ZARZĄDZANIE KAPITAŁEM OBROTOWYM

28.11.05.

Sprawne funkcjonowanie przedsiębiorstwa pozostaje zależne od rozmiarów, źródeł i kosztów zgromadzonego kapitału. Ponadto równie ważne jest odpowiednie zaangażowanie zgromadzonych środków w procesach gospodarczych tak, aby została zabezpieczona ciągłość procesów wytwórczych.

Niezbędne jest w tym celu szczegółowe określenie potrzeb kapitałowych wynikających m. in. z rozmiarów produkcji i sprzedaży, co implikuje ustalenie niezbędnych oraz optymalnych poziomów zapasów, stanów należności od odbiorców oraz poziomów gotówki. Ma to z kolei kluczowe znaczenie dla prawidłowego określenia zapotrzebowania na kapitał i skutecznego zarządzania przedsiębiorstwem.

Znajomość zagadnień związanych z zarządzaniem aktywami obrotowymi i kapitałem obrotowym może mieć miejsce w procesie oceny sensowności współpracy handlowej z kontrahentem. Świadomość zaistniałych zmian w obrębie aktywów obrotowych i kapitału obrotowego oraz możliwych zmian w przyszłości, pozwala na realizację określonych postaw wobec dostawców firmy, jak i jej odbiorców.

Ponadto umiejętność planowania rozmiarów zapasów, należności oraz stanów gotówkowych pozwala na obniżkę kosztów, a przez to i skuteczną walkę konkurencyjną.

KAPITAŁ OBROTOWY - nazywany też kapitałem pracującym; możemy określić jako część kapitałów stałych firmy (kapitał własny i zobowiązania długoterminowe), która przekracza wartość majątku trwałego i finansuje majątek obrotowy.

Wielkość kapitału obrotowego można obliczać na 2 sposoby:

Wielkość kapitału obrotowego podlega dużym wahaniom w czasie. Jego optymalny poziom zależy w dużej mierze od specyfiki firmy (specyfiki działalności firmy). Najczęściej przyjmuje się, że kapitał obrotowy powinien mieć wartość dodatnią, co oznacza, iż kapitały stałe oprócz aktywów trwałych winny uczestniczyć w finansowaniu aktywów obrotowych. Sytuacja taka jest pożądana z punktu widzenia bezpieczeństwa w zakresie płynności finansowej, gdyż minimalizuje ryzyko utraty tej płynności. Korzystne, choć ryzykowne, jest utrzymywanie zerowego poziomu kapitału pracującego. Aktywa trwałe wówczas finansowane są kapitałem stałym, a aktywa obrotowe zobowiązaniami bieżącymi. Natomiast tylko w wyjątkowych przypadkach ujemny poziom kapitału obrotowego uznać można za dopuszczalny. Przykładem mogą być firmy, które sprzedają tylko za gotówkę, zatem nie posiadają należności, nie muszą więc utrzymywać zbyt dużych zapasów, a same korzystają z odroczonych terminów płatności. Wówczas zobowiązania wobec dostawców przekroczą wartość aktywów obrotowych i będą mogły częściowo uczestniczyć w finansowaniu aktywów trwałych. Taka sytuacja z punktu widzenia rentowności firmy jest wręcz wymarzona, gdyż dostawcy „za darmo” finansują rozwój naszej firmy. Wiąże się to jednak z wysokim ryzykiem, bowiem utrzymywanie przez cały czas wysokiego salda zobowiązań jest możliwe tylko przy stabilnej lub rosnącej sprzedaży. Każde wahnięcie sprzedaży spowoduje natychmiastową utratę płynności.

ZAPOTRZEBOWANIE NA KAPITAŁ OBROTOWY -

Wartość kapitałów obrotowych, których nie można sfinansować bieżącymi zobowiązaniami, nazywa się zapotrzebowaniem na kapitał obrotowy (ZKO). Zapotrzebowanie to musi zostać pokryte kapitałem, za który musimy zapłacić - zatem w miarę możliwości powinniśmy dążyć do jego minimalizacji.

Wielkość zapotrzebowania na kapitał obrotowy zależy od tego, o ile wartość majątku obrotowego przekracza wartość bieżących zobowiązań.

Stąd zapotrzebowanie można ograniczać poprzez obniżanie poziomu bieżących aktywów oraz zwiększenie zobowiązań.

Niezbędny poziom majątku zależy zarówno od wielkości sprzedaży, jak i od:

• okresu, przez jaki są w firmie przetrzymywane zapasy - w firmach produkcyjnych będzie to okres od zakupu materiałów do produkcji do momentu sprzedaży wyrobów gotowych - jest to tzw. cykl konwersji zapasów (CKZ);

• rzeczywistego okresu, po jakim następuje zapłata za sprzedane towary - jest to tzw. cykl konwersji należności (CKN);

• niezbędnego poziomu środków pieniężnych - na ile dni działalności powinna wystarczyć posiadana gotówka.

CYKL OBROTOWY BRUTTO -

Cykl operacyjny lub cykl kapitału obrotowego brutto to okres (w dniach), jaki mija od zakupu materiałów do produkcji lub towarów handlowych do zainkasowania gotówki.

Im krótszy cykl, tym większa płynność firmy.

CYKL KAPITAŁU OBROTOWEGO NETTO -

Na poziom bieżących zobowiązań oprócz wielkości sprzedaży, wpływają także:

• okres, po jakim płacimy naszym dostawcom - jest to tzw. cykl odroczenia płatności zobowiązań z tytułu dostaw (CKD);

• okres regulowania zobowiązań z tytułu wynagrodzeń (duże znaczenie przy pracochłonnej produkcji) i pozostałych zobowiązań.

Znając te wielkości, możemy określić tzw. cykl kapitału obrotowego netto, który mówi, na ile dni przed otrzymaniem zapłaty musimy zapłacić za zakupione materiały lub towary.

Im cykl ten jest krótszy, tym większa jest płynność firmy.

CYKL KONWERSJI (OBROTU) ZAPASÓW -

Cykl konwersji zapasów - okres od zakupu materiałów do produkcji lub towarów do sprzedaży.

Z - średnia wartość zapasów

d - liczba dni

P_S - przychody ze sprzedaży produktów (towarów) w okresie

CYKL KONWERSJI NALEŻNOŚCI - okres od sprzedaży do otrzymania zapłaty

N - średnia wartość należności

d - liczba dni

P_S - przychody ze sprzedaży w okresie

CYKL KONWERSJI DŁUGU - cykl spłaty zobowiązań firmy.

Cykl odroczenia płatności zobowiązań z tytułu dostaw - okres, po jakim przeciętnie płacimy dostawcom.

D - średnia wartość zobowiązań (długu) z tytułu dostaw

d - liczba dni

W_Z - łączna wartość zakupów towarów i materiałów w okresie, ewentualnie koszt wytworzenia (bez amortyzacji) sprzedanych produktów

PODSUMOWANIE:

Korzystając z powyższych wzorów, należy stosować się do określonych zasad:

1. należy zawsze przedstawiać wartości średnie w danym okresie, np. średni poziom zapasów, a nie poziom na koniec grudnia, gdyż sezonowość w danej branży może zafałszować wyniki;

2. należy przyjmować do obserwacji w miarę długie okresy, np. wyniki dla całego roku będą bardziej obiektywne niż w przypadku okresów miesięcznych czy też kwartalnych, gdyż zostanie wyeliminowany wpływ wahań sezonowych;

3. wyniki, jakie w ten sposób uzyskamy, określają rzeczywistą, a nie założoną, długość poszczególnych cykli, np. cykl konwersji należności oznaczać będzie, iż odbiorcy przeciętnie płacą nam po danym okresie czasu, a nie że udzieliliśmy im określonego terminu płatności.

OKREŚLENIE WIELKOŚCI ZAPOTRZEBOWANIA NA KAPITAŁ OBROTOWY -

1. Zapotrzebowanie na wielkość zapasów -

2. Zapotrzebowanie na wielkość należności -

3. Wielkość zobowiązań -

Zapotrzebowanie na kapitał obrotowy -

Znajomość zapotrzebowania na kapitał obrotowy pozwala ustalić przewidywane wielkości zapasów, należności i zobowiązań. Dzięki temu można ustalić w firmie przewidywalną wielkość należności w sytuacji, gdy sani odbiorcy będą nam płacić np. po 30 dniach lub odpowiedź na pytanie, o ile zmniejszą się zapasy, gdy skrócimy cykl produkcyjny o 2 dni. Informacje takie są cenne, pozwalają bowiem z jednej strony na bardziej efektywne wykorzystanie posiadanego kapitału, a z drugiej strony na odpowiednio wczesne rozpoczęcie starań o dodatkowe źródła finansowania.

Bardzo ważne jest, aby przy planowaniu długości poszczególnych cykli przyjąć realistyczne założenia. Nie możemy np. przyjmować, że odbiorcy, którzy do tej pory opóźniali się w płatnościach, nagle zaczną płacić terminowo. Po ustaleniu wartości optymalnych (wzorcowych) należy na bieżąco kontrolować rzeczywisty poziom wskaźników. Wychwycone odchylenia od przyjętych założeń są sygnałem, iż wystąpiły pewne zaburzenia w zakresie zarządzania zapasami, należnościami, gotówką i długiem firmy.

Przykład 1.

Z danych zawartych w księgach rachunkowych za poprzedni rok wynika, że średnie wartości wynosiły:

• zapasów (Z) 250 000,-

• należności od odbiorców (N) 380 000,-

• środków pieniężnych (P) 80 000,-

• zobowiązań wobec dostawców (D) 300 000,-

Stąd przeciętne zapotrzebowanie na kapitał obrotowy (ZKO) wynosiło:

Z + N + P - D = 410 000,-

Wiedząc, że:

• sprzedaż netto (bez VAT) wyniosła 1 800 000,-

• łączna wartość zakupów towarów i materiałów w okresie 1 900 000,-

1. Cykl konwersji zapasów wynosi:

2. Cykl konwersji należności:

3. Cykl odroczenia płatności:

Przyjmijmy, że firma wstępnie ustaliła, iż wielkość wzorcowa cyklu konwersji zapasów (CKZ) = 30 dni, również CKN = 30 dni, a CKD = 45 dni, to wyznaczone wartości w rzeczywistości znacznie odbiegają od przyjętych założeń. Niepokojący wydaje się bardzo wysoki poziom cyklu operacyjnego sięgającego aż 128 dni cykl kapitału obrotowego również był bardzo wysoki i sięgnął 70 dni.

Cykl operacyjny = CKZ + CKN = 51 + 77 = 128 dni

Cykl kapitału obrotowego = CKZ + CKN - CKD = 51 + 77 - 58 = 70 dni

W przypadku, gdyby spełniona założenia teoretyczne, co do poszczególnych cykli, efekty przedstawiałyby się następująco:

W sumie zapotrzebowanie na kapitał obrotowy zmniejszy się o ok. 268 357 zł, ponieważ:

147 945 + 147 945 + 80 000 - 234 247 = 141 643 zł

410 000 - 141 643 = 268 357 zł

Skróci się także cykl kapitału obrotowego:

30 + 30 - 45 = 25 dni

Sprawne zarządzanie kapitałem obrotowym może stanowić o przewadze konkurencyjnej, zwłaszcza poprzez sferę kosztów operacyjnych. W analizowanej firmie wartości rzeczywiste poszczególnych cykli spowodowały znacznie wyższy poziom zapotrzebowania na kapitał obrotowy (410 000) w stosunku do przyjętego założenia (141 643 zł). Pozostała brakująca kwota (268 357) musiała zostać sfinansowana kredytem, od którego firma musiała zapłacić odsetki, w praktyce sięgające nawet kilkunastu procent w skali roku, co wyraźnie skutkowało wzrostem kosztów finansowych i spadkiem zyskowności. Stąd też optymalizowanie wielkości poszczególnych cykli (skracanie cyklu operacyjnego i wydłużanie CKD) wpłynie na poprawę płynności finansowej firmy poprzez zmniejszenie zapotrzebowania na kapitał obrotowy.

Kapitał obrotowy = kapitał stały - aktywa trwałe

Kapitał obrotowy = aktywa obrotowe - (zobowiązania bieżące + rozliczenia międzyokresowe)

EGZ. !!!!!!!!!!!!!!

Aktywa trwałe

Aktywa obrotowe

Kapitały własne

Rezerwy i zobowiązania długoterminowe

Zobowiązania bieżące i rozliczenia międzyokresowe

Kapitały stałe

Cykl operacyjny (cykl obrotowy brutto) = CKZ + CKN

Cykl kapitału obrotowego netto = CKZ + CKN - CKD

ZKO = Z + N + P - D

Z - wielkość zapasów

N - wielkość należności

P - stan gotówki

D - wielkość zobowiązań

---