Dokładna data powstania parafii w Radomsku nie jest znana, prawdopodobnie początki jej sięgają I poł. XIII wieku. O starej metryce historycznej mówi również patronat parafii - św. Lambert. Znamy czterech plebanów z parafii: pod rokiem 1398 w aktach ziemskich piotrkowskich występuje "dominus Nicolaus plebanus de Radomskie". Z roku 1475 znany jest pleban Piotr z Chorzenie Był on zarazem kanonikiem kieleckim i kurzelowskim. Wspomniany został również na dokumencie erekcyjnym domu schronienia przy kościele św. Ducha w Radomsku: "domino Petro de Chorzenice Canonico Kielcensi et Kurzelowiensi ecclesiarum et in Radom­skie plebano”. Na dokumencie cechu szewskiego z Radomska z 1456 r. wymieniony został pleban kościoła parafialnego w Radomsku - Dobiesław z Lipna. Na dokumencie cechów radomszczańskich z 1494 r. występuje pleban - Jan z Zamościa. J. Łaski w "Liber beneficiorum" podaje, że w skład parafii wchodziły: miasto Radomsko, Rożny, Zdania, Golanki, Bo­gwidzowy, Młodzowy, Bartodzieja, Okrajszów, Płoszów, Piaszczyce, Kie­tlin, Orzechów, Orzechowiec, Strzałków, Zakrzówek Narodowy, Szczepo­cice, Radziechowice, Strzałkowiec i Ładzice.

Dokładna data powstania kościoła parafialnego w Radomsku nie jest znana, najprawdopodobniej jego początki przypadają na co najmniej połowę XIII wieku. Stąd nie dziwi wezwanie tutejszego kościoła, mianowi­cie św. Lamberta. Kult ten jest charakterystyczny dla wczesnego okresu średniowiecza w Polsce, zatem i erygowanie kościoła w Radomsku posiada zapewne starą metrykę historyczną. Pierwotny budynek kościoła strawił pożar miasta w 1379 roku, na jego miejsce wystawiono nowy kościół, tym razem już murowany. R. Hube sądzi, że nastąpiło to jeszcze w XIV wieku. W świetle źródeł datę tę powinno się jednak przesunąć na okres późniejszy. Faktem jest, że ostateczną formę architektoniczną otrzy­mał kościół dopiero w I poł. XVI wieku. Zdaniem J. Korytkowskiego, wy­murowanie nowego pięknego kościoła w Radomsku /wraz z innymi kilko­ma gmachami/ było dziełem królowej Bony, około 1520 roku, Dlatego też J. Łaski w "Liber beneficiorum" zanotował: „Radomskie oppidum. In eodem ecclesia parochialis tituli Sancti Lamperti murata”. Istnieje jednak kilka przesłanek, które pozwalają na przesunięcie tej daty na przynajmniej połowę XV wieku. M. in. świadczy o tym fakt powstania w tym czasie pierwszych kaplic w kościele - św. Anny i Gomolińskich. Druga kaplica została tak nazwaną, gdyż tutaj na pocz. XVI1 w. złożyli swe prochy Go­molińscy, z pewnością zaś istniała ona już w XV wieku. Potwierdza to dokument wystawiony w 1477 r. przez Kazimierza Jagiellończyka, doty­czący uposażenia ołtarza 11 tys. Dziewic, który znajdował się właśnie w tej kaplicy. Na I poł. XV w. wskazuje również fakt, że w 1434 r. arcybiskup gnieźnieński Wojciech Jastrzębiec powiększył uposażenie ołtarza św. Woj­ciecha i połączył z nim część św. Wawrzyńca. Odtąd ołtarz nosił wezwanie św. Wojciecha i św. Wawrzyńca.

Prezbiterium kościoła miało kształt prostokątny. Jego długość wynosiła około 15 m, szerokość ok. 8,5 m, wysokość ok. 11 m. Z nawą główną łączyło się gotycką arkadą. Nawa była kształtu niemal kwadratowe­go, jej długość wynosiła ok. 15 m, szerokość ok. 13 m., wysokość ok. 12 m. Pomiarów tych dokonano podczas rozbiórki kościoła w II poł. XIX wieku. Do ołtarza głównego prowadziły trzy stopnie. Po prawej stronie nawy, tuż przy prezbiterium, znajdowały się kaplice.

J. Łaski w "Liber beneficiorum" wymienił sześć ołtarzy: ołtarz św. Wojciecha, Najświętszej Panny, 11 tys. Dziewic, św. Krzysztofa, Bożego Ciała i ołtarz św. Mikołaja Biskupa. Trudno jest stwierdzić, czy wszyst­kie w/w ołtarze istniały w XV stuleciu; z pewnością był ołtarz 11 tys. Dziewic i św. Wojciecha.

W. Patykiewicz, op. cit., s. 68; KZS, t. II, z. 8, s. 248.

S. Zajączkowski, S. M. Zajączkowski, op cit., cz. 2, s 64; R. Hube, Kościół parafialny stary i nowy w Radomsku, Warszawa 1876, s. 29.

R. Huba, op. cit., s. 30.

ŁLB, t. I, s. 194

Rocznik Miechowski, wyd. A. Bielowski, MPH, t. II, Lwów 1872, s. 886.

R. Hube, op. cit., s. 2-3.

J. Korytkowski, przypis /W:/ ŁLB, t. I, s. 494.

ŁLB, t. I, s. 494.

R. Hube, op. cit., s. 7; SGKP, IX, s. 424.

R. Hube. op. cit., s. 8.

Tamże, s. 54.

Tamże, s. 55.

ŁLB, t. 1, s. 494

---