Temat: Teorie wyjaśniające zmiany społeczne (modernizacji, dependencji).

W socjologii wyróżnia się 3 grupy teorii, które wyjaśniają zmiany:

• teorie modernizacji (inaczej unowocześnienia);

• teorie konwergencji;

• teorie dependencji (uzależnienia).

• Teorie modernizacji

• teoria ta łączy się z XIX wiecznym ewolucjonizmem i progresywizmem.

	społeczeństwo tradycyjne	społeczeństwo nowoczesne
charakter społeczeństwa	społeczeństwo o charakterze rolniczym (inaczej społeczeństwo agrarne)	społeczeństwo industrialne
podstawa utrzymania	podstawą utrzymania jest hodowla	podstawą utrzymania jest praca w przemyśle
władza	władza ma charakter autokratyczny (sprawowana przez jedną osobę - króla, cara, sułtana)	demokracja (władza wybieralna), co jakiś czas obywatele mają prawo zmienić władzę
wiara	społeczeństwo sakralne - system w znaczący sposób oddziałuje na ludzi, wartości; wysoka jest pozycja kapłanów; początkowo politeizm ->monoteizm)	społeczeństwo świeckie (profanum) - normy prawa stanowionego wyznacza wzajemne kontakty
jednostka	społeczeństwo immobilne - obowiązują zasady przypisania do pozycji społ. (urodzenie jako jednostka wolna to pozostaje wolny, jeśli urodzony jako niewolnik to pozostaje niewolnikiem)	społeczeństwo mobilne - teoretycznie każdy z nas może zajmować wyższe pozycje społ., mamy możliwość: awansu społ. degradacji społ.
typ społeczeństwa	społeczeństwo zamknięte	społeczeństwo otwarte
zamożność, bogactwo	społeczeństwo biedne (nadwyżki były niewysokie, głód zaglądał w oczy)	społeczeństwo bogate, bądź względnie bogate

Teoria modernizacji - teoria przemian społecznych.

• Nawiązanie do ewolucjonizmu

Źródło zmian tkwi wewnątrz każdego społeczeństwa, rozwój jednoliniowy jako proces powszechny, którego wszystkie stadia musi przejść każde społeczeństwo:

• zmiany są nieodwracalne i nieuchronne.

Zmiany mają charakter stopniowy, narastający, zachodzą w spokojny, pokojowy sposób;

• progresywizm - procesy modernizacji prowadzą do powszechnej poprawy jakości życia społ.

• Założenia

• wstępny warunek - rozbicie naturalnych wspólnot, erozja tożsamości kolektywnej i uformowanie się tożsamości indywidualnej;

• przejście od tradycjonalizmu do nowoczesności, czyli samoczynny wzrost ekonomiczny gwarantujący regularność produkcji i konsumpcji, uczestnictwo w życiu publicznym;

• ujednolicenie procesu;

• najważniejsze czynniki wytwórcze: informacja i wiedza;

• proces inicjonowany i kontrolowany odgórnie przez oświeceniowe elity polityczne;

• modernizacja oznacza celowe naśladowanie społ. zachodnich uznanych za wzorce nowoczesności;

• rozdzielenie funkcji gospodarczych od rodziny; dyferencjacja zawodów;

• wysoka mobilność społeczna; status osiągany;

• likwidacja analfabetyzmu, rozwój kultury masowej;

• szkoła jako instytucja stanowiona przez państwo przejmuje podstawową rolę edukacyjną od Kościoła;

• kontrola społeczna - uzyskiwanie przewagi racjonalnego prawa nad obyczajem.

Koncepcja ta traktowana jest jako optymistyczna, pozytywna, tkwią tu nieograniczone możliwości, jeśli chodzi o ludzi.

Przedstawiciele:

• A. Toffler - wprowadził do rozważań pojęcie „fale cywilizacyjne”

• J. Naisbitt - „megatrendy“

Toffler i jego trzy fale cywilizacyjne:

I fala - agrarna (od 3,5 tys. lat p.n.e. - 10000 tys. lat p.n.e. do 1650r. n.e.)

II fala - industrialna (od 1651r. do 4 X 1956r. - moment wysłania pierwszego sputnika w kosmos przez wiązek Radziecki)

III fala - postindustrialna (superindustrialna) [od 5 X 1956r. do dnia dzisiejszego]

Ad.

I fala - rolnictwo, region Azji mniejszej, dorzecze Eufratu i Tygrysu

• II fala

• była ekspansywna;

• zmieniła wszystko: człowieka, otworzyła ogromne perspektywy;

• charakterystyczną cechą jest tu występowanie szyfrów:

• standaryzacja - produkcja, wytwarzanie ogromnej ilości jednakowych towarów;

• specjalizacja - połączona z profesjonalizacją; pierwotne zawody zaczęły dzielić się, pojawiła się tendencja, aby być dobrym w jakiejś cząstce zawodu, bez dyplomu kwalifikacje nie były uznawane;

• synchronizacja - należało synchronizować pewne czynności, np. przyjazd ludzi do fabryki, włączenie i wyłączenie maszyn itp.; społeczeństwo przemysłowe nakazuje mieć zegarek i kontrolować czas;

• koncentracja - dotyczy ludzi, muszą być oni skoncentrowani na niewielkiej przestrzeni (np. zakład pracy); koncentracja zapewnia efektywność postępowania;

• makrofilia (maksymalizacja) - tylko duże jest piękne; najwyższe osiągnięcia są cenne, znaczące, interesujące;

• centralizacja - skupienie ludzi w jednym miejscu; konieczny jest odpowiedni sposób kierowania, zarządzania (ludźmi, towarami itd.); ogromne zniszczenia środowiska.

III fala

• nie interesuje nas by być ujednoliconym, powoduje to znudzenie, monotonię;

• ceniona jest różnorodność;

• specjalizacja utrzyma się, nawet pójdzie dalej;

• synchronizacja może odejść, bo zmieni się nasza postawa utrzymania (zatrudnienie w usługach, podstawowym narzędziem pracy - komputer);

• odchodzi koncentracja, teraz będzie dekoncentracja;

• odchodzi się z makrofilii na mikrofilię - tylko małe jest piękne;

• stałe coś nowego;

• zmienia się rodzina (w społeczeństwie industrialnym zawierano małżeństwa z miłości, czynnik emocjonalny, motyw romantyczny; teraz zawierając małżeństwo kierujemy się rozumem a nie emocjami);

• pojawiają się single, kohabitacje, małżeństwa serialowe;

• kontakty społ. ulegają zmianie - spotykanie się z ogromną rzeszą ludzi, ale wybieramy tych co nam najbardziej odpowiadają;

• wzrost, rola znaczenia socjologów;

• demokratyzacja partycypatywna (ind. dem. uczestnicząca);

• cechą charakterystyczną, symbolem będzie szpieg (bo poszukuje informacji).

Naisbitt „megatrendy”

• przejście od przemysłu do usług;

• zmiana struktury społ. klasowej, to społeczeństwo będzie społ. klasy usług;

• w tym społeczeństwie przetwarzało się informację, a nie surowce, energię;

• ogromną rolę odgrywał samonapędzający się rozwój techniczny;

• ogromne znaczenie miały instytucje edukacyjne, wiedza i cały proces zdobywania wiedzy (szkoły, uniwersytety);

• na wszystko trzeba mieć zaświadczenie, dyplom.

Dziesięć nowych kierunków zmieniających nasze życie

od społeczeństwa przemysłowego	do społeczeństwa informacyjnego podstawa społeczeństwa to tworzenie i rozpowszechnianie informacji; spadek zatrudnienia w przemyśle; wzrost zatrudnienia w dziedzinie analizy i przekazywania informacji; firmy informatyczne są “mózgochłonne” a nie “energo- chłonne”; wartość produktu = wartość wiedzy w nim skumulowanej, a nie praca manualna; informacja = nowe bogactwo naturalne - odnawialne i samopowielające się; zindywidualizowana informacja dostarczana wprost do domu; mikrokomputeryzacja - mniejsze znaczenie sprawności zawodowej, wyższe wymagania dla inżynierów i kadry kierowniczej; dehumanizacja pracy - mniejszy udział osobistej inicjatywy; mniejsza osobista odpowiedzialność; mniejsza wartość kontaktów z ludźmi; możliwość pracy w domu = szansa dla kobiet i osób niepełnosprawnych; konieczność nieustannego kształcenia się; znika potrzeba specjalizacji zawodowej - potrzebna wiedza ogólna i duża zdolność adaptacji.
od technologii siłowej	do ultratechnologii i ultrastyku rozwój dwukierunkowy:  nowej wyrafinowanej technologii towarzyszy społeczna reakcja kompensacyjna (ludzie lgną do siebie); zaawansowana technika (high tech) i zaawansowane zbliżenie (high touch); rozwój TV; ruchy terapii grupowej; ruchy “rozładowań potencjału ludzkiego” (yoga, zen).
od gospodarki narodowej	do gospodarki globalnej wszyscy stajemy się częścią ekonomii światowej; wzrost znaczenia nowych centrów ekonomicznych na świecie (Azja); redystrybucja ról ekonomicznych - deindustrializacja krajów rozwiniętych.
od myślenia krótkofalowego	do myślenia długofalowego posługiwanie się długoterminowymi ramami czasowymi; nacisk na planowanie długoterminowe; ciągłe poszukiwanie odpowiedzi “jaki typ zadań stoi / stanie przede mną / moja firmą ?”.
od centralizacji	do decentralizacji zdolność działania innowacyjnego i osiągania rezultatów oddolnie; im mniej rządu tym lepiej (Jefferson); wzrost znaczenia politycznego reprezentacji poszczególnych części kraju; wzrost regionalizmu.
od pomocy zinstytucjonalizowanej	do samopomocy niezależność we wszystkich dziedzinach życia, samoorganizacja i samopomoc; powrót do tradycji samodzielności, radzenia sobie samemu wzięcie odpowiedzialności za własne zdrowie; wzrost techniki - pozwalający na przeprowadzanie podstawowych badań medycznych w domu; tzw. szkoły domowe; odnowienie hasła: Pomagając innym pomagasz sobie (Gartner, Riesman).
od demokracji przedstawicielskiej	do demokracji uczestniczącej angażowanie jak największej liczby osób “na dole” w proces podejmowania decyzji ich dotyczących; wzrost systemu referendów = bezpośredniego wyrażenia woli co do konkretnego rozwiązania legislacyjnego; referendum nie pozwala na kompromis = zagrożenie przez głos większości cywilnych praw mniejszości; ryzyko wpływu pieniądza na wynik referendum.
od hierarchii	do sieci porzucamy uzależnienie od struktur hierarchicznych na rzecz niezależnych sieci; struktury sieciowe skupione są na ludziach, a hierarchiczne na instytucjach; sieci są stabilniejsze niż hierarchie - nie rozsadza ich walka o zajęcie miejsca na szczycie.
z Północy	na Południe nowa oś ekonomiczna w USA Los Angeles - Huston, jako contra do osi New York - Chicago; wagi nabierają stany południowe: California, Texas.
od schematu albo - albo	do wielokrotnego wyboru społeczeństwo wielokulturowe, pluralistyczne, otwarte na inność, traktujące inność jako wyzwanie i szansę a nie zagrożenie i blokadę; rozprzestrzenienie się różnych modeli życia; różne modele rodziny (bardzo niewiele rodzin o tradycyjnej strukturze, tj. ojciec pracuje, matka prowadzi dom, 1-3 dzieci); różne wybory konsumpcyjne; różne religie - rozwój kościołów fundamentalistycznych; odchodzenie od idei melting pot.

Wszystkie społ. modernizacji osiągnęły najwyższy poziom.

• Teorie konwergencji

Konwergencja (łac. convergere, zbierać się, upodabniać się) - proces upodobniania się do siebie kultury, gospodarki czy systemów prawnych wynikające z globalizacji oraz integracji państw narodowych.

Kultura łowców i zbieraczy, którzy 100 tys. lat temu rozpoczęli zasiedlanie Ziemi na skutek izolacji niewielkich grup ludzkich uległa dywergencji. Odwrotny proces konwergencji rozpoczął się wraz z rozwojem handlu. Aby możliwa była wymiana dóbr ludzie musieli ustalić pewne wspólne sposoby działania, co doprowadziło do powstania mieszanki kultur poszczególnych wcześniej izolowanych społeczności. W wieku XIX świat dzięki kolonizacji i rozwojowi kapitalizmu stał się globalny. Konwergencja ogarnęła całą ludzkość prowadząc do coraz większego upodobniania się różnych państw narodowych. I i II wojna światowa oraz zimna wojna spowolniły ten proces.

Upadek żelaznej kurtyny w latach 90. XX wieku spowodował nasilenie procesu konwergecji w Europie. Unia Europejska złożona z 27 państw narodowych stała się ogromnym obszarem konwergencji kultur, gospodarek oraz systemów prawnych poszczególnych nacji.

Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym upodobnianiu się kultur stała się rewolucja informatyczna, która dzięki powstaniu środków mediów elektronicznych, doprowadziła do zwiększenia szybkości konwergencji. W skali globalnej proces ten na początku XXI wieku nasilił się w Chinach i Indiach prowadząc do upodobnienia się tych społeczeństw do Europejczyków i Amerykanów.

Teoria konwergencji - jest to pogląd zakładający, że w podobnych warunkach w różnych miejscach mogą niezależnie od siebie powstawać podobne struktury.

Nie sprawdziła się ta koncepcja.

• Teorie dependencji

• teorie te powstały w latach 60.;

• była to reakcja na zbytni optymizm w teoriach modernizacji;

• zdaniem zwolenników modernizacja jest wizją przesłodzoną.

Przedstawiciel:

J. Wallerstein

• koncepcja systemów światowych;

• autor twierdzi, że cały glob (państwa, narody) możemy podzielić na 3 strefy:

• centrum - stanowią państwa najbardziej rozwinięte, najwyżej stoją w rozwoju (Stany Zjednoczone, Kanada, Europa Zachodnia, Skandynawia, niektóre kraje azjatyckie, RPA); złote cechy kapitalizmu:

• wysoki dochód na obywatela;

• długie trwanie życia, ok. 80 lat;

• wysoki poziom alfabetyzacji społeczeństwa.

• półperyferie - dawne państwa socjalistyczne; charakteryzuje asymetria w wymiarze:

• politycznym - narzucają rozwiązania innym państwom;

• ekonomicznym - eksploatacje państwa peryf., oferowanie za mało;

• kulturowym - rozprzestrzenianie, narzucanie wzorów kulturowych, które są charakterystyczne dla Europy Zach. i St. Zjed.; występuje tu przemoc symboliczna;

• peryferie - państwa afrykańskie, Ameryki pd., azjatyckie; państwo o charakterze rolniczym; najczęściej centrum bierze surowce.

Teoria dependencji - polega na zależnościach gospodarczo-ekonomicznych krajów wysokorozwiniętych i krajów trzeciego świata. Teoria ta mówi o braku możliwości modernizacji i rozwoju krajów ubogich ze względu na procesy hamujące propagowane i inicjowane przez kraje rozwinięte, dla których ta sytuacja jest wygodniejsza ekonomicznie.

• Określenie systemu społ., struktur, ich aspektów makrostruktury i makrosocjologii. Podstawowe założenia.

• Teorie makrosocjologiczne interpretujące zjawiska społ. (funkcjonalizm, neofunkcjonalizm, strukturalizm, teorie konfliktu społ.). Równowaga a napięcie w systemach społ.

• Ad. 1

organizm - Comte, Spencer posługiwali się -> zastąpione system społ.

elementy

podsystemu funkcje

• strukturyzacja (jednostka jest widoczna; kreacje rzeczywistości społ.; kreatorem jest aktywna jednostka)

system - to całość, jedność, niepodzielna, którą możemy wyodrębnić z otaczającej nas rzeczywistości.

Całość możemy podzielić na:

• systemy rzeczywiste:

• system społ.;

• system techniczny;

• system polityczny;

• system ekonomiczny;

• system biologiczny.

• systemy pojęciowe - to język nauki; tym językiem opisuje te systemy.

Relacje, związki jakie łączą podsystemy to struktura społ.

Struktura społ.:

• Stanisław Ossowski,

• Paweł Rybicki,

• Piotr Sztompka.

• Paweł Rybicki

struktura społ. - to naturalnie wyodrębniające się obszary rzeczywistości społ. charakteryzujące się wewnętrznym ładem.

Podstawowe elementy każdej struktury społ. to:

• ludzie - nie w znaczeniu zatomizowanych jednostek, ale w znaczeniu zbiorowości (cechy biologiczne);

• kultura - co jest wartościujące w kulturze, jaką cenimy, jak odnosimy się do innych ludzi;

• interakcje, zachowania - jakiego rodzaju zachowania występują w zbiorowościach, czy są nacechowane przyjaźnią czy konkurencją i rywalizacją.

• Piotr Sztompka

struktura społ. - ukryta sieć trwałych i regularnych powiązań między składnikami jakiejś dziedziny rzeczywistości, która istotnie wpływa na przebieg obserwowalnych zjawisk w tej dziedzinie.

Wyróżnia 4 aspekty struktur:

• wymiar normatywny - związany z wartościami, normami; mówi jak powinno być, jak ma być; charakter powinnościowy;

• wymiar idealny - związany z przekonaniami, sądami; odnosi się jak jest; ma charakter orzekający;

• wymiar interakcji - wzajemne oddziaływania między jednostkami, grupami społ.;

• wymiar interesów, szans życiowych - jedne struktury dają swoim członkom lepsze szanse, większe możliwości.

• Stanisław Ossowski

struktura społ. - to system stosunków społ.

3 rodzaje stosunków:

• charakter funkcjonalny - w każdej strukturze muszą być określone instytucje, które pełnią funkcje; to zależności dwustronne o charakterze funkcjonalnym;

• władze - charakter jednostronny; w każdej sytuacji jesteśmy uzależnieni od władzy, są wyżej od nas w strukturze społ.;

• dystanse (więzi społ.) - pewne struktury charakteryzują się bliższą współpracą; można obserwować dystans - antagonizm.

• Wszyscy ww. autorzy

Struktury powinniśmy badać w ujęciu:

• diachronicznym - ujęcie w przekroju historii, uwzględniające element czasu;

• synchronicznym - w tym samym momencie czasowym.

Wyróżniamy:

• 
  jednostka społ.;

• mikrostruktura;

• 
  mezostruktura; to cały system

• makrostruktura;

• megastruktura.

Argumenty na rzecz wyższości makrostruktury nad mikrostrukturą (Rybicki):

• makrostruktura zawiera w sobie ogólną zasadę życia zbiorowego, która stanowi o stosunkach między ludźmi, o klimacie jaki panuje w tym społeczeństwie;

• makrostruktura stwarza, określa jakość życia członków społeczeństwa;

• funkcje kształtowania, regulowania norm prawnych i obyczajowych;

• funkcja kontrolna makrostruktury - makrostr. sprawuje kontrolę nad jednostkami, nad grupami czy zbiorowościami społ.

Przykłady makrostruktur:

• państwo;

• naród;

• klasy społ.;

• wielkie miasta;

• wielkie firmy.

Subdyscyplina zajmująca się makrostr. to makrosocjologia.

Pełni ona podstawowe funkcje:

• poznawczą - poznaje się wielkie grupy społ., klasy, naród, analizuje się państwo;

• eksplanacyjną (eksplikacyjna) - inaczej funkcja wyjaśniająca, np. dlaczego Polacy nie lubią swojego państwa?

• socjotechniczną - inaczej funkcja praktyczna, są tworzone zalecenia praktyczne, np. co zrobić, by Polacy zaczęli doceniać władzę.

Podstawowe założenia makrosocjologii:

• ontologiczne - odwołanie się do bytu, rzeczywistości; są to duże grupy społ.;

• epistemologiczne - musi udzielić odp. czy duże grupy społ. są poznawalne; udzielamy tu odpowiedzi twierdzącej; formułujemy teorie (pomagają wyjaśnić co dzieje się w gr. społ.);

• metodologiczne - jakimi metodami dochodzimy, wykorzystuje się tu:

• ankiety,

• wywiad,

• sondaże,

• analizy dokumentów.

• aksjonormatywne - czy wszystko możemy badać, czy socjolog ma prawo pytać o wszystko.

• Ad. 2

Podstawowe teorie makrosocjologiczne:

(współczesna nazwa)

• t. ewolucjonizmu -> neoewolucjonizm - zakładały, że społeczeństwo rozwija się nieustannie, podnosi się poziom, jakość, przechodzi się w stadia, kolejne są na wyższym poziomie i charakteryzują się wyższą jakością; charakter optymizmu;

• t. strukturalno - funkcjonalna -> neofunkcjonalizm - to odniesienie do systemu społ., do struktury z naciskiem na funkcje jakie pełnią strukt. w systemie społ.:

• strukt. reprodukcji,

• s. ekonomiczna,

• s. polityczna,

• s. edukacyjna,

• ochrona zdrowia i życia jednostki (system medyczny);

• t. konfliktu społ. -> neomarksizm - społeczeństwo porównywane do ringu, areny; wszyscy z wszystkimi walczą; ludzie walczą o tzw. cenne atrybuty społ.

Cenne atrybuty społeczne to:

• bogactwo (inaczej zamożność, majątek, pieniądze),

• władza - daje możliwości,

• prestiż - podstawy w cechach charakteru, duży prestiż - gdy występuje połączenie bogactwa i władzy,

• wykształcenie - ceni się wyższe.

• Jan Turowski

Społeczeństwo - to historycznie ukształtowany kompleks zbiorowości i grup społecznych.

Społeczeństwo to kompleks:

• zbiorowości - to ten typ skupienia ludzi, gdzie występuje więź społ. W tej zbiorowości występuje:

• styczność przestrzenna,

• styczność psychiczna,

• styczność społeczna,

• wzajemne oddziaływania,

• wzory,

• stosunki społ.,

• zależności społ.,

• instytucje,

• kontrola społ.,

• organizacja.

• grup społ. - przynajmniej 2,3 osoby:

• występuje organizacja,

• system wartości,

• zasada odrębności,

• zasada my-oni.

• Norman Goodman

Społeczeństwo - to zbiór osób o wspólnej:

• kulturze - stworzenie własnej kultury charakterystycznej dla danego społeczeństwa;

• terytorium - zajmuje konkretne, zaznaczone terytorium;

• tożsamości - przejawia się w specyficznym zachowaniu, wartości, stereotypie.

• Arnold Rose

Czynniki rozwoju społ. (zmiany społ.):

• wynalazki, odkrycia - przyspieszają zmiany społ., rozwój;

• dyfuzja kulturowa - inaczej zapożyczenia - od innych państw, narodów;

• ruchy społ. - najistotniejsze są: rewolucje, tłum.

• L. Morgan

Etapy zmiany społ.:

• dzikość - zamierzchłe, wczesne czasy naszych dziejów; człowiek niewiele różnił się od zwierząt; na tym etapie został odkryty ogień, łuk i strzała, co pozwoliło szybciej upolować zwierzę;

• barbarzyństwo - początek barbarzyństwa to opanowanie umiejętności lepienia garnków; koniec barbarzyństwa to opanowanie umiejętności wypalania, wytopienia żelaza;

• cywilizacja - początek cywilizacji to wynalezienie pisma (ok. 4000 lat p.n.e., pismo Sumerów, pismo klinowe).

Kwalifikacje typu społeczeństwa/etapy (Norman Goodman):

• zbieractwo - ludzkość przeżywa dzięki temu co przyroda stworzy, co zdoła zebrać; zbiera się owoce, orzechy, jagody; je się pędy roślin, drobne gryzonie;

• myślistwo - podstawą przeżycia jest polowanie i rybołówstwo;

• kopieniactwo (typ społeczeństwa pasterskiego)- pierwsza forma rolnictwa, polegało na tym, że gromada ludzi zajmowała teren, wypalała i siała zboże (jęczmień, pszenicę); pasterstwo - kozy, owce;

• rolnictwo (społeczeństwo rolnicze) - było to 10000 lat p.n.e., 6-7 tys. lat p.n.e.; 2/3 ludności utrzymuje się z uprawy roli; zaczynają się tworzyć pierwsze osady, są one centrami handlowymi; pojawił się pierwszy zawód kobiet - kramarka (ekspedientka);

• przemysł (społeczeństwo industrialne) - ponad 50% ludności zajmuje się pracą w przemyśle, fabrykach;

• społ. poprzemysłowe (społeczeństwo postindustrialne) - ten typ społeczeństwa pojawił się 4 X 1956 r. (Daniel Bell) [moment wysłania pierwszego sputnika w kosmos przez Związek Radziecki, świat stał się wtedy globalną wioską].

• H. Kahn, B. Bruce - Brigs

• społeczeństwo myśliwskie, zbierackie - roczny dochód na osobę 50 $;

• społeczeństwo agrarne (rolnicze) - 51 - 500 $;

• społeczeństwo industrialne - 501 - 5000 $;

• społeczeństwo postindustrialne - powyżej 5000 $.

Schemat linearny - społeczeństwa rozwijają się według pewnej linii, ta linia to linia rozwojowa społeczeństw. Cechą charakterystyczną jest wstępowanie na coraz wyższe poziomy.

Podstawowe cechy społeczeństwa - to struktury jakie w nim występują:

• struktura:

• klasowa (klasa wyższa, średnia, niższa),

• zawodowa;

• system gospodarczy:

• wolnorynkowy,

• scentralizowany;

• system polityczny:

• społ. monocentryczne - to społ. totalitarne, lub gdzie obowiązuje 1 system partyjny, np. społeczeństwo polskie po II wojnie światowej,

• społ. policentryczne - to współczesne społeczeństwo polskie, wielość partii;

• system idei i norm - to co obowiązuje lub jest narzucane, normą jest:

• zasada zróżnicowania społ.,

• zasada sprawiedliwości społ.,

• zasada wkładu pracy jednostek i grup;

• system cywilizacyjny;

• system władzy - związany z systemem politycznym;

• struktura etniczna społeczeństwa;

• struktura wyznaniowa;

• system pokrewieństwa - rodzina nuklearna.

Temat: Różne określenia społeczeństwa, jego cechy (etapy zmiany społecznej).

Społeczeństwo - to podstawowe pojęcie socjologiczne, jednakże niejednoznacznie definiowane. Terminem tym tradycyjnie ujmuje się dużą zbiorowość społeczną, zamieszkującą dane terytorium, posiadające wspólną kulturę, wspólną tożsamość oraz sieć wzajemnych stosunków społecznych. Społeczeństwo ponadto posiada własne instytucje pozwalające mu na funkcjonowanie oraz formę organizacyjną w postaci państwa, plemienia czy narodu.

Termin ten jednak w mowie potocznej często stosuje się dość swobodnie określając różne kategorie czy warstwy społeczne np. "społeczeństwo górników", "społeczeństwo nauczycieli". Używa się też go na określenie całej żyjącej ludzkości, wówczas używa się określenia społeczeństwo globalne.

Społeczeństwo - utożsamia się z ogółem ludzkości.

Czynnik historyczny należy uwzględnić. Jan Turowski uwzględnia.

• Jan Turowski

Społeczeństwo - to historycznie ukształtowany kompleks zbiorowości i grup społecznych.

Społeczeństwo to kompleks:

• zbiorowości - to ten typ skupienia ludzi, gdzie występuje więź społ. W tej zbiorowości występuje:

• styczność przestrzenna,

• styczność psychiczna,

• styczność społeczna,

• wzajemne oddziaływania,

• wzory,

• stosunki społ.,

• zależności społ.,

• instytucje,

• kontrola społ.,

• organizacja.

• grup społ. - przynajmniej 2,3 osoby:

• występuje organizacja,

• system wartości,

• zasada odrębności,

• zasada my-oni.

• Norman Goodman

Społeczeństwo - to zbiór osób o wspólnej:

• kulturze - stworzenie własnej kultury charakterystycznej dla danego społeczeństwa;

• terytorium - zajmuje konkretne, zaznaczone terytorium;

• tożsamości - przejawia się w specyficznym zachowaniu, wartości, stereotypie.

• Arnold Rose

Społeczeństwo podlega zmianie społ., bo nie jest to element stały.

Czynniki rozwoju społ. (zmiany społ.):

• wynalazki, odkrycia - przyspieszają zmiany społ., rozwój;

• dyfuzja kulturowa - inaczej zapożyczenia - od innych państw, narodów;

• ruchy społ. - najistotniejsze są: rewolucje, tłum.

• L. Morgan

Etapy zmiany społ.:

• dzikość - zamierzchłe, wczesne czasy naszych dziejów; człowiek niewiele różnił się od zwierząt; na tym etapie został odkryty ogień, łuk i strzała, co pozwoliło szybciej upolować zwierzę;

• barbarzyństwo - początek barbarzyństwa to opanowanie umiejętności lepienia garnków; koniec barbarzyństwa to opanowanie umiejętności wypalania, wytopienia żelaza;

• cywilizacja - początek cywilizacji to wynalezienie pisma (ok. 4000 lat p.n.e., pismo Sumerów, pismo klinowe).

Kwalifikacje typu społeczeństwa/etapy (Norman Goodman):

• zbieractwo - ludzkość przeżywa dzięki temu co przyroda stworzy, co zdoła zebrać; zbiera się owoce, orzechy, jagody; je się pędy roślin, drobne gryzonie;

• myślistwo - podstawą przeżycia jest polowanie i rybołówstwo;

• kopieniactwo (typ społeczeństwa pasterskiego)- pierwsza forma rolnictwa, polegało na tym, że gromada ludzi zajmowała teren, wypalała i siała zboże (jęczmień, pszenicę); pasterstwo - kozy, owce; jego podstawą przeżycia była hodowla zwierząt, przeznaczanie ich na wymianę i spożycie;

• rolnictwo (społeczeństwo rolnicze) - było to 10000 lat p.n.e., 6-7 tys. lat p.n.e.; 2/3 ludności utrzymuje się z uprawy roli; zaczynają się tworzyć pierwsze osady, są one centrami handlowymi, kulturowymi, naukowymi i administracyjnymi; pojawił się pierwszy zawód kobiet - kramarka (ekspedientka);

• przemysł (społeczeństwo industrialne) - ponad 50% ludności zajmuje się pracą w przemyśle, fabrykach;

• społ. poprzemysłowe (społeczeństwo postindustrialne) - ten typ społeczeństwa pojawił się 4 X 1956 r. (Daniel Bell) [moment wysłania pierwszego sputnika w kosmos przez Związek Radziecki, świat stał się wtedy globalną wioską]; sektor usług - in. tercjarny, zatrudnienie powyżej 50%, w Polsce 55%, w tym: na 38 mln aktywnych zawodowo pracuje 13 mln, 25 mln nie pracuje (w tym ok. 11 mln jest emerytów i rencistów).

• H. Kahn, B. Bruce - Brigs

• społeczeństwo myśliwskie, zbierackie - roczny dochód na osobę 50 $;

• społeczeństwo agrarne (rolnicze) - 51 - 500 $;

• społeczeństwo industrialne - 501 - 5000 $;

• społeczeństwo postindustrialne - powyżej 5000 $.

Schemat linearny - społeczeństwa rozwijają się według pewnej linii, ta linia to linia rozwojowa społeczeństw. Cechą charakterystyczną jest wstępowanie na coraz wyższe poziomy.

Schemat cykliczny - powstają pewne cykle, przechodzą od 1 typu do 2 typu społ.

Podstawowe cechy społeczeństwa - to struktury jakie w nim występują:

• struktura:

• klasowa (klasa wyższa, średnia, niższa),

• zawodowa;

• system gospodarczy:

• wolnorynkowy,

• scentralizowany;

• system polityczny:

• społ. monocentryczne - to społ. totalitarne, lub gdzie obowiązuje 1 system partyjny, np. społeczeństwo polskie po II wojnie światowej,

• społ. policentryczne - to współczesne społeczeństwo polskie, wielość partii;

• system idei i norm - to co obowiązuje lub jest narzucane, normą jest:

• zasada zróżnicowania społ.,

• zasada sprawiedliwości społ.,

• zasada wkładu pracy jednostek i grup;

• system cywilizacyjny;

• system władzy - związany z systemem politycznym;

• struktura etniczna społeczeństwa;

• struktura wyznaniowa;

• system pokrewieństwa - rodzina nuklearna.

Rodzina nuklearna - składa się ona z 2 dorosłych osób, które utrzymują społecznie sankcjonowany związek seksualny oraz własnych lub adoptowanych dzieci. Tego typu rodziny są charakterystyczne dla rozwiniętego społeczeństwa nowoczesnego. Ta rodzina jest współcześnie dominująca, ale nieco osłabiona innymi typami rodzin.

• Temat: Zbiegowisko, tłum, publiczność

Zbiegowisko - to przelotne zgromadzenie ludzi na niewielkiej przestrzeni (przestrzeń dopuszcza bezpośrednie kontakty, ludzie wymieniają uwagi), jest to forma krótkotrwała. Np.: wypadek, awantura na ulicy. Po uzyskaniu wyjaśnień ludzie rozchodzą się.

Tłum - przedmiot zainteresowania socjologów i psychologów od czasów rewolucji francuskiej (1789), powstała publikacja „Psychologia tłumu” Gustawa le Bon. Autor analizuje zachowania tłumu; musi być powód do zgromadzenia się; musi zaistnieć podnieta, by tłum rozpoczął działania; wszyscy członkowie myślą i zachowują się podobnie (zjednoczenie osób).

Cechy jednostek:

• zanika odrębność, świadomość „ja”,

• jednostki starają się wtopić w tłum,

• rozum zostaje wyłączony,

• nie myślimy racjonalnie,

• łatwo poddajemy się sugestiom,

• jeden krzyk, by tłum podchwycił to,

• ważne jest kształcenie przywódcy,

• zasada zaraźliwości - zarażamy się emocjami w tłumie,

• uwsteczniamy się w naszym rozwoju kulturowym,

• zmienia się nasze zachowanie - jesteśmy skłonni do zachowań, o które nie podejrzewalibyśmy się (sknera może stać się osobą hojną),

• tłum jest jak kobieta - niestały, impulsywny, zmienny, łatwowierny i przesadny w uczuciach, nietolerancyjny, konserwatywny,

• przywódca musi trzymać dystans między sobą a tłumem,

• przywódca nie może się z tłumem bratać bo straci autorytet, musi wczuwać się w emocje tłumu; nigdy nie powinien czytać z kartki do tłumu.

• Jan Szczepański

Tłum - przelotne zgromadzenie większej ilości ludzi (co najmniej kilkaset osób) na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt i reagujących spontanicznie na te same podniety w podobny lub identyczny sposób.

Rodzaje tłumu:

• tłum agresywny - agresja musi znaleźć ujście, musi być wyładowana; skierowana na kogoś;

• linczujący - agresja skierowana przeciwko jednostce;

• terroryzujący - atakuje zbiorowość, grupy społ. Np.: pogromy żydowskie lub innych mniejszości etnicznych (np. cyganie);

• walczący - atakuje symbole władzy, niszczy pomniki, atakuje więzienia, komisariaty, siedzibę rządu; przekształca się najczęściej z tłumu demonstrującego;

• tłum uciekający - to jedyny rodzaj, w którym zanika więź społ., ulega ona zerwaniu; w innych tworzy się szybko i jest mocna; wzrost indywidualizmu;

• tłum rabujący, grabiący - powstaje gdy pojawiają się kryzysy o charakterze ekonomicznym, gdy duże grupy pozbawione są środków do życia; cechą charakterystyczną jest rabowanie produktów spożywczych, atakowanie sklepów;

• tłum ekspresywny (demonstrujący) - tłum ten jest zorganizowany i kierowany; to demonstracja, która ma poprzeć coś lub kogoś, albo występuje przeciw czemuś lub komuś; tłum ten jest mocno kontrolowany (aparat policji), wyznaczona jest trasa przemarszu, ma początek i koniec. Np.: demonstracja górników w W-wie.

Publiczność - to zgromadzenie osób żywiących podobne oczekiwania, zainteresowanych pewnym przedmiotem, przeżyciem pewnych bodźców.

Publiczność dzielimy na:

• publiczność zebraną (skoncentrowaną) - to publiczność znajdująca się na określonej przestrzeni, wydzielonej przestrzeni; np.: studenci na wykładzie, wierni w kościele, kibice sportowi; publiczność ta ma możliwość styczności bezpośredniej;

• publiczność rozproszoną - to publiczność mass mediów, np. czytelnicy gazet; ma styczność o charakterze pośrednim.

Temat: Ruchy społeczne.

1. Trzy definicje ruchu społecznego

Szczepański określa ruchy społeczne jako zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnych celów.

Zbiorowość wyznacza cel. Cele te mogą mieć charakter:

• ekonomiczny;

• kulturowy;

• polityczny;

• reformatorski.

Blumer twierdzi, że ruch społeczny to przedsięwzięcie o charakterze zbiorowym,

dążące do ustanowienia nowego porządku życia (to całościowe przekształcenie systemu społecznego).

Smelser uważa, że ruch społeczny to zbiorowy wysiłek mający na celu modyfikację norm i wartości (odnosi się do ruchów częściowo zmieniający system wartości).

• 2. Elementy ruchu społecznego

Sztompka podsumowuje te wszystkie trzy poprzednie definicje. Charakterystykę ruchu społecznego Sztompki charakteryzują cechy, elementy konstytutywne. Sztompka zwraca uwagę na zbiorowość, która nie akceptuje tego, co dzieje się w życiu społecznym.

Sztompka wymienia pięć elementów ruchu społecznego:

• zbiorowość;

• zmiana (chęć dokonania tej zmiany);

• początkowe rozproszenie osób;

• zjednoczenie (w trakcie działania);

• wysoki poziom spontaniczności (mogą przyjąć niezinstytucjonalizowaną formę).

3. Ogólny podział ruchów społecznych

• tradycyjne

• ruch reformatorski - Jest to zbiorowe dążenie ludzi, którzy chcą zmienić pewną cząstkę. Zbiorowość akceptuje większość, ale nie całą część systemu. Nie chce zmieniać wszystkiego. Ruch ten opowiada się za metodami pokojowymi, np. ruch anonimowych alkoholików, ruch przeciw agresji i przemocy, działanie na rzecz zmiany systemu ekonomicznego lub edukacyjnego.

• ruch rewolucyjny - Zbiorowość dąży do całościowego przekształcenia systemu społecznego. Próbuje dokonać zmian ładu w aspekcie instytucjonalnym i aksjologicznym. Zbiorowość neguje istniejący ład, chce wprowadzić nowy ład, który ma być ładem idealnym. Ruch ten opowiada się za metodami agresywnymi. Rewolucja to wojna, bitwa i krew. „Rewolucja pożera własne dzieci”- taki ruch jest zdolny do poświęcenia własnych działaczy na rzecz osiągnięcia zamierzonego celu. Ruch ten twierdzi, że należy zmienić istniejący ład, należy podjąć się deprecjacji przeszłości, bowiem nowy ład to ład doskonały, który działa na rzecz całego społeczeństwa. Działacze rozpoczynają od zmiany instytucji lub zmieniają nazwy tych instytucji (np. milicja -> policja). Należy zmienić cały system wartości (np. przejście od kolektywizmu na rzecz indywidualizmu). Taki ruch wprowadza solidarność społeczną.

• ruch ekspresywny - Dąży do zmiany osobowości, zachowań, postaw jednostek, np. ruchy młodzieżowe w latach 60-tych na zachodzie Europy- „Dzieci Kwiatu” (Hipisi).

• nowoczesne (są to nowe ruchy społeczne, np. ruchy romantyczne, ruch nieporządku społecznego) - nowe ruchy społeczne to ruchy ekologiczne, praw człowieka, pacyfistyczne, alternatywne i ruch antyglobalistyczny. Cele nowych ruchów społecznych są istotne dla całego społeczeństwa globalnego. Ruch ekologiczny jest istotnym celem dla wszystkich ludzi. Cel ten jest ważny dla Polaka, jak również dla Amerykanina czy Niemca. Ruchy praw człowieka dzielą się na:

• ruchy feministyczne - Opowiadają się za prawem kobiet, likwidacją dyskryminacji kobiet. Jest to ruch ważny dla całej ludzkości.

• ruchy mniejszości seksualnych - Działacze tych ruchów chcą, aby osoby o odmiennej orientacji seksualnej cieszyły się pełnią praw. Jest to ważne dla całego świata. Odsetek tych ludzi jest stały w każdym społeczeństwie i wynosi od 4% do 6%.

• ruchy pacyfistyczne - Ruch ten dąży do eliminacji wojen, agresji, do pokoju między ludźmi. Nikt nie chce przecież tracić swoich najbliższych i domów. Jest to bardzo ważne dla całej ludzkości.

• ruchy alternatywne - Działacze protestują przeciw globalizacji świata. Często demonstrują swoje poglądy w przekazach medialnych.

• ruch antyglobalistyczny - Ten ruch nastawiony jest na tworzenie innych form bytowania i istnienia zbiorowości. Przykładem są komuny czy kibuce w Izraelu.

Ruchy społeczne grupują ogromną różnorodność członków - osoby ubogie z

bogatymi, osoby z klasy średniej z osobami z klasy wyższej. W nowe ruchy społeczne angażują się studenci, gospodynie domowe i osoby z marginesu społecznego. Wykorzystują oni bierny opór, jednak zachodzą demonstracje o charakterze siłowym - agresywnym.

4. Inny podział ruchów społecznych

Aberle dzieli ruchy społeczne na:

• ruchy transformacyjne - Inaczej ruchy rewolucyjne. Zmieniony zostaje cały ład społeczny i wszystkie struktury.

• ruchy reformatorskie - Dąży do częściowej zmiany ładu społecznego i struktury.

• ruchy odkupieńcze - Dążą do całkowitej przemiany swoich członków. Mają charakter religijny lub para religijny.

• ruchy alternatywne - Dążą do częściowej przemiany swoich członków.

5. Teorie

• teoria upośledzenia społecznego - Wskazuje, że z ruchami społecznymi mamy do czynienia, gdy w społeczeństwie istnieje jakaś grupa społeczna upośledzona, np. bezrobotni, bezdomni. Osoby te spotykają się ze sobą, ich emocje się kumulują i wtedy tworzą oni zorganizowaną grupę ze swoimi władzami - przedstawicielami, gdy zbiorowość zauważa swoje upośledzenie.

• teoria społeczeństwa masowego - Odnosi się do kultury masowej, masowego społeczeństwa (jest to społeczeństwo industrialne bądź postindustrialne). Człowiek jest samotny, ma zerwane kontakty społeczne i tworzy różne zbiorowości poprzez skłonność do gromadzenia. W ten sposób przerywa izolację społeczną i realizuje pewne, założone cele.

• teoria mobilizacji zasobów - Zbiorowość nie mogłaby się zorganizować, gdyby nie zmobilizowano pewnych zasobów:

• zasobów ludzkich - Ludzie powinni mieć świadomość wspólnoty.

• zasobów materialnych - Każdy zorganizowany człowiek, który chce przynależeć do jakiejś zbiorowości musi być wyposażony przede wszystkim w czas, musi posiadać konto, zasoby ekonomiczne, przedmioty i urządzenia techniczne, telefon komórkowy, musi mieć dostęp do Internetu, a nawet powinien być wyposażony w ksero i papier do ksera.

Początkowo zachodzi zjednoczenie, następnie powstanie zbiorowości, kolejno instytucjonalizacja ruchu, biurokratyzacja ruchu (ruch wtedy kostnieje) i w ostateczności schyłek, rozpad tego ruchu. Przykładem jest powstanie ruchu solidarności.

6. Tłum

Tłum to przedmiot zainteresowań psychologów i socjologów od Rewolucji Francuskiej. G. le Bon napisał książkę „Psychologia tłumu”. Autor korzystając z historii oraz kontaktów z wybranymi osobami analizuje zachowania tłumu. Hitler i Stalin bardzo często korzystali z tej książki.

Aby tłum powstał musi być powód do zorganizowania się na danym terytorium, musi zaistnieć podnieta do działania. Wszyscy zaczynają myśleć i postępować podobnie (zjednoczenie osób). Człowiek zachowuje się jak analfabeta - takie jest działanie tłumu. Zanika odrębność jednostek, nie ma istniejącego dotychczas „ja”, jednostki wtapiają się w tłum. Rozum zostaje wyłączony w tłumie. Jednostki poddają się sugestiom tłumu. Ważne jest kształcenie przywódcy. Występuje w tłumie zasada zaraźliwości - zarażamy się panującymi w nim emocjami. Uwsteczniamy się, cofamy się w rozwoju kulturowym. Zmienia się radykalnie nasze zachowanie, możemy zrobić coś, czego byśmy się po sobie nie spodziewali. Tłum jest jak kobieta - impulsywny, zmienny, łatwowierny i konserwatywny, nie lubi zmian. Bardzo ważny dla tłumu jest przywódca. Musi on trzymać dystans między sobą a tłumem, nie może się z nim bratać, gdyż wtedy straci swój autorytet. Musi wczuwać się w emocje tłumu, musi znać jego uczucia. Przywódca nigdy nie powinien przemawiać do tłumu czytając z kartki. Tłum ma bardziej trwałą formę od zbiegowiska czy publiczności.

Szczepański określa tłum jako przelotne zgromadzenie większej ilości ludzi (co najmniej kilkaset osób) na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt i reagujących spontanicznie na te same podniety w podobny lub identyczny sposób.

Rodzaje tłumów:

• tłum agresywny - Tłum, w którym musi zostać wyładowana agresja.

• tłum linczujący - Agresja jest wyładowywana na jednostce, tłum ten atakuje jednostkę. Przykładem jest agresja wobec ludności murzyńskiej w Ameryce.

• tłum terroryzujący - Tłum ten atakuje zbiorowość lub grupy społeczne, np. pogromy Żydowskie czy innych mniejszości etnicznych jak Cyganie.

• tłum walczący - Tłum atakuje symbole władzy, niszczy pomniki, więzienia, komisariaty policji, siedzibę rządu. Ten rodzaj tłumu przekształca się najczęściej z tłumu demonstrującego.

• tłum uciekający - Jest to jedyny tłum, w którym zanika więź społeczna między jednostkami. W innych rodzajach tłumu ta więź tworzy się bardzo szybko i jest dość mocna. Taki tłum to grupy zorganizowane jak wojsko, czy całe społeczności, jak uciekający ludzie z pożaru. Tutaj następuje wzrost indywidualizmu.

• tłum rabujący, grabiący - Powstaje, gdy pojawiają się kryzysy ekonomiczne, gdy duże grupy społeczne pozbawione są środków do życia. Cechą charakterystyczną tego tłumu jest rabowanie produktów spożywczych, ale nie tylko. Przykładem jest Francja, a dokładniej Paryż, gdzie ludność północno-afrykańska, która rabowała wielkie sklepy w celu kradzieży żywności, ale również różnego rodzaju sprzętu AGD czy RTV.

• tłum ekspresywny, demonstrujący - Ten tłum jest zorganizowany i kierowany. To demonstracja, która ma poprzeć kogoś lub coś, bądź występuje przeciw komuś lub czemuś. Tłum jest mocno kontrolowany przez aparat policji. Droga demonstracji tłumu jest określona i wyznaczona, ma początek i koniec, np. demonstracja górników w Warszawie w czasach rządu AWS-u.

7. Zbiegowisko

Zbiegowisko to przelotne zgromadzenie ludzi na niewielkiej przestrzeni, jest krótkotrwałe, jednak istnieją bezpośrednie kontakty między jego uczestnikami, np. wypadek, awantura na ulicy. Po uzyskaniu wyjaśnień ludzie rozchodzą się.

8. Publiczność

Publiczność to zgromadzenie osób żywiące podobne oczekiwania, zainteresowanych pewnym przedmiotem, przeżyciem, chęcią przeżycia pewnych bodźców.

Publiczność dzielimy na:

• publiczność zebraną (skoncentrowaną) - To publiczność znajdująca się na określonej, wyznaczonej przestrzeni, np. studenci na wykładzie, wierni w Kościele, kibice na czemu. Występuje między jednostkami styczność bezpośrednia.

• publiczność rozproszoną - To publiczność mass mediów, np. czytelnicy gazet. Styczność między jednostkami ma charakter pośredni.

Temat: Ruchy społeczne - stare i nowe, tłum i publiczność jako specyficzne determinanty zmiany społecznej.

• Jan Szczepański

Ruch społ. - to zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnych celów.

Zbiorowość wyznacza cel. Cele o charakterze:

• ekonomicznym;

• kulturowym - dążenie do zmiany systemu wartości;

• politycznym - ruchy rewolucyjne partii politycznych;

• reformatorskim.

• H. Blumer

Ruch społ. - to przedsięwzięcie i charakterze zbiorowym, dążące do ustanowienia nowego porządku życia (całościowe przekształcenie społ.).

N. Smelser

Ruch społ. - to zbiorowy wysiłek mający na celu modyfikację norm i wartości (odnosi się do ruchów częściowo zmieniających system wartości).

Elementy podkreślane w definicji ruchu społ. [podsumowanie] (Piotr Sztompka):

• zbiorowość - cechy konstytutywne, elementy konstytutywne, zwrócenie uwagi na zbiorowość, zbiorowość nie akceptuje tego co dzieje się w życiu społ.;

• zmiana - chęć dokonania zmiany;

• początkowe rozproszenie osób - w trakcie działania dokonuje się swoiste zjednoczenie;

• wysoki poziom spontaniczności - mogą przyjąć niezinstytucjonalizowaną formę.

Ogólny podział ruchów społ.:

• ruchy tradycyjne:

• ruch reformatorski - zbiorowe dążenia ludzi, którzy chcą zmienić fragment rzeczywistości, akceptują większość, ale nie ten fragment; dostrzegają trudności w jakimś obszarze życia społ., uważają, że trzeba się zjednoczyć. Np.: ruch anonimowych alkoholików, ruch przeciw agresji, przemocy, działania na rzecz zmiany systemu ekon.; ludzie ci nie chcą zmienić wszystkiego, tylko wycinek rzeczywistości; ruch reformatorski opowiada się za metodami pokojowymi (wtedy zmiany do osiągnięcia są możliwe);

• ruch rewolucyjny - dąży do całościowego przekształcenia systemu społ., do zmiany ładu w aspekcie instytucjonalnym i aspekcie aksjologicznym; rewolucjoniści mają tendencje do negacji istniejącego ładu, wykorzystują metody agresywne; rewolucja to wojna, bitwa i krew, rewolucja pożera własne dzieci; należy zmienić istniejący ład; ważna jest deprecjacja przeszłości; nowy ład będzie doskonały - działania na rzecz całego społeczeństwa; rewolucjoniści rozpoczynają od zmiany instytucji lub nadają nowe nazwy tym instytucjom; należy zmienić cały system wartości; przejście z kolektywizmu na rzecz indywidualizmu, wprowadzenie solidarności społ.;

• ruch ekspresywny - dąży do zmiany osobowości, postaw, zachowań jednostek. Np.: ruchy młodzieżowe w latach 60. na zachodzie Europy - „dzieci kwiatów” (Hipisi);

• ruchy nowoczesne (nowe ruchy społ., r. romantyczne, r. nieporządku społecznego).

Nowe ruchy społ. to ruchy:

• ekologiczne - jest istotnym celem dla wszystkich ludzi, cel ważny dla Polaka, Amerykanina czy Niemca; wszyscy powinni dbać o środowisko, bo ziemia jest wspólna;

• praw człowieka - ważne dla całej ludzkości, wyróżnia się tu:

• ruchy feministyczne - prawa kobiet, likwidacja dyskryminacji kobiet,

• ruchy mniejszości seksualnych - odsetek tych ludzi jest słaby w każdym społeczeństwie (4-6%), ważne jest, aby cieszyły się one pełnią praw;

• pacyfistyczne - nastawione na pokój, eliminacja wojen, agresji, konfliktu społ.;

• alternatywne - nastawione na tworzenie innych form bytowania i istnienia zbiorowości. Np.: w przeszłości komuny (miały zastępować rodziny), kibice w Izraelu;

• ruch antyglobalistyczny - możemy obserwować w telewizji, w przekazach medialnych.

Co łączy?

• cele są istotne dla całego społeczeństwa.

Co dzieli?

• brak typowej struktury instytucjonalnej;

• nowe ruchy społ. grupują różnorodność członków (osoby ubogie z bogatymi, osoby z klasy średniej z klasą wyższą);

• wykorzystują bierny opór, demonstracje o charakterze siłowym, agresywnym.

Inny podział ruchów społ.

• D. Aberle

Rodzaje ruchów:

• ruchy transformacyjne (inaczej rewolucyjne) - zmiana całego systemu, zmieniamy strukturę, ład społ.;

• ruchy reformatorskie - dążą do częściowej zmiany;

• ruchy odkupieńcze - dążą do całkowitej przemiany swoich członków; charakter religijny;

• ruchy alternatywne - stawia za cel częściową przemianę swoich członków.

Teorie:

• teorie upośledzenia społ. - z ruchem społ. mamy do czynienia, gdy w społeczeństwie istnieje zbiorowość upośledzona społ. (biedni, bezdomni); dotyczy dóbr ekonomicznych; spotykają się i kumulują w zorganizowaną grupę ze swoimi przedstawicielami; mogą walczyć o poprawę warunków materialnych;

• teorie społeczeństwa masowego - odnosi się do kultury masowej, społeczeństwo masowe to społeczeństwo industrialne i postindustrialne; człowiek jest wyizolowanym atomem, jest samotny; brakuje mu więzi społ., ma zerwane kontakty społ. i tworzy różne zbiorowości;

• teorie mobilizacji zasobów (J. McCarthy) - teoria ta powstała w Stanach Zjednoczonych; zbiorowość nie mogłaby się zorganizować, gdyby nie zmobilizowano pewnych zasobów. Zasoby te to:

• z. ludzkie - ludzie powinni mieć świadomość wspólnoty,

• z. materialne - posiadanie odpowiedniego konta, zasobów ekonomicznych, przedmiotów i urządzeń technicznych; współczesny rewolucjonista musi mieć tel. kom., dostęp do internetu, ksero, powinien dysponować czasem.

Teoria ta odnosi się do ruchu solidarnościowego. Zjednoczenie ruchu, powstanie władz, etap biurokratyzacji ruchu, rozpad ruchu.

Temat: Teorie wyjaśniające zmiany społeczne.

Występują trzy grupy teorii wyjaśniające zmiany społeczne:

-teoria modernizacji

-teoria konwergencji

-teoria dependencji, uzależnienia

Teoria konwergencji mówiła o tym, że różne koncepcje zakładały że w miarę postępu naukowego, dwa systemy które powstały po II-ej wojnie światowej to jest: kapitalizm i socjalizm, między tymi dwoma systemami dojdzie do zbliżenia dzięki zmianom. Ta teoria zbliżenia i ujednolicenia tych dwóch systemów nie sprawdziła się. Jest to koncepcja socjologiczna, według której w sposób nieuchronny następuje stopniowe upodabnianie się społeczeństw kapitalistycznych i socjalistycznych; u podstaw procesu leży identyczność rozwoju nauki i techniki, postęp w dziedzinie organizacji, produkcji i zarządzania oraz realizacja programu państwa dobrobytu, w rezultacie powstać miałoby "jednolite społeczeństwo postindustrialne", w którym władzę sprawowałyby przywódcze warstwy technokratów i klasa menedżerów; teoria ukształtowana w latach 50-60 tych.

Teoria modernizacji łączy się z XIX wiecznym ewolucjonizmem ma również swoje korzenie w odłamie ewolucjonizmu: progresywizmie. Unowocześnienie wzięło się z analizy i obserwacji empirycznych państw które po II-ej wojnie światowej zaliczały się do tzw. trzeciego świata( Afryka, Azja) te kraje bardzo szybko chciały dogonić zachód. Teoria ta stanowiła odpowiedź na ekonomiczne i polityczne wyzwania ery postkolonialnej. Teoria ta uznawała, że modernizacja systemów politycznych polega na coraz większym zróżnicowaniu potrzeb (funkcji) społeczeństwa a także odpowiedniej specjalizacji instytucji politycznych zajmujących się ich realizacją. Deterministyczne podejście w tej teorii pojawia się w tezie o zależności zmian kulturowych i politycznych od zmian technologicznych i organizacyjnych w systemie społeczno - gospodarczym. Przeobrażenie społeczeństwa agrarnego w nowoczesne społeczeństwo przemysłowe miało na celu dostosować zmiany struktur społecznych, politycznych i wartości kulturowych. Modernizacja była procesem który niszczył tradycyjne wzory życia społecznego. Teoria modernizacji wskazywała społeczeństwom Azji, Afryki i Ameryki Południowej drogę rozwoju cywilizacyjnego, która polegała na przejmowaniu wzorów ekonomicznych, politycznych i kultury politycznej krajów zachodu. Udana modernizacja wymaga utworzenia efektywnych rządów, a co za tym idzie spełnienia wielu innych warunków, w tym również warunków kulturowych.

Społeczeństwo tradycyjne -społ. o charakterze rolniczym, agrarnym podstawą utrzymania jest rola i hodowla -władza o charakterze autokratycznym (władza sprawowana jest przez jednostkę, władza dziedziczona) -społeczeństwo sakralne (system który oddziałuje na ludzi jest systemem religii, wysoka pozycja kapłana, politeizm-wielobóstwo wyznaczył wiarę a później monoteizm -społ. mobilne, obowiązują zasady przypisania do określonej pozycji społecznej, społ. zamknięte -społ. biedne, często był głód

Społeczeństwo nowoczesne -społ. industrialne, produktem utrzymania jest praca w przemyśle -władza o charakterze demokratycznym, władza wybierana w głosowaniu. -typ społ. świeckiego (profanum) w którym normy prawa stanowionego wyznaczają wzajemne stosunki między ludźmi. -społ. mobilne teoretycznie każdy może awansować ale również zostać zdegradowany, społ. otwarte -społ. zamożne, bogate

Z punktu widzenia tych państw trzeciego świata jest aspirowanie do osiągnięcia statusu państw nowoczesnych. Ta koncepcja jest bardzo pozytywna, tkwią tu nieograniczone możliwości, jest to postawa zachęcająca do dążenia do takiego właśnie statusu jaki mają państwa nowoczesne. Czołowymi przedstawicielami byli: John Naisbitt, wprowadził pojęcie megatrendu, A. Toffler, wprowadził pojęcie fal cywilizacyjnych:

Głównym pojęciem, do którego Toffler odwołuje się w swoich pracach, jest technologia. Cała historię ludzkości rozpatruje on w kontekście trzech następujących po sobie fal technologicznych, cywilizacyjnych:

• pierwsza fala - agrarna - związana była zdaniem Tofflera z pojawianiem się około 10 000 lat temu wynalazkami i umiejętnościami związanymi z rolnictwem i upowszechnieniem osiadłego trybu życia

• druga fala - przemysłowa to związane z wynalazkiem druku i maszyny parowej pojawienie się industrializmu; wzbierająca około 300 lat temu fala przyniosła wytwarzanie stali, elektryczność, nowe środki transportu i masowej komunikacji, standaryzację i uniformizację

• trzecia fala - doświadczana zdaniem Tofflera obecnie, związana jest bezpośrednio z powstaniem nowych technologii umożliwiających nieograniczoną komunikację między jednostkami dzięki rozwojowi usług i odejściu od masowej produkcji; trzecia fala jest jedynie w początkowej fazie i spotyka opór obrońców drugiej fali

Zdaniem Toflera w fali industrialnej występowały tzw. szyfry, tworzyły one specyfikę fali industrialnej:

-specjalizacja połączona z profesjonalizacją, pierwotne zakłady zaczęły się dzielić pojawiła się tendencja aby być dobrym w jakiejś jednej dziedzinie, ważny był dyplom aby potwierdzić swoje umiejętności.

-synchronizacja, należało zsynchronizować pewne czynności, ważna stała się kontrola czasu

-koncentracja, dotyczyła ludzi, muszą być oni z koncentrowani na niewielkiej przestrzeni (np. zakłady pracy, fabryki)

-makrofilia, maksymalizacja, w tym społeczeństwie tylko duże jest piękne

Społeczeństwo postindustrialne - inaczej społeczeństwo poprzemysłowe, społeczeństwo, którego głównym źródłem utrzymania nie jest produkcja przemysłowa, polegająca na wytwarzaniu przedmiotów, lecz wytwarzanie i przetwarzanie informacji. W odróżnieniu od społeczeństwa przemysłowego charakteryzującego się tym, że największe zatrudnienie jest w sektorze przemysłowym, w społeczeństwie postindustrialnym najwięcej osób jest zatrudnionych w sektorze usług. Drugim wyróżnikiem jest to, że w społeczeństwie postindustrialnym następuje przejście od masowej produkcji dla anonimowego klienta do produkcji dla klienta indywidualnego. Koncepcja społeczeństwa poprzemysłowego narodziła się na przełomie lat 60 i 70.. Jej twórcami są Touraine i Bell. Stwierdzili oni, że w pewnym momencie społeczeństwo doszło do poziomu wysokiej automatyzacji, co przyspieszało produkcję i wyręczało od niej człowieka i w konsekwencji prowadziło do przechodzenia ludzi do działu usług. Kolejną cechą takiego społeczeństwa jest skupianie się w wielkich aglomeracjach miejskich, co powoduje rozwój kultury masowej (muzyka, film, Internet ). Ludzie zaczęli także tworzyć ponadnarodowe korporacje.

-w tym społeczeństwie nie interesuje nas aby być ujednoliconym, zaczyna być ceniona różnorodność

-specjalizacja utrzyma się, nawet pójdzie dalej

-synchronizacja odchodzi w przeszłość ponieważ zmienia się nasza praca, głównie jest to praca w usługach, a głównym narzędziem naszej pracy jest komputer.

-z makrofili przechodzi się na mikrofilie nie trzeba dużo produkować ale stale trzeba coś unowocześniać.

-demokracja stanie się typem demokracji partycypatywnej ( możemy podejmować decyzje w sposób bezpośredni)

-zadbamy o środowisko, powracanie do naturalnych źródeł energii.

-pojawią się single, kohabitacje, pojawią się typy małżeństw seriali tzn. częsta zmiana partnera i ponowne powracanie do pierwszego.

-symbolem nowego społeczeństwa będzie szpieg, ponieważ szpieg będzie pozyskiwał informacje a informacja jest bardzo cenna.

Naisbitt:

-przejście od przemysłu do usług i tym samum zmienia się struktura klasowa, będzie to społeczeństwo klasy usług . W tym społeczeństwie będzie się przetwarzało informacje a nie surowce i energie. W tym społeczeństwie dużą role odgrywał będzie rozwój i odkrycia technologiczne.

Teoria dependencji:

Teoria w międzynarodowych stosunkach gospodarczych wyjaśniająca, w jaki sposób szybki wzrost gospodarczy państw wysoko uprzemysłowionych utrudnia rozwój państw rozwijających się; sformułowana przez Imanuela Wallersteina w 2. połowie lat 50. XX w. w pierwotnej wersji przyczyn ciągle rosnącego zapóźnienia gospodarczego państw rozwijających się należy szukać w ograniczeniach strukturalnych - międzynarodowy podział pracy w systemie gospodarki światowej umożliwia krajom eksportującym dobra przetworzone na czerpanie znacznych korzyści z wymiany handlowej (znaczną część ceny tworzy tzw. wartość dodana), natomiast państwa eksportujące surowce czerpią coraz mniejsze korzyści (ceny surowców są niższe od cen towarów przetworzonych, które importują) i są coraz bardziej uzależnione od państw wysoko rozwiniętych (to one kształtują ceny na rynkach światowych); w zmodyfikowanej wersji bierze się pod uwagę również czynniki historyczne - zależność jest dodatkowym ubocznym efektem kolonizacji (imperia traktowały kolonie jako zaplecze surowcowe i chłonne rynki zbytu, co mimo zniesienia zależności politycznej nie uległo zmianie).

Socjologia makrostruktury społeczne wykład 6

(07.11.2007)

Temat: Struktura zawodowa i jej zmiany. Prestiż zawodów w Polsce.

Zawód w socjologii zaliczamy do kategorii społecznych, czyli pewnych zbiorów, które są ważne dla funkcjonowania całego społeczeństwa.

Zawód w socjologii analizowany jest w pojęciu funkcjonalnym, jak kategorie społ. wykonują funkcje na rzecz społeczeństwa.

Platon wyszczególnił pierwsze zawody. Stwierdził, że każdy musi jeść, ubrać się i mieszkać (posiadać schronienie).

Wykształciły się 3 podstawowe kategorie zawodowe:

• rolników,

• krawców i szewców,

• budowlańców.

Późniejsze rozważania - św. Tomasz z Akwinu (społ. feudalne), zawody:

• ci, którzy się modlą - duchowni,

• ci, którzy wojują - rycerstwo,

• ci, którzy pracują - lud, chłopi.

Kolejny podział - Anthony Smith (czasy kapitalizmu), zwracał on uwagę przy podziale na podstawę utrzymania:

• przemysłowcy - utrzymują się z kapitału,

• posiadacze ziemscy - utrzymują się z renty gruntowej,

• robotnicy - utrzymują się z pracy rąk własnych.

Dzisiejszy podział zapoczątkował w latach 20 XX wieku G. Counts.

Uważał on, że podział pracy występował od zawsze; tworzone były zawody, na które było zapotrzebowanie, ale później one znikały.

Wraz z rozwojem społeczeństwa powstają nowe zawody:

XIX wiek - socjolog

XX wiek - programista, informatyk

zawody

przedmiotowe socjologiczne

przedmiotowe - wykorzystywane w urzędach, zwraca się uwagę na czynności.

socjologiczne - podkreśla się znaczenie zbiorowości.

Przedmiotowe ujęcie zawodu

zawód lub specjalność - to oparte na posiadanych kwalifikacjach wykonywanie zespołu czynności społecznie użytecznych wynikających z podziału pracy w celu uzyskania środków utrzymania.

Występują tu elementy:

• kwalifikacje - trzeba zdobyć kwalifikacje na odpowiednich kursach;

• czynności - wykonujemy czynności, do których jesteśmy przygotowani;

• utrzymanie - dostajemy środki na nasze utrzymanie za wykonywanie czynności.

Społeczeństwo industrialne wyniosło na piedestał pojęcie zawodu.

Socjologiczne ujęcie zawodu

• Jan Turowski

zawód - to zbiorowość ludzi wykonujących określone rodzaje czynności, ukształtowane w ramach społecznego podziału pracy według kwalifikacji przypisanych do ich wykonywania, ludzi mających świadomość pewnej wspólności spraw i poczucie własnej odrębności.

Występują tu elementy:

• zbiorowość - zawód tworzy pewna zbiorowość połączonych ze sobą jednostek; zbiorowość - więź społ. -> styczność przestrzenna, psychiczna i społ. -> wzajemne oddziaływania -> wzory społ. -> stosunki społ. -> zależności społ. -> kontrola społ. -> instytucje społ.;

• czynność - zbiorowość wykonuje czynności, które są ujednolicone, charakterystyczne dla pewnego rodzaju społeczności;

• kwalifikacje - aby móc wykonywać czynności trzeba mieć określone, odpowiednie kwalifikacje; musimy posiadać odpowiednie papiery, dyplomy , zaświadczenia, trzeba mieć formalne poświadczenie wiedzy;

• wspólnota (my) - rodzi się poczucie wspólnoty, określenie my (np. my lekarze, my nauczyciele); wspólnota tworzy się na bazie wzajemnych interesów;

• odrębność - każda zbiorowość różni się od innych zbiorowości. Przykładem odrębności jest np. fizyczny ubiór (fartuch lekarza wraz ze słuchawkami).

Rzadko definicja ta jest wykorzystywana w badaniach empirycznych.

H. Domański, K. Słomczyński

Propozycja definicji opublikowana w 1998 roku.

Zawód - to czynności:

• trwale wykonywane,

• wymagające określonego przygotowania i umiejętności,

• będące świadczeniami na rzecz innych osób,

• przynoszące dochody będące podstawą utrzymania.

• Klasyfikacja zawodów

• C. Clark, J. Fourastie

Klasyfikacja ta powstała w 1951 r.

Autorzy podzielili całość gospodarki (sferę ekonomiczną) na 3 sektory/3 grupy dziedzin w gospodarce:

I sektor - zawody pierwsze:

• rolnictwo,

• leśnictwo,

• rybołówstwo.

II sektor - zawody drugie:

• przemysł,

• budownictwo.

III sektor/gałąź - zawody trzecie:

• ci, co pracują w usługach o charakterze:

• społecznym,

• kulturowym,

• ekonomicznym (handel).

• Piramida zatrudnienia

III

II

I

I - społeczeństwo agrarne (rolnicze) - to społeczeństwo stanowiło podstawę piramidy; najwięcej ludzi zatrudnionych było w zawodach pierwszych (rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo);

II - społeczeństwo industrialne - mniej ludzi związanych z początkami przemysłu;

III - społeczeństwo tercjarne - najmniej osób zatrudnionych w usługach.

współczesne społeczeństwo

piramida ulega odwróceniu

III społeczeństwo tercjarne

II

I

III - społeczeństwo ponowoczesne to społeczeństwo tercjarne; ludzie zatrudnieni w usługach;

II - to ci ludzie, którzy są zatrudnieniu w przemyśle;

I - najmniej tych osób, co kiedyś byli zatrudnieni w rolnictwie.

Np.

• USA

I - 3 %

II - 17 - 18 %

III - 80 %

• Polska

przed II wojną dane z 2006 r.

I - 70 % I - 17 %

II - 13 % II - 29 %

III - 17 % III - 55 %

• Klasyfikacja zawodów

W polskiej socjologii wyróżnia się 2 rodzaje klasyfikacji zawodów.

• I klasyfikacja

koniec lat 70. (w czasach socjalizmu)

• inteligencja albo specjaliści - charakteryzuje wyższy poziom wykształcenia, dyplom studiów wyższych; sprawowanie funkcji kierowniczych;

• pracownicy biurowi albo pracownicy umysłowi - wystarczy średnie wykształcenie (konieczność matury), są to też czasami osoby po studiach (nie mają stanowisk kierowniczych);

• technicy - minimum średnie wykształcenie technika, matura technika;

• pracownicy fizyczno - umysłowi - - wystarczy zasadnicza szkoła zawodowa, np. ekspedientka, listonosz;

• rzemieślnicy i drobni właściciele - zasadnicza szkoła zawodowa o specjalnym zawodzie (np. złotnik);

• majstrowie i brygadziści - wystarczy zasadnicza szkoła zawodowa albo matura technika;

• robotnicy wykwalifikowani - świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej;

• robotnicy półwykwalifikowani - ukończona szkoła podstawowa, a następnie OHP lub różne kursy (nie ukończona zasadnicza szkoła zawodowa);

• robotnicy niewykwalifikowani - ukończona tylko szkoła podstawowa;

• rolnicy indywidualni - do lat 70. od rolnika, który dziedziczył gospodarstwo nie wymagano żadnego wykształcenia; potem to się zmieniło, odziedziczyć gospodarstwo mogła osoba, która ukończyła szkołę rolniczą lub studia wyższe.

II klasyfikacja

• H. Domański, K. Słomczyński

po 89 roku

• wyższe kadry kierownicze - wyższe wykształcenie, są wyjątki: parlamentarzyści;

• inteligencja humanistyczna - skończone wyższe studia;

• inteligencja techniczna - skończona politechnika;

• technicy;

• pracownicy administracyjni średniego szczebla;

• pracownicy biurowi niższego szczebla (najniższe stanowisko to referent w biurze);

• prywatni przedsiębiorcy - to ci, co mają firmy, nie liczy się tu wielkość firmy;

• pracownicy placówek handlowych;

• brygadziści;

• robotnicy wykwalifikowani;

• robotnicy niewykwalifikowani w produkcji;

• pracownicy fizyczni w usługach;

• robotnicy rolni;

• właściciele gospodarstw - nie ma znaczenia wielkość gospodarstwa.

Henryk Domański wyróżnia jeszcze jeden podział jeśli chodzi o badania empiryczne:

• specjaliści:

• inteligencja,

• wyższe kadry kierownicze przedsiębiorstw, państwa (czyli administracja);

• pracownicy umysłowi średniego i niższego szczebla:

• sekretarka,

• pielęgniarka,

• księgowa,

• pracownicy handlu i usług;

• właściciele firm;

• robotnicy wykwalifikowani i fizyczni pracownicy nadzoru;

• robotnicy niewykwalifikowani;

• robotnicy rolni i chłopi (rolnicy);

• ludzie biedni.

• Prestiż zawodów

Badania zapoczątkował pod koniec lat 50. Włodzimierz Wesołowski z zespołem.

Wyniki opublikowano na początku lat 60.

Prestiż - autorytet, poważanie, szacunek innych osób do danej osoby.

W socjologii prestiż jest subiektywnym kryterium stratyfikacji, opartym na wartościujących podstawach emocjonalnych i obiektywnych czynnikach stratyfikacji - wykształceniu, wykonywanym zawodzie, stylu życia, dochodach. Jest również jedną ze składowych statusu społecznego.

najwyższe pozycje:

kwiecień 2007

• profesor uniwersytetu, uczelni wyższych (od 1961 r. nie ulega to zmianie)

• lekarz

• nauczyciel

dane z 2004

1. profesor uniwersytetu

2. górnik

3. pielęgniarka

najniższe pozycje:

• sprzątaczka

• minister

• robotnik budowlany niewykwalifikowany

• poseł na sejm

• Jak oceniamy uczciwość zawodów?

najwyżej:

• naukowcy

• nauczyciele

• dziennikarze

najniżej:

1. posłowie na sejm

2. politycy

3. związkowcy

• Jan Szczepański

zawód - wewnętrznie spójny zespół systematycznie wykonywanych czynności, popartych kwalifikacjami uprawniającymi do ich wykonania, skierowanych na wytwarzanie przedmiotów lub usług i będących podstawą utrzymania, dla wykonujących je ludzi.

- 1 -

---