Rozwój ruchowy niemowlęcia opiera się na realizacji zakodowanego w ośrodkowym układzie nerwowym modelu lokomocji. U prawidłowo rozwijającego się dziecka proces ten przebiega bez „nauki i ćwiczeń” w miarę dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego.
Mechanizmem napędowym rozwoju ruchowego jest ideomotoryka - motywacja do poznania świata, osiągnięcia własnych celów, kontaktów z bliskimi i otoczeniem.
Do realizacji genetycznie zakodowanego wzorca lokomocji niezbędne są 3 składowe:
- automatyczne sterowanie ciałem w przestrzeni,
- mechanizmy podporowo-wyprostne (umożliwiające pokonywanie siły grawitacji),
- ruchy fazowe.
Czynniki te są automatyczne, niezależne od naszej woli.
ROZWÓJ RUCHOWY W POZYCJI NA PLECACH
0-6 tydzień
Dziecko w okresie noworodkowym znajduje się w fazie holokinezy. Faza ta charakteryzuje się tym, że obrotowi głowy z policzka na policzek towarzyszą chaotyczne ruchy rączek i nóżek. Występuje również tzw. odruch Moro - gwałtowny wyrzut rączek i nóg z objawami niepokoju jako reakcja na zmianę położenia ciała lub zadziałanie silniejszego bodźca słuchowego, dotykowego lub świetlnego. Dziecko sprawia wtedy wrażenie jakby miało trudność z kontrolą własnego ciała. W okresie noworodkowym występuje również tzw. prymitywne kopanie - jedną nóżkę dziecko zgina w kierunku brzuszka we wszystkich stawach a druga nóżka w tym czasie układa się w wyproście we wszystkich stawach. Noworodek leży w pozycji asymetrycznej tzn. główka zwrócona jest w jedną stronę, bok po tej stronie sprawia wrażenie jakby był dłuższy. Czuwające niemowlę potrafi obrócić głowę w drugą stronę co powinno się łączyć z „wydłużeniem” boku po stronie twarzy. Rączki są zgięte, a dłonie zaciśnięte w pięści ze schowanymi w nich kciukami.
6 tygodni - 3 miesiące
W tym okresie dziecko powoli zaczyna osiągać symetrię ciała. Około szóstego tygodnia niemowlę potrafi koncentrować wzrok na twarzy, która się nad nim pochyla lub na zabawce. Potrafi też na kilka sekund utrzymać główkę prosto w linii kręgosłupa. Piąstki są coraz mniej zaciśnięte z kciukami na zewnątrz. Plecy coraz bardziej zaczynają przylegać do podłoża - dziecko leży coraz bardziej stabilnie, co wynika z coraz lepszego wyprostu kręgosłupa. Proces wyprostu kręgosłupa kończy się w prawidłowych warunkach pod koniec pierwszego kwartału. Plecy na całej długości przylegają do podłoża, rączki są otwarte, dziecko potrafi je łączyć w linii środkowej ciała, czemu zawsze powinno towarzyszyć uniesienie zgiętych nóg nad podłoże.
4 - 5 miesięcy
Niemowlę w tym okresie doskonali swoją pozycję na plecach. Potrafi włożyć złączone rączki do buzi, potrafi także chwycić zabawkę podawaną z boku, czemu towarzyszy uniesienie zgiętych nóg w kierunku brzuszka, stópki łączą się w tej pozycji stroną podeszwową ze sobą.
Na 4,5 miesiąca dziecko prowadzi rączkę przez linię środkową w stronę podawanej zabawki. Ta umiejętność zapoczątkowuje obracanie się na bok, w jedną i drugą stronę.
Po piątym miesiącu spontanicznie kieruje swoje rączki w kierunku spojenia łonowego i kolan oraz potrafi chwytać grzechotkę podaną mu w linii środkowej ciała.
6 - miesięcy
Niemowlę w tym okresie potrafi obrócić się z pleców na brzuch w obie strony.
7 ½ - miesiąca
Dziecko leżąc na plecach chwyta własne stopy i wkłada je do buzi.
ROZWÓJ RUCHOWY W POZYCJI NA BRZUCHU
0 - 6 tydzień
Noworodek leży opierając swoje ciało na jednym policzku, nadgarstkach, mostku i zgiętych kolanach. Łokcie są cofnięte do tyłu a miednica uniesiona nad podłożem. Dłonie są zaciśnięte w pięści z kciukami wewnątrz. Jednak już w tym okresie dziecko próbuje unosić główkę i potrafi obrócić ją na drugi policzek.
6 tygodni - 3 miesiące
W tym okresie trwa proces fizjologicznego wyprostu kręgosłupa, który rozpoczyna się od górnej części ciała. Wyraża się to możliwością podparcia na środkowych częściach przedramion, co pozwala w prawidłowy sposób unieść główkę. Zmniejsza się zgięcie bioder i kolan a miednica zbliża się do podłoża. Trzymiesięczne niemowlę podpiera się pewnie na całych przedramionach, łokcie leżą na wysokości barków, główka w przedłużeniu kręgosłupa uniesiona nad podłożem, dłonie są swobodnie otwarte, tułów opiera się na dolnej części brzucha a miednica płasko przylega do podłoża. Do końca pierwszego trymestru proces fizjologicznego wyprostu kręgosłupa, na całej jego długości powinien zostać zakończony.
4 - 5 miesięcy
W tym czasie dziecko doskonali swój podpór. Potrafi wyciągnąć rączkę od zabawki na podłożu. Przenosi wtedy ciężar ciała na drugi łokieć i podpiera się na przeciwległym kolanie. Na koniec piątego miesiąca niemowlę potrafi na moment podeprzeć się na dłoniach i oderwać brzuszek od podłoża, zaraz jednak to przerywa, unosząc głowę, prostując rączki i nóżki. Jest to tzw. „pływanie”.
6 miesięcy
Niemowlę podpiera się na otwartych dłoniach, rączki są wyprostowane w łokciach, cały brzuszek jest uniesiony nad podłoże a tułów podparty jest na górnej części ud. Po szóstym miesiącu dziecko potrafi, podpierając się na jednej dłoni, sięgnąć drugą rączką do zabawki nad podłożem.
7 - 8 miesiący
W tym okresie dziecko próbuje przyjmować pozycję czworaczną. Potrafi obracać się w obie strony z brzucha na plecy oraz zatrzymywać obrót na łokciu. Dziecko potrafi zatrzymać się w pozycji na boku podpierając się na przedramieniu (tzw. siad boczny). Następnie podpierając się na wyprostowanej ręce podnosi się do siadu na jednym pośladku - tzw. siad skośny.
To czas doskonalenia chwytu, dziecko jest w stanie chwytać wyprostowanym kciukiem i drugim palcem drobne przedmioty tzw. chwyt pensetowy.
W tym okresie na krótki czas pojawia się tzw. „foczenie”, dziecko potrafi pokonać kilka metrów, podciągając się na przemian to na jednym to na drugim łokciu przy tym pociąga tułów i nóżki biernie ułożone na podłożu.
8 - 9 miesięcy
W tym okresie dziecko osiąga trzy nowe funkcje - raczkowanie, siadanie i wstawanie. Pojawiają się one, w prawidłowym rozwoju, w przeciągu trzech tygodni. W początkowej fazie, te nowo osiągnięte możliwości są niedojrzałe. Raczkowanie w tym pierwszym okresie jest chaotyczne, widoczna jest kifoza w odcinku lędźwiowym (w przypadku raczkowania jest to wygięcie kręgosłupa skierowane wypukłością ku górze), a stopy ustawione są w zgięciu grzbietowym. Również w siadaniu zaobserwować można pewną niedojrzałość widoczną jako kifoza (w przypadku pozycji siedzącej jest to wypukłość kręgosłupa skierowana wypukłością ku tyłowi). Prawidłowe wstawanie to „raczkowanie w górę”. Dziecko z klęku, chwytając się jakiegoś mebla, wstaje opierając najpierw jedną a potem drugą stópkę na podłożu.
9 -10 miesięcy
To czas dojrzewania jakości raczkowania, siedzenia oraz wstawania. Dojrzałe raczkowanie charakteryzuje wyraźna naprzemienność ruchów rączek i nóżek, wyprostowany kręgosłup na całej długości, stópki swobodnie ułożone na podłożu w linii łydek. Pozycja siedząca wygląda w ten sposób, że dziecko obciąża równo obydwa pośladki, głowa jest ułożona w linii kręgosłupa, obserwując z boku linia pleców (odcinek od głowy do miednicy) jest prostopadła do podłoża. Dziecko nadal wstaje przez raczkowanie w górę ale potrafi wstać bez podciągania się na rączkach opierając jedynie dłonie o mebel lub ścianę.
11 -12 miesięcy
Okres przygotowań do samodzielnego chodu. Dziecko próbuje najpierw chodzić do boku ustawione twarzą do ściany, opierając się o nią dwoma rączkami. Kroczki te wykonuje z zachowaniem wzorca naprzemiennego -„raczkowanie bokiem”. Później nabierając pewności, ustawia się bokiem do ściany i trzymając się tylko jedną rączką idzie w przód.
12 -13 miesięcy
Dziecko zaczyna chodzić samodzielnie. Początkowo pokonuje małe odcinki, robiąc parę kroczków od mebla do mebla. Chodzi tylko po linii prostej i nie potrafi swobodnie zatrzymać się ani zmienić kierunku.
13 ½ - 18 miesięcy
Dziecko w tym czasie potrafi już w dowolnym momencie ten chód zatrzymać, zmienić kierunek, zwolnić lub przyspieszyć. Taki etap chodu nazywamy chodem społecznym. Potrafi także samo wstać bez przytrzymywania się.
SYGNAŁY ALARMOWE W ROZWOJU DZIECKA W POZYCJI NA PLECACH:
- odginanie główki do tyłu
- tendencja do skręcania główki w jedną stronę
- asymetria tułowia, często połączona z asymetrią główki
- brak przylegania pleców do podłoża - „mostki”
- sztywne układanie ramion, przyciskanie do podłoża, skręcanie do wewnątrz lub na zewnątrz (bywa połączone z odginaniem główki)
- mocne zaciskanie jednej lub obu piąstek, szczególnie po szóstym tygodniu życia
- prężenie jednej lub obu nóżek, krzyżowanie i /lub skręcanie do wewnątrz, ułożenie „żabki”
- słabsza aktywność jednej strony ciała
- brak lub słabe wodzenie oczu za zabawką szczególnie po drugim miesiącu życia
- „przelewanie” się dziecka
W POZYCJI NA BRZUCHU:
- brak unoszenia główki i/lub przekładania na drugi policzek, szczególnie po szóstym tygodniu życia
- tendencja do układania główki na jedną stronę
- unoszenie główki bez podparcia na rączkach, unoszenie poprzez odginanie tułowia
- asymetria ustawienia główki i/lub tułowia
- podpór na wyprostowanych łokciach i zaciśniętych piąstkach, skręcanie rączek do wewnątrz
- prężenie jednej lub obu nóżek, krzyżowanie i /lub skręcanie do wewnątrz, ułożenie „żabki”
- słabsza aktywność jednej strony ciała
-„przelewanie” się dziecka
Opracowanie:
tech. fizjoterapii Dorota Mróz
dyplomowany terapeuta metody Vojty
dyplomowany terapeuta metody PNF
tech. fizjoterapii Renata Stanek
w trakcie szkolenia w zakresie metody Vojty ( Ołomuniec)
mgr fizjoterapii Wojciech Dutka
dyplomowany terapeuta metody Vojty
dyplomowany terapeuta metody PNF
terapeuta manualny
NZOZ Centrum Rehabilitacji NEUROKINEZIS
Ul. Wiśniowieckiego 28
33-300 Nowy Sącz
Tel. 018 440 74 84