Mgr Anna Surówka

Gwarancje wolności i praw

1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, wyrządzonej mu przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej; nie można nikomu zamykać drogi sądowej do dochodzenia naruszonych wolności i praw (art. 77 K). Por. art. 45 K - każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

2. możliwość odwołania się od decyzji i orzeczeń wydanych w I instancji (art. 78 K).

3. Rzecznik Praw Obywatelskich - art. 208 - 212 Konstytucji, ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich z dnia 15 lipca 1987 r.:

• każdy ma prawo wystąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej (art. 80 K),

• zadania - Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na staży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i w innych aktach normatywnych (art. 208 K, art. 1 ust. 2 ustawy o RPO),

• realizacja zadań - RPO bada czy na skutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela nie nastąpiło naruszenie prawa, zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej (art. 1 ust. 3 ustawy o RPO),

• Rzecznik Praw Obywatelskich - obywatel polski, wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym, wysokim autorytetem moralnym i wrażliwością społeczną,

• powołanie - kandydata na RPO może zgłosić Marszałek Sejmu lub grupa 35 posłów; RPO powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu; Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie RPO w ciągu miesiąca, a niepodjęcie uchwały w tym terminie oznacza wyrażenie przez Senat zgody; brak zgody Senatu - procedura powołania uruchamiana jest od początku,

• odwołanie - RPO odwołuje Sejm; jeżeli RPO zrzekł się pełnienia obowiązków, Sejm podejmuje uchwałę o odwołaniu RPO na wniosek Marszałka Sejmu; jeżeli RPO stał się trwale niezdolny do wykonywania obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił potwierdzonych orzeczeniem lekarskim lub sprzeniewierzył się ślubowaniu, Sejm podejmuje uchwałę o odwołaniu RPO na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, większością co najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów,

• kadencja RPO - kadencja trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem; maksymalnie 2 kadencje,

• RPO nie może zajmować innego stanowiska z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych, należeć do partii politycznej, związku zawodowego, prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością urzędu,

• RPO posiada immunitet formalny - nie może być bez zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej, pozbawiony wolności, nie może być zatrzymany lub aresztowany poza ujęciem go na gorącym uczynku przestępstwa; o zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu,

• podjęcie czynności przez RPO - na wniosek obywateli lub ich organizacji, organów samorządów, Rzecznika Praw Dziecka, z własnej inicjatywy, gdy poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela,

• wniosek do RPO - wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy, osoby, której sprawa dotyczy,

• RPO może - podjąć sprawę, poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania, przekazać sprawę według właściwości, nie podjąć sprawy; w każdym przypadku RPO obowiązany jest do poinformowania o podjętych działaniach wnioskodawcy i osoby, której sprawa dotyczy,

• prowadząc sprawę RPO ma prawo - zbadać każdą sprawę na miejscu nawet bez uprzedzenia, żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt sprawy prowadzonej przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych i społeczno - zawodowych, organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, organy samorządu terytorialnego i ich jednostek organizacyjnych, żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, prokuraturę, inne organy ścigania, żądać do wglądu akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia, zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii; udzielenie informacji objętej tajemnicą państwową następuje na podstawie odrębnych przepisów,

• po zbadaniu sprawy RPO może - wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw, skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działaniu stwierdził naruszenie, zwrócić się do organu nadrzędnego, nad jednostką która dopuściła się naruszeń, żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, brać udział w toczącym się postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi, żądać wszczęcia przez oskarżyciela publicznego postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu, zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, uczestniczyć w tych postępowaniach, wystąpić z wnioskiem o ukaranie, uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, wnieść kasację, rewizję nadzwyczajną, przedstawiać organom, organizacjom i instytucjom wnioski i oceny w celu zapewnienia ochrony praw i wolności oraz usprawnienia trybu załatwiania spraw, występować do właściwych organów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, występować z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego, zgłosić udział w postępowaniu przed TK w sprawach dotyczących skargi konstytucyjnej, występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie,

• kierując wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działaniu stwierdził naruszenie RPO formułuje opinie i wnioski co do sposobu załatwienia sprawy, może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych,

• organy, organizacje i instytucje są obowiązane współdziałać z RPO i udzielać mu pomocy (art. 17 ustawy o RPO),

• RPO współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami na rzecz ochrony wolności i praw człowieka i obywatela,

• cudzoziemcy - mają możliwość składania wniosków do RPO w zakresie przysługujących im wolności i praw,

• RPO - corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz stanie przestrzegania praw i wolności; może przedkładać określone sprawy wynikające ze swojej działalności; na wniosek Marszałka Sejmu przedstawia informację i podejmuje czynności w określonych sprawach,

• RPO - wykonuje swoje czynności przy pomocy biura; może mieć do 3 zastępców powoływanych na wniosek RPO przez Marszałka Sejmu,

• Marszałek Sejmu - nadaje statut Biura RPO na wniosek RPO,

• RPO - za zgodą Sejmu może powoływać pełnomocników terenowych.

Gwarancje wolności i praw

4. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, wyrządzonej mu przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej; nie można nikomu zamykać drogi sądowej do dochodzenia naruszonych wolności i praw (art. 77 K). Por. art. 45 K - każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

5. możliwość odwołania się od decyzji i orzeczeń wydanych w I instancji (art. 78 K).

6. Rzecznik Praw Obywatelskich - art. 208 - 212 Konstytucji, ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich z dnia 15 lipca 1987 r.:

• każdy ma prawo wystąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej (art. 80 K),

• zadania - Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na staży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji i w innych aktach normatywnych (art. 208 K, art. 1 ust. 2 ustawy o RPO),

• realizacja zadań - RPO bada czy na skutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela nie nastąpiło naruszenie prawa, zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej (art. 1 ust. 3 ustawy o RPO),

• Rzecznik Praw Obywatelskich - obywatel polski, wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym, wysokim autorytetem moralnym i wrażliwością społeczną,

• powołanie - kandydata na RPO może zgłosić Marszałek Sejmu lub grupa 35 posłów; RPO powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu; Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie RPO w ciągu miesiąca, a niepodjęcie uchwały w tym terminie oznacza wyrażenie przez Senat zgody; brak zgody Senatu - procedura powołania uruchamiana jest od początku,

• odwołanie - RPO odwołuje Sejm; jeżeli RPO zrzekł się pełnienia obowiązków, Sejm podejmuje uchwałę o odwołaniu RPO na wniosek Marszałka Sejmu; jeżeli RPO stał się trwale niezdolny do wykonywania obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił potwierdzonych orzeczeniem lekarskim lub sprzeniewierzył się ślubowaniu, Sejm podejmuje uchwałę o odwołaniu RPO na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, większością co najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów,

• kadencja RPO - kadencja trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem; maksymalnie 2 kadencje,

• RPO nie może zajmować innego stanowiska z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych, należeć do partii politycznej, związku zawodowego, prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością urzędu,

• RPO posiada immunitet formalny - nie może być bez zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej, pozbawiony wolności, nie może być zatrzymany lub aresztowany poza ujęciem go na gorącym uczynku przestępstwa; o zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu,

• podjęcie czynności przez RPO - na wniosek obywateli lub ich organizacji, organów samorządów, Rzecznika Praw Dziecka, z własnej inicjatywy, gdy poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela,

• wniosek do RPO - wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy, osoby, której sprawa dotyczy,

• RPO może - podjąć sprawę, poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania, przekazać sprawę według właściwości, nie podjąć sprawy; w każdym przypadku RPO obowiązany jest do poinformowania o podjętych działaniach wnioskodawcy i osoby, której sprawa dotyczy,

• prowadząc sprawę RPO ma prawo - zbadać każdą sprawę na miejscu nawet bez uprzedzenia, żądać złożenia wyjaśnień, przedstawienia akt sprawy prowadzonej przez naczelne i centralne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych i społeczno - zawodowych, organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, organy samorządu terytorialnego i ich jednostek organizacyjnych, żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, prokuraturę, inne organy ścigania, żądać do wglądu akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia, zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii; udzielenie informacji objętej tajemnicą państwową następuje na podstawie odrębnych przepisów,

• po zbadaniu sprawy RPO może - wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw, skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działaniu stwierdził naruszenie, zwrócić się do organu nadrzędnego, nad jednostką która dopuściła się naruszeń, żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, brać udział w toczącym się postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi, żądać wszczęcia przez oskarżyciela publicznego postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu, zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, uczestniczyć w tych postępowaniach, wystąpić z wnioskiem o ukaranie, uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, wnieść kasację, rewizję nadzwyczajną, przedstawiać organom, organizacjom i instytucjom wnioski i oceny w celu zapewnienia ochrony praw i wolności oraz usprawnienia trybu załatwiania spraw, występować do właściwych organów o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, występować z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego, zgłosić udział w postępowaniu przed TK w sprawach dotyczących skargi konstytucyjnej, występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie,

• kierując wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działaniu stwierdził naruszenie RPO formułuje opinie i wnioski co do sposobu załatwienia sprawy, może żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych,

• organy, organizacje i instytucje są obowiązane współdziałać z RPO i udzielać mu pomocy (art. 17 ustawy o RPO),

• RPO współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami na rzecz ochrony wolności i praw człowieka i obywatela,

• cudzoziemcy - mają możliwość składania wniosków do RPO w zakresie przysługujących im wolności i praw,

• RPO - corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz stanie przestrzegania praw i wolności; może przedkładać określone sprawy wynikające ze swojej działalności; na wniosek Marszałka Sejmu przedstawia informację i podejmuje czynności w określonych sprawach,

• RPO - wykonuje swoje czynności przy pomocy biura; może mieć do 3 zastępców powoływanych na wniosek RPO przez Marszałka Sejmu,

• Marszałek Sejmu - nadaje statut Biura RPO na wniosek RPO,

• RPO - za zgodą Sejmu może powoływać pełnomocników terenowych.

4. Trybunał Konstytucyjny:

• skład TK (art. 194, 195 K, art. 5, 6 ustawy o TK): 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą, posiadających kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN lub NSA; kandydata może zgłosić grupa co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu; uchwała w sprawie wyboru sędziego TK zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów; sędziowie w sprawowaniu urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji; sędziowie posiadają immunitet formalny - nie mogą być bez zgody Sejmu pociągnięci do odpowiedzialności karnej ani pozbawieni wolności; sędzia nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania; o zatrzymaniu powiadamia się Prezesa TK, który może nakazać zwolnienie zatrzymanego (art. 196 K),

• organy TK: Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK, Prezes TK; Prezes i wiceprezes TK powoływani są przez Prezydenta spośród dwóch kandydatów przedstawionych na każde stanowisko przez Zgromadzenie Ogólne,

• sprawy rozstrzygane przez TK (art. 188 i 189 K, art. 2 ustawy o TK):

• badanie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

• badanie zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za zgodą ustawową,

• zgodność przepisów prawa, wydanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ustawami, umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi,

• zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

• skarga konstytucyjna,

• spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa,

• rozstrzyganie w sprawie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka o niemożności sprawowania urzędu, a w razie stwierdzenia przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta powierzenie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta,

• orzekanie w sprawie pytań prawnych sądów co do zgodności z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami aktu normatywnego, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem,

• podmioty uprawnione do składani wniosków do TK: Prezydent RP, Prezes RM, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, grupa 50 posłów, grupa 30 senatorów, Prokurator Generalny, Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezes NIK, Krajowa Rada Sądownictwa w sprawach zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów lub niezawisłości sędziów, organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, kościoły i inne związki wyznaniowe, ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania, podmiot składający skargę konstytucyjną,

• podmioty uprawnione do składania wniosków o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego: Prezydent RP, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes RM, Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Prezes NIK (art. 192 K),

• podmiot uprawniony do wystąpienia do TK o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu - Marszałek Sejmu

• postępowanie przed TK:

• TK powinien zbadać wszystkie istotne okoliczności w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy; nie jest związany wnioskami dowodowymi uczestników postępowania i może z urzędu dopuścić dowody, które uzna za celowe,

• sądy i inne organy władzy publicznej są obowiązane udzielić TK pomocy i na jego żądanie przedstawić akta postępowania,

• TK orzeka w składach: w pełnym składzie (min. 9 sędziów TK) - w sprawie sporów kompetencyjnych, o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta, zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, z wniosku Prezydenta o stwierdzenie zgodności z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem i umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją, z inicjatywy Prezesa, w składzie 5 sędziów TK - w sprawie zgodności ustaw lub ratyfikowanych umów międzynarodowych z Konstytucją, ustaw z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za uprzednią zgodą ustawową, w składzie 3 sędziów TK - w sprawie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją, umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi i ustawami, zażaleń na odmowę nadania biegu wnioskom, o wyłączenie sędziego,

• uczestnicy postępowania przed TK: podmiot, który złożył wniosek lub skargę konstytucyjną, organ, który wydał akt objęty wnioskiem lub skargą albo Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa, jeżeli Rada Ministrów wyznaczyła Prokuratorię Generalną SP do reprezentowania RM lub ministrów, sąd, który przedstawił pytanie prawne, organ statutowy partii w sprawach zgodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją, centralny konstytucyjny organ państwa, którego dotyczy spór kompetencyjny, Prokurator Generalny, przedstawiciele Sejmu, Prezydenta, Ministra Spraw Zagranicznych w sprawach stwierdzenia zgodności z Konstytucją umowy międzynarodowej ratyfikowanej za zgodą ustawową, przedstawiciele Prezydenta i Ministra Spraw Zagranicznych w sprawach stwierdzenia zgodności z Konstytucją umów międzynarodowych ratyfikowanych, Rzecznik Praw Obywatelskich, jeżeli przystąpił do postępowania w sprawie skargi konstytucyjnej; w postępowaniu, dotyczącym stwierdzenia przejściowej niemożności Prezydenta sprawowania urzędu uczestnikami postępowania są: Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Pierwszy Prezes SN, Prokurator Generalny,

• wszczęcie postępowania - na podstawie wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej,

• postępowanie przed TK: wniosek lub pytanie prawne powinno czynić zadość wymaganiom dotyczącym pisma procesowego, a ponadto zawierać wskazanie organu, który wydał zakwestionowany akt normatywny, określenie kwestionowanego aktu normatywnego lub jego części, sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą kwestionowanego aktu normatywnego, uzasadnienie zarzutu ze wskazaniem dowodów; pytanie prawne powinno także zawierać wskazanie w jakim zakresie odpowiedź na nie przyczyni się do rozstrzygnięcia sprawy; uczestnicy postępowania obowiązani są do składania TK wszelkich wyjaśnień dotyczących sprawy; wniosek pochodzący od organów stanowiących samorządu terytorialnego, ogólnokrajowych organów związków zawodowych, ogólnokrajowych władz organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościołów i innych związków wyznaniowych Prezes TK kieruje do wyznaczonego przez siebie sędziego TK w celu wstępnego rozpoznania na posiedzeniu niejawnym; jeżeli wniosek nie odpowiada warunkom formalnym sędzia TK wzywa do usunięcia braków w terminie 7 dni od daty doręczenia zawiadomienia; w razie nieuzupełnienia braków - postanowienie o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu; możliwość wniesienia zażalenia do TK w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia; orzekając o zgodności aktu normatywnego lub ratyfikowanej umowy międzynarodowej z Konstytucją TK bada treść aktu lub umowy oraz dochowanie trybu wymaganego do wydania aktu lub zawarcia i ratyfikacji umowy,

• skarga konstytucyjna - może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia; skarga i zażalenie na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze sporządza adwokat lub radca prawny, chyba że sam skarżący jest sędzią, prokuratorem, notariuszem, profesorem lub doktorem habilitowanym nauk prawnych; skargę rozpoznaje się na tych samych zasadach i w tym samym trybie co wniosek o stwierdzenie zgodności ustaw z Konstytucją oraz innych aktów normatywnych z Konstytucją lub ustawami; skarga - powinna czynić zadość wymaganiom dotyczącym pisma procesowego, a ponadto zawierać określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego organ administracji publicznej lub sąd orzekł ostatecznie o wolnościach i prawach określonych w Konstytucji i którego niezgodność z Konstytucją ma być stwierdzona, wskazanie, jakie konstytucyjne wolności i prawa zdaniem skarżącego zostały naruszone, uzasadnienie skargi z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego, dołączony wyrok, decyzję lub inne rozstrzygnięcie z podaniem daty jej doręczenia; skarga podlega wstępnemu rozpoznaniu przez sędziego TK wyznaczonego przez Prezesa TK; jeżeli wniosek nie odpowiada warunkom formalnym sędzia TK wzywa do usunięcia braków w terminie 7 dni od daty doręczenia zawiadomienia; w razie nieuzupełnienia braków - postanowienie o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu; możliwość wniesienia zażalenia do TK w terminie 7 dni od daty doręczenia postanowienia; Trybunał może wydać postanowienie o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w prawie, której skarga dotyczy; Trybunał informuje Rzecznika Praw Obywatelskich o wpływie skargi, a RPO w ciągu 60 dni od otrzymania informacji może zgłosić swój udział w postępowaniu; uczestnikami postępowania przed TK są: skarżący, organ, który wydał zakwestionowany akt normatywny, Prokuratoria Generalne SP (zastępująca RM lub ministra) Prokurator Generalny, RPO jeśli zgłosił swój udział w postępowaniu,

• spory kompetencyjne - gdy dwa lub więcej centralne konstytucyjne organy państwa uznały się za właściwe do rozstrzygnięcia tej samej sprawy lub wydały w niej rozstrzygnięcie (spór kompetencyjny pozytywny) albo gdy organy uznały się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy (spór kompetencyjny negatywny); wniosek powinien wskazywać kwestionowane działanie lub zaniechanie oraz przepis Konstytucji lub ustawy, który został naruszony,

• badanie zgodności celów lub działalności partii politycznych z Konstytucją - z wnioskiem mogą się zwrócić podmioty wymienione w art. 191 Konstytucji lub Sąd Rejestrowy (prowadzący rejestr partii politycznych); TK rozpoznaje wnioski na zasadach przewidzianych dla rozpoznania wniosków w sprawie zgodności aktów normatywnych z Konstytucją,

• TK rozpoznaje wnioski na rozprawie (wymienione w art. 2 ustawy o TK); w pozostałych przypadkach TK rozstrzyga na posiedzeniach; TK orzekając jest związany granicami wniosku, pytania prawnego lub skargi; orzeczenia są wydawane po niejawnej naradzie sędziów; orzeczenie zapada większością głosów; członek składu orzekającego, który nie zgadza się z większością głosujących może przed ogłoszeniem orzeczenia zgłosić zdanie odrębne, uzasadniając je w formie pisemnej,

• orzeczenia TK - mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne; orzeczenie TK powinno zawierać wymienienie składu orzekającego i protokolanta, datę i miejsce wydania, wymienienie wnioskodawcy i innych uczestników postępowania, dokładne określenie aktu normatywnego, którego dotyczy orzeczenia, przedstawienie zarzutów wnioskodawcy lub składającego skargę, rozstrzygnięcie TK; uzasadnieni orzeczenie TK sporządza w formie pisemnej nie później niż w ciągu miesiąca od dnia ogłoszenia orzeczenia; podział orzeczeń:

• ze względu na zakres orzekania o konstytucyjności aktu normatywnego (art. 69 ustawy o TK):

1. odnoszące się do całego aktu normatywnego,

2. odnoszące się do poszczególnych przepisów,

• ze względu na czas wejścia w życie (art. 190 K):

• wchodzące w życie z dniem ogłoszenia,

• o odroczonym terminie wejścia w życie - TK może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego, przy czym termin ten nie może przekroczyć 18 miesięcy w przypadku ustawy i 12 miesięcy w przypadku innego aktu normatywnego; w przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej TK określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów,

• rodzaje orzeczeń:

• wyroki - wydawane w sprawach dotyczących zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za zgodą ustawową, zgodności przepisów prawa wydanych przez centralne organy państwa z Konstytucją, umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi i ustawami, w sprawach skarg konstytucyjnych, zgodności celów i działalności partii politycznych z Konstytucją,

• postanowienia - wydawane przy rozstrzyganiu sporów kompetencyjnych, rozstrzyganiu o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP, przy powierzaniu Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta, w innych sprawach nie wymagających wydania wyroku,

• w sprawach związanych z przygotowaniem rozprawy lub posiedzenia oraz w sprawach porządkowych wydawane są zarządzenia,

• wyroki TK podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw; wyroki TK dotyczące niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą podlegają ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony, a jeżeli nie był ogłoszony -w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski”; postanowienia wydane przy rozstrzyganiu sporów kompetencyjnych, rozstrzyganiu o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP, przy powierzaniu Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta ogłasza się w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski”.

*

1. Ustawa o prokuraturze

• prokuraturę stanowią Prokurator Generalny i podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (art. 1),

• zasady, na których zorganizowana jest prokuratura:

• zasada niezależności - art. 17 - prokurator podejmuje samodzielnie czynności określone w ustawie i nie jest wymagana aprobata do ich wykonania; gwarancjami dla tej zasady są immunitet formalny i materialny, nieusuwalność (możliwość odwołania ze stanowiska tylko w określonych przypadkach), prawo do własnego zdania,

• zasada hierarchicznego podporządkowania - art. 17 - obowiązek wykonywania przez prokuratora zarządzeń, wytycznych i poleceń prokuratora przełożonego,

• zasada substytucji - możliwość zlecania czynności na zasadzie dewolucji,

• zasada jednolitości i niepodzielności prokuratury - prokurator reprezentuje prokuraturę jako całość, a sama prokuratura może posłużyć się każdym prokuratorem do wykonania jej zadań; podział czynności jest sprawą wewnętrzną prokuratury; z tymi zasadami powiązana jest zasada indyferencji - oznacza ona, że zmiana prokuratora w trakcie postępowania nie pozbawia ważności dokonanych czynności, podobnie jak niezastosowanie się do poleceń przełożonego.

• organizacja prokuratury powszechnej:

• Prokuratura Krajowa - wchodzi w skład Ministerstwa Sprawiedliwości; w zakresie określonym przez Prokuratora Generalnego kieruje nią Prokurator Krajowy (art. 17.1),

• prokuratury apelacyjne - kierowane przez prokuratora apelacyjnego, będącego przełożonym prokuratorów prokuratury apelacyjnej, prokuratorów prokuratur okręgowych i rejonowych na obszarze działania danej prokuratury apelacyjnej (art. 17.1¹),

• prokuratury okręgowe - kierowane przez prokuratora okręgowego, będącego przełożonym prokuratorów prokuratury okręgowej, prokuratorów rejonowych i prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze działania danej prokuratury okręgowej (art. 17.2),

• prokuratury rejonowe - kierowane przez prokuratora rejonowego, będącego przełożonym prokuratorów prokuratury rejonowej (art. 17.3),

• zadania prokuratury: strzeżenie praworządności i czuwanie nad ściganiem przestępstw (art. 2). Wykonywanie zadań następuje przez np.: prowadzenie i nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz pełnienie funkcji oskarżyciela publicznego, wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych, nadzór nad wykonywaniem tymczasowego aresztowania, zaskarżanie niezgodnych z prawem decyzji organów administracyjnych (art. 3),

• prokurator posiada immunitet materialny i formalny - art. 54,

• prawa i obowiązki prokuratorów - rozdział 4 (przykłady):

• obowiązek zachowania tajemnicy służbowej,

• niemożliwość podejmowania dodatkowego zatrudnienia (poza wyjątkami wymienionymi w ustawie),

• prawo do urlopu wypoczynkowego,

• prawo do urlopu dla poratowania zdrowia,

• odpowiedzialność dyscyplinarna - za przewinienie służbowe, za obrazę przepisów prawa, uchybienie godności urzędu (art. 66 i nast.).

2. Kodeks postępowania karnego

• cele postępowania karnego (art. 2):

• wykrycie i pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa,

• osiągnięcie zadań postępowania karnego polegających na zwalczaniu przestępstw, zapobieganiu ich popełnianiu, umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego,

• ochrona interesów pokrzywdzonego,

• rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie,

• zasada domniemania niewinności - art. 5.

• obowiązek ścigania przestępstwa oraz wszczynania postępowania przygotowawczego, a gdy przestępstwo jest ścigane z urzędu także wnoszenie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego (art. 10).

• wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela (art. 14).

• zadania Policji - wykonywanie poleceń sądu, prokuratora, prowadzenie pod nadzorem prokuratora śledztwa i dochodzenia (art. 15).

• brak wszczęcia postępowania (art. 17) np.:

• czynu nie popełniono lub brak jest danych dostatecznie uzasadniających popełnienie czynu zabronionego,

• czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego,

• społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,

• oskarżony zmarł,

• pokrzywdzony (rozdział 4) - osoba fizyczna lub prawna, której dobro zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo,

• oskarżyciel posiłkowy (rozdział 5) - pokrzywdzony, który złożył oświadczenie, że będzie działał w tym charakterze. Oświadczenie można złożyć do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego (za moment rozpoczęcia przewodu sądowego uznaje się moment odczytania aktu oskarżenia),

• oskarżyciel prywatny (rozdział 6) - pokrzywdzony, który wnosi i popiera oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego,

• powód cywilny (rozdział 7) - pokrzywdzony, który wytoczył przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa. Takie powództwo można wytoczyć do momentu rozpoczęcia przewodu sądowego,

• prywatny akt oskarżenia - akt oskarżenia wnoszony przez pokrzywdzonego w razie wydania przez prokuratora powtórnego postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania w przypadku przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego. Jest to następująca sytuacja: pokrzywdzony złożył zawiadomienie o przestępstwie, ale prokurator odmówił wszczęcia lub umorzył postępowanie; pokrzywdzony odwołał się od tej decyzji do prokuratora nadrzędnego i prokurator nadrzędny uchylił zaskarżone postanowienie; sprawa wróciła do prokuratora niższego szczebla, ale on ponownie wydał postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania. Prywatny akt oskarżenia powinien sporządzić adwokat,

• podejrzany (art. 71 ust. 1) - osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego,

• oskarżony (art. 71 ust. 2) - osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia,

• oskarżony ma prawo do obrońcy z wyboru, a jeśli go nie ma to może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i swojej rodziny (art. 78),

• istnieją sytuacje, w których oskarżony musi mieć obrońcę (art. 79 i 80), jeżeli: jest nieletni, głuchy, niemy lub niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, sąd uzna to za konieczne ze względu na okoliczności, w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji,

• przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia (art. 385). Następnie sąd prowadzi postępowanie, które kończy się wydaniem rozstrzygnięcia (rozdział 47),

• istnieje możliwość złożenia środka odwoławczego (dział IX). Istnieją dwa podstawowe środki odwołania się od rozstrzygnięcia sądu:

• apelacja (rozdział 49) - przysługuje stronom od wyroku sądu pierwszej instancji,

• zażalenie (rozdział 50) - przysługuje na postanowienie sądu stronom, a także osobie, której postanowienie to bezpośrednio dotyczy,

• nadzwyczajnymi środkami zaskarżenia są (dział XI):

• kasacja (rozdział 55) - przysługuje od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie,

• wznowienie postępowania (rozdział 56) - możliwość ubiegania się o wznowienie postępowania sądowego zakończonego prawomocnym orzeczeniem; kpk szczegółowo wymienia sytuacje, w których możliwe jest wznowienie postępowania (art. 540)

3. Kodeks postępowania cywilnego

• kpc normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy, z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz gdy przepisy ustaw szczególnych tak stanowią,

• zdolność sądowa - zdolność do występowania w procesie jako strona przysługująca każdej osobie fizycznej i prawnej (art. 64),

• zdolność do czynności procesowych - zdolność do podejmowania czynności procesowych przysługująca osobom fizycznym mającym pełną zdolność do czynności prawnych oraz osobom prawnym i organizacjom społecznym dopuszczonym do działania na podstawie obowiązujących przepisów (art. 65),

• ułatwieniem dla dochodzenia swych praw przed sądem jest instytucja zwolnienia od kosztów sądowych (dział II). Nie mają obowiązku uiszczania kosztów sądowych: strony dochodzące ustalenia ojcostwa i roszczeń z tym związanych, strony dochodzące roszczeń alimentacyjnych, prokurator, kurator wyznaczony przez sąd, strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone oraz strona zwolniona od kosztów sądowych przez sąd (strona, która wniosła wniosek o zwolnienie z kosztów i sąd się do niego przychylił),

• strona zwolniona z kosztów sądowych może się także ubiegać o ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego z urzędu (art. 117),

• wszczęcie postępowania (dział II) - pozew w postępowaniu procesowym, wniosek w postępowaniu nieprocesowym; Sąd nie może odrzucić pozwu z tego powodu, że do rozpoznania sprawy właściwy jest organ administracji publicznej lub sąd administracyjny, jeżeli organ administracji publicznej lub sąd administracyjny uznały się w tej sprawie za niewłaściwe; sąd, który stwierdzi swą niewłaściwość przekaże sprawę sądowi właściwemu; przewodniczący sądu bada w jakim trybie sprawa powinna być prowadzona, a jeżeli sprawę wszczęto w niewłaściwym trybie, sąd rozpozna ją we właściwym trybie lub przekaże właściwemu sądowi do rozpoznania w takim trybie,

• orzeczenia sądu - wyrok lub postanowienie (gdy kodeks nie przewiduje wydania wyroku lub nakazu zapłaty),

• środki zaskarżenia:

• apelacja (art. 367 i nast.) - od wyroku sądu I instancji do sądu II instancji; apelację wnosi się w terminie dwóch tygodni od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem,

• zażalenie (art. 394 i nast.) - na postanowienie sądu I instancji kończące postępowanie w sprawie, a także np. na postanowienie w sprawie zwrotu pozwu, odmowę zwolnienia z kosztów sądowych, wstrzymanie wykonania prawomocnego orzeczenia, zawieszenie postępowania, oddalenie wniosku o wyłączeniu sędziego; zażalenie wnosi się w ciągu tygodnia od doręczenia postanowienia,

• kasacja (art. 392 i nast.) - od wyroku sądu II instancji lub postanowienia w przedmiocie odrzucenia pozwu albo umorzenia postępowania; kasacja nie przysługuje w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu jest niższa niż dziesięć tysięcy złotych, a w sprawach gospodarczych - niższa niż dwadzieścia tysięcy złotych; kasacja powinna być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego; kasację wnosi się w terminie miesiąca od doręczenia orzeczenia stronie skarżącej,

• wznowienie postępowania - możliwość żądania postępowania z powodu nieważności postępowania (jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana bądź wskutek naruszenia przepisów prawa pozbawiona była możności działania), gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego został wydany wyrok, jeżeli wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazującym wyroku karnym, następnie uchylonym, wyrok został uzyskany za pomocą przestępstwa,

4. Kodeks postępowania administracyjnego:

• strona - każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek (art. 28),

• załatwianie spraw - organy administracji publicznej obowiązane są do załatwiania spraw bez zbędnej zwłoki (art. 35),

• wszczęcie postępowania - na żądanie strony lub z urzędu (art. 61),

• udostępnianie akt - w każdym stadium postępowania organ administracji publicznej jest obowiązany umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy i sporządzanie z nich notatek i odpisów (art. 73),

• rozprawa - organ administracji może w toku postępowania przeprowadzić rozprawę w każdym przypadku, gdy zapewni to przyspieszenie lub uproszczenie postępowania, osiągnięcie celu wychowawczego, gdy wymaga tego przepis prawa (art. 89),

• decyzje - organ administracji publicznej załatwia sprawę poprzez wydanie decyzji, chyba że przepisy kodeksu stanowią inaczej (art. 104); decyzja powinna zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne (art. 107); decyzję należy doręczyć stronom na piśmie (art. 109; przypadki dopuszczalności ogłoszenia ustnie określa kpa w art. 14 § 2 - Sprawy mogą być załatwiane ustnie, gdy przemawia za tym interes strony, a przepis prawny nie stoi temu na przeszkodzie. Treść oraz istotne motywy takiego załatwienia powinny być utrwalone w aktach w formie protokołu lub podpisanej przez stronę adnotacji); strona może w ciągu 14 dni od doręczenia lub ogłoszenia decyzji żądać jej uzupełnienia (art. 111); błędne pouczenie w decyzji nie szkodzi stronie (art. 112),

• ugoda - w sprawie toczącej się przed organem administracji publicznej strony mogą zawrzeć ugodę (art. 114); art. 13 tzw. zasada ugodowego załatwiania spraw,

• postanowienia - wydawane są w toku postępowania (art. 123),

• odwołania - od decyzji wydanej w I instancji służy stronie odwołanie tylko do jednej instancji (art. 127); odwołanie nie wymaga szczegółowego uzasadnienia (art. 128); odwołanie wnosi się w ciągu 14 dni od dnia doręczenia decyzji stronie, a gdy była ogłoszona ustnie od dnia jej ogłoszenia (art. 129),

• organ odwoławczy - wydaje decyzję, w której utrzymuje w mocy zaskarżoną decyzję, zmienia ją w całości lub w części albo umarza postępowanie I instancji, umarza postępowanie (art. 138),

• zażalenie - możliwość złożenia zażalenia na postanowienie wydane w toku postępowania (art. 141),

• wznowienie postępowania - nadzwyczajny środek podważenia ostatecznej decyzji, jeżeli np. dowody na których oparto rozstrzygnięcie okazały się fałszywe, decyzja została wydana w wyniku przestępstwa, decyzja została oparta na akcie normatywnym, który Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodny z Konstytucją (rozdział 12),

• uchylenie, zmiana, stwierdzenie nieważności decyzji - możliwość uchylenia, zmiany, stwierdzenia nieważności decyzji ostatecznej przez organ administracji publicznej, który wydał tą decyzję lub przez organ wyższego stopnia, jeżeli przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony (art. 154),

• prawo składania petycji, skarg i wniosków - prawo składania petycji, skarg i wniosków do organów państwowych, organów jednostek samorządu terytorialnego, organów samorządowych jednostek organizacyjnych oraz do organizacji i instytucji społecznych; obowiązek załatwiania skarg i wniosków w ramach właściwości danej instytucji (dział VIII).

5. Zasady prawne - uchwały Sądu Najwyższego podejmowane w pełnym składzie Sądu Najwyższego, połączonych izb, w składzie całej izby; o nadanie mocy zasady prawnej uchwale składu 7 sędziów może postanowić ten skład; wykładnia przyjęta w konkretnej sprawie przez sąd wyższej instancji jest wiążąca dla sądów niższej instancji; nie wiąże sądów w innych sprawach; uchwały mające moc zasad prawnych wiążą poszczególne składy Sądu Najwyższego w tym sensie, że jeżeli jakikolwiek skład zamierza odstąpić od zasady prawnej, nie może tego uczynić sam, lecz przedstawia powstałe zagadnienie do rozstrzygnięcia pełnemu składowi izby. Jeżeli w orzecznictwie sądów ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Generalny, a w zakresie swojej właściwości Rzecznik Ubezpieczonych mogą przedstawić wniosek o ich rozstrzygnięcie Sądowi Najwyższemu w składzie 7 sędziów lub innym odpowiednim składzie.

Kazusy

1. Została ustanowiona nowa ustawa prawo o stowarzyszeniach, ustanawiająca całkowity zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przez stowarzyszenia. Za naruszenie tego zakazu została przewidziana kara grzywny, kara ograniczenia wolności lub kara pozbawienia wolności do 1 roku. Na podstawie tej ustawy Józef K., prezes Stowarzyszenia Hodowców Papug został skazany przez sąd rejonowy w H. na karę grzywny. Sądy wyższych instancji oddaliły kolejno apelację i kasację. Józef K. wniósł skargę konstytucyjną. Skarga została sporządzona przez adwokata, Andrzeja R.. W uzasadnieniu skargi adwokat napisał, że w imieniu skarżącego zaskarża wydane orzeczenia, ponieważ wydane orzeczenia rażąco naruszają konstytucyjną wolność zrzeszania.

Jakie rozstrzygnięcie wyda Trybunał Konstytucyjny? Dlaczego?

2. Została ustanowiona nowa ustawa o partiach politycznych, zakazująca partiom politycznym posiadania udziałów lub akcji w spółkach zajmujących się nadawaniem programów radiowych i telewizyjnych. Partie posiadające takie udziały lub akcje miały obowiązek je sprzedać w ciągu dwóch miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Za niezrealizowanie tego obowiązku została przewidziana - dla osób kierujących partią - kara grzywny, kara ograniczenia wolności lub kara pozbawienia wolności do 1 roku. W dwa dni po wejściu w życie ustawy, Partia „Wolna Wielkopolska”, posiadająca akcje kilku spółek prowadzących lokalne stacje radiowe, wniosła skargę konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego. Skarga została sporządzona przez adwokata, Andrzeja R.. W uzasadnieniu skargi adwokat napisał, że ustawa rażąco narusza konstytucyjną wolność zrzeszania oraz wolność radiofonii i telewizji. Stwierdził ponadto, że ustawa jest wymierzona w partie regionalne, które posiadają często udziały lub akcje lokalnych stacji radiowych.

Jakie rozstrzygnięcie wyda Trybunał Konstytucyjny? Dlaczego?

3. Do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęły pytania prawne skierowane przez Sąd Rejonowy w K. reprezentowany przez jego Prezesa oraz Kolegium Sądu Okręgowego w Rz.. Pytania dotyczyły zgodności z Konstytucją i z kodeksem cywilnym ustawy o warunkach wykonywania eksmisji z lokali mieszkalnych. W podobnych do siebie pytaniach prawnych stwierdzono, iż w toku wielu spraw rozpatrywanych przez sądy strony podnoszą, iż wspomniana ustawa jest sprzeczna z Konstytucją, a wątpliwości tego rodzaju podziela znaczna część sędziów. Poza tym w pytaniu prawnym zwrócono uwagę, że wspomniana wyżej ustawa wywołuje rozbieżności w interpretacji między różnymi składami orzekającymi. Prokurator Generalny przychylił się do wniosku o stwierdzenie niezgodności ustawy z Konstytucją, stwierdzając, tylko że są wątpliwości, czy sądy rejonowe mają prawo składania pytań do TK, ponieważ nie mają one prawa składania pytań prawnych do Sądu Najwyższego. Ponadto Prokurator Generalny wniósł o stwierdzenie, że wyrok Trybunału wchodzi w życie z dniem wydania i z tą chwilą tracą moc orzeczenia sądowe o eksmisji wydane na podstawie niekonstytucyjnych przepisów.

1. Oceń dopuszczalność złożonych pytań prawnych?

2. Czy stanowisko i wniosek Prokuratora Generalnego mogą być (niezależnie od innych okoliczności) uwzględnione przez Trybunał?

3. Jakie orzeczenie winien wydać w niniejszej sprawie TK?

4. Czy zarzut rozbieżności w orzecznictwie sądowym może być podstawą pytania prawnego do TK?

4. Do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęła skarga konstytucyjna Andrzeja S, w której skarżący zarzucił, że ustawa o wykonywaniu eksmisji z lokali mieszkalnych i oparty o jej przepisy wyrok sądu rejonowego w K są niezgodne z Konstytucją RP. W skardze zarzucono, iż ojciec Andrzeja S został wbrew Konstytucji pozbawiony przez sąd tytułu prawnego do zajmowanego lokalu mieszkalnego i w związku z tym eksmitowany z niego. Skarżący dodał, iż jako notariusz uprawniony jest do sporządzenia skargi konstytucyjnej, a jego ojciec z powodu ciężkiej choroby nie może sam tego uczynić. W zajętym stanowisku Prokurator Generalny wniósł o oddalenie skargi konstytucyjnej z uwagi na to, że wyroki sądów rejonowych nie mogą być zaskarżane w trybie skargi konstytucyjnej. Trybunał Konstytucyjny wezwał skarżącego do uzupełnienia skargi poprzez wskazanie, jakie (konkretnie) przepisy Konstytucji zostały - zdaniem skarżącego - naruszone.

1. oceń dopuszczalność skargi konstytucyjnej Andrzeja S?

2. czy stanowisko Prokuratora Generalnego było prawidłowe?

3. czy TK mógł wezwać skarżącego o uzupełnienie skargi w podany sposób?

4. jakie przeczenie winien wydać TK w niniejszej sprawie?

5. Jeden z polskich dzienników opublikował artykuł na temat łamania praw pracowniczych w sieci supermarketów ZZZ, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, której udziałowcami jest piętnastu obywateli polskich. Pod wpływem doniesień prasowych Rzecznik Praw Obywatelskich postanowił zbadać sprawę. Pracownicy Biura RPO udali się do siedziby spółki. Dyrektor firmy odmówił jednak wpuszczenia pracowników Biura RPO do pomieszczeń firmy, odmówił również ujawnienia jakichkolwiek dokumentów. Dyrektor stwierdził, że podjęte przez RPO działania stanowią pogwałcenie prawa. Z kolei rzecznik prasowy RPO zapowiedział, że RPO zawiadomi prokuraturę o popełnieniu przez firmy ZZZ przestępstwa polegającego na uniemożliwieniu zbadania sprawy przez pracowników Biura RPO.

Kto ma rację w zaistniałym sporze między RPO a dyrekcją firmy ZZZ?

6. Została ustanowiona nowa ustawa - prawo o zgromadzeniach. Jej treść jest następująca:

„ Art. 1. Rzeczpospolita Polska gwarantuje wolność zgromadzeń.

Art. 2. Rada Ministrów określi w drodze rozporządzenia szczegółowe zasady organizowania zgromadzeń. Wydając rozporządzenie, Rada Ministrów nie może ustanawiać ograniczeń innych niż niezbędne w demokratycznym państwie.

Art. 3. Traci moc ustawa z dnia 5 lipca 1990 r. - Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. Nr 51, poz. 297; z 1989 r., nr 41, poz. 412).

Art. 4. Ustawa wchodzi w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia.”

W dwa dni po wejściu w życie ustawy grupa 38 senatorów wystąpiła do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności ustawy z Konstytucją. W tym samym dniu Franciszek Z wniósł do TK skargę konstytucyjną na wymienioną ustawę. Skarga została sporządzona i podpisana przez adwokata. Uiszczono wymagany wpis. W uzasadnieniu skargi adwokat skarżącego zwrócił uwagę, że ustawa narusza konstytucyjną wolność zgromadzeń.

1. jakie rozstrzygnięcia wyda Trybunał Konstytucyjny i jak je uzasadni (przy założeniu, że w zgłoszonym wniosku i skardze przedstawione zostały wszystkie istotne zarzuty wobec ustawy)?

2. czy ustawa jest zgodna z Konstytucją? Dlaczego?

7. Jeden z popularnych tygodników publikował regularnie listę stu najbogatszych obywateli kraju. Kilku z nich wniosło skargę do Rzecznika Praw Obywatelskich, że publikacje takie zagrażają ich bezpieczeństwu, zwiększają prawdopodobieństwo napaści na nich. Rzecznik skierował do redaktora naczelnego pismo z zapytaniem, czy posiada zgodę zainteresowanych na tego rodzaju publikacje. W odpowiedzi redaktor stwierdził, iż nie zamierza się w ogóle ustosunkowywać do pytania Rzecznika, gdyż wykracza ono poza jego kompetencję. Zdaniem redaktora rzecznik ma badać, czy nie doszło do naruszenia praw obywatelskich przez działania organów państwa. Natomiast działania prywatnych podmiotów gospodarczych nie mogą być poddawane ingerencji Rzecznika.

Czy w świetle ustawy o RPO stanowisko redaktora było słuszne?

8. Wojewódzki sąd administracyjny w Z. na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich wydał wyrok, rozwiązujący stowarzyszenie „Pomoc Domom Dziecka” z uzasadnieniem, że powielałoby ono już działającą organizację „Stowarzyszenie Pomocy Domom Dziecka”. W ten sposób, jak podnosił RPO w swym wniosku, nastąpi korzystna koncentracja środków finansowych. Od wyroku tego stowarzyszenie „Pomoc Domom Dziecka” wniosło skargę konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego, podnosząc, że posiada status organizacji pożytku publicznego, a więc może być rozwiązane jedynie wyrokiem NSA, wydanym na wniosek Ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.

1. czy i jakie błędy popełnił wojewódzki sąd administracyjny?

2. czy trafna była działalność RPO?

3. czy i jakie błędy popełniło stowarzyszenie „Pomoc Domom Dziecka”?

4. jakie rozstrzygnięcie winien wydać Trybunał Konstytucyjny?

9. Prezydent RP został ranny w wypadku samochodowym i od kilku dni przebywał w stanie nieprzytomności w szpitalu. Zdaniem lekarzy taki stan może się przedłużyć do dwóch miesięcy. Marszałek Sejmu ogłosił w przemówieniu telewizyjnym, że - zgodnie z konstytucją - przejmuje wykonywanie obowiązków Prezydenta RP do czasu odzyskania przez niego przytomności. Przeciw działaniom Marszałka Sejmu zaprotestował ostro Marszałek Senatu. W wydanym dla prasy oświadczeniu napisał, że czasowa niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu musi zostać stwierdzona uchwałą Zgromadzenia Narodowego zanim Marszałek Sejmu przejmie obowiązki Prezydenta. Tymczasem w zaistniałej sytuacji żaden organ państwowy nie stwierdził urzędowo niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu.

Kto w opisanej sytuacji ma rację: Marszałek Sejmu czy Marszałek Senatu? Dlaczego?

---