Geneza
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego (United Nation Development Industrial Organization- UNIDO)- pierwotnie jako Komitet Rozwoju Przemysłowego utworzone przez Radę Gospodarczą i Społeczną ONZ. Następnie przekształcone na podstawie rezolucji z 20 XII 1965 i 17 XI 1966r jako Agenda Zgromadzenia Ogólnego ONZ z siedzibą w Wiedniu. Status UNIDO wszedł w życie w 1967r. zachowując jednak dosyć dużą autonomię w swojej działalności. Również tegoż roku Organizacja Narodów zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego podpisała umowę z Radą Gospodarczą i Społeczną ONZ, stając się jedną z 16stą organizacją wyspecjalizowaną systemu ONZ.
W 1975 roku w Limie podczas II Konferencji Generalnej UNIDO podjęto z inicjatywy krajów rozwijających się uchwałę o celowości przekształcenia Organizacji, powołano do tego specjalny komitet by wypracował nową umowę założycielską UNIDO. Na kolejnych konferencjach, które odbyły się w lutym i w marcu 1979r. zaakceptowano umowę. Dokument miał wejść w życie gdy ratyfikuje ją 80 państw, stało się to dopiero w lipcu 1982r. Natomiast 8 kwietnia 1979r. została sporządzona w Wiedniu Konstytucja Organizacji Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego. UNIDO w nowym charakterze rozpoczęła działalność od 1 stycznia 1986r.
Członkostwo
Członkostwo w Organizacji jest otwarte dla wszystkich państw, które uznają cele i zasady Organizacji. Członkami Organizacji UNIDO mogą zostać państwa członkowskie ONZ, organizacji wyspecjalizowanych lub Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (IAEA). Inne państwa mogą zostać członkami po zatwierdzeniu ich członkostwa na podstawie rekomendacji Rady przez Konferencję większością dwóch trzecich głosów członków obecnych i głosujących. Obserwatorem może stać się każde państwo, które posiada taki status w Zgromadzeniu Ogólnym Organizacji Narodów Zjednoczonych. Obserwatorzy mogą uczestniczyć w pracach Organizacji zgodnie z odpowiednimi zasadami postępowania i postanowieniami, które określa konstytucja UNIDO.
Każdy członek Organizacji, który zostanie zawieszony w korzystaniu praw i przywilejów członkostwa ONZ, będzie automatycznie zawieszony w korzystaniu z praw i przywilejów nadanych przez UNIDO. Także każdy członek, który zalega z płatnością wkładów finansowych na rzecz Organizacji ( za dwa lata) zostaje pozbawiony prawa do głosu w Organizacji. Członek może wystąpić z UNIDO poprzez złożenie odpowiedniego dokumentu Sekretarzowi Generalnemu ONZ. Takie wypowiedzenie nabiera mocy obowiązującej ostatniego dnia roku budżetowego następującemu po roku, w którym taki dokument został złożony
Od 3 grudnia.2007 UNIDO liczy sobie 172 członków Organizacji. Spośród nich, 170 jest na tzw. "Liście Członków", dwa pozostałe państwa stały się członkami UNIDO ale nie zostały jeszcze dołączone do listy
Cele i zadania UNIDO
Podstawowym celem organizacji jest popieranie i przyspieszanie rozwoju przemysłowego w krajach rozwijających się oraz udzielanie im pomocy w ustalaniu nowego międzynarodowego ładu ekonomicznego. Organizacja będzie także popierać rozwój przemysłowy i współpracę na płaszczyźnie globalnej, regionalnej, krajowej oraz międzynarodowej.
Cele te powinny być realizowane przez odpowiednie działania w szczególności:
1) Zwiększenie pomocy dla krajów rozwijających się zwłaszcza na rzecz rozwoju, intensyfikacji i modernizacji ich przemysłu.
2) Odgrywanie głównej roli koordynacyjnej w systemie Narodów Zjednoczonych
w dziedzinie przemysłu.
3) Wypracowywanie nowych oraz rozwijanie już istniejących koncepcji w sprawie rozwoju przemysłowego na płaszczyźnie regionalnej, krajowej oraz globalnej.
4) Badanie i formułowanie nowych wytycznych działania na rzecz zharmonizowanego i zrównoważonego rozwoju przemysłu.
5) Funkcjonowanie jako forum konsultacji między krajami uprzemysłowionymi i rozwijającymi się.
6) Udzielanie krajom rozwijającym się pomocy w tworzeniu przemysłu i kierowaniu nim, w celu osiągnięcia pełnego wykorzystania zasobów naturalnych i ludzkich oraz produkcji towarów na rynek krajowy i eksport.
7) Organizować i popierać programy szkolenia przemysłowego w celu niesienia pomocy krajom rozwijającym się w szkoleniu kadr technicznych oraz innego personelu odpowiednich kategorii.
8) Doradzać i pomagać w ścisłej współpracy z właściwymi organami Organizacji Narodów Zjednoczonych, organizacjami wyspecjalizowanymi krajom rozwijającym się w wykorzystaniu, zachowaniu i przetwarzaniu ich zasobów naturalnych w celu dalszego uprzemysłowienia krajów rozwijających się.
9) Zapewniać palny poglądowe i kierunkowe przyspieszające uprzemysłowienie
w poszczególnych branżach przemysłu.
Organy UNIDO
„Podstawowymi organami Organizacji są: Konferencja Ogólna (zwana dalej "Konferencją"), Rada Rozwoju Przemysłowego (zwana dalej "Radą"), Sekretariat. Zostanie utworzony Komitet Programu i Budżetu do pomocy Radzie w przygotowywaniu i kontroli programu działania, stałego budżetu i budżetu operacyjnego Organizacji oraz innych spraw finansowych dotyczących Organizacji. Inne organy pomocnicze, w tym komitety techniczne, mogą być powoływane przez Konferencję lub Radę, które będą uwzględniać zasadę sprawiedliwej reprezentacji geograficznej.”
Najwyższym organem UNIDO jest Konferencja Generalna. Jej sesje zwyczajne odbywają się co 2 lata. Sesje specjalne mogą być zwoływane przez Dyrektora Generalnego na życzenie Rady lub większości wszystkich członków. Sesje zwyczajne odbywają się w siedzibie organizacji, chyba, że postanowi ona inaczej. Miejsce sesji specjalnej ustala Rada.
Konferencja wykonuje cele wymienione w Konstytucji, czyli: określa wiodące zasady polityki organizacji, rozpatruje sprawozdania Rady, Dyrektora Generalnego pomocniczych organów Konferencji, zatwierdza program działania, budżet zwyczajny i operacyjny organizacji (zgodnie z art. 14), ustala wysokość składek (zgodnie z art. 15), zatwierdza przepisy finansowe oraz nadzoruje rzeczywiste wykonywanie środków finansowych organizacji. Ma ona prawo przyjmowania, większością 2/3 głosów członków obecnych głosujących, konwencji i porozumień dotyczących każdej sprawy leżącej w kompetencji organizacji i wydawania członkom zaleceń dotyczących takich konwencji i porozumień. Wydaje ona również członkom i organizacjom międzynarodowym zalecenia dotyczące spraw należących do kompetencji UNIDO; podejmuje odpowiednie działania umożliwiające organizacji osiągnięcie celów i wykonywanie jej zadań.
Konferencja może przekazać Radzie niektóre uprawnienia i funkcje, które uzna za wskazane. Instytucja ta uchwala własne zasady postępowania. W skład Konferencji wchodzą przedstawiciele wszystkich członków. Każdy członek Konferencji ma jeden głos, a decyzje podejmowane są w większością głosów, jeśli nie jest to uregulowane w inny sposób.
Bieżące prace UNIDO nadzoruje Rada Rozwoju Przemysłowego. Składa się ona z 53 członków wybieranych przez Konferencję, która powinna uwzględniać zasadę słusznego podziału geograficznego. „Podczas wyborów członków Rady Konferencja powinna przestrzegać następującego podziału miejsc: 33 członków Rady powinno być wybranych z państw wymienionych w części A i C, 15 z państw wymienionych w części B oraz 5 z państw wymienionych w części D załącznika I do niniejszej konstytucji.”
Członkowie Rady sprawują swój urząd od zamknięcia zwyczajnej sesji Konferencji, na której zostali wybrani, aż do zamknięcia zwyczajnej sesji Konferencji 4 lata później. Połowa członków wybranych na sesji pierwszej sprawuje swój urząd przez 2 lata. Członkowie Rady mogą być ponownie wybierani w jej skład. Rada powinna odbyć przynajmniej jedną zwyczajną sesję każdego roku, w terminie, który ustali.
Sesje specjalne mogą być zwoływane przez Dyrektora Generalnego na wniosek większości wszystkich członków Rady. Sesje powinny się odbywać w siedzibie Organizacji.
Zadania jakie wykonuje Rada to: kontroluje z upoważnienia Konferencji realizację zatwierdzonego programu działania oraz budżetów, rekomenduje Konferencji wysokość składek na wydatki umieszczone w budżecie zwyczajnym, składa Konferencji na każdej zwyczajnej sesji sprawozdanie ze swojej działalności, zwraca się do członków w sprawie składania informacji o swojej działalności związanej z pracami organizacji, może mianować tymczasowego Dyrektora Generalnego, który będzie pełnił obowiązki do momentu następnej zwyczajnej lub specjalnej sesji Konferencji, jeżeli jego urząd zostanie zwolniony w okresie pomiędzy sesjami Konferencji. Ma ona również przygotowywać wstępny projekt porządku dziennego Konferencji.
Rada uchwala własne zasady postępowania. Każdy jej członek ma jeden głos, decyzje są podejmowane większością. Rada może zapraszać na swoje obrady każdego członka, który nie jest w niej reprezentowany, do uczestnictwa w charakterze obserwatora, w każdej sprawie interesującej tego członka.
Rozpatrywaniem kwestii związanych z budżetem oraz działalnością programową UNIDO zajmuje się Komitet Programu i Budżetu. Komitet składa się z 27 członków wybieranych przez Konferencję, która powinna uwzględnić zasadę słusznego podziału geograficznego. Podczas wyborów Konferencja powinna przestrzegać podziału miejsc jak w przypadku Rady. Przy wyznaczaniu swoich przedstawicieli do pracy w Komitecie państwa powinny brać pod uwagę ich kwalifikacje osobiste oraz doświadczenie. Członkowie Komitetu sprawują swój urząd od zamknięcia zwyczajnej sesji Konferencji, na której zostali wybrani, do zamknięcia takiej sesji 2 lata później.
Komitet powinien odbyć przynajmniej jedną sesję każdego roku. Dodatkowe sesje mogą być zwoływane przez Dyrektora Generalnego na żądanie Rady lub Komitetu.
Sesje powinny odbywać się w siedzibie Organizacji.
Zadania Komitetu: bierze udział w przygotowywaniu programu organizacji i budżetu, przygotowuje projekt wysokości składek na wydatki umieszczone w budżecie zwyczajnym, wykonuje zadania dotyczące spraw finansowych, jakie mogą być mu zlecane przez Konferencję lub Radę, składa Radzie na każdej zwyczajnej sesji sprawozdania z działań Komitetu oraz przedstawia jej z własnej inicjatywy rady i propozycje związane ze sprawami finansowymi.
Każdy członek tej instytucji ma po jednym głosie, a decyzje podejmowane są większością 2/3 głosów wszystkich członków.
Kolejny organ UNIDO to Sekretariat, który składa się z Dyrektora Generalnego oraz z takiej liczby jego zastępców i innego personelu, jakiej może wymagać Organizacja. Dyrektor Generalny jest mianowany przez Konferencję na podstawie zaleceń Rady na okres 4 lat. Ponownie może być mianowany tylko raz. Dyrektor Generalny jest głównym funkcjonariuszem Organizacji. Jest on upoważniony do kierowania cała organizacja i odpowiada za jej pracę. Odpowiada również za działanie, mianowanie i organizację personelu. Jest on funkcjonariuszem międzynarodowym odpowiedzialnym tylko przed organizacją i nie jest związany instrukcjami z żadnym państwem. Mianowanie na stanowisko zastępcy Dyrektora Generalnego wymaga zatwierdzenia przez Radę. Dyrektor Generalny powinien przygotowywać sprawozdania roczne z działalności Organizacji.
UNIDO posiada swoje przedstawicielstwa w 35 krajach. Ponadto, w zależności od funkcji, istnieją: Biura ds. Promocji Inwestycji i Technologii (Investment and Technology Promotion Offices - ITPOs), Krajowe Centra na rzecz Czystszej Produkcji (National Cleaner Production Centres -NCPCs) oraz Międzynarodowe Centra Technologii (International Technology Centres - ITCs). Łącznie 55 placówek. W Warszawie od 1983 roku istnieje Biuro ds. Promocji Inwestycji i Technologii. Zakończyło swoja działalność 2 października 2006 r.
Działalność
Podstawowym zadaniem UNIDO jest wspieranie rozwoju przemysłowego państw członkowskich ONZ i jego koordynacja w skali międzynarodowej. Jednak w praktyce działalność UNIDO objęła głównie kraje Trzeciego Świata oraz po 1989 r. kraje postkomunistyczne. Wielokrotnie na konferencjach przyjmowane były programy i plany uprzemysłowienia, przewidujące znaczny wzrost produkcji przemysłowej państw Trzeciego Świata, jednakże z powodu braku środków finansowych programy te były realizowane w ograniczonym zakresie.
W 1973 r. UNIDO wypracowała własną strategię działania, którą zatwierdziła Rada Gospodarczo-Społeczna oraz Zgromadzenie Ogólne ONZ, główne postulaty to:
określenie strategii i kierunków rozwoju przemysłowego krajów rozwijających się,
prowadzenie działalności promocyjnej,
udzielanie pomocy technicznej krajom rozwijającym się w celu przyspieszenia ich uprzemysłowienia,
doprowadzenie do pełnienia przez UNIDO roli koordynacyjnej w systemie ONZ w zakresie industrializacji,
stworzenie banku informacji przemysłowych i technicznych.
Deklaracja i Program Działania, czyli długofalowy plan działania został uchwalony na Konferencji generalnej w Limie w 1975 r. Jego podstawowym celem było doprowadzenie do zwiększenia udziału w światowej produkcji przemysłowej krajów rozwijających się. Powstała tu także koncepcja utworzenia systemu konsultacji przemysłowych na szczeblach: ogólnoświatowym, regionalnym, narodowym i branżowym. System ten miał istnieć w formie szerokiej wymiany informacji na temat warunków określających rozwój poszczególnych gałęzi przemysłu. Wszedł w życie w 1977 r. Zakładano, że przyczyni się do ustalania wielkości podaży, popytu, dostępności środków produkcji, siły roboczej, energii a dzięki temu będzie sprzyjał przesuwaniu niektórych gałęzi przemysłu z krajów rozwiniętych do krajów rozwijających się oraz rozwijaniu kooperacji przemysłowej między nimi. W konsultacjach biorą udział przedstawiciele rządów, przemysłu, pracowników, konsumentów oraz instytucji finansowych.
W 1980 r. na Konferencji Generalnej w New Delhi uchwalono nową Deklarację i Program Działania. Przewidywała zmianę systemu konsultacji w negocjacje, mające doprowadzić do podjęcia przez kraje wysoko rozwinięte zobowiązań w zakresie przesuwania niektórych gałęzi przemysłu na terytoria krajów rozwijających się. Deklaracji tej nie zaaprobowały 22 kraje wysoko rozwinięte.
UNIDO udziela przede wszystkim pomocy technicznej, realizuje lub współuczestniczy w realizacji programów podejmowanych w ramach zwykłego programu pomocy technicznej ONZ, Programu Organizacji NZ ds. Rozwoju, Specjalnej Służby Przemysłowej oraz Funduszu Rozwoju Przemysłowego. Pomaga w ustalaniu strategii i programów rozwoju przemysłowego dla państw rozwijających się. Prowadzi działania mające na celu szkolenie kadr, przyznaje liczne stypendia, dostarcza ekspertów, wyposażenie oraz sprzęt dla przemysłu krajów rozwijających się.
UNIDO powołała do życia Bank Informacji Przemysłowej i Technicznej, który dostarcza informacji na temat przemysłu, techniki i technologii. Organizowane są liczne konferencje, seminaria i sympozja poświęcone problemom krajów rozwijających się. Utworzyła także program tzw. specjalnych usług przemysłowych, służy on udzielaniu pomocy technicznej krajom rozwijającym się, w których wynikły nagłe trudności godzące w gospodarkę państw, np. wojna lub klęski żywiołowe.
Działalność UNIDO jest określana jako pożyteczna, jednakże zarzuca się jej, że zbyt wiele uwagi poświęca badaniom i opracowywaniu koncepcji, zamiast zdobywać fundusze niezbędne do realizacji tych koncepcji.
J. Simonides, ONZ. Bilans i perspektywy, Warszawa 2006r., s. 248,
http://ekonom.univ.pl/esw-online/im_2.html#p5
T. Łoś- Nowak, Organizacje w stosunkach międzynarodowych, Warszawa 2004, s.107,
Doliwa- Klepacki, Encyklopedia Organizacji Międzynarodowych, Warszawa 1999, s.462,
Konstytucja Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego, z dnia 08.04.1979r
Dz. U. z dn.28.12.1985r. nr 60, poz.309, art.3, ust. a-b,
Tamże.
Doliwa- Klepacki, op. cit., s.462,
http://www.unido.org/doc/3359
Doliwa- Klepacki, op. cit., s.462,
Konstytucja Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego, z dnia 08.04.1979r
Dz. U. z dn.28.12.1985r. nr 60, poz.309, art.2, ust. a-r,
Tamże, roz. III, art. 7
Konstytucja Organizacji Narodów Zjednoczonych Do Spraw Rozwoju Przemysłowego, art.. 8
Tamże, art. 9
Tamże
Konstytucja UNIDO, art. 10
T. Łoś- Nowak, op. cit., s.107,
Doliwa- Klepacki, op. cit., s.463,
Doliwa- Klepacki, op. cit., s.463,
Tamże
Tamże