Rozszyfruj skrót

"AIDS" i "HIV"

 

AIDS to skrót angielskiej nazwy : Acquired Immune Deficiency Syndrom, czyli po po polsku: "zespół nabytego upośledzenia odporności". "Zespół" - czyli klinicznie nie jedna, lecz więcej chorób "nabyty" - na skutek zakażenia a prowadzi w ostatecznym efekcie do całkowitego "upośledzenia odporności" u chorego. Uszkodzony lub zniszczony w przebiegu choroby system immunologiczny przestaje być zdolny do obrony organizmu przed infekcjami. W rezultacie osoba chora na AIDS staje się podatna na wiele infekcji (wywołane przez różne mikroorganizmy żyjące w otoczeniu człowieka), na jakie inni albo w ogóle nie zapadają, albo jeśli zachorują, potrafią je skutecznie zwalczyć. AIDS nie zabija, tylko szeroko otwiera wrota chorobom, które u osoby pozbawionej naturalnej odporności kończą się śmiercią.

AIDS jest ostatnim stadium, objawowym, stadium zakażenia wirusem HIV. HIV to skrót angielskiej nazwy: Human Immunodeficiency Virus, czyli po polsku: "wirus nabytego upośledzenia odporności". Choć mówi się czasem o "zakażeniu AIDS", to w gruncie rzecz osoba zakażona wirusem nie jest jeszcze chora na AIDS. Od momentu zakażenia upływają tygodnie, miesiące i lata - zdarza się, że nawet dziesięć lat - zanim wystąpi pierwsze objawy choroby. Wśród specjalistów dominuje pogląd, że osoba mająca w organizmie wirusa musi wcześniej czy późnej zachorować na AIDS, ale są i tacy, którzy utrzymują, że tylko u 20 do 50% nosicieli wirusa rozwiną się pełne objawy, tej choroby.

Panuje natomiast zgodność co do tego, że dane statystyczne dotyczące nosicielstwa HIV są zaniżone w stosunku do stanu faktycznego. Wytłumaczenie jest proste. Osoby zakażone, u których nie rozwinęły się objawy objawy AIDS, nie czują żadnych dolegliwości, są zdolne do prowadzenia zupełnie normalnego życia, nie trafiają więc do lekarza. Natomiast każda z nich może, niestety, zarażać nieświadomie innych przez kontakty seksualne.

Trzeba zrozumieć różnicę między chorym na AIDS a zakażonym wirusem HIV. Ten pierwszy człowiek jest bardzo chory, ten drugi jest fizycznie normalnie sprawny. Natomiast i od jednego, i od drugiego można zarazić się w ten sam sposób - przez kontakt seksualny i wspólną igłę do wstrzyknięć. Ani od jednego, ani od drugiego nie można się zarazić inną drogą - przy wspólnym stole, przy pocałunek w policzek itp. (Ciężarna nosicielka może przekazać wirusa dziecku.)

 

 

AIDS

Zespół nabytego upośledzenia odporności (ang. nazwa: Acquired Immune Deficiency Syndrome), choroba bardzo groźna, do tej pory nieuleczalna, budzi strach i przykuwa obecnie powszechną uwagę. Nikt nie powinien ignorować tego zagrożenia, ale warto sobie uświadomić, że pod względem liczby zachorowań AIDS plasuje się na ostatnim miejscu wśród chorób przenoszonych drogą płciową. Trzeba wiedzieć, jak się przed nią chronić, nie zapominać jednocześnie, że te pozostałe stanowią bardziej bezpośrednie zagrożenie dla wielu z nas.

W tym miejscu ograniczmy się do podania podstawowych faktów o AIDS. Chorobę wywołuje wirus HIV, czyli ludzki wirus upośledzenia odporności (ang. Human Immunodeficiency Virus). Przenosi się on z krwią lub spermą nosiciela, a wnika do organizmu drugiej osoby, gdy powstają warunki by dostał się do jej krwiobiegu. Ponieważ u osób będących nosicielami stwierdza się jego obecność również w wydzielinie z pochwy oraz w wydzielinie z członka, jaka pojawia się się u mężczyzn jeszcze przed orgazmem, kontakt tych wydzielin z uszkodzeniami błony śluzowej czy skóry osoby zdrowej jest dla niej niebezpieczny. Nie ma udokumentowanych przykładów przeniesienia się wirusa przez kontakt ze śliną, potem czy łzami nosiciela.

Zakażenie wirusem grozi temu, kto nie unika ryzykownych zachowań: ma z osobą zakażoną kontakt seksualny bez zabezpieczenia prezerwatywą lub używa tych samych igieł do wstrzyknięć, co nosiciel. Dopóki nie wprowadzono gwarantowanego systemu zabezpieczenia magazynowej krwi, niebezpieczna była również transfuzja. Istnieje ponadto możliwość przenoszenia się wirusa z matki nosiciela na dziecko. Nie można się zarazić AIDS w żaden inny sposób - ani przez pocałunek w policzek, ani we wspólnej łazience, ani przy wspólnym stole.

 

AIDS ciągle jeszcze szerzy się najbardziej wśród homoseksualistów lub mężczyzn biseksualnych (uprawiających seks zarówno z mężczyznami jak i z

kobietami), a także wśród osób uzależnionych, które używają narkotyków dożylnie. Rośnie jednak liczba kobiet, które nabyły wirusa od biseksualnych partnerów, a także liczba kobiet i mężczyzn - seksualnych partnerek i partnerów osób wstrzykujących sobie narkotyki.

 

Niektórzy specjaliści głoszą tezę - choć nie ma na jej udokumentowanie porównywanych wiarygodnych danych - że podczas stosunku heteroseksualnego istnieje większe prawdopodobieństwo zakażenia się kobiety od mężczyzn niż odwrotnie. Ryzyko dla mężczyzn zwiększa się jeśli odbywa stosunek płuciowy z kobietą w dniach menstruacji. Możliwość przenoszenia się zakażenia podczas kontaktu seksualnego między lesbijkami jest bliska zera.

W sytuacji podwyższonego ryzyka znajduje się także ten, kto posiada więcej niż jednego partnera seksualnego lub kto uprawiał seks z wieloma osobami. Podobnie ten, kto występuje w roli partnera biernego w seksie analnym. Seks oralny z mężczyzną w roli partnera aktywnego jest dla niego mniej ryzykowny niż seks analny i stosunek pochwowy, chyba że partnerka ma akurat miesiączkę. Seks oralny z kobietą w roli aktywnego partnera też jest mniej ryzykowny dla niej niż inne odmiany stosunku, pod warunkiem że partner ma wytrysk poza jej jamą ustną i nie w okolicy pochwy.

Wybory seksualne są kwestią indywidualnych decyzji i nie jest naszym zadaniem doradzać w tym zakresie, ale jedynie dostarczyć informacji, które w takich decyzjach pomogą. Przesłanką dla każdego jest oczywisty fakt, że jedyną skuteczną metodą uniknięcia AIDS jest pełna wstrzemięźliwość seksualna. Skoro ci to uświadomiliśmy, teraz możemy z czystym sumieniem radzić, co masz robić w celu chronienia się przed AIDS, gdy mimo ryzyka nie chcesz rezygnować z aktywności seksualnej.

Po pierwsze dobrze jest z góry wiedzieć (i wyciągnąć z tego wnioski), czy twój ewentualny partner seksualny robił sobie kiedykolwiek test na obecność wirusa HIV, czy brał dożylne narkotyki, czy uprawiał przedtem seks z więcej niż dwoma, trzema osobami. Po drugie, w każdej sytuacji intymnej należy korzystać z zabezpieczenia, jakie daje prezerwatywa. Zdaj sobie sprawę z tego, że choćby twój partner był stuprocentowo wobec ciebie uczciwy, zawsze może się zdarzyć, iż nie powie ci o jakimś niebezpiecznym epizodzie ze swojego życia - bądź dlatego, że wyparł go z pamięci, bądź niewiedzę nie przypisuje mu żadnego znaczenia.

 

Nosicielstwo wirusa HIV stwierdza się po wykonaniu prostego badania krwi. Nosiciele nie muszą mieć objawów choroby AIDS, natomiast są potencjalnym źródłem zakażenia dla innych osób. Czasami przez całe lata, ponieważ od momentu zakażenia do rozwinięcia się choroby upłynąć może nawet lat dziesięć, choć takie przypadki są bardzo rzadkie.

 

Partnerzy seksualni mogą - wedle opinii lekarzy - uprawiać ze sobą seks bez zabezpieczenia się prezerwatywą po spełnieniu następujących warunków: w samym czasie przejdą test na obecność wirusa i obydwa wyniki będą negatywne (co znaczy, że nie mają wirusa); przez następne sześć miesięcy żadne z nich nie będzie miało kontaktu seksualnego z innym partnerem, transfuzji krwi ani choćby jednego wstrzyknięcia dożylnie narkotyku igłą już przez kogoś użytą; po sześciu miesiącach powtórzą test i ponownie wyniki będą negatywne. (Jeżeli zajście w ciąże jest niepożądane muszą oczywiście stosować prezerwatywę lub inne środki antykoncepcyjne).

Zespół nabytego niedoboru (rzadziej upośledzenia) odporności, AIDS (ang. Acquired Immunodeficiency Syndrome lub Acquired Immune Deficiency Syndrome) - termin ten określa końcowe stadium zakażenia HIV charakteryzujące się bardzo niskim poziomem limfocytów CD4, a więc wyniszczeniem układu immunologicznego (odpornościowego), co skutkuje zapadalnością na tzw. choroby wskaźnikowe (niektóre formy nowotworów, grzybic, nietypowe zapalenia płuc) mogące spowodować śmierć pacjenta.

Spis treści

• 1 Drogi zakażenia

• 2 Profilaktyka

• 2.1 Działanie wirusa, objawy

• 2.2 Metody leczenia

• 2.3 Epidemiologia

• 2.4 Zobacz też

• 2.5 Linki zewnętrzne

Drogi zakażenia

Wirus HIV przenosi się poprzez:

• krew (najbardziej efektywna droga zakażenia) i produkty krwiopochodne,

• spermę, płyn przedejakulacyjny, śluz szyjkowy (dość trudno się zarazić)

• mleko matki (udowodniono możliwość przeniesienia zakażenia tą drogą),

• przeniesienie z matki na dziecko (krew kobiety i dziecka nie mieszają się, jednak może do tego dojść np. podczas jakiś komplikacji porodowych).

Do organizmu wirus może dostać się podczas stosunku płciowego

Możliwe jest także zakażenia przez transfuzję krwi, podczas dializ, przeszczepów, zabiegów chirurgicznych i przyjmowanie preparatów krwiopochodnych (zdarza się to obecnie bardzo rzadko, ze względu na badania dawców).

Bardzo duże ryzyko stanowi używanie wspólnych żyletek, igieł i strzykawek (tatuaże, narkomania).

Potencjalne ryzyko zarażenia występuje w klubach sportowych np w sytuacji pobrudzonych krwią worków treningowych czy innych sprzętów do sportów walki oraz wstrzykiwanie środków dopingujących tą samą igłą i strzykawką przez wiele osób. Opisano przypadki zakażenia przez kontakt z krwią podczas bójki.

Matka seropozytywna (HIV+) może zakazić płód, jednak przy zachowaniu odpowiednich procedur podczas ciąży i porodu można znacząco obniżyć ryzyko.

Wirus przenosi się także z mlekiem w czasie karmienia.

Nie ma możliwości zakażenia przez owady z aparatem gębowym ssąco-kłującym (komary, kleszcze etc.).

Prawdopodobieństwo zakażenia HIV jest różne przy różnych drogach zakażenia (1/30 - największe ryzyko, 1/2000 - najmniejsze ryzyko):

• stosunek analny: 1/30-1/125,

• użycie zakażonej strzykawki: 1/150-1/400,

• stosunek dopochwowy: 1/600-1/2000.

W przypadku stosunku dopochwowego ryzyko jest większe dla kobiety, a mniejsze dla mężczyzny.

Można się zarazić także podczas:

• przyjmowania krwi, produktów krwiopochodnych i narządów (zwłaszcza przed 1990),

• akupunktury,

• robienia tatuaży,

• bójki (jeśli doszło do kontaktu z krwią),

• uprawiania sportów kontaktowych (boks, judo), jeśli doszło do kontaktu z krwią,

• praktyk sadystyczno-masochistycznych,

• skaleczeń, ran, zadrapań podczas naprawiania sprzętu (zwłaszcza medycznego),

• używania dożylnie narkotyków,

• używania dożylnie środków dopingujących,

• karmienia piersią gdy matka jest zarażona,

• podczas ciąży i porodu,

• udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków bez zachowania należytego zabezpieczenia,

• pracy z chorymi na HIV, bez zachowania należytego bezpieczeństwa przy kontakcie z krwią,

• pracy z materiałem zakaźnym (np. w laboratorium) bez zachowania zasad bezpieczeństwa.

W Polsce większość zarażeń przenosi się prawdopodobnie drogą pozaseksualną (dane Państwowego Zakładu Higieny). Na dzień 1 marca 2006 potwierdzono w Polsce 10.292 przypadki zarażenia wirusem HIV, z czego co najmniej 5.318 przypadków w związku z dożylnym używaniem narkotyków. Szacuje się, że rzeczywista ilość nosicieli jest jednak prawdopodobnie 2-3 krotnie wyższa. Więcej informacji statystycznych na stronach PZH.

Najwięcej zarażonych stwierdzono w Warszawie, okręgu Katowickim, Trójmieście, rejonach przy granicy wschodniej i zachodniej. Najwyższy % zarażonych w kraju występuje w Puławach (lubelskie).

Profilaktyka

Unikanie sytuacji w których będzie możliwe przeniesienie wirusa poprzez drogi (i przykłady niebezpiecznych zachowań) wymienione powyżej, jest najskuteczniejszą metodą zabezpieczenia.

W przypadku utrzymywania dużej liczby kontaktów seksualnych z licznymi partnerami ryzyko zakażenia zmniejsza unikanie ryzykownych technik seksualnych oraz stosowanie prezerwatyw. Prezerwatywy zmniejszają prawdopodobieństwo zarażenia się wirusem o 98-99%.

Na świecie istnieją dwa trendy profilaktyki HIV:

• ABC - Abstinence, Be faithful, Condoms - który kładzie nacisk na edukację w zakresie przede wszystkim unikania ryzykownych zachowań seksualnych (abstynencja seksualna do ślubu, wierność w stałym związku) oraz stosowanie prezerwatyw we wszystkich pozostałych przypadkach.

• Programy zakładające konieczność jak najwcześniejszej edukacji seksualnej, zwłaszcza w zakresie stosowania prezerwatyw, zwiększanie ich dostępności oraz dostępności terapii antyretrowirusowej.

Różnice pomiędzy tymi strategiami są w dużym stopniu ideologiczne. Strategia ABC jest w pierwszych dwóch punktach zgodna ze stanowiskiem Kościoła katolickiego, części Kościołów protestanckich, Kościołami prawosławnymi, Islamem, według których seks powinien być uprawiany tylko w małżeństwie, zaś prezerwatywa - jako środek sztucznej antykoncepcji - nie powinna być stosowana.

Strategia ABC przyniosła wymierne rezultaty w Ugandzie, gdzie od 1997 do 2001 udało się obniżyć odsetek nowych zachorowań ponad dwukrotnie. Rezultaty zostały ugandyjskiej jednak częściowo zatrzymane w kolejnych latach, kiedy finansowane przez amerykańskie instytucje religijne programy pomocowe zmniejszyły rolę edukacji w zakresie stosowania prezerwatyw, pozostawiając tylko edukację w zakresie wierności, która jest nieskuteczna w wielu grupach ryzyka. Wskazuje to na potrzebę stosowania obu czynników (AB i C) równocześnie. Kampania ugandyjska była jednak dowodem na skuteczność edukacji ABC, ponieważ inne kraje afrykańskie, które oparły się tylko o zwiększenie dostępności prezerwatyw nie odnotowały żadnego spadku zachorowań.

Przykładem kampanii "ABC" była polska kampania Krajowego Centrum ds. AIDS zorganizowana w 2005 roku.

Nowa unijna strategia walki z epidemią HIV jest przykładem programu drugiego typu, który kładzie nacisk wyłącznie na zwiększenie dostępności prezerwatyw, wczesnej edukacji seksualnej oraz dostępności terapii antyretrowirusowej. Elementy "AB" oraz unikania ryzykownych zachowań seksualnych (promiskuityzm, stosunku analne) zostały w nim praktycznie pominięte, pojawiły się za to elementy niezwiązane z profilaktyką HIV takie jak konieczność ochrony praw mniejszości seksualnych. Dane europejskie (patrz #Epidemiologia) nie dają podstaw do oceny skuteczności dotychczas stosowanych strategii, a dane z części krajów (Dania, Francja, Niemcy) wskazują wręcz na skutek odwrotny. Wzrost dostępności refundowanej przez państwo terapii i brak edukacji doprowadził do powstania w niektórych środowiskach przekonania, że nosicielstwo HIV nie jest już poważną chorobą i do świadomego rezygnowania z zabezpieczeń, większej swobody w wyborze partnerów itd.

Zarażeniu HIV z uwagi na identyczną drogę zarażenia często towarzyszy także zakażenie innymi wirusami: HBV, HCV, HTLV, HPV czy CMV. Jedyne przypadki HDV w Polsce stwierdzono u zarażonych wirusem HIV narkomanów po kontaktach z grupami spoza Polski.

Działanie wirusa, objawy

Po zakażeniu wirus atakuje limfocyty T, szczególnie te, na których występują antygeny CD4 (tzw. limfocyty T4). Wirus w żywej komórce dokonuje procesu odwrotnej transkrypcji - przy pomocy enzymów zapisuje informację genetyczną ze swojego RNA do DNA limfocytu T4, który później powiela wirusa HIV. Od momentu gdy wirus powiela się w komórce limfocytu, czyni ją niewidzialną dla układu odpornościowego. Oprócz tego na powierzchni zarażonego limfocytu T wirus umieszcza białka uśmiercające każdą zdrową komórkę limfocytu T, która zbliży się do niej. Czas od chwili kontaktu z wirusem, do momentu w którym można zdiagnozować infekcję za pomocą typowych testów (tzw. okienko serologiczne), w przypadku infekcji HIV trwa zwykle około sześciu tygodni. W ciągu kilku dni po zakażeniu może rozwinąć się tzw. ostra choroba retrowirusowa trwająca do kilku tygodni. W tym okresie występują objawy ogólne takie jak powiększenie węzłów chłonnych, podwyższona temperatura i inne tzw. grypopodobne symptomy. Stwarza to podwójne niebezpieczeństwo ponieważ chory zazwyczaj nie zdaje sobie sprawy z tego że jest zakażony, a poziom wirusa we krwi osiąga bardzo wysokie wartości, co ułatwia jego dalsze rozprzestrzenianie się. Po dość długim okresie bezobjawowym (trwającym nawet kilkanaście lat) zaczynają pojawiać się objawy uszkodzenia układu immunologicznego. Pacjent zapada na choroby, które u ludzi nieposiadających uszkodzonego układu odpornościowego nie występują (tzw. infekcje oportunistyczne). Rozpoczynają się wyczerpujące biegunki. Później, gdy z układu immunologicznego pozostały tylko szczątki, organizm atakowany jest przez choroby nowotworowe (mięsak Kaposiego (u 13% pacjentów), rak szyjki macicy, chłoniaki). Jeżeli pacjent znajduje się pod opieką lekarską od momentu pojawienia się objawów klinicznych ma szanse przeżyć około dwóch lat (chyba, że zostanie wdrożone skuteczne HAART). Nieomal każde zakażenie HIV po latach przeradza się w AIDS. HIV poza organizmem człowieka ginie pod wpływem typowych środków odkażających. Gotowanie w temperaturze 56ºC przez pół godziny zabija wirusa.

Szczepionka jak dotąd nie została opracowana, chociaż w niektórych laboratoriach były już przeprowadzane próby kliniczne na ludziach.

Metody leczenia

Odsetek dorosłych osób (15-49 lat) zakażonych HIV i chorych na AIDS na kontynencie afrykańskim. Dane z 1999 roku, uaktualnione.

W chwili obecnej nie są znane metody wyleczenia zarażenia HIV. Naukowcy opracowali dotąd preparaty, które zapobiegają namnażaniu się wirusa oraz utrudniające wnikanie mu do komórek.

Najpopularniejszą stosowaną dziś metodą leczenia jest intensywna terapia antyretrowirusowa (HAART) charakteryzująca się tym, iż pacjentowi podaje się kilka różnych leków mających zaatakować różne etapy rozwoju wirusa. Leczenie to może być okupione uciążliwymi objawami ubocznymi takimi jak - wymioty, biegunka, anemia, zapalenie wątroby. Jednak u wielu pacjentów nie dochodzi do groźnych skutków ubocznych. Efektem terapii nie jest całkowite zniszczenie wirusa w organizmie człowieka, a sprowadzenie liczby jego cząstek we krwi do bardzo niskiego poziomu. Stan ten określa się niewykrywalną wiremią ponieważ współczesne metody nie są w stanie wykryć tak małej ilości wirusa. Sytuacja ta umożliwia odbudowę układu odpornościowego człowieka, przede wszystkim przez zwiększenie liczby atakowanych przez wirus HIV limfocytów CD4. Przy odpowiednim leczeniu liczba ta może wzrosnąć nawet do 1000 komórek/ml krwi. U osób zdrowych liczba ta zawiera się w granicach 500 - 1500.

Odpowiednio prowadzona terapia HAART pozwala utrzymać chorego w dobrym zdrowiu latami, aczkolwiek jej koszt jest bardzo wysoki i wynosi ponad 1000 EUR miesięcznie. Obecnie w Polsce i Unii Europejskiej terapia antyretrowirusowa jest w całości refundowana, pod pewnymi warunkami.

Obecnie zarejestrowane są leki anty-HIV należące do czterech głównych grup :

• nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NRTI) (AZT, 3TC, ABC, d4T, ddC, ddI, FTC, TDF)

• nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (NNRTI) (delawirdyna, efawirenc, newirapina)

• inhibitory HIV-proteazy (PI) (amprenawir, atazanawir, indinawir, lopinawir, nelfinawir, ritonawir, sakwinawir, tipranawir)

• inhibitory fuzji i wejścia wirusa do komórki - T-20

Osoby żyjące z HIV stosujące odpowiednie leczenie i regularnie badające stan swojego układu odpornościowego żyją normalnie. Zakażenie i choroba nie muszą być widoczne. Przy dostatecznym wzroście liczby limfocytów CD4 pacjenci odzyskują siły, a choroby oportunistyczne nie występują. Następuje to jednak tylko, gdy pacjent bardzo skrupulatnie stosuje się do wymogów podjętego leczenia. Zastosowane leczenie znacznie wydłuża życie chorego, prawdopodobnie do wieku naturalnej śmierci. Ogrom środków finansowych wykorzystywanych na badania nad leczeniem HIV/AIDS daje efekt w postaci produkcji nowych leków, które nie są tak uciążliwe w stosowaniu jak leki używane zaledwie kilka lat temu. Możliwe jest stosowanie terapii ograniczającej się do zażywania kilku tabletek raz dziennie.

Ceny leków stosowanych przy zakażeniu HIV są bardzo zróżnicowane. Średni koszt nowoczesnej terapii w Europie wynosi powyżej 1000 EUR miesięcznie. Najniższa cena terapii w państwach Unii Europejskiej został osiągnięty w Polsce. Państwa rozwijające się (Afryka, Brazylia, Indie i inne), by sprostać zapotrzebowaniu zaczęły produkować / sprowadzać / stosować środki generyczne z pogwałceniem zasad patentowych w cenie kilku USD za opakowanie. Na skutek porozumienia TRIPS w ramach Światowej Organizacji Handlu obecnie mogą to robić legalnie.

Standardowo chory otrzymuje 3 lub 4 preparaty przeciwwirusowe, w dawkach blokujących replikację wirusa, lub zarażanie kolejnych komórek. Przykładowy koszt leków: Epivir-HIV (60 tabl. 150mg lamiwudyna) koszt około 1200 PLN miesięcznie, Combivir (60 tabl. lamiwudyna + zydowudyna) koszt około 2300 PLN miesięcznie. Najdroższym preparatem jest obecnie T-20, koszt terapii wynosi około 30.000 PLN miesięcznie (jest to jedyny nierefundowany w Polsce środek, stosowany w ramach indywidualnego przydziału w sytuacji gdy inne leki zawiodą). Szacunkowy koszt utrzymania terapii HAART wynosi około 40000 PLN rocznie. W Polsce leczenie jest w pełni refundowane (dla pacjenta - bezpłatne) i do terapii mają dostęp wszyscy chorzy spełniający kryteria medyczne (m.in wykluczani są czynni narkomani do czasu rozwiązania problemu z nałogiem).

Warto dodać, że wiele środków badanych w kierunku leczenia zarażeń HIV okazały się skuteczne przeciwko innym chorobom wirusowym. Większość leków przeciw HIV okazuje się skuteczna w leczeniu np. zakażeń HBV. Badania stanowią zatem nie tylko pomoc chorym na AIDS, ale wzbogacają naszą wiedzę o wirusach i przyczyniają się do poznania leków przeciw innym schorzeniom.

Prace mające na celu wyprodukowanie szczepionki skupiają się nad wynalezieniem preparatu uniemożliwiającego wniknięcie wirusa do komórek układu odpornościowego. Z kolei inni naukowcy starają się stworzyć produkt, który nauczy organizm rozpoznawać i niszczyć zaatakowane wirusem komórki. W wyobrażalnej przyszłości nie jest możliwe opracowanie i rozpowszechnienie szczepionki zapobiegawczej, oczekiwana jest natomiast szczepionka terapeutyczna, która może zastąpić stosowane obecnie leczenie HAART.

AIDS i zakażenia HIV stanowią poważny problem społeczny (szczególnie w krajach rozwijających się). Pierwszy grudnia jest światowym dniem walki z AIDS. Czerwona wstążeczka jest znakiem solidarności z zakażonymi HIV i chorymi na AIDS.

Epidemiologia

Statystyki dotyczące zakażeń HIV według szacowanych dróg zakażenia prowadzi WHO, a na terenie Europy - do końca 2007r. - zadanie to realizuje na zlecenie WHO instytut badawczy EuroHIV[1]. W Polsce prowadzi je Państwowy Zakład Higieny[2], publikuje także Krajowe Centrum ds. AIDS.

Epidemiologia HIV bardzo różni się w zależności od kraju i obszaru świata. Zważywszy na zasięg i koszty społeczne właściwe w przypadku HIV/AIDS jest stosowanie terminu światowej pandemii.

Do największej liczby nowych zakażeń na świecie dochodzi w regionie Afryki Subsaharyjskiej i Kraibów. W niektórych państwach afrykańskich odsetek osób żyjących z HIV w społeczeństwie przekroczył 40%. Niekontrolowana pandemia przyczynia się tam do kryzysu demograficznego (wyraźny spadek średniej długości życia, nawet do poziomu 35 lat), społecznego (problem osieroconych na skutek AIDS dzieci, zanik dotychczasowych struktur społecznych), gospodarczego (spadek podaży siły roboczej), politycznego (braki kadrowe w administracji publicznej na skutek AIDS, brak możliwości świadczenia podstawowych usług społecznych), bezpieczeństwa (spadek zdolności obronnych). W przypadku Suazi pojawiają się opinie o upadku państwa na skutek AIDS. Odsetek kobiet w państwach o najwyższych wskaźnikach epidemiologicznych osiąga 80%. Regionem świata, w którym sytuacja epidemiologiczna staje się równie niekorzystna, jest Azja Południowo Wschodnia, przede wszystkim Indie. Brak natomiast wiarygodnych danych o Chinach, które wedle analiz UNAIDS są potencjalnym źródłem nowej fali epidemii. W państwach tych zdecydowanie przeważa droga zakażenia poprzez kontakty seksualne a populacją najbardziej narażoną na zakażenie są kobiety w wieku 15 - 24 lat, w znacznej liczbie przypadków źródłem zakażenia jest pierwszy lub jedyny partner seksualny.

Natomiast regionem o największej dynamice epidemii jest Europa Wschodnia, przede wszystkim obszar Federacji Rosyjskiej, Ukrainy, państw bałtyckich. Szczególnie niepokojąca jest sytuacja epidemiologiczna Obwodu Kaliningradzkiego. Wedle analiz UNAIDS w samej aglomeracji moskiewskiej żyje ponad 500 tys. osób żyjących z HIV; w Rosji odsetek osób żyjących z HIV w społeczeństwie może przekraczać 2%, na Ukrainie 1,5% (dla porównania wskaźnik ten w Polsce wynosi 0,07%). W tym regionie wybuch pandemii zakażeń HIV był skutkiem kryzysu społeczno - gospodarczego w okresie transformacji i bliskości geograficznej regionów, gdzie produkowane są narkotyki do zastosowania w iniekcji co skutkuje ich bardzo dobrą dostępnością przy niskich cenach. Pierwszą populacją dotkniętą przez pandemię były osoby stosujące narkotyki w iniekcji oraz migranci, obecnie zaczynają przeważać zakażenia drogą seksualną wśród ogółu społeczeństwa. Rozpowszechnianie się HIV/AIDS skutkuje pogłębianiem wspomnianego kryzysu społecznego, co skutkuje wyraźnymi brakami demograficznymi i stwierdzonymi przez Bank Światowy niedoborami w wynikach gospodarczych.

W państwach Ameryki Północnej i Europy Zachodniej epidemię zakażeń HIV uznaje się za stabilną, choć istnieją widoczne różnice pomiędzy państwami (czy regionami / stanami w Ameryce Północnej, najgorsza sytuacja - Portugalia, najlepsza - Węgry). W wyniku dostatecznej dostępności leczenia antyretrowirusowego śmiertelność na skutek AIDS przy odpowiednio wczesnym wykryciu zakażenia HIV zdecydowanie spadła. Przy powszechnym stosowaniu procedury poekspozycyjnej (ekspozycja na HIV zawodowa, wypadkowa) i zapobiegawczej zakażeniom z matki na dziecko zdecydowanie spadła liczba zakażeń w tych przypadkach (niemal do zera). Za populacje najbardziej narażone na zakażenie w tym regionie UNAIDS uznaje ludzi młodych w wieku 15 - 24 lat, kobiety, mężczyzn mających kontakty płciowe z mężczyznami, migrantów (migracje społeczne, częste podróżowanie turystyczne, służbowe), osoby stosujące narkotyki w iniekcji, osoby świadczące usługi seksualne. Za najlepiej rozpoznane populacje z wyżej wspomnianych uważa się populacje mężczyzn mających kontakty płciowe z mężczyznami i osoby stosujące narkotyki drogą dożylną - w obydwu populacjach obraz epidemii wydaje się pełny, wedle wskazań Komisji Europejskiej i amerykańskiego CDC niepokoi coraz większy odsetek doniesień o zakażeniach z brakiem danych o źródle zakażenia, za którymi wg symulacji kryją się zakażenia u ludzi młodych drogą kontaktów seksualnych. Nowym trendem jest rażący spadek odsetku stosowania prezerwatyw przez ludzi młodych, kobiety i mężczyzn mających stosunki płciowe z mężczyznami na skutek uspokajających informacji o skuteczności terapii.

Wedle danych PZH od 1985r. do końca sierpnia 2006r. zarejestrowano w Polsce 10 292 zakażenia HIV, 1 798 zachorowań na AIDS i 825 zgonów na skutek AIDS (liczba zgonów prawdopodobnie zaniżona na skutek braków w raportowaniu). Wedle powszechnej metodologii symulacji szacuje się rzeczywistą liczbę osób żyjących z HIV w Polsce na ponad 30 tys. Rokrocznie wykrywa się 600 - 660 nowych zakażeń. Podział wedle prawdopodobnych dróg zakażenia w okresie 1985 do sierpnia 2006r.: 53% stosowanie narkotyków w zastrzyku, 18% kontakty heteroseksualne, 13% kontakty seksualne między mężczyznami, 3,4% dzieci matek zakażonych HIV, 0,3% zakażenia jatrogenne, 11% brak danych. W ostatnich latach zdecydowanie przeważa raportowanie bez wskazania prawdopodobnej drogi zakażenia (w 2005r. do 70% przypadków, w roku 2006: 65 - 75% każdorazowo w raportowaniu miesięcznym), a więc obecny charakter epidemii nie jest w pełni rozpoznany. Początkowo epidemia HIV w Polsce dotyczyła prawie wyłącznie populacji osób stosujących narkotyki drogą dożylną (zdecydowana większość zgłoszeń do końca lat 1990tych).

Azydotymidyna (ang. azidothymidine, AZT, nazwy handlowe to Retrovir firmy GlaxoSmithKline, Zidovudine, Zidowudyna lub Zydowudyna) (3'-Azydo-2'-deoxytymidyna lub 3'-azydo-2' 3'-didezoksymidyna) lek o działaniu anty-HIV. Wzór chemiczny C₁₀H₁₃N₅O₄.

AZT to tzw. nukleozydowy inhibitor odwrotnej transkryptazy. Działanie leku polega na przerwaniu procesu replikacji wirusa HIV w zainfekowanej komórce. Lek ten, hamując aktywność enzymu odwrotnej transkryptazy HIV wstrzymuje rozbudowę łańcucha DNA tego wirusa i tym samym spowalnia postęp skutków zakażenia. Azydotymidyna należy do leków antyretrowirusowych.

Produkcję leku rozpoczęto w 1987 roku. Do początku lat 90. XX wieku AZT stosowano w tzw. monoterapii (chory w czasie leczenia otrzymywał tylko jeden lek). Główną wadą takiej terapii była szybkorozwijająca się lekooporność - zahamowaniu ulegał tylko jeden szczep HIV, pozostałe rozwijały się ze zdwojoną siłą. Zwiększanie dawek leku nasilało działania niepożądane przy jedynie niewielkim wzroście skuteczności.

W połowie lat 90. wprowadzono tzw. terapię wielolekową polegającą na przyjmowaniu przez pacjenta jednocześnie nie mniej niż trzech leków antyretrowirusowych z trzech grup: nukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy (np. AZT), nienukleozydowych inhibitorów odwrotnej transkryptazy, oraz inhibitorów proteazy.

Azydotymidyna jest najlepiej poznanym lekiem przeciw HIV. Wykorzystuje się go w początkowym okresie choroby AIDS. Niestety, wywołuje ona poważne objawy uboczne i jest mniej skuteczna u osób dłużej zakażonych.

Długotrwałe podawanie leku przedłuża życie zakażonym, w czasie terapii poprawie ulega ich samopoczucie, zwiększa się liczba limfocytów. Lek jest skuteczny w otępieniu. Nie jest jednak wolny od działań niepożądanych, może spowodować ciężką niedokrwistość i niewydolność szpiku kostnego z neutropenią i trombocytopenią, a także miopatie oraz zmiany skórne. Stosowany długotrwale, już nawet po 6 miesiącach, powoduje powstanie oporności na AZT, wyrażającą się rozwojem mutantów HIV.

Obecnie zaleca się leczenie kombinowane, tj. złożone z trzech, a nawet czterech leków antyretrowirusowych. AZT kojarzy się też z innymi lekami przeciwwirusowymi, takimi jak np: acyklowir, foskarnet, interferony.

Ludzki Wirus Upośledzenie Odporności

Podstawowe wiadomości

1. HIV czyli Human Immunodeficiency Virus (Ludzki Wirus Upośledzenia Odporności) jest utożsamiany z AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome). Takie powiązanie nie jest właściwe, gdyż zakażenie HIV nie oznacza zachorowania na AIDS (Zespół Nabytego Upośledzenia Odporności).

Etiologia zakażeń HIV nie została dokładnie zbadana, dowiedziona. Najbardziej prawdopodobna hipoteza pozwala przyjąć, że oba znane typy wirusa (HIV-1 i HIV-2) pochodzą od małp człekokształtnych. W 1991 roku udowodniono, że źródłem HIV-1 jest szympans Pan troglodytes troglodytes żyjący a Afryce Centralnej. Uważa się, że pierwsze osoby uległy zakażeniu w latach pięćdziesiątych. Byli nimi polujący na tego szympansa
i oprawiający ich mięso.

Pierwsze przypadki zachorowania na AIDS odnotowano w Stanach Zjednoczonych (Los Angeles) w 1981 roku u pięciu homoseksualnych mężczyzn. Było to nietypowe zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis Carini. Od 1981 roku w USA zaczęto prowadzić rejestrację zachorowań. W Polsce pierwsze przypadki odnotowano w 1985 roku.

DLA ZAINTERESOWANYCH

Rys: HIV

  HIV jest retrowirusem infekującym limfocyty T CD₄. Prowadzi to do niedoborów odporności komórkowej
i humoralnej, licznych zakażeń oportunistycznych, nieoportunistycznych.

Cząstka HIV ma średnicę około 80-100 nm, budowę warstwową i cylindryczny kształt. HIV składa się z osłonki
i rdzenia. W rdzeniu znajdują się dwie identyczne nici RNA i enzymy: odwrotna transkryptaza i integraza. Rdzeń otoczony jest białkiem strukturalnym kodowanym przez gen - gag (p24). Genom HIV ma geny kodujące białka strukturalne (rdzenia - gag, transkryptazy, proteazy, endonukleaz - pol ora glikoproteiny otoczki - env) oraz niestrukturalne pełniące funkcje regulacyjne (tat, ref, nev, vif, vpr, vpu). HIV-2 ma jeszcze jeden gen regulacyjny: vpx. Na zewnątrz od warstwy utworzonej przez białko p24 znajduje się białko p18. Właściwą otoczkę wirusa tworzą: lipidowa struktura z wbudowanym białkiem gp 41 i najbardziej zewnętrzna część wirionu - gp120.

AIDS MA CHARAKTER PANDEMII, CO ZNACZY ŻE OBEJMUJE CAŁY ŚWIAT.

Nie można zakazić się HIV:

-         poprzez dotykanie drugiej osoby, podawanie ręki, pocałunek;

-         poprzez pływanie w tym samym basenie, korzystanie ze wspólnej toalety, dzielenie się jedzeniem, wspólne korzystanie ze sztućców czy ręczników;

-         HIV nie przenosi się poprzez kaszel czy kichanie;

-         Nie można zakazić się HIV od zwierząt;

Jakiego nazewnictwa należy używać, gdy rozmawiamy o zakażeniu HIV?

Po pierwsze błędem jest mówić „zarażony”, gdyż HIV nie przenosi się drogą oddechową
i pokarmową. O zarażeniu możemy mówić w przypadku grypy. HIV można się zakazić. Muszą mieć miejsce określone okoliczności, aby doszło do zakażenia: kontakt błony śluzowej (tzw. wrota zakażenia) z zakażonym HIV płynem ustrojowym (płyn zakaźny). HIV podobnie jak wirusowe zapalenie wątroby (WZW) - popularnie nazywane „żółtaczką” - jest zakażeniem kontaktowym, czyli musi istnieć droga wniknięcia wirusa do organizmu człowieka.

Po drugie: o osobie zakażonej HIV nie można mówić, że jest chora na AIDS, gdyż zakażenie nie oznacza choroby. Można być zakażonym i zachorować na AIDS po dziesięciu latach. W tym okresie nie jesteśmy w stanie rozpoznać, że dana osoba jest zakażona HIV. Mówimy więc zakażony, żyjący z HIV lub posiadający pozytywny status serologiczny. Analogicznie powiedzenie „negatywny status serologiczny” oznacza, że nie jesteśmy zakażeni HIV.

Po trzecie zdecydowanie unikaj pojęcia tzw. grup ryzyka, do których zaliczano osoby homoseksualne, osoby prostytuujące się oraz używające narkotyków drogą iniekcji. Nie prawdą jest, że jedynie członkowie tych grup są narażeni na zakażenia. Prawdą jest natomiast, że każdy z nas może zakazić się tym wirusem.

W języku potocznym zwykło się używać różnego typu sformułowań, gdy mówimy o osobach homoseksualnych, prostytuujących się czy zażywających narkotyki. Przeważnie są to sformułowania wulgarne, toteż nie będę niektórych przytaczał. Gdy wypowiadamy się
o takich osobach proponuję obdarzyć je należnym szacunkiem. Przecież o osobie pracującej w prostytucji możemy powiedzieć, że pracuje w seksbiznesie, o homoseksualnym mężczyźnie, że jest gejem, albo ma stosunki seksualne z innymi mężczyznami. Zamiast ćpun i narkoman lepiej i bardziej poprawnie jest powiedzieć, że używa lub zażywa narkotyki. „Ćpun” świadczy o naszym braku szacunku, a „narkoman” negatywnie naznacza, a przecież nie każda osoba zażywająca narkotyków jest od nich uzależniona. „Narkoman” brzmi jak diagnoza: ciężki stan uzależnienia.

2. Obecnie znane są dwa szczepy HIV:

HIV-1, które dominuje w Europie, Azji i Ameryce

HIV-2, które rozprzestrzenia się w Afryce Zachodniej

Do końca 1998 roku wyróżnia się dwie grupy podtypów HIV-1:

-         grupa M tworzona przez dziesięć zasadniczych podtypów oznaczonych literami od
A do J

-         grupa O z jednym podtypem zidentyfikowanym w Kamerunie

Wśród HIV-2 wyróżnia się obecnie 6 subtypów oznaczonych literami od A do F.

3. Drogi szerzenia się zakażeń HIV:

(a)   seksualna

Zarówno kontakty heteroseksualne, jak i homoseksualne wiążą się z ryzykiem zakażenia HIV i innych chorób przenoszonych drogą płciową. Wiele powszechnie stosowanych technik seksualnych stanowi ryzyko zakażenia: seks oralny (pieszczoty organów płciowych za pośrednictwem ust), seks waginalny (dopochwowy), analny (doodbytniczy). Ryzykownym zachowaniem seksualnym można nazwać każdą sytuację, gdy dochodzi do kontaktu seksualnego pomiędzy osobami, które: znają się stosunkowo krótko, mają wielu partnerów seksualnych, mają stałego partnera, ale z wyłączeniem stałości. Dodatkowe zagrożenie stanowią: seks grupowy, seks z osobami zażywającymi narkotyki lub pod wpływem takich środków, seks połączony z sadomasochizmem.

PAMIĘTAJ!

-         KAŻDY KONTAKT SEKSUALNY, KTÓRY MA CHARAKTER PRZYPADKOWY STANOWI RYZKO ZAKAŻENIA. JEŚLI NIE ZNASZ DOBRZE SWOJEGO PARTNERA, TY LUB TWÓJ PARTNER WSPÓŁŻYJECIE JESZCZE Z INNYMI OSOBAMI - JEST TO RYZYKOWNE ZACHOWANIE SEKSUALNE.

-         KAŻDY MOŻLIWY KONTAKT POTENCJALNIE ZAKAŹNYCH PŁYNÓW USTROJOWYCH Z BŁONĄ ŚLUZOWĄ UST, OCZU, ODBYTU, POCHWY, CZŁONKA TO RYZYKO ZAKAŻENIA HIV!

-         RYZYKO JEST JESZCZE WIĘKSZE, JEŚLI WSPÓŁŻYJESZ
Z PARTNERKĄ W OKRESIE MIESIĄCZKI LUB UPRAWIASZ STOSUNKI ANALNE (BŁONA ŚLUZOWA ODBYTU JEST SZCZEGÓLNIE PODATNA NA MIKROURAZY).

-         JEŚLI NIE MASZ JEDNEGO, WIERNEGO PARTNERA, KTÓREMU TEŻ JESTEŚ WIERNY I OBOJE NIE WIECIE JAKI JEST WASZ STATUS SEROLOGICZNY - STOSUJ PREZERWATYWĘ, KTÓRA SPRAWIA, ŻE TWOJE ZACHOWANIA SEKSUALNE SĄ BEZPIECZNIEJSZE.

(b)   wertykalna

Związana z zakażeniami przenoszonymi z matki na płód. Zaliczamy do nich: wewnątrzmaciczne, okołoporodowe oraz w następstwie karmienia piersią. Ryzyko zakażenia dziecka jest największe w okresie od 2 do 4 tygodni od momentu zakażenia matki. Prawdopodobieństwo przekazania HIV z matki na dziecko wynosi od 8-40%. Podanie leków antyretrowirusowych w czasie ciąży i porodu w istotny sposób może zmniejszyć ryzyko zakażenia dziecka.

(c)    pozajelitowa

Zakażenie poprzez kontakt z zakażoną krwią to bardzo duże ryzyko. Najczęściej dotyczy osób zażywających środki psychoaktywne przyjmowane drogą iniekcji dożylnej lub domięśniowej. Na przykład wśród osób zażywających drogą dożylną tzw. kompot, czyli polską heroinę spotyka się zwyczaj podawania sobie narkotyku przy użyciu tej samej igły i strzykawki. Znane są przypadki dodawania krwi do heroiny domowej produkcji. Taka heroina zawierająca zakażoną krew, zdarzało się, że trafiała na „podziemny rynek narkotykowy”. Duże ryzyko stanowi także kontakt z krwią spowodowany: wykonaniem tatuażu przy użyciu zainfekowanej igły, korzystanie z usług zakładów kosmetycznych fryzjerskich, które nie stosują się do zaleceń sanitarno-epidemiologicznych. Zagrożenie stanowi także zawodowy kontakt z krwią, głównie w zawodach medycznych (lekarze, pielęgniarki, pracownicy laboratorium). Trzeba pamiętać, że istnieje ryzyko zakażenia w związku z używaniem tych samych nożyków do golenia, cążek - te przedmioty mogły mieć kontakt z zakażoną krwią. Drogą pozajelitową możną się również zakazić HIV, jeśli zażywa się preparaty krwiopochodne zawierające HIV, jest się biorcą narządów lub wskutek sztucznego zapłodnienia.

Sztuczne zapłodnienie czy też zażywanie leków krwiopochodnych to sytuacje, które obecnie nie powinny spowodować zakażenia z uwagi na szeroko zakrojoną kontrolę potencjalnie zakaźnego materiału. Na przykład dawca nasienia jest badany w odstępach czasu, w tym czasie nasienie znajduje się w depozycie. Zatem w dużym stopniu eliminuje to ryzyko zakażenia w związku z tzw. okienkiem serologicznym. Większe ryzyko zakażenia HIV związane jest z przeszczepem narządów pobieranych od zmarłych.

4% zakażeń na całym świecie to zakażenia o nieustalonym podłożu.

4. HIV znajduje się we wszystkich płynach ustrojowych człowieka. Jednakże nie we wszystkich płynach ustrojowych znajduje się w ilości wystarczającej do zakażenia. Potencjalnie zakaźne są: nasienie, preejakulat (płyn okołonasienny wydzielający się
w momencie wzwodu członka), wydzielina pochwy i szyjki macicy, krew, mleko kobiece.

5. Przebieg zakażenia HIV

1. W ciągu 24 godzin od momentu zakażenia wirus przedostaje się do układu krwionośnego.

2. HIV w ciągu 48-72 godzin przedostaje się do węzłów chłonnych. W węzłach chłonnych ma idealne warunki do dalszego namnażania się. Wirus osiedla się głównie w węzłach chłonnych, mikrogleju centralnego układu nerwowego
i w komórkach gonad.

3. Następnie w okresie 2-4 tygodni dochodzi do tzw. ostrej choroby retrowirusowej, której objawy nie należą do specyficznych, stąd nie sygnalizują zakażenia HIV. Należą do nich: gorączka, powiększenie węzłów chłonnych, zapalenie gardła, biegunka i nudności, owrzodzenie jamy ustnej, przełyku, okolic narządów płciowych, plamisto-grudkowa wysypka najczęściej umiejscowiona na twarzy i tułowiu, rzadziej na kończynach, bóle stawów i mięśni. Takie objawy najczęściej kojarzone są z wystąpieniem grypy, toteż wystąpienie ich nie powoduje zgłoszenie się do lekarza w celu wykonania badań diagnostycznych kierunku zakażenia HIV. Ostra choroba retrowirusowa występuje w okresie tzw. okienka serologicznego. Choroba ta występuje u około 70-80% osób zakażonych.

OKIENKO SEROLOGICZNE - jest to okres od zakażenia do czasu, gdy możliwe jest wykrycie przeciwciał anty HIV przy użyciu dostępnych metod serologicznych. Zatem w okresie trwania „okienka” nawet po otrzymaniu ujemnego wyniku testu w kierunku wykrycia przeciwciał anty-HIV nie możemy być pewni, że nie jesteśmy zakażeni HIV. Szacuje się, że okres ten trwa od 3 do 12 tygodni, nieraz dłużej.

OKIENKO DIAGNOSTYCZNE trwa krócej niż serologiczne i oznacza czas od zakażenia do wykrycia zakażenia, innymi metodami niż serologiczne np. testem na antygen p24 można wykryć HIV 2-3 tygodnie od zakażenia.

SEROKONWERSJA - obejmuje okres okienka serologicznego tj. okres stopniowego narastania ilości przeciwciał we krwi osoby zakażonej HIV do poziomu dającego się wykryć w teście.

5. Następnie rozpoczyna się tzw. okres bezobjawowy zakażenia który może trwać przez wiele lat, aż do wystąpienia zakażeń oportunistycznych (prątkami; prątkami atypowymi; wirusowych; grzybiczych; pierwotniakowych i bakteryjnych).

6. Sytuacja epidemiologiczna

Szacuje się, że każdego dnia na świecie 14 tysięcy osób zakaża się HIV

Dziennie zakaża się 2 tysiące osób poniżej 15 roku życia

Ponad 95% zakażonych żyje w krajach rozwijających się

AIDS jest przyczyną co 20 zgonu na świecie, znajduje się w dziesiątce głównych zabójców

Na świecie co 8 sekund ktoś zakaża się HIV, a co 11 sekund ktoś umiera na AIDS

Na świecie do końca 2002 roku żyły 42 miliony osób zakażonych HIV: z czego dorośli stanowią 38,6 mln (kobiety: 19,2 mln) a dzieci poniżej 15 lat: 3,2 mln

Liczba osób zakażonych ogółem: 5 mln

Dorośli: 4,2 mln

w tym kobiety: 2 mln

dzieci poniżej 15 lat: 800 tysięcy

Z powodu AIDS w 2002 roku zmarło: 3,1 mln osób: 2,5 ml dorosłych i 610 tysięcy dzieci

W Polsce do października 2003 (począwszy od 1985 roku) wykryto 8.432 zakażenia (3947 związane z używaniem narkotyków drogą iniekcji, co stanowi 60%). Na AIDS zachorowało 1335 osób, zmarło zaś 653. Natomiast szacuje się, że w Polsce zakażonych jest 20 tysięcy osób.

ZAPAMIĘTAJ!

AIDS (ang. aquired immunodeficiency syndrome) oznacza zespół nabytych niedoborów immunologicznych. Jest to schorzenie układu immunologicznego spowodowane zakażeniem retrovirusem HIV (ang. human immunodeficiency virus).

AIDS charakteryzuje się niedoborami immunologicznymi typu komórkowego, w wyniku których dochodzi do rozwijania się zakażeń wywołanych drobnoustrojami, które w warunkach normalnych nie są patogenne, do powstawania nowotworów, oraz do pojawiania się rozmaitych defektów i zaburzeń neurologicznych.

Do zakażenia HIV dochodzi w wyniku kontaktu człowieka z każdym płynem ustrojowym - takim np. jak krew, nasienie czy wydzielina pochwowa - w którym znajdują się zainfekowane wirusem komórki lub jest obecne zakażone wirusami osocze. Szczególnie niebezpieczny jest kontakt z krwią, bowiem w niej jest największe stężenie czynnika zakaźnego.

Podstawą terapii w AIDS jest leczenie antywirusowe, skierowane przeciwko wirusowi HIV. Na razie całkowita eradykacja wirusa i pełne wyleczenie AIDS nie jest możliwe. Najważniejsza w walce z AIDS jest profilaktyka.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej, przeczytaj artykuł zamieszczony poniżej.

AIDS
artykuł lek. med. Ryszarda Feldmana, ordynatora III Oddziału Chorób Wewnętrznych w Szpitalu Praskim p. w. Przemienienia Pańskiego w Warszawie, napisany w styczniu 2000 dla serwisu RES MEDICA
AIDS (ang. aquired immunodeficiency syndrome) oznacza zespół nabytych niedoborów immunologicznych. Jest to schorzenie układu immunologicznego spowodowane zakażeniem wirusem HIV (ang. human immunodeficiency virus). HIV jest retrowirusem, co oznacza, że jego genom zawiera nie DNA, lecz RNA.

AIDS charakteryzuje się niedoborami immunologicznymi typu komórkowego, związanymi z obniżaniem się liczby limfocytów pomocniczych, tzw. T-helper (potocznie nazywanych "helperami"), posiadających powierzchniowy znacznik CD4. W wyniku tych niedoborów dochodzi do rozwijania się zakażeń oportunistycznych (tj. zakażeń wywołanych drobnoustrojami, które w warunkach normalnych nie są patogenne), do powstawania nowotworów, oraz - wreszcie - do pojawiania się rozmaitych defektów i zaburzeń neurologicznych, szczególnie w ośrodkowym układzie nerwowym.

Jak dochodzi do zakażenia

Do zakażenia HIV dochodzi w wyniku kontaktu człowieka z każdym płynem ustrojowym, w którym znajdują się zainfekowane wirusem komórki (przede wszystkim limfocyty) lub jest obecne zakażone wirusami osocze. Szczególnie niebezpieczny jest kontakt z krwią, bowiem w niej jest największe stężenie czynnika zakaźnego.

HIV jest obecny w ślinie, nasieniu, wydzielinie pochwowej, mleku matki. Jest też w płynie przesiękowym w otwartej ranie.

Najczęstszym sposobem przenoszenia się HIV jest każdy rodzaj kontaktów zarówno hetero-, jak i homoseksualnych, w czasie których dochodzi do bezpośredniego zetknięcia się osoby zdrowej z zakażonymi płynami ustrojowymi osoby chorej. Najbardziej niebezpieczne są stosunki analne, bowiem zwykle towarzyszą im uszkodzenia błon śluzowych (przerwanie ich ciągłości) z powstawaniem drobnych zranień z obecnością krwi obfitującej w wirus.

Warto pamiętać, że używanie prezerwatyw lateksowych może zmniejszyć narażenie na zakażenie, ale go nie eliminuje. Podobnie inne błony (bariery) ochronne w postaci dopochwowych wkładek także nie stanowią dostatecznej ochrony przez inwazją wirusa.

Powodem zarażenia może być także wkłucie w skórę igły z resztkami zakażonej krwi. Dla personelu medycznego zagrożenie mogą stanowić zabiegi chirurgiczne czy stomatologiczne wykonywane u osób zarażonych HIV; jeśli jednak są stosowane sprawdzone środki ostrożności, ryzyko zainfekowania jest małe.

Zarażenie przez powłoki, szczególnie inwazja wirusa przez śluzówki, jest bardziej prawdopodobne, gdy toczy się w nich proces zapalny, który znacząco upośledza sprawność barier ochronnych.

Powodem zarażenia mogą być przetoczenia zakażonej krwi i jej preparatów. W krajach cywilizowanych, szczególnie po dramatycznych doświadczeniach francuskich, dzięki stosowaniu skryningowych badań profilaktycznych dawców krwi, prawdopodobieństwo zainfekowania istotnie zmniejszyło się. Należy jednak pamiętać, że metoda stosowana w tych przesiewowych badaniach (ELISA) nie pozwala na wykrycie infekcji w jej najwcześniejszym okresie.

Zarażenie wirusem poprzez kontakt ze śliną chorego albo wydzieliną z nosa (np. podczas kichania) jest tylko teoretycznie możliwe, w praktyce - bardzo mało prawdopodobne.

Należy wyraźnie podkreślić, iż codzienny (nie seksualny) kontakt z chorym na AIDS nie stanowi zagrożenia dla osoby zdrowej.

Wyróżnia się dwa typy rozprzestrzeniania się HIV. Pierwszy - poprzez kontakty homoseksualne osób młodych i w średnim wieku oraz poprzez kontakt z zakażoną krwią (narkomani, biorcy krwi, personel medyczny). Ten typ rozprzestrzeniania się choroby dotyczy przede wszystkim mężczyzn (80% zarażeń).

Drugi typ rozprzestrzeniania się HIV ma charakter heteroseksualny. Jest on obserwowany głównie w Afryce i Południowej Azji. Kobiety chorują tak samo często jak mężczyźni.

Zakażenie HIV ma charakter epidemii, a zważywszy jego ogólnoświatowy zakres - pandemii. Codziennie przybywa kolejnych kilkadziesiąt osób zarażonych wirusem. Ocenia się, że obecnie żyje na świecie ok. 30 mln ludzi zarażonych HIV, a 10 milionów mają pełnoobjawowy AIDS.

Kontynentem, na którym zachorowalność jest szczególnie duża i - co gorsza - ciągle zwiększa się, jest Afryka. Szybkość, z jaką rozprzestrzenia się HIV w Afryce, może spowodować jej wyludnienie.

Jest bardzo ważne, iż niemal 90% osób zakażonych HIV żyje w społeczeństwach ubogich nie mających funduszy finansowych do walki z chorobą.

Wirus HIV

W AIDS czynnikiem chorobotwórczym (patogenem) jest wirus HIV, a dokładniej jego dwie bardzo blisko spokrewnione "wersje": HIV-1 i HIV-2. Z badań epidemiologicznych wynika, że HIV-1 jest rozpowszechniony na kontynentach półkuli północnej. HIV-2 występuje głównie w zachodniej Afryce.

Zakażenia HIV-1 rozprzestrzeniają się przede wszystkim wśród homoseksualistów, biseksualistów, narkomanów stosujących narkotyki podawane za pomocą wstrzyknięć.

Obydwa wirusy należą do tzw. retrowirusów, których genom tworzy kwas rybonukleinowy - RNA. Materiał genetyczny wirusa jest w otoczce, tzw. kapsydzie, w którego wnętrzu znajdują się, oprócz RNA, także białka, enzymy.

Wszystkie retrowirusy, w tym HIV, posiadają szczególny rodzaj enzymu, tzw. odwrotną transkryptazę, która na matrycy RNA steruje syntezą prowirusowego DNA. Transkrypcja RNA do DNA jest konieczna, bowiem to DNA, a nie RNA, może przyłączyć się do genomu zaatakowanej komórki. Do połączenia DNA prowirusa z genomem komórki potrzebny jest kolejny enzym wirusa, zwany integrazą HIV.

Prowirusowe DNA jest powielane (duplikowane) podczas kolejnych podziałów komórkowych. W ten sposób namnażany jest materiał genetyczny prowirusa, ciągle jednak w postaci nici DNA. Następnie, na matrycy DNA produkowany jest w ogromnych ilościach RNA charakterystyczny dla "dojrzałego" wirusa. Dalej już RNA zajmuje się ostatecznym formowaniem wirusa (virionu), sterując produkcją białek i enzymów koniecznych do jego dalszego "funkcjonowania". Białka są wytwarzane przez odpowiednie struktury zainfekowanej komórki.

Do końcowego uformowania się wirusa potrzebna jest aktywność jednego z jego enzymów - proteazy HIV, która steruje fałdowaniem się wyprodukowanych białek, tj. uzyskiwaniem przez nie odpowiedniej struktury przestrzennej. Jedynie takie formy białek gwarantują biologiczną aktywność wirusa, oznaczającą w praktyce zdolność do infekowania kolejnych komórek.

HIV atakuje przede wszystkim limfocyty T-helper ("helpery", limfocyty CD4), które, jak wiadomo, odgrywają kluczową rolę w odporności. Ale nie tylko te komórki są celem jego agresji.

Wirus może praktycznie zaatakować dowolny rodzaj komórki zdrowego organizmu.

Przedostając się przez powłoki, pierwotnie jest wychwytywany (w drodze fagocytozy) przez rozsiane w błonach śluzowych komórki dendrytyczne. Obładowane wirusem komórki dendrytyczne wędrują do najbliższych węzłów chłonnych, prezentując się tam limfocytom T. W trakcie tej prezentacji dochodzi do przenikania wirusa do limfocyta.

Jedna komórka dendrytyczna może jednocześnie "zarazić" znaczną liczbę limfocytów.

Komórki dendrytyczne są ważnym rezerwuarem wirusa, także w dalszych etapach choroby. Także makrofagi są "schronieniem" dla HIV. Co gorsza, schowany w komórkach dendrytycznych wirus nie jest podatny na działanie leków przeciwwirusowych.

Komórki dendrytyczne są długowieczne (powoli dzieląc się, żyją nawet kilka lat) i w związku z tym, jako rezerwuar wirusa, są szczególnie niebezpieczne.

Ponieważ od sprawnej czynności limfocytów CD4 zależy jakość odpowiedzi immunologicznej, zarówno humoralnej, w której uczestniczą limfocyty B, jak i komórkowej, związanej z aktywnością limfocytów supresorowych i cytotoksycznych (CD8), infekcja HIV może spowodować poważne zaburzenia czynności układu immunologicznego jako całości.

Wyrazem tych zaburzeń są przede wszystkim zakażenia oportunistyczne oraz większa skłonność chorego do nowotworów, szczególnie dotycząca układu limfatycznego.

HIV, zagnieżdżając się w limfocycie CD4 i namnażając się w nim (a dokładniej - replikując - zważywszy mechanizm wytwarzania kolejnych nici RNA), prowadzi do jego zniszczenia. Aby przedostać się do wnętrza limfocyta (a także komórki dendrytycznej), HIV wykorzytuje cząsteczkę CD4 jako receptora. Nie jest to jedyny receptor, z którym wirus wiąże się w celu wniknięcia do komórki. Jest nim też receptor cytokinowy (receptor chemokinowy CC).

Uśmiercenie limfocyta jest konieczne do uwolnienia się dojrzałego wirusa i zaatakowania kolejnej ofiary. Większość kopii wirusa (virionów), niemal 99%, znajduje się w limfocytach. Zatakowany przez wirusa limfocyt CD4 żyje krótko, tylko dwa dni.

Nie tylko wirus jest sprawcą śmierci limfocyta CD4. Także aktywne limfocyty cytotoksyczne CD8 powodują śmierć "helperów".

HIV bardzo szybko się replikuje (dobowa synteza przekracza 10 miliardów kopii), ale też jest szybko eliminowany z osocza, szczególnie gdy choroba jest leczona. W ciągu niespełna jednego dnia może dojść do zniknięcia połowy replikowanych kopii. Znikanie kopii z osocza jest sygnałem do kolejnego cyklu zakażenia limfocytów CD4 w tkance limfatycznej.

Szybki "obrót" wirusa stwarza okazję do mutacji, w wyniku których kolejne kopie stają się oporne na dotychczasowe leczenie.

Czy istnieje jakaś odporność limfocytów CD4 ograniczająca agresję HIV? Okazuje się, że nie wszystkie limfocyty CD4 pobrane od osoby chorej są zakażone. Niektóre z nich są najwyraźniej odporne na wirusa. Ta odporność jest związana z odmianą receptora chemokinowego CC w błonie limfocyta. Wirus nie potrafi połączyć się z tym receptorem i tym samym ma szczególnie utrudnione wejście do wnętrza komórki.

Z badań epidemiologicznych wynika, że u ok. 10% zarażonych osób nie dochodzi do rozwoju choroby nawet po 10 latach ("long-term non progressors").

W AIDS liczba limfocytów pomocniczych wyraźnie obniża się. U zdrowej osoby wynosi ok. 750-1000 w mm3. We wczesnym okresie choroby ta liczba zmniejsza się o połowę. To z reguły nie wystarcza, by doszło do istotnych zaburzeń immunologicznych i w ich następstwie do ciężkich zakażeń oportunistycznych. Dopiero spadek liczby limfocytów CD4 do poniżej 200 w mm3 powoduje dramatyczny przełom. Układ immunologiczny przestaje skutecznie nadzorować namnażanie się drobnoustrojów, stale bytujących w organizmie i nie stanowiących do tej pory żadnego zagrożenia. Te drobnoustroje nagle stają się niebezpieczne i są przyczyną ciężkich chorób infekcyjnych.

Obniżanie się liczby limfocytów ma określoną dynamikę. We wczesnym okresie zakażenia ta liczba obniża się dość gwałtownie, potem następuje kilkuletni okres powolnego spadku. Przed wystąpieniem objawów AIDS liczba limfocytów ponownie gwałtownie obniża się.

Ze spadkiem liczby limfocytów CD4 koreluje liczba wykrytych kopii wirusa (wirusowego RNA) w badanej objętości krwi. Dziś jest już pewne, że liczba wykrytego RNA, a nie liczba limfocytów CD4, stanowi właściwą podstawę do prognozowania dalszego przebiegu choroby.

Jeśli u osoby zarażonej w pierwszym badaniu stwierdza się 4300 kopii w 1 ml osocza, prawdopodobieństwo rozwinięcia się pełnoobjawowego AIDS w ciągu 5 lat wynosi 8%. W przypadku stwierdzenia 36000 kopii RNA w 1 ml prawdopodobieństwo to zwiększa się do ponad 60%.

Limfocyty CD8 nie są bezpośrednio atakowane przez HIV, ich liczba nie zmienia się, za to zmienia się stosunek liczby limfocytów CD4 do CD8. U zdrowej osoby ten stosunek wynosi 2. W AIDS jest on zdecydowanie niższy, jest ułamkiem.

Zakażenie HIV pośrednio wpływa na odporność humoralną. Pobudzeniu ulegają limfocyty B. Dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych (limfadenopatii) oraz do zwiększonej produkcji przeciwciał (szczególnie immunoglobulin w klasie IgG oraz IgA).

W AIDS często stwierdza się nadmiar gammaglobulin (poliklonalna hipergammaglobulinemia). We krwi pojawiają się kompleksy immunologiczne (antygen-przeciwciało).

W okresie rozwiniętej choroby produkcja przeciwciał jako odpowiedź na nowe antygeny jest jednak upośledzona.

Upośledzenie odporności komórkowej w zakażeniu HIV można stwierdzić w laboratorium. W normalnych warunkach limfocyty T namnażają się intensywnie w obecności tzw. mitogenów, substancji skłaniających komórki do podziałów. W AIDS reakcja limfocytów T na mitogeny jest bardzo wyraźnie osłabiona.

Aktywność limfocytów "zerowych", "NK" - naturalnych zabójców, jest w AIDS także upośledzona.

HIV bardzo szybko się replikuje (dobowa synteza przekracza 10 miliardów cząsteczek), ale też jest szybko eliminowany z osocza, szczególnie gdy choroba jest leczona. W ciągu niespełna jednego dnia może dojść do zniknięcia połowy replikowanych kopii. To prowadzi do zapoczątkowania kolejnego cyklu zakażenia limfocytów CD4 w tkance limfatycznej. Szybki "obrót" wirusa stwarza okazję do mutacji, w wyniku których kolejne kopie stają się oporne na dotychczasowe leczenie.

Jakie są objawy zakażenia HIV?

We wczesnym okresie choroby dochodzi do szczególnie szybkiego replikowania się wirusa. W tym czasie układ immunologiczny nie jest w stanie odpowiednio zareagować na jego obecność. Nie produkuje jeszcze przeciwciał. Stąd taka raptowność replikacji.

W ciągu kilku tygodni od momentu infekcji u 30 do 60% osób zarażonych występują objawy pierwotnego zakażenia HIV. Jest to tzw. ostry zespół zakażenia retrowirusem albo zespół serokonwersji. Chory ma gorączkę, bóle stawów, jest osłabiony, pojawia się zaczerwienienie skóry i wysypka. Węzły chłonne ulegają znacznemu powiększeniu. W jamie ustnej są aftowe owrzodzenia. Czasem już wówczas mogą wystąpić objawy związane z niedoborami immunologicznymi, np. grzybice.

Ten zespół objawów może przypominać grypę, a szczególnie, w związku z limfadenopatią, mononukleozę zakaźną - i bywa z tymi chorobami mylony. W tym czasie we krwi zaczynają pojawiać się przeciwciała, ale w stężeniu niewystarczającym do ich wykrycia. Wykrywane jest za to wirusowe RNA oraz niektóre białka (antygen p24). Stężenie wirusowego RNA jest bardzo duże.

Ostre objawy choroby ustępują w ciągu ok. 2 tygodni, jednak powiększenie węzłów chłonnych może się utrzymywać znacznie dłużej. Obniżona liczba limfocytów CD4 powoli wzrasta.

Po ustąpieniu ostrych objawów pacjent staje się nosicielem wirusa. W jego krwi można wykryć obecność przeciwciał. Jest to okres zacisza klinicznego. Niektórzy nosiciele czasem jednak mają niecharakterystyczne objawy związane z zakażeniem, są to: stany podgorączkowe, osłabienie, biegunki. Badania krwi wykazują spadek liczby białych krwinek, może się też pojawić niedokrwistość oraz spadek liczby płytek krwi, którego tło jest autoimmunologiczne. Liczba limfocytów CD4 obniża się.

Okres bezobjawowego (lub skąpoobjawowego) nosicielstwa HIV trwa różnie długo, w zależności od tego, jak szybko się obniża liczba limfocytów CD4. Jeżeli w ciągu pół roku od serokonwersji (pojawienia się przeciwciał) dojdzie do ponownego spadku limfocytów, objawy AIDS wystąpią bardzo szybko, choroba będzie przebiegać gwałtownie.

Objawy AIDS

Pierwsze obawy AIDS często dotyczą układu nerwowego i są wynikiem bezpośredniego destrukcyjnego działania wirusa na tkankę nerwową lub następstwem np. infekcji oportunistycznych, albo nowotworów.

Chory odczuwa rozmaite bóle, może mieć zaburzenia czucia, pojawia się słabość mięśni i ich zaniki. Wszystkie te objawy są wyrazem obwodowej neuropatii.

Uszkodzenia centralnego układu nerwowego mogą się także przejawiać zaburzeniami w zakresie czucia, może być zaburzona kontrola motoryki, zachwiana równowaga. Chorzy nie mogą się uczyć, ich zdolności poznawcze są wyraźnie upośledzone.

Uporczywe bóle głowy, zawroty, postępujące zaburzenia pamięci mogą być przejawem podostro przebiegającego zapalenia mózgu. Do tych objawów dołączyć się też mogą napady drgawek i postępujące otępienie. Badania mózgu za pomocą tomografii komputerowej, szczególnie techniką rezonansu magnetycznego, pozwalają uwidocznić zmiany zanikowe w korze mózgu.

W przebiegu AIDS w ośrodkowym układzie nerwowym mogą pojawić się nowotwory wywodzące się przede wszystkim z tkanki limfatycznej. Są to guzy chłonne (chłoniaki) utworzone z limfocytów B.

Układ nerwowy w AIDS jest terenem rozwijania się zakażeń oportunistycznych. Szczególnie niebezpieczny przebieg ma toksoplazmoza, która powoduje toksoplazmowe zapalenie mózgu. Zakażenie wirusem cytomegalii może spowodować zapalenie siatkówki prowadzące do całkowitej ślepoty. Zapalenie opon mózgowych może być spowodowane zakażeniem gruźliczym. Jego przebieg bywa także dramatyczny.

AIDS powoduje występowanie objawów z większości narządów i układów.

Układ oddechowy często jest terenem rowijania się niebezpiecznych zakażeń oportunistycznych, szczególnie zapaleń płuc o atypowym przebiegu. Bardzo są niebezpieczne zakażenia grzybicze, a wśród nich dość pospolite w tym schorzeniu zapalenie płuc wywołane Pseudocystis carini. Jednak najważniejsze - także epidemiologiczne - znaczenie ma gruźlica. Jest ona bardzo częsta w AIDS i stanowi główna przyczynę zgonów osób zarażonych HIV. Zajęcie płuc powoduje kaszel, duszność, krwioplucie, stany gorączkowe. Badania rentgenowskie klatki piersiowej, posiewy plwociny dokumentują zakażenie.

Gruźlica w AIDS często dotyczy bardzo różnych narządów. Samo podejrzenie gruźlicy o pozapłucnej lokalizacji powinno skłonić lekarza do zlecenia badań diagnostycznych wykrywających zakażenie HIV.

W płucach oraz w śródpiersiu mogą się pojawić chłoniaki oraz charakterystyczny dla AIDS - mięsak Kaposiego.

Objawy z układu pokarmowego są także zróżnicowane: chory może odczuwać bóle brzucha, miewa biegunki (niekiedy - długotrwałe, nie ustępujące mimo leczenia) i zaburzenia wchłaniania strawionych pokarmów. Mogą też wystąpić nudności i nawracające wymioty. Biegunki świadczą o rozwijaniu się zakażeń oportunistycznych.

Przewód pokarmowy w AIDS jest miejscem występowania chorób nowotworowych, zwłaszcza chłoniaków.

W jamie ustnej występuje nawrotowo opryszczka, a także płaskie owrzodzenia o charakterze aft, grzybica, często kandydoza. Przewlekłe stany zapalne przyzębia są powodem krwawień, obrzęków dziąseł i wypadania zębów.

Na śluzówkach policzkowej części jamy ustnej obserwuje się częste występowanie tzw. leukoplakii, białawych, lekko lśniących zmian, które są uważane za stany przedrakowe.

Skóra także jest dotknięta przez AIDS. Często pojawiają się na niej wykwity półpaśca i opryszczki. Bardzo charakterystyczny dla pełnoobjawowego AIDS jest mięsak Kaposiego, który charakteryzuje się rumieniowatymi zmianami z towarzyszącymi uszkodzeniami skóry wykazującymi tendencję do krwawień. Ten nowotwór jest związany z zakażeniem wirusem opryszczki (ludzki typ wirusa opryszczki 8 - HHV8) i charakteryzuje się limfadenopatią oraz obrzękiem limfatycznym. HHV8 przenosi się drogą płciową.

W AIDS zawsze dochodzi do niedokrwistości oraz do spadku liczby płytek krwi, co bywa przyczyną zaburzeń krzepnięcia i krwawień.

AIDS sprzyja infekcyjnemu zapaleniu wsierdzia. Powikłaniem tej choroby może być uszkodzenie nerek.

Jak rozpoznać zakażenie HIV i AIDS

Objawy rozwiniętego AIDS, wsparte dobrze przeprowadzonym wywiadem lekarskim, pozwalają rozpoznać chorobę. Konieczne jest jednak potwierdzenie laboratoryjne.

W najwcześniejszym okresie choroby, lub w czasie bezobjawowego nosicielstwa, jedynie badania laboratoryjne pozwalają potwierdzić zakażenie.

Istotne znaczenie ma liczba limfocytów CD4 oraz jej stosunek do liczny limfocytów CD8.

Obecnie są dostępne "szybkie" testy do badania surowicy, ale też śliny i moczu. Z ich pomocą wykrywa się przeciwciała przeciw antygenom wirusa. Klasycznym badaniem jest poliwalentny test przesiewowy (dla obu wirusów: HIV-1 i HIV-2) ELISA oraz test potwierdzenia o nazwie Westernblot, za pomocą którego wykrywa się swoiste przeciwciała skierowane przeciw białkom wirusa.

ELISA jest badaniem tanim, mającym znaczną czułość i swoistość. Badania fałszywie dodatnie są rzadkie. Jeszcze większą swoistością charakteryzuje się Westernblot, ale jest badaniem znacznie droższym.

Krążące w osoczu wirusy wykrywa się bardzo czułymi genetycznymi metodami. Mają one istotna przewagę nad badaniami immunologicznymi, ponieważ pozwalają np. wykryć zakażenie w najwcześniejszym okresie, kiedy nie ma jeszcze przeciwciał.

Bardzo czułym badaniem jest RT-PCR (ang. reverse-transcription polymerase chain reaction), za pomocą którego wykrywa się obecność RNA wirusa w osoczu. Jest to bardzo czuła metoda, za pomocą której można wykryć wirusa już wtedy, gdy liczba kopii RNA w 1 ml wynosi co najmniej 400.

Leczenie

Zakażenie HIV nie jest równoznaczne z AIDS. AIDS jest końcowym etapem choroby. Narastanie liczby kopii RNA we krwi oraz spadek liczby limfocytów CD4 świadczy o postępie choroby.

Zastosowanie leczenia przeciwwirusowego może znacząco opóźnić wystąpienie pełnobjawowego AIDS. Im wcześniejsze i intensywniejsze leczenie, tym okres bezobjawowego nosicielstwa jest dłuższy. Także intensywne leczenie przeciwwirusowe skojarzone z leczeniem zakażeń oportunistycznych oraz terapia przeciwnowotworowa w AIDS może przedłużyć życie chorego o 2-3 lata.

Najważniejsza jednak jest profilaktyka.

Na razie jest ona przede wszystkim oparta na unikaniu niepewnych kontaktów seksualnych oraz zaniechaniu stosowania technik seksualnych (szczególnie analnych) związanych z większym ryzykiem uszkodzeń powłok ciała, zwłaszcza śluzówek. Konieczna jest edukacja seksualna społeczeństw, zwłaszcza inicjującej życie płciowe młodzieży.

Jak na razie nie ma skutecznej szczepionki chroniącej przed zakażeniem HIV.

Większość osób, która uległa zarażeniu, może przez długi czas o tym fakcie nic nie wiedzieć. Ostra, wczesna faza choroby może być pomylona np. z grypą.

Jest jednak grupa osób świadoma większego narażenia na kontakt z wirusem. Moment zakażania może być przez nie precyzyjnie podany. Dotyczy to zwłaszcza personelu medycznego, mającego kontakt z płynami ustrojowymi chorego, szczególnie z krwią. W sytuacji stwierdzenia świeżego zakażenia można profilaktycznie zastosować lek przeciwwirusowy, przede wszystkim zydowudynę (AZT). Podawanie tego leku przez 4 tygodnie zmniejsza w 80% ryzyko zarażenia. Niektórzy lekarze stosują w takich razach terapię łączoną (skojarzoną), składającą się z dwóch albo trzech leków. Leczenie zapobiegawcze ma sens, jeśli się je zacznie w ciągu 24 godzin od momentu kontaktu z wirusem, a najlepiej - w ciągu kilku dosłownie godzin. Ryzyko choroby jest jednak w takich razach małe, dlatego część lekarzy neguje potrzebę leczenia przeciwwirusowego, które jest drogie i obarczone działaniami niepożądanymi.

Znacznie większe ryzyko zakażenia dotyczy rodzącego się dziecka chorej na AIDS matki. Wynosi ono ok. 50%. Podanie jednego leku przeciwwirusowego, a zwłaszcza kombinacji leków, może to ryzyko znacząco zmniejszyć.

Pierwotna profilaktyka przeciwwirusowa jest uzupełniana przez leki zapobiegające rozwojowi zakażeń oportunistycznych. Stosuje się je u tych nosicieli, u których stwierdzono spadek liczby limfocytów T do 200 w mm3. Podaje się wtedy antybiotyki i chemioterapeutyki, które hamują szybkie w takich razach namnażanie się drobnoustrojów (bakterii i grzybów).

Leczenie zakażenia HIV opiera się przede wszystkim na podawaniu leków przeciwwirusowych. Celem leczenia wydaje się być kompletna eradykacja wirusa. Na razie nie jest to jeszcze możliwe ani też nie ma pewności, że w ogóle się uda. Wiadomo bowiem, że skuteczność leczenia w dużej mierze zależy od aktywności replikacji. Mała aktywność tego procesu zachodzi przy bardzo niewielkim stężeniu kopii wirusa we krwi, często już niewykrywalnym nawet z użyciem nowoczesnych metod. Należy pamiętać o komórkach dendrytycznych stanowiących magazyn utajonego prowirusa oraz limfocytów CD4 pamięci immunologicznej nieskorych do podziałów. One także "magazynują" HIV w fromie prowirusowego DNA. Gdyby stosować dostępne leki przeciwwirusowe, eradykacja musiałaby trwać nawet kilkadziesiąt lat, co jest - oczywiście - nie do przyjęcia.

Sensowne jest więc przyjęcie innego celu leczenia: doprowadzenie do pierwotnego (jak przed zakażeniem) stanu immunokompetencji. Chodzi o to, aby w wyniku leczenia układ immunologiczny mógł prawidłowo reagować na obce antygeny, w tym na HIV. Ważne jest więc, by liczba limfocytów CD4 wolnych od wirusa była wystarczająco duża.

Trzeba jednak przyznać, że ,w przeciwieństwie do pierwotnego profilaktycznego leczenia, terapia już istniejącego zakażenia nie przynosi jeszcze w pełni pożądanych efektów.

Kryterium włączenia leków przeciwwirusowych w zakażeniu HIV, szczególnie w bezobjawowym okresie nosicielstwa, ma charakter laboratoryjny. Bierze się pod uwagą liczbę limfocytów CD4 oraz liczbę kopii DNA wirusa w osoczu, która jest lepszym parametrem prognostycznym, oczywiście z wyjątkiem osób z bardzo małą liczbą "helperów".

Większość ośrodków leczenia AIDS rozpoczyna terapię przeciwwirusową, gdy liczba kopii RNA w 1 ml przekracza 5000, a liczba limfocytów CD4 jest mniejsza niż 350 x 10 ⁶/l.

W przypadku, gdy liczba kopii RNA przekracza 30 000 w ml, leczenie należy zacząć niezwłocznie, niezależnie od liczby limfocytów CD4.

Oczywiście pełnoobjawowe AIDS jest wskazaniem do leczenia przeciwwirusowego.

Czy należy stosować leki w pierwszym okresie zakażenia, czyli w ostrym zespole zakażenia retrowirusem? Są racjonalne podstawy do takiej decyzji. Chodzi o to, by przywrócić swoistą reakcję odpornościową wobec HIV. Jednak dotychczasowe badania nie wykazały wyraźnych korzyści, jakie ta terapia mogłaby przynieść.

Obecnie stosowane są leki z różnych grup. Do pierwszej grupy należą nukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy. Klasycznym lekiem jest zydowudyna (AZT). Inne leki z tej grupy to: lamiwudyna (3TC), stawudyna, zalcytabina.

Inną grupę leków przeciwwirusowych tworzą inhibitory proteazy, np. indinavir (IND), czy ritonavir (RIT). Wprowadzane są nowe leki hamujące aktywność odwrotnej transkryptazy, które są w stanie zahamować replikowanie zmutowanego wirusa (prowirusa). Zalicza się do nich newirapina.

Nową grupą leków są środki hamujące aktywność integrazy, która powoduje przyłączenie prowirusowego DNA do genomu zakażonej komórki.

Są różne próby hamowania oddziaływania wirusa na komórki docelowe. Za pomocą cytokin lub peptydów, naśladujących ich działanie, usiłuje się blokować dostęp wirusa do komórki.

Pozostaje nie rozwiązany problem "ukrywającego" się wirusa, przede wszystkim w komórkach dendrytycznych. Paradoksalnie próbuje się te komórki pobudzić do wzmożonej "produkcji" wirusa. Stałyby się one wrażliwe na współczesne leki przeciwwirusowe. Takim lekiem jest interleukina 2. Może być - interferon gamma i interleukina 12.

Są też inne próby leczenia. Np. - immunostymulacja, polegająca na podawaniu rekombinowanego wirusa pozbawionego jednego z białek otoczki (kapsydu), umożliwiającego wnikanie wirusa do komórki. Limfocyty w kontakcie z niepełnym wirusem mogą w przyszłosci wykazywać większą odporność na zakażenie zwykłym wirusem.

Współczesnie stosuje się kombinowaną, dwu- lub trzylekową terapię, która zapewnia nosicielom znaczące wydłużenie bezobjawowego okresu choroby. W pełnoobjawowym AIDS trzylekowa terapia także wydłuża przeżycie.

Wspócześnie konkurują trzy "szkoły" leczenia. Pierwsza zakłada bardzo intensywne, agresywne leczenie już we wczesnym okresie choroby. Druga - przeciwnie, zaleca znaczny umiar w stosowaniu terapii kombinowanej, biorąc pod uwagę działania niepożądane, koszty leczenia. Wedle trzeciej "szkoły" leczenie przeciwwirusowe jest częścią rozmaitych oddziaływań leczniczych na układ immunologiczny. Oprócz leków podaje się np. wymienioną wcześniej interleukinę 2.

Leki przeciwwirusowe są bardzo drogie, szczególnie nowszej generacji. To powoduje, iż tylko niewielki odsetek nosicieli i osób z objawami korzysta z leczenia. Także leczenie zakażeń oportunistycznych (antybiotyki i chemioterapeutyki) oraz nowotworów (chirurgia, naświetlania, cytostatyki) jest drogie. Bakterie oportunistyczne często wykazują lekooporność.

Leczenie przeciwwirusowe jest obarczone objawami niepożądanymi, niekiedy bardzo nasilonymi - w stopniu uniemożliwiającym kontynuowanie terapii. Szczególnie niebezpieczne są powikłania z ośrodkowego układu nerwowego, takie jak ogniskowa postępująca encefalopatia, schorzenie nie poddające się leczeniu.

Skuteczność terapii przeciwwirusowej ocenia się na podstawie wyników badań laboratoryjnych. W jej ocenie bierze się pod uwagę zarówno liczbę limfocytów CD4 , jak i liczbę kopii RNA w określonej objętości badanej krwi. Terapia jest skuteczna wtedy , gdy zmniejszenie stężenia RNA HIV w osoczu osiągnie wartość 1,5 do 2,0 log w ciągu 4 tygodni. Im szybszy spadek stężenia RNA, tym prognoza na przyszłość jest lepsza.

Zdarza się, że podjęte leczenie nie jest skuteczne. Są tego różne przyczyny, m.in. także brak współpracy pacjenta z lekarzem. Jeśli zawodzą leki, dokonuje się zmiany schematu leczenia.

Ostatecznie może dojść do kompletnego braku skuteczności, który także sygnalizuje zbliżającą się śmierć chorego.

Jak długo należy stosować leczenie przeciwwirusowe? Jak na razie nie ma szans na całkowitą eradykację wirusa. Leczyć trzeba tak długo, jak to jest możliwe. Tylko wtedy można trzymać w ryzach wirusa i nie dopuszczać do dalszych niedoborów immunologicznych.

Oprócz leczenia przeciwwirusowego, skierowanego przeciw HIV, które stanowi podstawę terapii, konieczne jest zwalczanie zakażeń oportunistycznych. Ich leczenie jest oparte na wypróbowanych metodach antybiotykoterapii. Gruźlicę leczy się typowymi lekami przeciwgruźliczymi. Niestety terapia przeciwprątkowa może nie przynieść powodzenia. W AIDS zdarzają się niejednokrotnie szczepy prątka oporne na leczenie.Dowiedziona, że prezerwatywa zmniejsza ryzyko zakażenia HIV i innych zakażeń przenoszonych poprzez kontakty seksualne. Prezerwatywę należy także stosować na wibrator, jeśli nie jesteś jedyną osobą, która go używa.

Teoretycznie istnieje ryzyko zakażenia podczas pocałunku. Ryzyko takie jest tylko wtedy, gdy jama ustna (podniebienie, język, dziąsła) jest uszkodzona, krwawi.

Jeśli uprawiasz seks i twój partner ma widoczne ranki, postaraj się, aby przed stosunkiem seksualnym zabezpieczył je opatrunkami.

Pamiętaj aby po stosunku seksualnym nie stosować gorącego prysznica. Pod wpływem ciepła naczynia krwionośne ulegają rozszerzeniu, co sprawia idealne warunki do wniknięcia wirusa.

HIV nie można się zakazić podczas zwykłych kontaktów towarzyskich czy zawodowych. Podczas korzystania z tej samej toalety, naczyń, pościeli, sztućców.

W przypadku gdy poziom komórek CD₄ u osób zakażonej lub chorej na AIDS jest niski to my - zdrowi ludzie stanowimy ogromne zagrożenie dla osób żyjących z HIV. Każda infekcja może być powodem powikłań, a nawet śmierci.

Każdą osobę - zatem zakażoną HIV także - należy traktować z szacunkiem należnym każdej istocie żywej. Dla osób zakażonych HIV, jak w przypadku ciężko chorych powinniśmy być szczególnie życzliwi i opiekuńczy.

 

---