Strategie zarządzania kapitałem obrotowym

Kapitał obrotowy brutto obejmuje ogół źródeł finansowania majątku obrotowego, natomiast pomniejszony o zobowiązania bieżące stanowi kapitał obrotowy netto. Kapitał obrotowy netto jest to zatem część kapitału własnego przedsiębiorstwa, która zaangażowana jest w finansowanie majątku obrotowego.

Podstawowe decyzje w zakresie kapitału obrotowego netto podejmowane są w następujących obszarach:

• Zarządzanie kredytem kupieckim (handlowym, towarowym). Sprowadza się do wydłużania lub skracania okresu kredytowania odbiorców, ustalania cen, terminów zapłaty, opustów cenowych związanych z terminem płatności i wielkością zakupów, ustalania limitów kredytowych. Decyzje te wymagają ścisłej współpracy służb finansowych i marketingowych.

• Zarządzanie zapasami. Wymaga ustalenia bezpiecznego poziomu zapasów, zapewniającego ciągłość procesów gospodarczych, tj. ciągłość sprzedaży i produkcji. Zadaniem analizy finansowej jest ustalenie optymalnej wielkości partii dostaw, zapewniającej minimalizację łącznych kosztów realizacji dostaw, utrzymania zapasów i kosztów zakupu. Ważną kwestią jest sposób finansowania zapasów oraz wybór właściwych proporcji między kredytem kupieckim dostawców i różnymi kredytami bankowymi: obrotowymi, w rachunku bieżącym.

• Zarządzanie zobowiązaniami krótkoterminowymi. Polega na określeniu krótkoterminowych potrzeb finansowych i źródeł ich finansowania. Zadaniem analizy jest ocena dostępności poszczególnych źródeł finansowania oraz kalkulacja ich efektywnych kosztów. Na tej podstawie dokonuje się wyboru między różnymi źródłami krótkoterminowego finansowania, np. kredytem bankowym, kredytem handlowym dostawców.

Firmy utrzymują niezbędny poziom rezerw gotówkowych i innych ekwiwalentów gotówki z wielu powodów:

1. Aby zapobiec ewentualnym stratom spowodowanym koniecznością dokonywania „szybkiej” sprzedaży, często poniżej kosztów.

2. Dla zapewnienia terminowej spłaty zobowiązań w przypadku wystąpienia opóźnień w ściąganiu należności.

3. Aby uniknąć wysokich kosztów pozyskiwania kapitału w sytuacjach kryzysowych, tj. związanych z koniecznością utrzymania płynności finansowej. Potencjalnego dłużnika traktuje się wówczas jako kontrahenta o podwyższonym poziomie ryzyka.

4. Aby zapewnić właściwe relacje między tempem wzrostu firmy, jej sprzedaży a poziomem majątku obrotowego. Wzrost sprzedaży powoduje konieczność utrzymania wyższego poziomu zapasów i należności. To z kolei określa zapotrzebowanie na środki niezbędne do ich finansowania.

W zakresie zarządzania kapitałem obrotowym wyróżnia się podane niżej strategie, w których zakłada się różne proporcje majątku obrotowego i zobowiązań i w konsekwencji różny poziom ryzyka.

Konieczne jest uwzględnienie:

• relacji między stałymi i zmiennymi składnikami majątku,

• wielkości przychodów ze sprzedaży,

• kosztów pozyskania i wykorzystania kapitału.

Sposób, w jaki przedsiębiorstwo pokonuje te problemy, decyduje o przyjętej strategii zarządzania kapitałem obrotowym. Powszechnie stosowane kombinacje w zakresie kształtowania struktury majątku obrotowego zarówno po stronie aktywów jak i pasywów pozwalają ostatecznie wyróżnić trzy typy strategii:

• konserwatywną,

• agresywną,

• umiarkowaną.

Kryteria i cechy strategii przedstawia tabela 1.

Strategia konserwatywna (zachowawcza) zakłada maksymalne wykorzystanie do finansowania majątku obrotowego netto kapitałów stałych, tzn. kapitałów własnych i długoterminowych kredytów i pożyczek. Dużą uwagę strategia ta przywiązuje także do kwestii zachowania wysokiej płynności finansowej, co prowadzi do obniżenia stopy zwrotu i wzrostu kosztów kapitału. Taka sytuacja daje jednak przedsiębiorstwu poczucie stabilności płatniczej, umacnia równowagę finansową oraz wiąże się z minimalnym poziomem ryzyka. Finansując dodatkowe zapotrzebowanie na kapitał obrotowy ze środków własnych bądź długoterminowych kapitałów obcych, firma nie wykorzystuje jednak możliwości stwarzanych przez zjawisko dźwigni finansowej i naraża się jednocześnie na wzrost kosztów z tytułu wyższych odsetek i prowizji bankowych.

Obecnie w Polsce w większości przedsiębiorstw prowadzona jest konserwatywna strategia finansowania majątku obrotowego.

Strategia agresywna (dynamiczna) to przeciwieństwo wyżej wymienionej. Znaczna część majątku obrotowego pokrywana jest w drodze wykorzystania kredytów krótkoterminowych i pozostałych zobowiązań bieżących. Tylko nieznaczna część kapitału obrotowego finansowana jest kapitałami stałymi. Fakt korzystania z kredytów krótkoterminowych sprzyja minimalizacji kosztów kapitału (kredyty krótkoterminowe są z reguły niżej oprocentowane niż długoterminowe) oraz poprawie rentowności kapitałów własnych poprzez wykorzystanie zjawiska dźwigni finansowej. Przyjęcie tej strategii wiąże się jednak ze sporym ryzykiem. Wynika ono z zagrożenia, związanego z utratą płynności finansowej w sytuacji, gdy konieczność terminowego regulowania zobowiązań zmusza firmę do zaciągania dodatkowych kredytów. W konsekwencji może to spowodować poważne problemy finansowe, a ostatecznie doprowadzić do bankructwa.

Strategia umiarkowana (równowagi) jest strategią pośrednią pomiędzy dwiema omówionymi wcześniej. Stała część majątku obrotowego pokrywana jest kapitałami długoterminowymi, a bieżące zapotrzebowanie na kapitał obrotowy firma pokrywa zobowiązaniami krótkoterminowymi. Strategia ta należy do względnie bezpiecznych. Jedyne niebezpieczeństwo związane jest tutaj z zsynchronizowaniem w czasie wydatków i wpływów środków pieniężnych.

Przedstawione powyżej koncepcje strategii finansowania majątku obrotowego ukazują wzajemne powiązania struktury kapitału, ryzyka związanego z jego pozyskaniem i wykorzystaniem oraz zyskownością. Stąd też przed podjęciem decyzji o przyjęciu konkretnej strategii należy dokonać wnikliwej analizy wszelkich czynników wraz z prawdopodobieństwem zmiany koniunktury.

Możliwe do zastosowania strategie w zakresie finansowania aktywów obrotowych nie determinują wyboru strategii zarządzania tymi aktywami (kształtowania ich wielkości i struktury) oraz odwrotnie. Powstają zatem możliwe kombinacje realizowanych strategii w zakresie zarządzania aktywami obrotowymi i źródłami finansowania tych aktywów.

Przykłady realizacji strategii w zakresie zarządzania pasywami są przedstawione na rysunku 1.

Agresywne zarządzanie pasywami sprowadza się do utrzymywania względnie wysokiego poziomu krótkoterminowych zobowiązań. Strategia ta może być realizowana w firmie charakteryzującej się krótkim okresem obrotu gotówką. Odpowiada to względnie krótkiemu okresowi obrotu zapasami i należnościami oraz długiemu okresowi spłaty zobowiązań. Taką strukturę finansowania można utrzymywać, gdy odsetki od zobowiązań krótkoterminowych są niższe niż odsetki od zobowiązań długoterminowych. Działalność gospodarcza charakteryzuje się wtedy dużym ryzykiem i relatywnie wysoką stopą zwrotu.

Konserwatywne zarządzanie pasywami polega na utrzymywaniu niskiego poziomu krótkoterminowych zobowiązań. Strategia taka powinna być stosowana w firmach o długim okresie obrotu gotówką, tj. o długim okresie obrotu zapasami i należnościami oraz krótkim okresem spłaty zobowiązań. Taką strukturę finansowania przyjmuje się wtedy, gdy odsetki od zobowiązań krótkoterminowych są wyższe niż odsetki od zobowiązań długoterminowych. Realizacji tej strategii towarzyszy małe ryzyko i jednocześnie niska stopa zwrotu.

Tabela 1. Kryteria i cechy strategii konserwatywnej, dynamicznej i umiarkowanej przedsiębiorstwa.

Lp.	Kryteria	Cechy Rodzaje
				Strategia konserwatywna	Strategia dynamiczna	Strategia umiarkowana
1	Stopień sfinansowania majątku obrotowego własnym kapitałem obrotowym	większy, dodatni własny kapitał obrotowy (WKO): WKO > 0	mniejszy, ujemny własny kapitał obrotowy (WKO): WKO < 0	przeciętny, zerowy własny kapitał obrotowy (WKO): WKO = 0
2	Stopień finansowania majątku obrotowego kapitałem krótkoterminowym	mniejszy, kredyty krótkoterminowe (Kk) częściowo pokrywają majątek obrotowy(Mo): Kk < Mo	większy, kredyty krótkoterminowe w pełni pokrywają majątek obrotowy (Mo) i w części majątek trwały Kk > Mo	przeciętny, kredyty krótkoterminowe w pełni pokrywają majątek obrotowy Mo Kk =Mo
3	Koszty finansowania	wyższe	niższe	przeciętne
4	Ryzyko finansowe, Zadłużenia kredytami	mniejsze	większe	umiarkowane
5	Korzystanie z dźwigni finansowej i osłony podatkowej	mniejsze	większe	umiarkowane
6	Płynność finansowa	większa, nadpłynność: wskaźnik płynności szybkiej > 1	mniejsza, wskaźnik płynności szybkiej < 1	przeciętna, wskaźnik płynności szybkiej = 1
7	Zyskowność kapitału własnego (stopa zwrotu kapitału)	niższa	wyższa	umiarkowana

Źródło: D. Krzemińska, Strategia przetrwania i rozwoju przedsiębiorstwa realizowana kredytami krótkoterminowymi, Finanse i bankowość - Dźwignie wzrostu gospodarczego, cz. II, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1998, s. 182.

Bibliografia

Andrzej Rutkowski "Zarządzanie Finansami" PWE W-wa 2000r.

J. Czekaj, Z. Dresler, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw - Podstawy teorii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001,

W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1997,

---