Anna Janus-Sitarz
Oswoić z teatrem, czyli uczeń w roli aktywnego odbiorcy i współtwórcy sztuki teatralnej
I. Lekcje teatru w edukacji polonistycznej
Ideałem kształcenia humanistycznego jest wychować człowieka, tak, aby odczuwał przyjemność w obcowaniu ze sztuką, był otwarty na przeżycia estetyczne i gotowy do aktywnego współtworzenia kultury. Warto uczyć teatru w szkole, bo teatr to zabawa, przeżycie i twórczość. Nikt nie rodzi się z wrodzonym zapotrzebowaniem na kulturę wysoką, współczesne media także temu nie sprzyjają, jeśli więc dziecko nie zetknie się z dobrą książką, ambitnym przedstawieniem lub filmem w domu czy w szkole-to nigdy nie będzie świadomym odbiorcą sztuki. Lekcje o teatrze powinny być pełne życia, dynamizmu akcji, emocji- jak samo przedstawienie. Powinny być twórcze, rozwijać ich wiedzę, krytycyzm.
Dlaczego lekcje teatru na języku polskim? Edukacja teatralna sprzyja kształceniu kultury językowej uczniów(dobra dykcja, prawidłowe akcentowanie, wyraziste czytanie), ułatwia rozumienie tradycji literackiej(obrazowa i pogłębiona interpretacja tekstu), uatrakcyjnia proces nauczania(pobudza głębsze przeżycia), rozbudza zainteresowania, wychowuje kulturalnego odbiorcę.
II. Szkoła podstawowa- zabawa w teatr, nauka przez teatr
Na poziomie szkoły podstawowej uczeń powinien posiąść podstawową wiedzę na temat: *tworzyw teatru(słowo, gest, ruch sceniczny, mimika, kostium, charakteryzacja, dekoracja, rekwizyt, muzyka …); *twórców teatru(aktor, reżyser, scenograf, sufler, choreograf …); *typów teatrów(lalkowy, żywego planu, telewizyjny, pantomimiczny …). Od szóstoklasisty oczekuje się, że umie: *rozróżniać funkcję tekstu głównego i pobocznego w dramacie; *zapisywać dialog.
Ważne, aby uczeń nie tylko poznał pojęcia, ale aby w praktyce poznał rolę scenografa czy suflera. Na lekcjach języka polskiego uczeń winien: -uczestniczyć w przygotowywaniu inscenizacji (w charakterze aktora, reżysera, scenografa); -odgrywać role według scenariusza; - inscenizować w scenach dramowych; -ćwiczyć dykcję.
Absolwent szkoły podst. powinien znać teatralny savoir-vivre, wiedzieć, jak należy się zachowywać w przybytku sztuki, jak wypada się ubrać idąc na spektakl operowy, a jak, wybierając się na pokaz teatru awangardowego.
Uczeń powinien zetknąć się z „prawdziwym” teatrem, zasmakować atmosfery teatralnego foyer, dreszczu emocji przed podniesieniem kurtyny, obcowania ze słowem pięknie wypowiedzianym, uczenia się kultury zachowania, będącej wyrazem szacunku wobec Sztuki. W środowisku, w którym nie ma zawodowego teatru należy wybrać się z uczniami na przedstawienie teatru amatorskiego czy szkolnego, dać dzieciom możliwość tworzenia spektaklu. Każde dziecko powinno mieć możliwość uczestniczenia w działaniach teatralnych na lekcjach języka polskiego. Koniecznym warunkiem otwarcia na teatr jest duch zabawy. Uczeń, który sam chce się bawić w teatr, na pewno będzie chciał chodzić do teatru, oglądać spektakle. Ważne, aby praca na lekcji była dla ucznia przyjemnością, nie może on się bać ośmieszenia, porażki czy odsunięcia na bok z powodu słabej dykcji. Musimy pamiętać o tym, że każdy powinien mieć szansę znaleźć się w danej sytuacji, przeżyć ją na swój sposób, spróbować swoich sił, doskonalić swoje umiejętności. Polonista powinien: mieć trochę wiedzy o teatrze o dramowych technikach pracy z uczniem, nieco odwagi i dużo dobrego humoru. Pracownia polonisty powinna być wyposażona w skrzynie z rekwizytami(stare kapelusze, kolorowe chusty, drewniane szpady, garnki, plastikowe choinki, papierowe maski, lalki itp.).
Co potrafi mój głos? Głos aktora to ważne narzędzie artystyczne. Nie tylko całe ciało należy szkolić, ale głos także. Uczeń powinien wiedzieć, że ma możliwość rozwijania swojego głosu korygowania wad wymowy. Winien uczestniczyć w zajęciach przygotowujących aparat mowy. Zacząć trzeba od pracy nad dykcją. Piękna wyraźna wymowa przyda się nie tylko na deskach teatru. 1.Ćwiczenia artykulacji, czyli „gimnastyka” aparatu mowy: *ćw. szczęki, np. „żucie gumy bez gumy”; *ćw. języka, np.”szminka”, czyli przesuwanie wysuniętym językiem wokół otwartych ust od strony wewnętrznej, oblizywanie warg; *ćw. warg, np. „uśmiechy pajaca”. 2.Ćwiczenia dykcji, należy przeprowadzać regularnie, aby przełamać wszechobecną skłonność do niedbałego mówienia. Takim ćwiczeniem jest częste wypowiadanie alfabetu, ale nie: a,be,ce,de,itp., ale: a, ą, b, c, ć,… Coraz szybsze, lecz wyraziste wymawianie tzw. „skrętaczy języka”, np. Szedł Sasza suchą szosą. 3.Ćwiczenia intonacji, czyli odpowiednie akcentowanie wyrazów, całych fraz. Np. Powiedz zdanie: Wracam do domu, w ten sposób by widzowie mogli odgadnąć, w jakiej sytuacji zostało ono wypowiedziane: -obraziliśmy się na kolegów, -wracamy do rodziny po dłuższej rozłące, mocno stęsknieni.
Co potrafi moje ciało? Aby być aktorem, trzeba wytrwale ćwiczyć. Pracować nie tylko nad swoim głosem, ale i mimiką, gestykulacją, sprawnością własnego ciała. Uczeń - aktor musi poznać możliwości swojego ciała w przekazywaniu emocji, stanów psychicznych. 1.Ćwiczenia mimiczne, np. losujemy między sobą kartki z określeniami stanów psychicznych, uczuć np. smutek, nadzieja, znudzenie, niepokój- spróbujmy pokazać te odczucia, grając jedynie twarzą. 2.Ćw. pantomimiczne, np. *”Przechadzka po Zoo”- zgadnij, jakim zwierzątkiem jestem?; *”Orkiestra”- zgadnij, na jakim gram instrumencie?
III. Gimnazjum - rozumienie konwencji teatralnej
W kolejnym etapie edukacji uczeń powinien doskonalić swoje umiejętności w zakresie operowania głosem, współtworzenia przedstawienia, rozumienia znaków teatralnych. Gimnazjalista winien posiąść podstawową wiedzę w następujących dziedzinach: *antyczne początki teatru i dramatu; *najwybitniejsi twórcy teatru europejskiego i polskiego; *czasopisma teatralne; najważniejsze teatry.
Oprócz doskonalenia dotychczasowych sprawności, staramy się kształcić kolejne umiejętności: *pisanie recenzji teatralnej, *szukanie informacji w afiszach i programach teatralnych; *rozumienie znaków teatralnych (funkcja rekwizytu, światła, muzyki …);*interpretacja roli; *rozumienie konwencji teatralnej, konwencji epoki.
IV. Liceum- badanie źródeł, krytyka teatralna, własna twórczość
Na poziomie licealnym uczeń poszerza swoja wiedzę na temat: *historii teatru polskiego i światowego; *dziejów dramatu, od antyku po XXI wiek( dramat klasyczny, misteria i moralitety, dramat elżbietański, dramat romantyczny, dramat groteskowy, commedia dell'arte, tragedia, realizm, naturalizm i symbolizm w dramacie, „teatr absurdu”); *krytyki teatralnej dawniej i współcześnie. Oczekuje się także od niego, by umiał: -krytycznie czytać materiały źródłowe (recenzje teatralne, ilustracje i zdjęcia do spektakli, notatki reżyserskie); -opisywać postać sceniczną; - oceniać inscenizację. Absolwent liceum powinien: *mieć świadomość współistnienia sztuki masowej i kultury wysokiej; *być otwarty na sztukę wymagającą od widza intelektualnego wysiłku; *próbować własnej twórczości (dramaturgicznej, inscenizatorskiej).
Przykładowa lekcja - Np. Przygotujcie się do odegrania fragmentu misterium. (Poszukajcie w tekście głównym i didaskaliach wskazówek dla aktorów. Zastanówcie się, jak połączyć powagę tematu z komizmem niektórych scen).
Zmiany w teatrze. Podstawowym źródłem wiedzy o dawnym teatrze są teksty słowne. Najlepiej, jeśli są to nie tylko relacje współczesnych ekspertów, ale i autentyczne dokumenty z epoki, wobec których uczeń może wystąpić w roli badacza. Na przykład warto, by na podstawie źródeł pisanych i ilustracji porównał, co zmieniło się w teatrze w okresie baroku. Powinien wiedzieć, że np. teatr szekspirowski to był to budynek pod gołym niebem, ze stałym skromnym wyposażeniem scenograficznym. Aktorami byli tylko mężczyźni i nie dzieliła ich od widzów żadna kurtyna.