1. Przedmiot procesu.

Przedmiotem procesu karnego jest

Problem odpowiedzialności karnej,

A czasem i cywilnej oskarżonego za

zarzucane mu przestępstwo.

Odpowiedzialnością karną, ewentualnie

cywilną, jest powinność poniesienia

przez konkretną osobę konsekwencji

określonych w prawie karnym lub

cywilnym za konkretne przestępstwo.

Z definicji wynika, że odpowiedzialno-

ścią nie jest samo poniesienie, ale

powinność poniesienia konsekwencji.

Odpowiedzialność karna i cywilna

ma dwie podstawy - faktyczną i

normatywną.

Podstawa faktyczna odpowiedzialności

to czyn zarzucany oskarżonemu, który

w razie potwierdzenia dowodami zasad-

ności zarzutu zostaje przypisany oskarżo-

nemu w wyroku.

W postępowaniu sądowym musi

zachodzić tożsamość czynu i zarzucanego

w akcie Oskarżenia z czynem przypisa-

nym w wyroku skazującym. Tożsamość

czynu ma także duże znaczenie gwaran-

cyjne już po prawomocnym skazaniu.

Nie wolno bowiem ponownie wszczynać

i prowadzić postępowania o czyn rozpo-

znany już w innym postępowaniu.

Problemem w praktyce sądowej jest

kwestia tożsamości czynu. W ostatnich

latach prawo obywatelstwa w teorii

i praktyce zdobyła teoria negatywnych

kryteriów tożsamości. Stosownie do niej

Tożsamość czynu jest wyłączona, gdy

Wyjdzie na jaw żę :

-nastąpiła zmiana osoby sprawcy,

- nastąpiła zmiana dobra prywatnego (

przedmiotu ochrony)

- nastapiła zmiana osoby pokrzywdzo-

nego i równocześnie wystapiła jakako-

lwiek różnica dotycząca miejsca czynu

czasu czynu, przedmiotu czynu, lub

ustawowych znamion czynu.

Wymienione kryteria mogą okazać

Się niewystarczające, potrzebna jest

Jeszcze reguła pomocnicza, która

Brzmi : identyczność czynu jest

wyłączna, jeżeli w porównywalnych

jego określeniach zachodzą różnice tak

istotne, że wedle rozsądnej oceny nie

można ich uznać za określenie tego

samego zdarzenia faktycznego.

Podstawa normatywna odpowiedzia-

lności to kwalifikacja prawna czynu

zarzucanego oskarżonemu.

Możliwe są dwa rodzaje zmiany

kwalifikacji prawnej czynu :

- zmiana następcza,

- zmiana samoistna

2. Proces zasadniczy.

W zależności od rodzaju odpowiedzia-

lności prawnej będącej przedmiotem

procesu karnego rozróżnia się :

- proces zasadniczy, w którym

rozpatruje się główną kwestię

odpowiedzialności,

czyli odpowiedzialność karną, oraz

- akcję cywilną.

Można stwierdzić że w procesie zasad-

niczym chodzi o ukaranie oskarżonego.

W obrębie procesu zasadniczego trzeba

rozróżnić tzw. tryby postępowania

czyli zróżnicowane jego przebiegi.

Odróżnia się tryb zwyczajowy, czyli

Postępowanie zwyczajne, będące

przebiegiem procesu zmierzającego

do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzia-

lności karnej oskarżonego, uznany za

typowy w danym systemie procesu,

oraz tryby szczególne, czyli postęopo-

wanie szczególne, będące przebiegami

procesu zmierzające do rozstrzygnięcia

kwestii odpowiedzialności oskarżonego

ale różniącymi się istotnie od postępo-

wania zwyczajnego, w sposób z góry

przewidziany przez ustawodawcę.

Postepowania szczególne dzieli się

na trzy grupy :

- postępowania ekwiwalentne; są

one tak samo sformalizowane jak zwy-

czajne, ale w miejsce jednych form

wchodzą inne bądź niektóre formy są

zmodyfikowane np. w stosunku do

nieletnich, ale występuje postanowienie

o rozpoznaniu sprawy, które nie odbiega

daleko od aktu oskarżenia., do tej grupy

należą postępowanie karne skarbowe

zwyczajne i postępowanie poprawcze

w sprawach nieletnich.

- postępowanie wzbogacone; formalizm

ich jest większy niż postepowania zwycza-

jnego, obecnie w Polsce nie ma postępo-

wania wzbogaconego.

- postepowania zredukowane; formalizm

tych trybów mniejszy niż postepowania

zwyczajnego, do tej grupy należą :

postępowanie uproszczone, postępowanie

z oskarżenia prywatnego, postępowanie

sądowe w sprawach o wykroczenia.

3. Akcja cywilna

Akcja cywilna polega na rozstrzyganiu

w toku procesu karnego roszczeń cywi-

lnych wynikających bezpośrednio z

przestępstwa lub nakładaniu z tego powo-

du odpowiednich świadczeń. W polskim

procesie karnym znane są następujące

formy akcji cywilnej :

a/ postepowanie adhezyjne, czyli postepo-

wanie toczące się w ramach procesu

karnego na podstawie powództwa

cywilnego wiesionego przez

pokrzywdzonego lub inną

uprawniona osobę. Pokrzywdzony może

w ten sposób dochodzić roszczeń majątko-

wych wynikających bezpośrednio z

popełnienia przestępstwa.

b/ orzeczenie obowiązku naprawienia

wyrządzonej szkody, które sąd orzeka

w nast. sytuacjach :

- bezwzględnie obligatoryjnie- gdy

warunkowo umarza postępowanie

- względnie obligatoryjnie - gdy

pokrzywdzony złoży wniosek w jakij-

kolwiek formie, w sprawie o przesta-

pstwo spowodowania śmierci, ciężkie-

go uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia,

przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu

w komunikacji lub przestępstwo przeciwko

środowisku, mieniu ; skazując oskarżonego

sąd musi wówczas orzec obowiązek

naprawienia wyrządzonej szkody

w całości lub cześci.

- fakultatywne - w razie zawieszenia

wykonania kary.

c/ orzeczenia odszkodowania z urzędu

w razie skazania lub warunkowego

umorzenia postę- powania.

d/ orzeczenie nawiązki. Kodeks Karny

przewiduje orzekanie nawiązki w 5

wypadkach fakultatywnie : np. w razie

skazania zaprzestępstwo przeciwko życiu

i zdrowiu, przeciwko środowisku, za

pomówienie lub zniewagę oraz w

jednym przypadku

obligatoryjnie, gdy skazuje za wyrąb

drzewa lub kradzież drzewa z lasu.

e/ orzeczenie świadczenia pieniężnego,

gdy sąd odstępuje od wymierzenia kary

lub warunkowo umarza postępowanie

albo stosuje nadzwyczajne złagodzenie

kary.

f/ orzeczenie zwrotu korzyści

majątkowej Skarbowi Państwa przez

podmiot, w imieniu działał sprawca

skazany za przestępstwo przynoszące

korzyści majatkowe takiemu podmiotowi.

4. Strony procesowe.

Strony procesowe to podmioty po-

siadające interes prawny w korzy-

stnym dla nich rozstrzygnięciu o

przedmiocie procesu. Strony procesowe

dzielą się na czynne tj. takie, które

występują z żądaniem rozstrzygnięcia

kwestii odpowiedzialności zgodnie

z ich interesem prawnym, oraz bierne

czyli takie, przeciwko którym to żądanie

jest skierowane. Stronami czynnymi są:

1/oskarżyciel publiczny, którym

zasadniczo jest prokurator, a

wyjątkowo inne organy

w postępowaniu uproszczonym, które

uprawnione zostały do prowadzenia

dochodzenia uproszczonego,oraz asesor

prokuratury i aplikant prokuratorski,

a nadto w postępowaniu sądowym

w sprawach o wykroczenia - organ

uprawniony.

2/ oskarżyciel prywatny, czyli po-

krzywdzony, który wnosi i popiera

przed sądem akt oskarżenia w sprawie

o przestępstwo ścigane z oskarżenia

prywatnego. Stosownie do art. 49par 1

k.p.k. pokrzywdzonym jest osoba

fizyczna lub prawna albo instytucja

państwowa, samorządowa lub społe-

czna, choćby nie miała osobowości

prawnej, której dobro prawne zostało

bezpośrednio naruszone lub zagrożone

przez przestępstwio.

3/ oskarżyciel posiłkowy : rozróżniamy

oskarżyciela posiłkowego ubocznego

i oskarżyciela posiłkowgo subsydiarnego.

4/ pokrzywdzony w postępowaniu

przygotowawczym i przejściowym

5/ powód cywilny.

Stronami biernymi są oskarżony i

skazany.Pojęcie oskarżonego występuje

w trzech znaczeniach :

- ścisłym - wówczas oskarżonym jest

osoba przeciwko której wniesiono akt

oskarżenia lub złozono wniosek do

sądu o warunkowe umorzenie

postępowania.

- szerszym - wówczas za oskarżonego

uznaje się nie tylko w sensie ścisłym,

ale i podejrzanego.

- najszerszym - obejmuje on obok

oskarżonego w znaczeniu szerszym

także osobę podejrzaną(np. osoba

zatrzymana po zarzutem przestępstwa).

Skazany zaś to osoba w stosunku

do której wydano prawomocny wyrok

skazujący.

27/ Reguły stos. Środków zapobie-

kawczych .

Obowiązują cztery podstawowe reguły

ich stosowania :

1/ reguła wyłącznej kompetencji

sądu i prokuratora. Tylko te organy

mogą stosować środki zapobiegawcze.

Uprawnienia prokuratora są nadto w

porównaniu prawami sądu ograniczone:

a/ prokurator może stosować środki

zapobiegawcze tylko podczas postępo-

wania przygotowawczego

(śledz./dochodz.)

b/ tylko sąd może stosować

tymczasowe aresztowanie.

2/ reguła wysokiego prawdopodobieństwa

winy oskarżonego, inaczej mówiąc: srodki

zapobiegawcze wolno stosować tylko

wtedy, gdy zebrane dowody wskazują

na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony

popełnił przestępstwo. Taki stopień prawdo-

podobieństwa jest nazwany ogólną

podstawą stosowania środków zapobiega-

wzcych.

3/ reguła minimalizacji środków zapobie-

kawczych , która polega na tym że

nie należy stosować środka ostrzejszego,

jeżeli wystarcza środek łagodniejszy.

4/ reguła adaptacji środka zapobiegawczego

do sytuacji procesowej, stosownie do której

środek zapobiegawczy należy bezzwłocznie

uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny

wskutek których został on zastosowany

lub powstaną przyczyny uzasadniające

jego uchylenie lub zmianę.

28/ Terminy tymczasowego

aresztowania.

Każde postanowienie o zastosowaniu

tymczasowego aresztowania musi

wskazywać czas jego trwania i jego termin

końcowy. W żadnym wypadku nie ma

aresztowania bezterminowego. Kodeks

wyróżnia trzy okresy tymczasowego

aresztowania w postępowaniu przygodo-

kawczym, oraz trzy okresy w postepo-

waniu sadowym. Oba końcowe okresy

w postepowaniu przygotowawczym i w

postępowaniu sadowym są relatywne.

W wyjątkowych przypadkach wolno

je przedłużyć.

W postępowaniu przygotowawczym

tymczasowe aresztowanie może być

oznaczone :

1/ na okres nie dłuższy niż 3 miesiące,

oznaczenie należy do właściwości sądu

rejonowego, który stosuje tymczasowe

aresztowanie.

2/ na okres 12 miesięcy(wliczając 3 mies)

może ono być przedłużone jeśli zachodzi

tego potrzeba. Na wniosek prokuratora

tymczasowe aresztowanie może prze-

dłużyć sąd właściwy do rozpoznania

sprawy.

3/ na dalszy okres oznaczony, przekra-

czający(łącznie z poprzednimi) 12 mie-

siacy; znowelizowany w 2000r art. 263

par 4 stanowi, że dokonać tego może

sąd apelacyjny, na wniosek właściwego

prokuratora apelacyjnego.

Maksymalne okresy postępowania

sądowego zostały przez ustawę ozna-

czone łącznie z okresami maksymalnymi

postępowania przygotowawczego :

1/ w myśl art.263par.3 łączny okres stos.

tymczasowego areszt. do chwili wydania

pierwszego wyroku przez sąd pierwszej

instancji nie może przekroczyć 2 lat.

2/ również w postępowaniu głównym

może okres tymczasowego aresztowania

zostać wyjątkowo przedłużony na czas

oznaczony przez są apelacyjny na okres

powyżej jednego roku art.263 par.4

3/ w postępowaniu sądowym po wydaniu

pierwszego wyroku przez sąd pierwszej

instancji pojawia się rygor. Każdorazowe

przedłużenie w dalszych etapach procesu

może następować na okres nie dłuższy

niż 6 miesięcy.

29/ Zakazy dowodowe ze względu na

konieczność zachowania w tajemnicy

pewnych okoliczności.

Do grupy tych zakazów należą :

1/ tajemnica państwowa: dysponentami

jej są właściwe organy państwowe.

Przesłuchanie osób związanych jest

dopuszczalne tylko po zwolnieniu z

tajemnicy przez uprawniony organ

przełożony. Ostateczna decyzja

w sprawie zwolnienia z tajemnicy

należy do naczelnego organu adm.

rządowej.

2/ tajemnica służbowa i tajemnica zawo-

dowa pozostaje w zasadzie dyspozycji

sądu lub prokuratora. Tylko oni mogą

zwolnić z obowiązku jej zachowania.

Np. psychologa, farmaceute - w tym

przypadku mamy do czynienia z

pierwszym stopniem uprawnienia

do tajemnicy. Drugi stopień obejmuje

notariusza, adwokata, radcę prawnego

lekarza. Tylko sąd może z niej zwolnić

i to wówczas gdy jest to niezbędne dla

wymiaru sprawiedliwości.

3/ trzeci stopień dotyczy wyłącznie

dziennikarza. Zachodzą tu te same

warunki zwolnienia z tajemnicy co

w drugim stopniu, a nadto zwolnienie

dziennikarza z tajemnicy nie może

dotyczyć :

a/danych umożliwiających identyfikację

autora materiału prasowego, listu

b/ informatora, od którego dziennikarz

dostał wiadomość, jeżeli ten zastrzegł

sobie anonimowość.

30/Ograniczenia w stosowaniu

tymczasowego aresztowania.

Aby można było zastosować tym-

czasowe aresztowanie, musi zawsze

zachodzić podstawa ogólna i przynaj-

mniej jedna z podstaw szczególnych.

Podstawy szczególne to :

- obawa ucieczki lub ukrywania się

oskarżonego,

- obawa matactwa,

- gdy zachodzi uzasadniona obawa

że oskarżony, któremu zarzucono

popełnienie zbrodni lub umyślnego

występku, popełni przestępstwo prze-

ciwko życiu, zdrowiu lub bezpiecze-

ństwu.

Mimo istniejącej podstawy ogólnej

i przynajmniej jednej szczególnej

w pewnych przypadkach należy na-

leży zrezygnować z tymczasowego

aresztowania, gdy w rachubę wchodzą

zakazy stosowania tymczasowego

aresztowania.

Pierwszy zakaz polega na tym, że

jeżeli szczególne względy nie stoją

temu na przeszkodzie, należy

odstąpić od tymczasowego

aresztowania, zwłaszcza gdy pozba-

wienie wolności :

- powodowałoby dla jego życia powa-

żne niebezpieczeństwo,

- pociągałoby wyjatkowo ciężkie skutki

dla oskarżonego lub jego rodziny.

Drugi zakaz - polega na tym, że tym-

czasowego areszt. nie stosuje się, gdy

na podstawie okoliczności sprawy

można przewidywać, że sąd orzeknie

w stosunku do oskarżonego karę

pozbawienia wolności z warunkowym

zawieszeniem jej wykonania lub karę

łagodniejszą, albo że okres tymcz.

areszt. przekroczy przewidywany

wymiar kary pozbawienia wolności.

Trzeci zakaz - wyraża się w zakazie

stosowania tymczasowego areszt.

jeżeli przestępstwo zagrożone jest

karą pozbawienia wolności nieprze-

kraczającą roku.

---