Wykład 1
Ekonomia jest nauką badającą, w jaki sposób ludzie indywidualnie lub zespołowo wykorzystują ograniczone zasoby do zaspokojenia różnorodnych potrzeb.
Potrzeba jest to stan człowieka odznaczający się niespełnieniem określonych, ważnych warunków. Jest to stan niedoboru lub braku czegoś, co człowiekowi jest niezbędne do życia. Piramida Maslowa (od góry) p.samorealizacji, p.uznania i szacunku, p.przynależności i miłości, p.bezpieczeństwa, p.fizjologiczne. Klasyfikacja potrzeb: *podstawowe i wyższe *indywidualne i społeczne *bieżący i przyszłe *realne i nierealne, *fizyczne i duchowe. Cechy potrzeb *nieograniczone, co do ilości, *mogą mieć charakter obiektywny lub subiektywny, *mają ograniczona pojemność *mogą być w stosunku do siebie konkurencyjne, * w miarę zaspokajania potrzeb zmniejsza się ich intensywność. Dobra w szerokim znaczeniu: *rzeczy - dobra materialne, *usługi - transportowe, handlowe, turystyczne, *stany - zanieczyszczenia środowiska, cisza, spokój. Klasyfikacja dóbr: - kryterium dostępności: *dobra wolne, - kto inny tworzy dobra (natura), ilość nieograniczona w stosunku do potrzeb człowieka, *dobra gospodarcze (ekonomiczne) człowiek wytwarza dobra, ich ilość ograniczona w stosunku do potrzeb człowieka, dobra rzadkie - kryterium przeznaczenia: *produkcyjne np. stal, *konsumpcyjne np. chleb, - kryterium własności: *prywatne, *publiczne, - kryterium cyklu zużycia: *trwałe, *jednorazowego użytku. Konsumpcja - zaspakajanie potrzeb poprzez zużywanie, użytkowanie dóbr. Produkcja - proces wytwarzania dóbr i usług. Zasoby (czynniki produkcji): praca, informacja, ziemia, przedsiębiorczość, technologia, kapitał. Technologia - określony sposób produkcji, który określa, jakie i w jakiej ilości czynniki produkcji należy wytwarzać. Przedsiębiorczość: Przedsiębiorca to osoba, która na własny koszt i ryzyko podejmuje działalność, której celem jest osiągnięcie zysku. Przedsiębiorca to nowator. Informacja - są to takie komunikaty lub kombinacje komunikatów, które umożliwiają jej użytkownikom zmniejszyć stopień niewiedzy o badanym zjawisku. Ma wartość subiektywną, której każdy użytkownik nadaje indywidualną wagę i interpretację. Alternatywny podział czynników produkcji: Czynniki produkcji: 1) osobowe - siła robocza, kapitał ludzki 2) rzeczowe: *środki pracy: maszyny, urządzenia, środki transportu, przyrządy - zużywają się stopniowo w kolejnych procesach produkcyjnych, amortyzacja *przedmioty pracy: materiały, surowce, półfabrykaty, energia - zużywają się całkowicie w 1 cyklu produkcyjnym wliczając w skład wytworzenie produktu. Rzadkość w ekonomii: *zapotrzebowanie (potencjalne) potrzeby - ilość dóbr, które ludzie chcieliby posiadać w danym czasie *zdolności produkcyjne - ilość dóbr które ludzie są w stanie wytworzyć przy wykorzystaniu ograniczonych zasobów. Zapotrzebowanie>zdolności produkcyjne. Zasób rzadki, dobro rzadkie - cechuje się tym, że przy cenie zerowej popyt przewyższa dostępną podaż. Każde dobro wytworzone przez człowieka jest dobrem rzadkim ponieważ nie jesteśmy w stanie jako gospodarka wytworzyć takiej ilości dóbr aby zaspokoić potrzeby wszystkich. Skutkiem rzadkości jest konieczność dokonywania wyborów (co? Jak? Dla kogo? Wytwarzać) Gospodarowanie - polega na ciągłym dokonywaniu wyborów co jak i dla kogo wytwarzać. Koszt alternatywny - suma utraconych korzyści, najbardziej preferowane, nie wybrane rozwiązanie alternatywne. Metody dokonywania wyborów ekonomicznych. Formy działalności ludzi i wynikające z nich sposoby podejmowanych decyzji: *działalność zwyczajowa - polega na osiągnięciu przez tradycję celów za pomocą ustalonych przez tradycję środków (np. w gospodarstwie domowym) gospodarka tradycyjna nie lubi zmian. *działalność nakazowa - opiera się na podziale społeczeństwa na dwie grupy: podejmujących decyzję i wykonujących decyzję wobec grupy przymusu lub przemocy. *działalność w gospodarce rynkowej: 1) podmioty gospodarcze - społeczeństwo wolne pod względem ekonomicznym i mogą podejmować samodzielnie decyzję w odniesieniu do swoich celów i do podmiotów swojej własności 2) ponoszą odpowiedzialność za skutki swojego działania 3)dążą do osiągnięcia indywidualnych korzyści - dokonują racjonalnych wyborów *działalność intuicyjna - wynika z kodu genetycznego odziedziczonego przez człowieka. Racjonalność postępowania - polega na tym, że podmioty gospodarcze zbierają i analizują (przetwarzają) przy pomocy rozumu wszystkie informacje niezbędne do podjęcia decyzji, które przynoszą największe korzyści. Ogólnych wskazówek do dokonywania wyborów najbardziej korzystnych (optymalnych) rozwiązań w procesie gospodarowania dostarczają: zasada racjonalnego gospodarowania - zwana też zasadą gospodarności (lub warianty racjonalnego gospodarowania): - zasada największego efektu (największej wydajności) przy pomocy danych nakładów stałych dążymy do osiągnięcia jak największych efektów - zasada minimalizacji nakładów - zasada największej oszczędności, założony efekt produkcji stały zamierzamy osiągnąć przy jak najniższych nakładach czynników produkcji. Rachunek ekonomiczny - zespół rachunków służący do wyboru z punktu widzenia przyjętego celu. Cechy charakterystyczne: *dualność stosuje jeden z 2 wariantów *względność dane rozwiązanie jest najlepsze, ale tylko z punktu widzenia przyjętego celu, *wariantowość *kompleksowość. Granica możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji produktu, krzywa możliwości produkcyjnych) - wskazuje alternatywne kombinacje dwóch grup produktów, które społeczeństwo (przedsiębiorstwo) jest w stanie wytworzyć w ciągu danego okresu czasu wykorzystując do tego w całości i w najlepszy sposób posiadane zasoby i technologie. Liniowa granica możliwości produkcyjnych oparta jest o zasadę stałego kosztu alternatywnego. Wypukła granica możliwości produkcyjnych - oparta jest o zasadę rosnącego kosztu alternatywnego, oznacza, że w celu uzyskania dodatkowych ilości jednego dobra, trzeba poświęcić kolejne, coraz większe ilości drugiego dobra. Wynika z prawa malejących przychodów, zjawisko rosnących kosztów alternatywnych wyjaśnia w ekonomii prawo malejących przychodów. Granica możliwości produkcyjnych w długim okresie czasu: przyczyny przesuwania się granicy możliwości prod.: wzrost zdolności produkcyjnych, wzrost gospodarczy, spadek zdolności produkcyjnych. Czynniki: *czynniki ekstensywne (ilościowe) zwiększenie, zmniejszenie ilości pracy, zasobów, *czynniki intensywne (jakościowe) wynika z postępu naukowego. Jeżeli zmniejsza się stopa bezrobocia lub nawet spada do zera nie występuje przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych a jedynie przemieszczenie z punktu znajdującego się poniżej granicy na samą granicę. Mikroekonomia - koncentruje się na decyzjach podejmowanych przez pojedyncze podmioty gospodarujące lub na poszczególnych rynkach, zajmuj się badaniem zachowań indywidualnych podmiotów gospod., konsumentów i producentów. Makroekonomia - zajmuje się problemami funkcjonowania gospodarki jako całości wykorzystując tzw. wielkości agregatowe. Ekonomia normatywna - w sposób subiektywny zajmuje się badaniem zjawisk i ich przebiegu przy założeniu, że inne zjawiska nie ulegają zmianą, czyli bada zjawiska teoretyczne i przedstawia wnioski, że tak powinno być. Próbuje określić czy coś jest dobre czy złe lub jak powinno być w gospodarce. Ekonomia pozytywna - w sposób obiektywny przedstawia zjawisko tak jak kształtują się w życiu gospodarczym. Próbuje wykryć prawidłowość inwazje prawa ekonomiczne. Pieniądz - jest to powszechny ekwiwalent wszystkich towarów. Pieniądz jest kategorią ekonomiczna i prawną. Funkcje pieniądza: *miernik wartości towaru - tzn., ze wyraża ich wartość wymiennie. Wartość towarów wyrażona jest poprzez ich cenę w związku z tym sprowadzono ja do wspólnego mianownika. Pieniądz jednak musi wyrażać siłę nabywczą prezentuje pieniądz, który jest jednocześnie towarem, ma zarówno wartość wymienną jak i użytkową. Pieniądz papierowy posiada siłę nabywczą tylko wówczas, gdy jego ilość jest największa niż wartość wszystkich dóbr i usług znajdujących się na rynku, przy czym należy jeszcze uwzględnić szybkość krążenia pieniądza * środek płatniczy - jest to zdolność pieniądza do regulowania zobowiązań. *środek cyrkulacji (wymiany) - pieniądz umożliwia nabywanie dóbr, które zaspakajają potrzeby człowieka do wysokości posiadanych środków pieniężnych. *środek tezauryzacji (oszczędzania) - jeżeli pieniądz zostanie wycofany z obiegu inaczej ze sfery cyrkulacji *pieniądz światowy - tą funkcję mogą pełnić waluty wymienialne, posiadają je kraje o stabilnej i rozwijającej się gospodarce.
T: Rynek i jego elementy.
Model gospodarki rynkowej: 1)założenia modelu gospodarki rynkowej: *dominującą formą własności jest prywatna własność dóbr i czynników produkcji *gospodarka składa się z dwóch grup podmiotów: producentów i konsumentów *występuje rynek dóbr konsumpcyjnych i rynek zasobów (czynników produkcji) 2) Model gospodarki rynkowej: 1. Gospodarstwa domowe sprzedają czynniki produkcji (praca, kapitał, zasoby natury) rynkowi czynników produkcji. 2. przedsiębiorstwo zakupuje czynniki produkcji od rynku. 3. przedsiębiorstwo ponosi wydatki związane z zakupem czynników wytwórczych. Gospodarstwo domowe uzyskuje dochody za usługi czynników produkcji z rynku. 5. Przedsiębiorstwo sprzedaje wytworzone dobra i usługi na rynek dóbr i usług konsumpcyjnych. 6. Gospodarstwa domowe zakupują dobra i usługi. 7. Gospodarstwo płaci na rynku za zakupiona dobra i usługi. 8. przedsiębiorstwo uzyskuje dochody ze sprzedaży dóbr i usług. 3) model gospodarki rynkowej w ujęciu podmiotowym: a) stosunki wymiany - zachodzą pomiędzy sprzedawcami. Stosunki wymienne obejmują: *ujawnienie przez sprzedawców zamiarów sprzedaży, *ujawnienie przez nabywców zamiarów zakupu *wzajemna konfrontacja, *mechanizm przetargowy. B) stosunki równoległe - zachodzą pomiędzy sprzedawcami lub pomiędzy nabywcami. Treścią tych stosunków są: *konfrontacja zamiarów sprzedaży jedynych sprzedawców z innymi sprzedawcami *konfrontacja zamiarów zakupu jednych nabywców z innymi nabywcami. Rynek wywodzi się od słowa „ring” odznaczającego się w średniowieczu okrągły plac, na którym zawierano transakcje handlowe. Jest to proces za pośrednictwem którego wzajemne oddziaływanie sprzedawców (podaż) i nabywców (popyt) prowadzą do określenie ceny towarów i warunków transakcji (sposobu, miejsca, czasu). Podział - według kryterium rodzajowego: a) dóbr konsumpcyjnych: żywności, odzieży, samochodów, mieszkań b) czynników produkcji: pracy, ziemi, kapitał (pieniężny, finansowy, nieruchomości, maszyn i urządzeń) - kryterium przestrzenne: rynek lokalny, regionalny, krajowy, globalny, - ze względu na stopień legalności: rynek legalny (biały), półlegalny (szary), nielegalny (czarny). Formy rynku: *od strony podaży: czysta konkurencja (doskonała konkurencja), konkurencja monopolistyczna, oligopol, monopol pełny (wyłączność sprzedawcy), *rynek od strony popytu: czysta konkurencja, konkurencja monopolistyczna, oligopson, monopson (wyłączność nabywcy). Cena jako kategoria rynkowa: *cena absolutna, nominalna: pieniężny ekwiwalent jednostki towaru lub ilość jednostek pieniężnych, które należy zapłacić za dany towar *cena relatywna - informuje producenta i konsumenta ile muszą poświęcić innych dóbr, by przy swoim ograniczonym dochodzie kupić pożądany towar, dostarcza informacji o stopniu rzadkości dóbr. Funkcje cen w gospodarce: informacyjna, redystrybucyjna, socjalna. Cena zbytu to: koszty produkcji + zysk + podatek VAT, akcyza i inne opłaty skarbowe, Cena hurtowa jw. + marża hurtowa, Cena detaliczna: j.w. + marża detaliczna. Dyferencjacja cen - zróżnicowanie cen, sprzedaż tych samych produktów po innych cenach niezależnie od kosztów produkcji (koszty produkcji są takie same). Rodzaje dyferncajcji: *przestrzenna: przestrzenne rozmieszczenie nabywców np. ceny dupingowe (handel międzynarodowy), ceny strefowe (np. w taxi) *czasowa - czasowe wymagania nabywców, dzienna i nocna taryfa (np. energia elektryczna) *rzeczowa - ilość zużywanego dobra np. rabaty przy zakupie dużych ilości - cel przeznaczenie np. ceny energii dla konsumentów i przedsiębiorstw *personalna - status konsumenta np. bonifikaty dla stałych klientów, dochody nabywców np. ceny biletów komunikacji miejskich. Mechanizmy kształtowania cen w gospodarce: 1) rynkowy mechanizm kształtowania cen: ceny są kształtowane pod wpływem wzajemnego oddziaływania wielkości popytu i podaży na określony towar na rynku. 2)administracyjny mechanizm kształtowania cen - ceny kształtują dominujące podmioty np. przedsiębiorstwo lub państwo.
T: Rynkowy mechanizm kształt. Prawo popytu i podaży.
Popyt - ilość dobra, którą chcą kupić konsumenci w określonym czasie przy danym poziomie ceny, przy założeniu ceteris paribus (inne czynniki wpływające na popyt są stałe, niezmienne) Popyt rynkowy (popyt na jeden określony produkt). Potrzeby (popyt potencjalny)>Popyt(efektywny - odzwierciedlany w dochodach, którymi dysponują)>(oszczędności)Zakupy Potrzeby<(zapasy)Popyt Efektywny<(kredyty)Zakupy Rodzaje popytu: - kryterium przedmiotu: *popyt na dobra, *popyt na usługi, *poyt na pieniądz - kryterium zmienności: *popyt stały *popyt zmienny (rosnący i malejący) - kryterium skali: *indywidualny - jest to zapotrzebowanie jednego konsumenta na jeden towar, *rynkowy - zapotrzebowanie wszystkich konsumentów na jedne towar, *globalny - zapotrzebowanie wszystkich konsumentów na wszystkie towary. Prawa ekonomiczne - przedstawiają trwałe, konieczne, istotne i powtarzające się związki pomiędzy kategoriami ekonomicznymi. Prawo popytu - mówi, że: w miarę wzrostu ceny - popyt (zakupiona ilość dobra) w określonym czasie zmniejsza się i odwrotnie, w miarę spadku ceny zwiększa się popyt na dane dobro, przy założeniu ceteris paribus. 2 prawa popytu wynikają: 1) efekt substytucyjny - w wyniku zmiany cen nabywających dóbr, konsumenci zwiększają zakup dóbr relatywnie tańszych i ograniczają popyt na dobra relatywnie droższe. 2) efekt dochodowy - w wyniku zmiany cen następuje zmiana dochodów realnych nabywców, czyli ich możliwości nabywczych. Determinanty popytu: *potrzeby (kształtujące popyt efektywny), nie wszystkie potrzeby zostaną zaspokojone, należy określić ważność, pilność potrzeb, *preferencje konsumentów (np. moda, reklama, tradycja, zwyczaje) *dochody konsumentów: wraz z wzrostem dochodów rośnie popyt na dobro normalne i spada na dobro podrzędne (dobra niższej jakości), skłonność nabywców do wydatkowania i oszczędzania, *ceny innych dóbr (komplementarnych i substytucjonalnych), *liczba ludności i jej struktura - czynniki demograficzne i strukturalne *pozostałe czynniki (np. przewidywania co do zmiany cen i dochodów w przyszłość itp.) NIETYPOWE ZALEŻNOŚCI POMIĘDZY CENĄ A POPYTEM Paradoks Giffena: jest związany z dochodowym efektem zmiany ceny wywołanych wzrostem cen dóbr niższego rzędu (np. ziemniaków). Wzrost cen tych dobór podrzędnych prowadzi do wzrostu ich konsumpcji (popytu na nie). Paradoks spekulacyjny - konsument kupuje towary w większej ilości, jeżeli ich cena wzrasta, przewidując jej jeszcze większy wzrost w przyszłości. Jeżeli zaś cena dobra spada konsumenci powstrzymują się od zakupu. Paradoks Veblena - wraz ze wzrostem ceny rośnie popyt na dane dobro. Korzyści konsumpcyjne związana jest z możliwością demonstranci możliwości nabywczych konsumenta. Dotyczy dóbr luksusowych. Podaż ilość dóbr zaoferowanych do sprzedaży po określonej cenie, w określonym miejscu i czasie, przy założeniu ceteris paribus, tzn., inne czynniki wpływające na podaż są niezmienne, stałe. PRODUKCJA(produkcja na potrzeby firmy)>PODAŻ(zapasy w magazynach)>SPRZEDAŻ Prawo podaży - w miarę wzrostu ceny ilość dobra oferowana do sprzedaży rośnie i odwrotnie w miarę spadku ceny oferta sprzedaży zmniejsza się, przy założeniu ceteris paribus. Determinanty podaży: *koszty produkcji, *technologia produkcji, *ilość przedsiębiorstw, *polityka państwa (podatki, subsydia, przepisy prawne dotyczące ochrony środowiska) *warunki pogodowe *inne czynniki (przewidywania) Ilustracją oddziaływania determinant jest przesunięcie krzywej podaży: *w prawo i w dół - oznacza, że podaż rośnie przy danym poziomie cen, *do góry i w lewo - oznacza, że podaż maleje przy danym poziomie cen. Jakie warunki umożliwiają przekształcenie gospodarki naturalnej w gospodarkę towarową 1)społeczny podział pracy: wyodrębnienie się rzemiosła, wyodrębnienie się kupców, handlu i powstanie miast, 2) techniczny podział pracy: manufaktury, wyodrębnienie się prywatnych własności. Nietypowe zależności pomiędzy ceną i podażą: - efekt oczekiwany, - efekty zadłużenia. Efekt zadłużenia - konieczność spłaty zadłużenia (z tytułu podatków lub kredytów) powoduje, że sprzedawcy musza zwiększyć dochody poprzez wzrost wielkości podaży (sprzedaży) nawet gdy ceny spadają. Efekt oczekiwania - sprzedawcy nie reagują na zjawiska, które wystąpiły w przeszłości (np. spadek cen) oczekując na zdarzenia, które zgodnie z ich oczekiwaniami mogą wystąpić w przyszłości. Nietypowa f. podaży ma nachylenie ujemne.
T: Równowaga rynkowa i przejawy jej braku.
Równowaga rynkowa - jest to taki stan w gospodarce, przy którym wielkość popytu równoważy wielkość podaży. Wszyscy nabywcy, którzy chcą nabyć towar po cenie równowagi mogą go kupić i wszyscy producenci, którzy chcą sprzedać towar po tej cenie będą mogli to zrobić. Przejawy nierównowagi rynkowej - niedobór towarów: Niedobór towarów oznacza że wielkość popytu jest większa od wielkości podaży Qs<Qd. Zamiast mówić niedobór towarów mówimy rynek producenta. Dostosowania w warunkach niedoboru rynkowego: cenami tendencję rosnącą, popyt spada, podaż rośnie. - nadwyżka towarów Qs>Qd, rynek konsumenta, nadwyżka podaży nad popytem, niedobór popytu w stosunku do podaży. Dostosowania w warunkach nadwyżki rynkowej, cena ma tendencje spadkową, popyt rośnie, podaż spada. Zmiany równowagi rynkowej: Naruszenie stanu równowagi rynkowej może być wynikiem zmiany: determinant popytu, determinant podaży, determinant popytu i podaży. Praktyczne sposoby dochodzenia do równowagi rynkowej: 1)rekotrakt - polega na zawieraniu prowizorycznych umów dotyczących ceny i ilości pomiędzy nabywcą i sprzedawcą. Umowy te nie są realizowane, jeżeli strony wstępnego kontraktu znajdują na rynku lepsze warunki umowy. 2)giełda - uczestnicy rynku składają za pośrednictwem maklerów zlecenie zakupu i sprzedaży. Maklerzy tworzą tabelę popytu i podaży i określają cenę przy której zostanie zawartych najwięcej transakcji czyli cenę równowagi 3)przetarg, aukcja, licytacja - o zakup jednego towaru ubiega się wielu nabywców. Towar zostaje nabyty przez tego uczestnika, który może zapłacić taką cenę, której nie akceptują już pozostali uczestnicy. Statystyczny a dynamiczny model równowagi rynkowej: *model statystyczny równowagi rynkowej: - opiera się na założenie o natychmiastowej reakcji popytu i podaży na zmieniająca się cenę. *dynamiczny model równowagi rynkowe „model pajęczyny” - reakcje producentów na zmiany cen są opóźnieni w czasie np. produkcja rolna. Podjęcie decyzji o produkcji dobra „X” => długotrwały proces produkcji dobra X => wprowadzenie na rynek dobra X Oscylacje występujące w ramach „modelu pajęczyny” 1)oscylacja gasnąca (prowadzi do równowagi rynku) 2)oscylacja wybuchowa (nie występuje zrównoważenie rynku) 3)oscylacje periodyczne (cykliczne). To z którym przypadkiem modelu pajęczyny będziemy mieć do czynienia zależy od nachylenia krzywej popytu i podaży. Oscylacje gasnące (tłumione) - wynikają z tego że nachylenie krzywej popytu jest większe od nachylenia krzywej podaży.
T: Elastyczność podaży i popytu.
Elastyczność funkcji służy do mierzenia reakcji zmiennej zależnej (popytu i podaży) na zmianę jednej ze zmiennych nie zależnych (wymiernych czynników kształtujących popyt i podaż). Elastyczność popytu - mierzy się reakcję popytu na zmianę takich czynników jak cena dobra, ceny innych dóbr i dochody konsumentów. Rodzaje elastyczności popytu: *cenowa, *mieszna, *dochodowa. Elastyczność cenowa popytu - relatywna (względna, procentowa) zmiana wielkości popytu do relatywnej (względnej, procentowej) zmiany ceny danego dobra. Jeżeli popyt jest elastyczny a cena produktu rośnie to dochody uzyskane ze sprzedaży zmniejszają się. Aby przy obliczaniu uniknąć liczb ujemnych można przed ułamkami dodać znak minus lub stosować wartości bezwzględne. Popyt jest elastyczny jeżeli jest wiekszy od 1. Popyt jest elastyczny, tzn. % zmiana popytu jest większa od % zmiany ceny danego dobra. Popyt jest czuły na niewielkie zmiany ceny. Popyt nieelastyczny jest mniejszy od 1.% zmiana ceny popytu jest mniejsza niż % zmiana ceny danego dobra. Popyt ma charakter sztywny gdy wielkość popytu nie reaguje na zmiany ceny. Dla każdej ceny popyt przyjmuje stałą wartość. Popyt jest doskonale elastyczny - przy danej cenie, wielkość popytu przybiera dowolne rozmiary. Wykorzystanie elastyczności cenowej popytu: Przy określeniu dochodów (przychodów ze sprzedaży, w przedsiębiorstwie, które są wynikiem zmian cen wytworzonych towarów. Gdy popyt jest elastyczny a cena produktu spada dochody uzyskane ze sprzedaży zwiększają się. Wykorzystanie elastyczności cenowej popytu: w obliczeniach o ile należy zmienić cenę aby zlikwidować niedobór lub nadwyżkę towarów. Elastyczność mieszana popytu (substytucyjna) %zmiana popytu na dobro X w stosunku do % zmiany dobra Y. Wartość tej elastyczności zależy od stosunku w jakim dobra są substytucyjne to elastyczność mieszana przyjmuje wartość dodatnią. Jeżeli dobra są komplementarne wartość ujemną, a jeśli 0 to dobra są niezależne.
T: Elastyczność dochodowa popytu
Elastyczność dochodowa popytu mierzy relatywną (procentową) zmianę popytu w stosunku do relatywnej (procentowej) zmiany dochodu konsumenta. Prawo Engla: 1)wraz ze wzrostem dochodu spada (procentowy) udział wydatków na żywność (dobra podstawowe) 2)udział wydatków na odzież i mieszkanie na ogół nie zmienia się wraz ze zmianą dochodów (lub zmieniają się w sposób skokowy) 3)wydatki na samochody, meble, podróże, ochronę zdrowia, wypoczynek, biżuterię, dobra luksusowe wzrastają w tępię szybszym od tempa wzrostu dochodu, wraz ze wzrostem dochodu wzrasta procentowy udział wydatków na dobra luksusowe. Podział dóbr ze względu na elastyczność dochodowa popytu: *dobra podrzędne i dobra normalne, * dobra podstawowe i dobra luksusowe. Każde dobro podrzędne jest dobrem podstawowym. Nie każde dobro podstawowe jest dobrem podrzędnym. Wykorzystanie elastyczności dochodowej popytu: *prognozowanie zmian w strukturze popytu zachodzących pod wpływem wzrostu gospodarczego i wzrostu zamożności ludności, *prognozowanie zmian dochodów budżetowych *prognozowanie możliwości rozwoju poszczególnych gałęzi przemysłu *podejmowanie decyzji inwestycyjnych w przedsiębiorstwie. Czynniki decydujące o elastyczności popytu: - występowanie, dostępność substytutów, wielkość efektu substytucyjnego (gdy jest wiele substytutów popyt jest elastyczny, gdy jest brak sub. Popyt jest nieelastyczny) - znaczenie dóbr w strukturze konsumpcji, wielkość efektu dochodowego (gdy jest duży udział w budżecie popyt jest elastyczny, a gdy jest mały udział popyt jest nieelastyczny). Cenowa elastyczność podaży: jest to % (względna) zmiana wielkości podaży do % (względnej) zmiany ceny danego dobra. Mierzy skłonność i możliwość producentów do wycofywania się z rynku w sytuacji spadku cen oraz powiększanie sprzedaży gdy wzrosną ceny. Determinanty elastyczności podaży: *technologia produkcji *możliwości i koszty magazynowania (zapasy) *czas reakcji producentów na zmianę cenny. Elastyczność podaży w różnych horyzontach czasu: 1)okres ultrakrótki - podaż doskonale nieelastyczna (stała). W warunkach gdy wzrasta popyt a podaż jest doskonale nieelastyczna dostosowanie rynkowe obejmuję tylko znaczny wzrost cen. 2) okres krótki - podaż nieelastyczna - w krótkim okresie czasu zwiększenie produkcji może wynikać z wykorzystania większej ilości pracowników dłuższego czasu ich pracy lub większej ilości materiałów. Ilość kapitału trwałego maszyn i urządzeń czyli technologii produkcji pozostanie niezmienna. W przypadku wzrostu popytu dostosowanie rynkowe obejmuje: 1)wzrost cen (w stopniu mniejszym niż w okresie ultrakrótkim) 2)wzrost ilości produktów na rynku (niewielki) 3)okres długi - podaż elastyczna.
Teoria wyboru konsumenta: 1)konsument jako podmiot gospodarczy 2)teoria użyteczności 3)teoria preferencji i wyboru: *krzywa obojętności i ich cechy *ograniczenie wyboru konsumenta *równowaga konsumenta przy ograniczeniach budżetowych 4)zmiana cen i dochodów a równowaga konsumenta 5)zarzuty wobec założenia irracjonalności konsumenta. Konsumpcja - spożywanie, używanie, niszczenie dóbr. „Konsumentem jest ten kto kupuje dobra by zaspokoić potrzeby własne lub domu, nie czyniąc z tych zakupów pożytku dla pomnożenia pieniędzy” - Kenett Domeron. Konsumpcja - jest to proces zaspakajania potrzeb poprzez użytkowanie (posiadanie dóbr. W analizach procesu konsumpcji można wyróżnić cztery segmenty (obszary): *analizę potrzeb, *analizę środków zaspokojenia potrzeb (przedmioty konsumpcji) *analizę sposobów zaspokajania potrzeb (zachowania konsumpcyjne) *efekty (skutki) zaspakajania potrzeb. Funkcje gospodarstwa domowego: *ekonomiczny - wynikają z powiększenia gospodarstwa domowego z otoczeniem,: - działalność zarobkowa, gospodarstwa domowe dostarczają czynniki produkcji, uzyskują w zamian dochody, - konsumpcja, gospodarstwo domowe jest odbiorcą dóbr i usług zużywając je można zaspokoić swoje potrzeby *społeczna - funkcja prokreacyjna i wynikające z nich zadania w zakresie wychowania i kształtowania systemu wartości, postaw, zachowań. Rozwój teorii zachowań konsumenta: 1)teoria użyteczności - utylitarystyczna koncepcja konsumenta - twórca Benthan 2)teoria preferencji i wyboru 3) teoria użyteczności - użyteczność jako kategoria ekonomiczna - zadowolenie, które osiąga konsument z konsumpcji bądź posiadania dóbr. Jest to kategoria: *subiektywna - każdy inaczej odczuwa zadowolenie z konsumpcji dóbr *abstrakcyjna. Użyteczność może być kategorią koordynalną lub porządkową (ordynalną).
Użyteczność - zadowolenie jakie osiąga konsument z konsumpcji bądź posiadania dobra, satysfakcja, przyjemność i inne subiektywne doznania możliwe do zrealizowania w danych warunkach dzięki konsumpcji dóbr. Rodzaje użyteczności: 1)użyteczność całkowita (UC) - suma zadowolenia jakie uzyskuje konsument z konsumpcji określonej ilości jednostek danego dobra. 2)użyteczność marginalna (krańcowa) - wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększenia (zmniejszenia) konsumpcji danego dobra o kolejną jednostkę. Prawo malejącej użyteczności marginalnej (I prawo Gossena) - Zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest zawsze znacznie większe niż z kolejnej. W rezultacie przyrosty zadowolenia mierzone jako UM zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra. Prawo wyrównywania użyteczności marginalnej (II prawo Gossena) - Próbuje wyjaśnić zachowanie konsumenta przy wyborze większej ilości dóbr. Konsument tak rozdysponuje swój dochód aby użyteczność krańcowe nabytych dóbr zrównały się i były proporcjonalne do ceny tych dóbr. Nadwyżka konsumenta i paradoks wartości: *cena danej jednostki wyraża symbolicznie użyteczność z tej jednostki (użyteczność marginalna) *suma użyteczności marginalnych to użyteczność całkowita z konsumpcji danego dobra *nadwyżka konsumenta jest to różnica pomiędzy całkowitą użytecznością z danej ilości dobra X a wydatkami na nie. Paradoks wartości polega na tym, że bardziej użyteczna dla człowieka woda osiąga na rynku niższą cenę, niż na przykład diamenty. Oznacza to, że popyt i podaż wody przecinają się przy cenie niskiej, a popyt i podaż diamentów przy cenie wysokiej. Wynika to z faktu, że użyteczność marginalna ostatniej kupowanej jednostki wody jest znacznie stosunkowo niska, a użyteczność marginalna ostatniej kupowanej jednostki diamentów jest stosunkowo duża. Wiąże się to z większą rzadkością diamentów. Uporządkowany system preferencji konsumenta (teoria preferencji i wyboru): *preferencje są spójne (kompletne) - konsument potrafi zająć stanowisko po porównaniu różnych koszyków dóbr (tzn. określić które kombinacje są dla niego lepsze, gorsze, obojętne) *preferencje są przechodnie - jeżeli konsument preferuje koszyk A bardziej niż B (A>B) oraz B bardziej niż C (B>C) to będzie preferował bardziej koszyk A niż koszyk C (A>C). *uszeregowanie koszyków odbywa się zgodnie z nasyceniem konsumentów. Krzywa obojętności - zbudowana po raz pierwszy przez Edyworta i udoskonalona przez Pareto. Przedstawia wszystkie kombinacje dwóch dóbr, jednakowo preferowanych przez konsumenta (obojętnych). Każda kombinacja (koszyki) dostarcza mu takie samo zadowolenie (UC). Cechy krzywej obojętności: *maja nachylenie negatywne - marginalna stopa substytucji (MSS) - wskazuje z jakiej ilości dobra A należy zrezygnować aby zwiększyć konsumpcję dobra B o kolejną jednostkę bez zmiany poziomu użyteczności całkowitej (MSD ma tendencję malejącą) *jest ich nieskończenie wiele tworząc mapę obojętności - Im wyżej jest położona krzywa obojętności tym większe jest spożycie obu dóbr i większa UC z konsumpcji. * nie mogą się przecinać. *krzywa obojętności przedstawiają tylko i wyłącznie preferencje konsumenta *konsument jednak może wybrać taki koszyk dóbr, który jest dla niego dostępny przy jego dochodach i cenach rynkowych (ograniczenia wyboru) Linia budżetowa - przedstawia ograniczenia wyboru konsumenta w ekonomii. Zbiór punktów reprezentujących wszystkie kombinacje dóbr, które są dostępne przy danym dochodzie i cenach tych dóbr. Równowaga konsumenta (optimum konsumenta) - Konsument wybiera taki koszyk dóbr, który daje mu największe zadowolenie (UC) przy istniejących ograniczeniach, czyli dochodach i danych cenach. Graficznie jest to punkt styczności linii budżetowej z najwyżej położoną i osiągalną krzywą obojętności. Zmiany dochodów a równowaga konsumenta - zmiana dochodów przy założeniu że ceny rynkowe pozostają bez zmian powoduje równoległe przesunięcie linii budżetowej. Efekt „rygla” Pomimo zmniejszenia się dochodów konsumenci za wszelką cenę starają się utrzymać dotychczasowy poziom konsumpcji. Efekt szoku => efekt rygla => efekt oswojenia. Zmiany cen a równowaga konsumenta - zmiana ceny dobra A przy założeniu że dochody oraz cena dobra B pozostają niezmienne powoduje zmianę nachylenia linii budżetowej.
T: Przedsiębiorstwo jako podmiot gospodarczy.
Producent jest podmiotem gospodarczym decydującym co i jak produkować. (jakie produkty i nijakiej ilości wytwarzać, oferta sprzedaży przedstawi na rynku podaż, jakie czynniki produkcji zakupu i w jakiej ilości, zgłasza popyt na czynniki produkcji). Przedsiębiorstwo to jednostka prowadząca działalność gospodarczą *motywowana chęcią uzyskania korzyści majątkowych (zysku) *ma na celu zaspokojenie potrzeb innych podmiotów życia społeczno - gospodarczego. *realizowania poprzez wytworzenie produktów i/ lub świadczenia usług *wykonywania samodzielnie na ryzyko właściciela Przedsiębiorstwo jako kategoria ekonomiczna powstaje na przełomie XVII - XIX w (przedsiębiorstwo indywidualnego właściciela); w wyniku rozwoju stosunków towarowo - pieniężnych i pierwszej rewolucji naukowo - przemysłowej. Cechy przedsiębiorstwa: uniwersalne (niezależnie od systemu) *odrębność organizacyjna, *odrębność terytorialna *odrębność techniczno - produkcyjna. Cechy o mniejszym stopniu uniwersalizmu: *odrębność ekonomiczna *odrębność prawną. Cechy przedsiębiorstwa indywidualnego właściciela: *przedsiębiorca jest właścicielem kapitału rzeczowego i kapitału pieniężnego ulokowanego w środkach pieniężnych. *przedsiębiorca jest właścicielem wytworzonego produktu *przedsiębiorca zatrudnia wolną siłę roboczą * przedsiębiorca jest jednocześnie kierownikiem produkcji, głównym księgowym, głównym inżynierem. Dynamiczny rozwój tej formy przedsiębiorstwa w XIX w. (gospodarka wolnokonkurencyjna lub kapitalizm wolnokonkurencyjny) Pod koniec XIX w. przedsiębiorstwo indyw. Właści. Napotyka pewne bariery (II rewolucja naukowo - przemysłowa koniec XIX w.) wprowadzenia nowych technologii produkcji oparte o energię elektryczną. Przedsiębiorstwo indywidualnego właściciela *ma ograniczone możliwości gromadzenia kapitału; przedsiębiorstwo indy.wart. gromadzi kapitał poprzez koncentrację kapitału (przeznaczenie części zysku na dany rozwój. Aby wprowadzić nowe rozwiązania techniczne potrzeba będzie centralizacja kapitału. Centralizacja kapitału: łączenie niezależnych istniejących już w gospodarce wolnych kapitałów poprzez: emisję akcji, sprzedaż udziałów w spółce, fuzja przedsiębiorstw, łączenie kapitału przemysłowego z kapitałem bankowym. Skutki koncentracji i centralizacji kapitału: *wzrost zaangażowania kapitałów w sferę produkcyjną *powiększenie się rozmiarów przedsiębiorstwa *konieczność wyjścia poza formę własności jednoosobowej (przedsiębiorstwo własności grupowej) *upadek przedsiębiorstw, które nie są w stanie sprostać konkurencji.
*narastająca niestabilność warunków gospodarowania - wzrost ryzyka działań; od produkcji seryjnej przejście do produkcji masowej, wydłużenie czasu produkcji, pojawiające się coraz częściej kryzysy gospodarcze. W zależności od formy prawnej i własności rozróżnia się: przedsiębiorstwo państwowe i spółki skarbu państwa, spółki komunalne - te należą do sektoru publicznego; spółki osobowe (jawne, komandytowa, akcyjna, partnerska), spółki kapitałowe (akcyjna z o.o.), spółdzielnie, przedsiębiorstwa zagraniczne, fundacje - te należą do sektoru prywatnego. Cele działalności przedsiębiorstwa: *założony rezultat dążeń punktu dojścia do osiągnięcia którego się zmierza, *pożądamy przyszły stan rzeczy, który przedsiębiorstwo chciałoby osiągnąć. Klasyfikacja celów działalności firmy: 1)cele wewnętrzne (ekonomiczne) - cele związane z rynkiem: *wielkość udziału w rynku *dynamika obrotów *wejście na nowy rynek i jego opanowanie - cele efektywnościowe *wielkość zysku *stopa zysku *rentowność obrotów - cele finansowe *zdolność kredytowa *przepływy pieniądza, *płynność płatnicza 2)cele zewnętrzne (społeczne) realizowane wobec otoczenia pracowników - cele socjalne: *zadowolenie pracowników z warunków pracy i płacy, stabilność zatrudnienia *integracja pracowników z celami firmy *zapewnieni każdemu pracownikowi rozwoju zawodowego - cele prestiżowe i związane ze środowiskiem *misja społeczna *sponsoring *prestiż firmy *rozwój społeczności lokalnych *ochrona środowiska naturalnego. Zysk jako specyficzna kategoria ekonomiczna - różnica pomiędzy dochodami ze sprzedaży (UC) a kosztami produkcji. Zysk nie może być wcześniej negocjowany jako np. płace, odsetki, czynsze, jest kategorią wynikową. Zysk może być „+” lub „-„ podczas gdy pozostałe dochody kształtują się na „+” poziomie.
Finansowanie działalności przeds.: Jest to proces pozyskiwania kapitału, dyspozycje kapitałem oraz jego wydatkowanie. Finansowanie wewnętrzne - środki które pochodzą z działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Z tego tytułu nie powstają żadne zobowiązania wobec osób trzecich. *dochody ze sprzedaży wytworzonych dóbr i usług, *dochody ze sprzedaży zbędnych składników majątkowych *samofinansowanie z zysku niepodzielnego i funduszu amortyzacyjnego *fundusze celowe *rezerwy. Finansowanie zewnętrzne - w wyniku tych form powstają zobowiązania wobec osób trzecich * *własne (środki wniesione do przedsiębiorstwa przez właścicieli) - kapitał podstawowy (zakładowy, założycielski, fundusz zasobowy i udziałowy) - kapitał zapasowy, - emisja akcji, *obce: - emisje obligacji, -kredyty bankowe, pożyczki - subwencje, dotacje, -leasing - factoring, -venture capital, - franchesing. Venture capital (kapitał ryzyka): kapitał wnoszony na ograniczony czas przez inwestorów zewnętrznych do małych i średnich przeds., dysponujących innowacyjnym produktem, metodą produkcji lub usługą. Formy finansowania venture capital: finansowanie fazy „zasiewu”, fin. Strat, fin. Wczesnego rozwoju, ekspansji i wzrostu, fin. Wykupu menedżerskiego, prywatyzacja, restrukturyzacja. Tech. Produkcji: wskazuje jakie zasoby muszą być ze sobą połączone w celu wytworzenia konkretnego dobra, oraz w jakich proporcjach. Tech. Produkcji: to zbiór wszystkich znanych technologii wytwarzania danego produktu. Do oceny technologii wykorzystujemy: efektywność techniczna, efek. Ekonomiczna. Funkcja produkcji: przedstawia zależność pomiędzy wielkością użytych czynników produkcji a osiągniętym efektem w postaci wytworzonej produkcji. Rodzaje funkcji produkcji: *wieloczynnikowa f.produkcji - analiza w długim okresie czasu, *jednoczynnikowe f.produkcji - analiza w krótki okresie czasu Krótki okres czasu: występują stałe i zmienne czynniki produkcji, technologia produkcji nie ulega zmianie, występują stałe i zmienne koszty produkcji, wielkość przedsiębiorstwa nie ulega zmianie, nie zmienia się liczba przeds. w branży. Stałe czynniki produkcji: to takie których nakład nie ulega zmianie wraz ze zmianą wielkości produkcji. Zmienne czynniki produkcji: to takie których nakłady ulegają zmianie wraz ze zmianą wielkości produkcji. Produkcja całkowita (produkt całkowity PC) - całkowita wielkość produkcji wytworzona w określonym czasie. Produkcja przeciętna (produkt przeciętny PP) - produkt całkowity przypadający na jednostkę czynnika zmiennego. Produkcja marginalna (PM), krańcowa (PK) - zmiana produktu całkowitego związana ze zmianą nakładu czynnika zmiennego o jedną jednostkę. Prawo malejących przychodów: zwiększając nakład czynnika zmiennego przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe osiągamy taki punkt po przekroczeniu, którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji.
Długi okres czasu w ekonomii: wszystkie czynniki produkcji są czynnikami zmiennymi, zmienia się technologia produkcji, koszty całkowite to koszty zmienne, zmienia się wielkość przeds. w branży. Analiza funkcji produkcji w długim okresie czasu obejmuje dwa przypadki, w których: 1) Przedsiębiorstwo łączy czynniki produkcji w stałych proporcjach. Malejące korzyści skali (niekorzyści skali) - oznacza, że proporcjonalna zmiana czynników produkcji powoduje mniej niż proporcjonalne zmiany wielkości produkcji. Stałe korzyści skali (proporcjonalne korzyści skali) - proporcjonalna skala nakładów czynników produkcji powoduje zmianę wielkości produkcji w tej samej proporcji. Rosnące korzyści skali produkcji - oznaczają, że proporcjonalna zmiana nakładów spowoduje zmianę wielkości produkcji bardziej niż proporcjonalną. Przeciętny koszt jest malejący. Gdy przedsiębiorstwo zwiększa nakłady wszystkich czynników produkcji początkowo występuje rosnące, później stałe aż do pojawienia się malejących korzyści skali. Przedsiębiorstwo zwiększa swoje rozmiary tylko wtedy, gdy występują rosnące lub stałe korzyści skali. Elastyczność produkcji: Miarą korzyści skali jest elastyczność produkcji, która wyraża procentową zmianę wielkości produkcji wywołaną procentową zmianą nakładów wszystkich czynników produkcji. Przyczyny występowania rosnących korzyści skali: specjalizacja pracy, która wynika z technicznego podziału pracy, pełne wykorzystanie niepodzielności czynników produkcji, „zasada kontenera”, upusty cenowe większe możliwości kształtowania cen wytwarzanych produktów, niskie koszty reklamy, więcej źródeł finansowania, większa wiarygodność. Niekorzyści skali(wzrost kosztów jednostkowych): koszty gigantyzmu(ograniczona efektywność systemu zarządzania, coraz większe koszty przepływu informacji), wzrost kosztów kontroli, mała elastyczność reakcji na zmiany rynkowe, ograniczenia natury fizycznej. 2)Przedsiębiorstwo łączy czynniki produkcji w zmiennych proporcjach. Analiza funkcji produkcji obejmuje: *izokwanty produkcji (podobna do krzywej obojętności w teorii konsumenta) *izokoszty produkcji (podobna do linii budżetowe w teorii konsumenta). Izokwanta produkcji przedstawia różne kombinacje dwóch czynników produkcji, które pozwalają osiągnięcie takiej samej wielkości produkcji. Izokoszta produkcji (linia jednakowego kosztu) zbiór wszystkich kombinacji czynników produkcji dla których koszt całkowity jest taki sam. według przebiegu izokoszty decyduje możliwości finansowe przedsiębiorstwa oraz ceny czynników produkcji. Koszty produkcji - nakłady wyrażone w jednostkach pieniężnych poniesione na zakup czynników produkcji (księgowe ujęcie kosztów produkcji). Rodzaje kosztów według różnych kryteriów: 1.kryterium rodzajowe: koszty osobowe, materiałowe, amortyzacja., 2.kryterium powiązania kosztów z produktem: bezpośredni, pośredni., 3.kryterium podmiotu ponoszącego koszty: koszty prywatne, społeczne. Koszty stałe: to takie których wielkość nie ulega zmianie wraz ze zmianą wielkości produkcji przy założeniu ceteris paribus. Koszty zmienne: to takie których wielkość ulega zmianie wraz ze zmianą wielkości produkcji przy założeniu ceteris paribus. Koszty marginalne - faktyczny koszt wytworzenia każdej jednostki produkcji. Techniczne optimum produkcji (T) - wielkość produkcji, przy której przedsiębiorstwo minimalizuje koszty jednostkowe. Przychody ze sprzedaży (utargi): Utarg całkowity: pieniężny dochód ze sprzedaży danej ilości produktów po określonej cenie. Utarg przeciętny: iloraz utargu całkowitego i ilości sprzedanych produktów. Utarg marginalny: jest to zmiana utargu całkowitego spowodowana zmianą sprzedaży o kolejną jednostkę. Koszty w ujęciu ekonomicznym: obejmują koszty księgowe (explicite) i alternatywne (implicite). Koszty alternatywne wartość najbardziej preferowanej ale nie wybranej alternatywy. Ujemny zysk ekonomiczny oznacza iż nie zostało wybrane najlepsze wykorzystanie czynników wytwórczych. Dodatni zysk ekonomiczny oznacza, iż zostało wybrane najlepsze wykorzystanie czynników wytwórczych. Krzywa PKC w długim okresie czasu opisuje metody wytwarzania poszczególnych rozmiarów produkcji, zapewniające minimalizację kosztów przeciętnych przy założeniu możliwości zmian rozmiarów przedsiębiorstwa (nakłady wszystkich czynników produkcji mogą ulec zmianie). Wielkość produkcji przy której przestają występować rosnące korzyści skali i pojawiają się niekorzyści skali produkcji nazywamy minimalną skalę efektywnej produkcji lub długookresowym optimum techniczno - organizacyjnym firmy. Minimalna efektywna skala a rodzaj konkurencji rynkowej: im mniejsza jest wyznaczona przez MES optymalna wielkość produkcji a w stosunku do popytu rynkowego tym więcej miejsca dla wielu konkurujących ze sobą małych przeds., im większa jest MES tym mniej firm występuje na rynku, jeżeli MES wynosi 100% w stosunku do popytu rynkowego firma staje się monopolistą.
T: Podstawy decyzji ekonomicznych producenta w warunkach konkurencji doskonałej: Przedsiębiorstwo jako podmiot racjonalny będzie dążyło do maksymalizacji zysku. (Zysk=przychody,utarg całkowity-koszty całkowite). Cechą gosp. rynkowej jest konkurencja: z ograniczoną ilością zasobów, z ograniczonymi dochodami konsumentów. Różnice pomiędzy poszczególnymi rodzajami rynków wynikają z: liczby podmiotów występujących na rynku, rodzaju oferowanego produktu, sposobu wyznaczania ceny, możliwości wejścia i wyjścia z rynku. Model rynku doskonale konkurencyjnego wprowadzili do ekonomii niezależnie od siebie Robinson i Chamberlain. Model ten został zbudowany na kilku założeniach upraszczających: *duża ilość kupujących i sprzedających *ceny kształtowane są przez mechanizm rynkowy (indywidualny podmiot jest cenobiorcą) *produkt jednorodny (homogeniczny, standaryzowany) *doskonała mobilność czynników produkcji (brak barier ograniczających dostęp do rynku) *doskonała informacja (transparentność, przejrzystość rynku) Równowaga przedsiębiorstwa - ekonomiczne optimum produkcji. Wyznacza taki poziom produkcji, przy której przedsiębiorstwo maksymalizuje poziom zysków (w krótkim okresie maksymalizuje straty). Podaż indywidualnego przeds.: zależność pomiędzy ceną produktu a ilością zaoferowaną przez przeds. do sprzedaży na rynku. Krótkookresowa krzywa podaży przeds.: działającego na rynku konkurencji doskonałej pokrywa się z rosnącym oddaniem kosztu przeciętnego zmiennego. Podaż rynkowa: jest to suma podaży indywidualnych produktów działających na rynku konkurencji doskonałej. Stan równowagi długookresowej w warunkach konkurencji doskonałej oznacza że: Przedsiębiorstwa tworzące daną gałąź osiągają zerowe zyski ekonomiczne, Przeds. osiąga normalny-równy kosztom alternatywnym wykorzystania czynników produkcji, Przeds. działa przy minimalnych przeciętnych kosztach całkowitych.
T: Cechy decyzji ekonomicznych producenta w warunkach monopolu pełnego.
Cechy charakterystyczne monopolu pełnego: jeden sprzedawca wielu kupujących, producent jest cenodawcą, jednorodny lub zróżnicowany produkt ale bez bliskich substytutów, brak możliwości wejścia na rynek opanowany przez monopol, doskonała informacja na rynku. Bariery ograniczające dostęp do rynku monopolu - koszty które muszą ponieść potencjalni konkurenci aby wejść na rynek na którym działa monopolista by skutecznie z nim konkurować *Ograniczenia prawne i administracyjne: rząd lub władze lokalne przyznają firmie prawo do wyłącznej produkcji danego towaru, przeds. posiada patent, prawa autorskie lub do znaków firmowych, co uniemożliwia powielenie technologii produktów przez inną firmę, polityka protekcyjna, calna chroniąca producenta krajowego przed napływem towarów zagranicznych.*prawa własności do specyficznych nie powtarzalnych występujących w niewielkiej ilości zasobów (np.naturalnych), potrzebnych do produkcji danego dobra. *korzyści skali (rosnące) - jeden producent wytwarza daną wielkość produkcji przy różnych kosztach produkcji niż mógłby to zrobić dwóch trzech, kilku producentów występuje monopol naturalny. *bariery finansowe - konieczność zaangażowania dużego kapitału niezbędnego do podjęcia produkcji. Dyskryminacja cenowa: ma miejsce wtedy gdy ten sam produkt sprzedawana jest w tym samym miejscu i czasie po różnych cenach. Warunki stosowania dyskryminacji cenowej: monopol posiada możliwość zapobiegania praktykom odsprzedaży produktów przez tych którzy kupili je taniej, tym którzy muszą nabyć je po wyższych cenach, monopol ma możliwość dzielenia rynku zbytu na segmenty które charakteryzują się różną elastycznością popytu. Rodzaje dyskryminacji cenowej: Dyskryminacja pierwszego stopnia polega na różnicowaniu cen w zależności od nabywcy. Każdemu kupującemu narzuca się inną cenę. Mamy wówczas do czynienia z dyskryminacją doskonałą., Dyskryminacja drugiego stopnia nazywana jest dyskryminacją ilościową. Polega ona na różnicowaniu cen zakupu w zależności od ilości kupowanego towaru. Dyskryminacja trzeciego stopnia to sprzedaż tego samego produktu różnym grupom nabywców po różnych cenach. Koszty monopolizacji gospodarki: monopolista wytwarza mniejszą wielkość produkcji niż rynek konkurencji doskonałej, redystrybucja dochodów od konsumentów na rzecz monopolisty, nieefektywność wykorzystania zasobów, koszty administracyjne, wpływy polityczne. Strategie ingerencji rządu na rynku monopolu pełnego: opodatkowanie zysków monopolowych, regulacja cen, własność publiczna, polityka antymonopolowa. Cechy charakterystyczne rynku konkurencji monopolistycznej: produkty sprzedawane na rynku są zróżnicowane i posiadają bliskie substytuty, na rynku występuje wiele producentów i nabywców określonego towaru, cena jest kształtowana przez wzajemne oddziaływanie popytu i podaży, swoboda wchodzenia na rynek i opuszczania rynku, założenie doskonałej informacji o rynku.
KONKURENCJA: Różnicowanie produktów: nadawanie produktom cech które odróżniają je od produktów konkurentów, dotyczą one funkcji spełnianych przez produkt, wykorzystanych materiałów, wzornictwa., Różnicowanie sposobu sprzedaży: lokalizacja punktu sprzedaży, sposób pracy personelu, dostępność kredytu., Reklama: poprzez wykorzystanie marki produktu, powoduje usztywnienie popytu. Przeds. działające na rynku konkurencji monopolistycznej spotyka się z dwiema krzywymi popytu: Pierwsza krzywa popytu charakteryzuje się tym że zmianie ceny przez przeds. nie towarzyszy zmiana cen w przeds. konkurencyjnych, Druga krzywa popytu charakteryzuje się tym że jeżeli producent zmienia cenę to również konkurencji zmieniają ceny produktów. Cechy charakterystyczne rynku oligopolistycznego: 1.na rynku występuje kilka producentów po stronie popytu może występować wielu konsumentów, Duopol-występuje dwóch producentów określonego produktu, oligopol symetryczny-siła ekonomiczna producentów jest względnie wyrównana, oligopol asymetryczny-występuje firma która kształtuje sytuację rynkową oraz mniejsze firmy tzw.satelity.2.Cena jest kształtowana na podstawie współzależnych decyzji przeds-cena administrowana, 3.Istnieją znaczne bariery ograniczające dostęp do tego rynku, 4.Pełna informacja o rynku. Ustalenie cen w oligopolu-oligopol symetryczny: popyt każdego producenta jest uzależniona od reakcji konkurentów, Jeżeli przeds. podniesie cenę swojego produktu-konkurenci chcą przechwycić część popytu nie zareagują zmianą ceny, Jeżeli przeds. obniży cenę produktu reakcja dostosowania wszystkich innych firm będzie również związana z obniżką cen. Koncepcja złamania krzywej popytu (Sweezego) wyjaśnia stałość cen w warunkach oligopolu. Ustalanie cen w oligopolu-oligopol niesymetryczny: w branży działają przeds. różnej wielkości stosując różne technologie produkcji, im większe przeds. tym technika jest bardziej efektywna i niższe są koszty przeciętne, tylko największe przeds. mogą wyznaczać cenę mniejsze zaś mogą wpływać na cenę pośrednio zmieniając wielkość produkcji.