Qumran i znaczenie jego odkryć dla badań biblijnych.

Qumran - ruiny starożytnej osady położonej w odległości 1 km na północny zachód od brzegu Morza Martwego, na pustyni Judzkiej w środkowym Izraelu

Osada była zamieszkiwana przez wiele stuleci. M.in. na podstawie znalezionych podczas wykopalisk archeologicznych monet oraz ceramiki, naukowcy wyodrębnili kilka faz osadnictwa. Pierwsza faza to VIII i VII w. p.n.e., kiedy najprawdopodobniej znajdowało się tutaj tzw. "Miasto Soli" wspomniane w Biblii. Kolejna faza osadnictwa, rozpoczęła się ok. połowy II w. p.n.e. Wybudowano wtedy liczne budynki o charakterze gospodarczym (warsztaty, spichlerze, cysterny), jak również budynki mieszkalne oraz dużą budowlę z dziedzińcem i wieżą, w której mieściło się skryptorium. Ok. roku 31 p.n.e. w wyniku katastrofy - trzęsienia ziemi i pożaru - jakie nawiedziły osiedle, na pewien czas (do ok. 4 r. p.n.e.) wyludniło się ono. Po 4 r. p.n.e. mieszkańcy odbudowali osiedle i pozostawali w nim do 68 r. n.e., tj. do czasu wkroczenia Rzymian podczas powstania antyrzymskiego w Judei. W okresie tym Qumran zamieszkiwało od 150 do 200 osób.

Rękopisy z Qumran (Zwoje znad Morza Martwego, Manuskrypty znad Morza Martwego itp.) - zbiór dokumentów spisanych po hebrajsku, aramejsku i grecku, znalezionych w latach 1947-1956 w 11 grotach niedaleko ruin Qumran w Izraelu. Przeprowadzone badania archeologiczne i metodą radiowęglową ¹⁴C pozwalają datować rękopisy na okres od II w. p.n.e. do I w. n.e. Dzięki badaniom paleograficznym zwojów wiadomo, że najstarsze z nich powstawały nawet od połowy III p.n.e., na długo przed zasiedleniem Qumran. Teksty te należały najprawdopodobniej do esseńczyków (albo jakiegoś ich odłamu), którzy zamieszkiwali Qumran w latach 125 p.n.e.-68 n.e.. Specjaliści dzielą je według różnych kryteriów. Jeden z podziałów obejmuje dwie zasadnicze grupy:

• teksty biblijne - zawierające całe księgi lub ustępy Starego Testamentu

• teksty niebiblijne

• nawiązujące bezpośrednio do Biblii - zawierające m.in. parafrazy wielu pism starotestamentalnych, tłumaczenia na grekę, apokryfy oraz komentarze do poszczególnych ksiąg biblijnych

• teksty niebiblijne niezwiązane bezpośrednio z Biblią - zawierające różne przepisy i wskazówki związane ze wspólnotą zamieszkującą Qumran (np. "Reguła Zrzeszenia", "Dokument Damasceński", "Zwój Wojny" i różne hymny)

Część tekstów niebiblijnych dzieli się jeszcze na nieznane do czasów odkryć w grotach Qumran, ale znane powszechnie w Palestynie w czasach działalności wspólnoty oraz teksty nieznane w ogóle obecnie ani w przeszłości, będące najwyraźniej wewnętrznymi pismami wspólnoty.

Wśród przeszło 200 manuskryptów biblijnych znalezionych w Qumran zidentyfikowano fragmenty każdej księgi Biblii hebrajskiej z wyjątkiem Księgi Estery. W przeciwieństwie do Zwoju Izajasza - który zawiera kompletny tekst Księgi Izajasza - większość z nich jest reprezentowana tylko przez urywki stanowiące najwyżej jedną dziesiątą całej księgi. Najbardziej rozpowszechnione w Qumran były Psalmy (znaleziono 36 odpisów), Księga Powtórzonego Prawa (29 egzemplarzy) i Księga Izajasza (21 egzemplarzy).

Odkrycie zwojów.

Ponad 50 lat temu, a dokładnie w 1947 roku, na Pustyni Judzkiej, na północno - zachodnim brzegu Morza Martwego, blisko kilometr na północ od Chirbet Qumran, beduiński chłopiec, pasterz należący do plemienia Ta'amireh, poszukiwał zagubionej owcy. Odłączyła się ona od stada, gdy Mahammad edh - Dihib (Muhammad Wilk) prowadził stado swoich kóz i owiec do wodopoju przy źródle Ain Feszcha. Szukając zagubionego zwierzęcia, chłopiec dostrzegł otwór w klifie. Zaciekawiony wrzucił kamień do groty, a ponieważ usłyszał dziwny dźwięk, który go zainteresował, postanowił wejść do niej. Bojąc się jednak samotnie wchodzić do jaskini, uczynił to dopiero następnego dnia, kiedy powrócił tam wraz z kolegą. Wszedłszy do groty, pasterze znaleźli duże, gliniane dzbany z pokrywami, w których - jak się później okazało - znajdowały się owinięte w płótna tajemnicze zwoje.

Znalezione przez młodych Beduinów manuskrypty zostały pocięte na kawałki, po czym, przekazane handlarzom staroci, były sprzedawane turystom na palestyńskich targowiskach. Jeden z takich fragmentów, poprzez handlarza mieszkającego w Betlejem, trafił do profesora archeologii Uniwersytetu Hebrajskiego Elezara L. Sukenika. Handlarz pragnął bowiem zasięgnąć opinii znawcy o wartości posiadanych fragmentów. Profesor E.L. Sukenik natychmiast poznał, że ma przed sobą fragment niezwykłego dokumentu, stąd też prosił, by dostarczono mu większą liczbę takich części. Na Kolejne spotkanie handlarz z Betlejem dostarczył już trzy, kompletne, nigdy wcześniej nie rozwijane skórzane zwoje, zapisane starannym staro hebrajskim pismem. Była to „ Księga Proroka Izajasza”, „komentarz do Księgi Habakuka” oraz tajemniczy dokument „Reguły Wojny”, opisujący wojny Synów Światłości z Synami Ciemności.

Manuskrypty odnalezione w Grocie, do której weszli młodzi Beduini, a która dziś nosi oznaczenie: `grota pierwsza' ( 1Q ), dały początek niezwykłym odkryciom. Jak się potem okazało tak w tej, jak i w kolejnych grotach odkrywanych w następnych latach, było dużo więcej zwojów, jak również tekstów fragmentarycznych. W ten sposób rozpoczęło się jedno z największych, i w pewnym sensie najważniejszych, odkryć w historii archeologii, dziś popularnie nazywane odkryciem z Qumran. Odkrycie to zachęciło archeologów do kolejnych badań terenów znajdujących się w pobliżu Morza Martwego. Koleje wyprawy badawcze pozwoliły odkryć liczne miejsca, w których odnaleziono lepiej czy gorzej zachowane fragmenty biblijnych i pozabiblijnych tekstów.

W sensie ścisłym zwoje znad Morza Martwego to ponad 800 rękopisów odnalezionych w osadzie Qumran. Jednak w szerszym znaczeniu tego określenia, to nie tylko teksty znalezione w tejże osadzie i pobliskich okolicach, ale i w licznych innych miejscowościach położonych wzdłuż Morza Martwego - Masadzie, Nachal Chever, Nachal Celim, Nachal Miszar i Chirbet Mird.

Mówiąc o Chirbet Qumran warto zaznaczyć, że według niektórych autorów wspólnota zamieszkująca tereny osiedla mogła być prekursorem chrześcijaństwa. Co pewien czas pojawiają się głosy wskazujące, że być może z grona wspólnoty zamieszkującej tereny nad Morzem Martwym mógł pochodzić Jan Chrzciciel, Jezus Chrystus czy też poszczególni członkowie wspólnoty pierwszych gmin kościoła.

Jednak można powiedzieć, że poglądy wskazujące na pochodzenie ksiąg nowotestamentowych ze wspólnoty z Qumran opierają się tylko na niczym niepopartych przypuszczeniach. Nauki wspólnoty z Qumran tylko na pierwszy rzut oka, i to dla niewprawnego ucznia Chrystusa, wydają się być niezwykle zbieżne z nauczaniem Jezusa i pierwszej wspólnoty popaschalnej. Poglądy, cytowane starotestamentalne teksty czy zwyczaje jedynie przy pierwszym kontakcie mogą wskazywać na to, że chrześcijaństwo ma swoje korzenie z Qumran. Kiedy jednak analizie poddawane są szczegóły nauki, kiedy uwzględni się brzmienie danych wskazań w kontekście całości nauki Jezusa Chrystusa, okazuje się, że między przesłaniem esseńczyków a nauką Mistrza z Nazaretu istnieją jedynie bardzo odległe analogie. Nie można w żadnym wypadku mówić o wspólnym miejscu ich powstawania i kształtowania się jakichkolwiek poglądów. Na podstawie zwojów znad Morza Martwego można natomiast lepiej poznać środowiska, z którego wyrosło chrześcijaństwo.

Znaczenie odkryć w Qumran dla studiów biblijnych jest olbrzymie. Udało się bowiem tutaj odkryć 202 rękopisy, z wszystkich niemal ksiąg Starego Testamentu poza Księgą Estery. Najstarsze z nich pochodzą już z III wieku przed Chrystusem i są blisko 1300 lat starsze od standardowego dotąd tekstu masoreckiego. Największe znaczenie ma odkrycie kompletnego zwoju Księgi Izajasza (jedynego pełnego rękopisu biblijnego z Qumran).
Wielkie znaczenie odkryć znad Morza Martwego polega między innymi też na tym, że pozwoliły one przesunąć datę powstania rękopisów Pisma Świętego o ponad tysiąc lat. Przed odkryciami w Qumran najstarsze hebrajskie rękopisy biblijne pochodziły ze średniowiecza: tzw. Kodeksy leningradzkie i z Alleppo (Syria) datowane na początek X wieku. Badania porównawcze filologii biblijnej oraz zwojów z Qumran (starszych o 1000 lat) wykazały ogromną wierność przekazanego przez masoretów tekstu kanonu biblijnego.

Historia odkrycia zwojów obfitowała w sensacyjne wydarzenia, pokątny handel tymi zabytkami i naruszenia praw autorskich podczas publikacji. Wszystkie te perturbacje doprowadziły do powstania spiskowej teorii qumrańskiej, w której Kościół Rzymskokatolicki (z którym związani byli niektórzy badacze zwojów) oskarżono o utrzymywanie w tajemnicy szczegółów odkryć, rzekomo podważających podstawy dogmatów. W rzeczywistości zespoły badawcze składały się także z przedstawicieli innych denominacji chrześcijańskich a także agnostyków (!); powodem zaś opóźnień w publikacji było raczej zaniedbanie i typowe dla naukowców lenistwo. Obecnie większość tekstów qumrańskich jest dostępna w tłumaczeniu na języki współczesne, także polski.

Obecnie większość zwojów odkrytych nad Morzem Martwym jest przechowywana w Muzeum Izraela (w tzw. Sanktuarium Księgi) w Jerozolimie oraz w Palestyńskim Muzeum Archeologii (Fundacja Rockeffelera). Część zwojów zdeponowano w Muzeum Narodowym w Ammanie (Jordania), między innymi kontrowersyjny Zwój Miedziany, którego facsimile znajduje się w paryskim Muzeum Luwru. Muzeum Biblii przy Instytucie Katolickim w Paryżu posiada fragment rękopisu z Księgi Psalmów (I wiek n.e.) znad Morza Martwego (Mohal Have). Przy okazji rocznicy qumrańskich odkryć warto wspomnieć o olbrzymich zasługach jedynego polskiego badacza w pionierskiej ekipie Ecole Biblique z Jerozolimy, profesora Józefa Milika. Jest on autorem ponad 250 prac z zakresu qumranologii, archeologii i biblistyki.

Tłumaczenia na język polski

Pierwszym polskim tłumaczeniem rękopisów z Qumran były wydane w 1963 roku Rękopisy z Qumran nad Morzem Martwym, w tłumaczeniu Witolda Tylocha. Był to jednak tylko częściowy przekład, Tyloch przełożył jedynie najbardziej kompletne i najdłuższe teksty.

Pierwszy polski całościowy przekład Rękopisów z Qumran, uzupełniony ponadto o tłumaczenia zwojów z grot w Wadi Murabba'at, Masady i Nachal Chewer ukazał się w 1996 roku jako Rękopisy znad Morza Martwego w tłumaczeniu Piotra Muchowskiego

Bibliogrfia:

Łabuda P., Qumran: osada, wspólnota i pisma znad Morza Martwego (Archeolog czyta Biblię), Wrocław: Wrocławska Księgarnia Archidiecezjalna 2009.

Wioleta Kocyk

Marta Konopka

---