
Zbliżenie młodzieży ze środowiskiem lokalnym i regionalnym w celu wytworzenia bliskich więzi i zrozumienia różnorakich przynależności człowieka.
Rozwijanie zainteresowań uczniów własnym miejscem zamieszkania, gminą i parafią a także dziejami swojej rodziny w szerokim kontekście europejskiej kultury oraz skupienie uwagi na problemach regionu. Przygotowanie uczniów do życia w lokalnym społeczeństwie, podejmowania działań na rzecz tegoż społeczeństwa a także wykształcenie umiejętności odnalezienia własnego miejsca w najbliższym środowisku, w tutejszym społeczeństwie i służenia tutejszej wspólnocie.
Pełna integracja lokalnej społeczności, zacieśnienie i wzmocnienie więzi społecznych poprzez zaangażowanie w realizację programu nie tylko uczniów, lecz także rodziców, starszego pokolenia, i lokalnych organizacji społecznych.
Przygotowanie uczniów do pełnego uczestnictwa w kulturze regionu, narodu i Europy, współtworzenia folkloru i sztuki, jako wspólnego dobra; świadomego kultywowania tradycji narodowo-patriotycznych, obyczajów i obrzędów będących przejawem folkloru i kultury.
Wykształcenie wrażliwości estetycznej, moralnej, historycznej i etnograficznej. Ugruntowanie szacunku dla społeczności każdej Małej Ojczyzny
Ugruntowanie poczucia tożsamości narodowej i europejskiej.
Rozbudzanie potrzeby rozumienia zjawisk dziejowych i poznawania historii regionu. Wyrobienie wyobraźni w zakresie historii, etnografii i kultury. Wykształcenie potrzeby rozwijania i pogłębiania wiedzy o dziejach regionu, państwa i Europy, ratowania środowiska historyczno-kulturowego oraz dóbr sztuki i architektury przed niszczeniem.
Ukazanie piękna, niepowtarzalności i unikalności środowiska historyczno-kulturowego Małej Ojczyzny.
Rozbudzenie gotowości współdziałania i potrzeby podejmowania działań na rzecz rozwoju Małej Ojczyzny. Wykształcenie postawy otwartości na kulturę i dorobek historyczny wszystkich ludzi.
Możliwość kontynuacji w przyszłości:
Projekt może być kontynuowany w roku szkolnym 2004/2005 w semestrze zimowym i w semestrze letnim. Możliwość kontynuacji w czasie jest nieograniczona.
Szczegółowy plan i harmonogram działań z informacjami o formach i metodach pracy oraz opisem
1. Zebranie materiałów dotyczących pradawnych tradycji Regionu Latowickiego. Przeprowadzenie badań ankietowych przez gimnazjalistów w Regionie Latowickim, w celu zebrania informacji na temat dawnych tradycji, obyczajów, zwyczajów i obrzędów. Gimnazjaliści przeprowadzają wywiady z najstarszymi mieszkańcami regionu, z których zapisują sprawozdania. Przeprowadzone są również badania ankietowe. Zbierane są informacje na temat:
a. tradycji Dnia Zadusznego i pradawnych obrzędów Dziadów
b. tradycji wieczorów kądzielnicowych.
c. tradycji związanych z Nocą Świętojańską i pradawnych obrzędów ludu mazowieckiego obchodzonych w okresie przesilenia letniego.
W wyniku przeprowadzonych rozmów, wywiadów, ankiet i obserwacji zostaje zgromadzony materiał etnograficzny dotyczący tych zagadnień w Regionie Latowickim.
2. Na podstawie zgromadzonych materiałów zespół zadaniowy (grupa ok. 50 uczniów) wspólnie z nauczycielami dokonują rekonstrukcji pradawnych zwyczajów, opracowują scenariusze trzech inscenizacji filmowych.
3. Po przygotowaniu scenariuszy następuje przydział ról. Zostają przeprowadzone próby (co najmniej 5 prób do każdego filmu i próba generalna).
4. Inscenizacje - rekonstrukcje pradawnych zwyczajów regionu zostają nagrane za pomocą kamery video. Na podstawie nagrań zostają przygotowane trzy krótkie filmy, każdy po 15-20 minut.
5. Po opracowaniu filmów cały zespół zadaniowy zbiera się na kończącym warsztaty etnografoczno-filmowe seansie filmowym. Na spotkanie zostają zaproszeni wszyscy mieszkańcy regionu zaangażowani w projekt, seniorzy, rodzice uczniów, a także uczniowie Zespołu Szkół w Wielgolesie i nauczyciele. Podczas spotkania następuje podsumowanie projektu, dokonanie oceny jego efektów. Uczestnicy wypowiadają się na temat projektu i jego realizacji w ankietach. Wszyscy uczestnicy otrzymują na płytach CD nagrane filmy. Materiał został opatrzony numerem ISBN i opublikowany niewielkim nakładem, kopie materiałów został przesłane do bibliotek.
Tematy, metody i formy prowadzenia zajęć:
Zajęcia podzielono na trzy bloki tematyczne:
Dzień Zaduszny
Wieczór Kądzielnicowy
Noc Świętojańska
Zajęcia były przeprowadzone metodami warsztatowymi, badawczymi z nastawieniem na strategię emocjonalną, operacyjną i problemową.
Terminarz szczegółowy:
15.IX.2004-31.XII.2004r. - Opracowanie projektu. Faza wstępna przygotowań.
15.II.2004-25.II.2004r. - Spotkania zespołu nauczycieli w celu opracowania strategii działania, przygotowania materiałów wyjściowych do projektu. Zorganizowanie zespołu młodzieży realizującej projekt. Spotkanie organizacyjne [1 godzina]
25.II-15.III.2004r. - Przeprowadzenie badań etnograficznych w Regionie Latowickim (ankiety, rozmowy, wywiady, 4 spotkania grupy badawczej uczniów i zespołu opiekunów) w celu zebrania materiałów dotyczących tradycji Dnia Zadusznego [ok. 5 godzin zajęć wspólnych]
15-25.III.2004r. - Opracowanie scenariusza obrzędu Dziadów, przydział ról [ok. 6 godzin zajęć grupy badawczej]
25.III-30.III.2004r. - Nagranie filmu „Dziady” i opracowanie materiałów filmowych [ ok. 10 godzin zajęć warsztatowych i ok. 10 godzin pracy związanej ze składaniem materiałów filmowych]
1-10.IV.2004r. - Przeprowadzenie badań etnograficznych w Regionie Latowickim (ankiety, rozmowy, wywiady, 4 spotkania grupy badawczej uczniów i zespołu opiekunów) w celu zebrania materiałów dotyczących tradycji Wieczorów Kądzielnicowych [ok. 10 godzin zajęć warsztatowych]
10-15.IV.2004r. - Opracowanie scenariusza Wieczoru Kądzielnicowego, przydział ról [ok. 5 godzin zajęć warsztatowych grupy badawczej]
15-25.IV.2004r. - Nagranie filmu „Wieczór Kądzielnicowy” i opracowanie materiałów filmowych [ ok. 10 godzin zajęć warsztatowych i ok. 10 godzin pracy związanej ze składaniem materiałów filmowych]
filmowych]
1-15.V.2004r. - Przeprowadzenie badań etnograficznych w Regionie Latowickim (ankiety, rozmowy, wywiady, 3 spotkania grupy badawczej uczniów i zespołu opiekunów) w celu zebrania materiałów dotyczących tradycji Nocy Świętojańskiej [ok. 5 godzin zajęć wspólnych]
15-30.V.2004r. - Opracowanie scenariusza Nocy Świętojańskiej, przydział ról [ok. 7 godzin zajęć grupy badawczej]
30.V.-5.VI.2004r. - Nagranie filmu „Noc Świętojańska” i opracowanie materiałów filmowych [ ok. 10 godzin zajęć warsztatowych i ok. 10 godzin pracy związanej ze składaniem materiałów filmowych]
5.VI.-15.VI.2004r. - Przygotowanie Kasety video na seans filmowy. Powielenie płyt CD z filmami dla uczestników projektu, przesłanie kopii filmów na płytach CD i zgromadzonych materiałów do Biblioteki Narodowej, Biblioteki Jagiellońskiej, Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Sztuki PAN w Warszawie, Biblioteki Gminnej im. A.Kuźniarskiego w Latowiczu, Biblioteki Miejskiej w Mińsku Mazowieckim.(po 3 sztuki)
15.VI.2004r. - Przeprowadzenie spotkania podsumowującego realizację projektu połączonego z seansem filmowym [ok. 2 godziny zajęć]
15.VI.- 20.VI.2004r. - Napisanie sprawozdania z realizacji projektu.
25.VI.2004r. - wysłanie sprawozdania z realizacji projektu.
Cele edukacyjne zajęć (jakie korzyści wyniosą uczniowie z udziału w zajęciach?)
Uczniowie poznają wybrane elementy kultury i tradycji swojej Małej Ojczyzny,
Nabędą umiejętności poszukiwania informacji dotyczących historii i kultury regionu, prowadzenia badań z zakresu edukacji regionalnej, będą mieć okazję do rozwijania zainteresowań najbliższym miejscem zamieszkania, własną miejscowością, a także rozwijania zainteresowań artystycznych. Zajęcia staną się okazją do nawiązania kontaktów międzypokoleniowych pomiędzy najmłodszym i najstarszym pokoleniem. Poprzez realizację filmów rekonstruujących dawne tradycje i obyczaje, uczniowie będą mogli zapoznać się z podstawowymi zasadami wykonywania zdjęć video i pracy aktorskiej. W wyniku realizacji projektu uczniowie nabędą umiejętności: dostrzegania piękna i niepowtarzalności kultury narodowej w kotekstach najbliższej Małej Ojczyzny, prowadzenia obserwacji i wywiadów etnograficznych, nawiązywania kontaktów interpersonalnych, opracowywania scenariuszów filmowych, podstaw pracy aktorskiej. Dzięki aktywnemu udziałowi w zajęciach młodzież zostania silniej związana z własnym rodzimym środowiskiem lokalnej Małej Ojczyzny, będzie bardziej szanować i cenić własną kulturę i tradycję, pielęgnując ją i przekazując następnym pokoleniom.
PODSUMOWANIE PROJEKTU
A. W jakim stopniu udało się zrealizować zaplanowane zajęcia i osiągnąć założone cele?
Zaplanowane zajęcia prowadziliśmy od początku lutego do końca maja i udało się zrealizować je w całości. Podczas trwania projektu zrekonstruowaliśmy trzy dawne obrzędy Regionu Latowickiego i nagraliśmy 3 filmy. Za każdym razem samą rekonstrukcję poprzedzały wnikliwe badania historyczno-etnograficzne, w które zaangażowana była grupa około 30 uczniów. Oni to docierali do najstarszych mieszkańców bezpośrednio lub czasem poprzez ankiety czy innych uczniów naszej szkoły. Jednocześnie opracowaliśmy stronę internetową, www.republika.pl/edukacjaregionalna na której zamieszczaliśmy sukcesywnie wyniki naszych prac. Wszystkie zgromadzone w trakcie projektu materiały, posłużyły do wydania publikacji książkowej z opisami tradycji i scenariuszami obrzędów, publikacji multimedialnej (płyta CD) zawierającej nagrane filmy oraz zbiór fotografii. Po zakończeniu projektu w przeprowadzonej wśród uczestników ankiecie uzyskaliśmy informację,
że wszyscy są zadowoleni z przebiegu działań i projekt oceniają jako bardzo udany. Uważamy, że założone cele udało się osiągnąć, jednak największym naszym sukcesem nie są te wszystkie mierzalne wyniki, lecz zbliżenie najmłodszego i najstarszego pokolenia oraz ukazanie jak wielką skarbnicą i źródłem informacji stanowiących o naszej tożsamości są nasi seniorzy. Realizacja projektu Ginące Tradycje Regionu Latowickiego była dla wszystkich wielką i wspaniałą przygodą, której z pewnością nigdy już nie da się powtórzyć w takiej postaci.
B. Co udało się zrobić najlepiej? Jaką największą korzyść z przeprowadzonych zajęć dostrzegamy? Czym chcemy się pochwalić?
Całość przedsięwzięcia poprzedziły trzy spotkania zespołu nauczycieli, których celem było opracowanie strategii działań i materiałów wyjściowych, m.in. ankiet, planu scenariuszy. Pierwsze spotkania z uczniami, którzy zgłosili chęć wzięcia udziału w projekcie przeprowadziliśmy już w lutym. Wtedy ustaliliśmy w jaki sposób pozyskamy materiały będące źródłem informacji do rekonstrukcji dawnych obrzędów. Sami uczniowie zaproponowali ankietę służącą do zebrania informacji o dawnym obrzędzie dziadów. Zadanie to nie było łatwe, gdyż tradycja ta dawno zanikła, a zadanie wymagało dotarcia do możliwie największej liczby najstarszych mieszkańców regionu. Dotarliśmy prawdopodobnie do wszystkich w wieku powyżej 75 lat. Po przeprowadzeniu dodatkowych wywiadów i rozmów uzupełniających, zespół ponad 25 uczniów pod kierunkiem nauczycieli przystąpił do rzeczowej analizy materiałów i napisania scenariusza uroczystości. Następnie uczniowie podzielili się rolami i zaplanowali scenografię. O pomoc poproszono p.Helenę i Wacława Wojdów, w których starym domu przystąpiliśmy do nagrań. Za pierwszym razem, pomimo wcześniejszych prób nie wszystko się udało i nagrania trzeba było powtórzyć. Okazało się,
że ogromną rolę odgrywało oświetlenie i charakteryzacja. Trzeba było także pamiętać, by wyłączyć telefony komórkowe, które powodowały zakłócenia w pracy kamery. Następnie uczniowie wraz z opiekunami poskładali zdjęcia, nadając im ostateczną postać. Nagranie przygotowaliśmy w dwóch kopiach: płyta CD i kaseta VHS. W analogiczny sposób postępowaliśmy realizując dwie pozostałe części projektu. Część druga - rekonstrukcja wieczoru kądzielnicowego była zdecydowanie najłatwiejsza. Tu nie tylko najstarsi ale i ci młodsi mieszkańcy doskonale pamiętają jak wyglądały kądzielnice jeszcze 30 lat temu. Pisząc ten scenariusz korzystaliśmy bezpośrednio z pomocy kilku babć, które włączyły się w pracę
i przyszły na spotkanie uczniów i nauczycieli. Realizacja filmu także była łatwa, ukazując przy tym, jak dobrze można się bawić „po staremu”. Trzecia część - rekonstrukcja nocy świętojańskiej okazała się najtrudniejsza, gdyż tak sam obrzęd jak i opowieści o nim odeszły w niepamięć. Ponieważ tradycje nie zanikają lecz ulegają przekształceniom i jeśli nie mogą funkcjonować w określonej postaci, sublimują się do innej formy, postanowiliśmy poszukać źródeł danych w innych obrzędach. Podstawą stał się folklor muzyczny i śpiewaczy regionu, szczególnie pieśni weselne, piosenki miłosne i wszelkie śpiewki nacechowane ładunkiem emocjonalnym. Rekonstruując tę tradycję staraliśmy się staraliśmy się szukać informacji wyłącznie w obrębie naszego regionu. Przeprowadziliśmy badania botaniczne, które wykazały, że nasięźrzał i podejźrzon na łatwo dostępnym terenie są bardzo rzadkie co może wskazywać na wyeksploatowanie tych roślin jako kwiatu paproci. Opracowując choreografię dotarliśmy do naszych dziadków, który niegdyś prowadzili wiejskie potańcówki - tak zaaranżowaliśmy tańce korowodowe. Wykorzystując wiedzę naszych babć i przesądy dotyczące magicznej mocy ziół, określiliśmy jak mają być one wykorzystane w inscenizacji. Wykorzystaliśmy także wiersze i zaklęcia miłosne oraz lokalne melodie. Nagranie filmu poprzedziły wielogodzinne próby.
Rekonstruując te trzy tradycje staraliśmy się zwrócić szczególną uwagę na dawne stroje
i je wykorzystać, jednak aby pokazać, że przeszłość miesza się w naszym regionie
z teraźniejszością, celowo część osób występowała w swoich codziennych ubraniach.
C. Co sądzą o tym uczniowie i ich rodzice?
Uczniowie rodzice, a szczególnie babcie i dziadkowie byli od samego początku zachwyceni pomysłem rekonstrukcji wybranych tradycji regionu. Od razu proponowali, aby objąć programem jeszcze inne obyczaje, jak wesele, codzienne prace polowe, czy uroczystości rodzinne. Spotkaliśmy się z jednej strony z natłokiem różnych pomysłów, zaś z drugiej natrafiliśmy na barierę kompletnego braku informacji wyjściowych do naszych działań
o obrzędach, które chcieliśmy rekonstruować, gdyż po prostu dawno zanikły. Początkowo wydawało się nawet, że przedsięwzięcie może okazać się ponad nasze siły, i że trzeba będzie dokonać zmian w tematyce, jednak pomocne okazały się rozmowy z seniorami. W miarę jak projekt się rozwijał, jak przybywało informacji, uczniowie widząc efekty coraz chętniej włączali się do dalszej pracy. „Nigdy bym nie pomyślał, że będzie to możliwe - mówi Piotr Mućko - Przecież te obrzędy zanikły dawno temu. Bardzo zdziwiłem się jak dużo informacji można uzyskać od starszych osób, analizując ich wypowiedzi i czytając to co zapisane jest między wersami. Mam nadzieję, że rekonstrukcje, których dokonaliśmy, oddają nie tylko klimat, nastrój, sens i istotę dawnych obrzędów i wierzeń z nimi związanych, lecz, że są
w dużym stopniu odzwierciedleniem tych prastarych tradycji ludu mazowieckiego.” Uczennica Ewelina Kloch tak podsumowała projekt: „Pamiętam, gdy początkowo wypytywałam swoją babcię wprost o dawne tradycje, a ta nic nie pamiętając na ten temat, po prostu prawie mnie wyśmiała. Gdy jednak opracowaliśmy pytania nie wprost, lecz okrężne, wprowadzające oraz ankiety, a następnie zaczęliśmy analizować wyniki tych wywiadów, doznałam prawie olśnienia. To niewiarygodne, że przez tyle stuleci, tak wiele elementów naszej pogańskiej kultury przetrwało do dziś. Gdy otrzymałam kasetę z filmami, pobiegłam od razu do swojej mamy i babci i razem zasiadłyśmy przed telewizorem. Babcia oglądając filmy była po prostu zachwycona tym, co zrobiliśmy. Po ich obejrzeniu, siadła, zadumała się przez chwilę, pokiwała głową i powiedziała szeptem: „pośród ciężkiej codziennej pracy... tak właśnie, tak musiało to wyglądać dawno temu...”
…………………………………………
Mgr Zygmunt Tomasz Gajowniczek
1