ANNA JANUS – SITARZ, ODZYSKAC CZYTELNIKA DLA LITERATURY [W:] PRZYJEMNOŚC
I ODPOWIEDZIALNOŚC W LEKTURZE, KRAKÓW 2009, S. 97 – 139.
O UTRACONEJ PRZYJEMNOŚCI LEKTURY
Przyczyny nieczytania występują w mniejszym czy większym stopniu w różnych środowiskach i oddziałują niejednakowo na różne podmioty, ale za wszystkimi można dojrzeć przyczynę nienazywania wprost, ale dostrzegalną właśnie w każdej próbie tłumaczenia zjawiska, a mianowicie: utracona przyjemność lektury
Pennac: czas na czytanie jest zawsze czasem ukradzionym
Konsekwencją lekceważenia przed edukację kultury popularnej jest dezorientacja młodych ludzi, którzy z jednej strony maja poczucie wstydu, że zachwyca ich coś, co zachwycać – zdaniem znawców – nie powinno, z drugiej strony odczuwają bunt wobec narzucanej im tzw. sztuki wysokiej, która odrzucają, bo jej nie rozumieją
Nauczanie czerpanie przyjemności, wymagającej wiedzy i aktywności intelektualnej
Maria Porzęcka mówi o konieczności wyposażania ucznia w wiedzę potrzebną do doznawania innego niż znany mu typ przyjemności (wiedza erudycyjna, wiedza
o sposobach czytania); kwestia związana z wartościowaniem (niechęć jest związana
z narzucaniem uczniom utrwalonego sposobu myślenia o tekście)
Warunkiem odzyskania czytelnika dla literatury jest respektowanie jednostkowego doświadczenia lektury; szkoła dąży do kształtowania idealnego modelowego czytelnika, postępującego według ściśle określonego wzorca
Czy szkolna polonistyka może zrezygnować z „modelowego czytelnika” i otworzyć się na prywatność i przygodny charakter czytania?
W fenomenologii nie było mowy o przeżyciach czytelnika, jego przyjemności
w doświadczaniu różnorodnych emocji; akt lektury miał być ciągły i spójny; Ingarden odrzucił odbiór emocjonalny
Michael Riffaterre: idealny czytelnik podporządkowywał się strukturze dzieła, nie pozwalając sonie na spontaniczność
Roland Barthes broni czytelniczych rozkoszy i praw czytelnika do przeżywania ich na swój sposób, bez żadnych odgórnych kryteriów
Przyjemność lektury uwarunkowana jest swobodą czytelnika w wyborze sposobów czytania: uważnym, krytycznym, szukającym „użytku”, ale i pobieżnym, skupionym na wątkach
Dwa rodzaje tekstów i dwa rodzaje doznań: tekst przyjemności (wzbudza euforię, dodaje otuchy) i tekst rozkoszy (pozbawia wiary)
Sposób czytania zależy od tego, co się czyta (dzieła narzuca sposób czytania)
Czytelnik ma prawo do wyboru książki, do jej oceniania i krytykowania
Barthes mówi, że pozytywne odczucia uwarunkowane są miejscem i czasem lektury; przyjemność nie jest pewna, jest krucha i zależy od samopoczucia czytającego; bronił wolności czytelnika (interpretacja ma trwać bez końca)l jest to bliskie dekonstrukcji (czynności twórcze a nie odtwórcze)l warunkiem twórczego czytania jest odrzucenie przymusu jego efektywności
Staiger (przyjemność w lekturze hermeneutycznej): nauka o literaturze powinna opierać się na uczuciu; najważniejszy jest odbiór emocjonalny, a dopiero po nim winna nastąpić praca intelektualna, pogłębiająca przyjemność – polonistyka szkolna tego nie praktykuje: dlaczego?
KU PRAKTYCE: ODZYSKAC CZYTELNIKA:
W obecnej sytuacji przemian społeczno – kulturowo – cywilizacyjnych szkoła musi przejąć funkcję rozbudzania potrzeb i fascynacji czytelniczych, inicjowania „romansów z tekstem”
Tylko tacy nauczyciele, którzy doświadczają radości czytania i potrafią o swoich przygodach z lektura mówić przekonująco, są w stanie pozyskać dla literatury nowych czytelników
Szkolna „praca z lekturą” nie może mieć czysto doraźnych celów i być wykorzystywana w sposób instrumentalny, musi zostawiać w uczniach pragnienie do samodzielnego, niewymuszonego szkolnym czy zawodowym obowiązkiem sięgnięcia po książkę, musi przyzwyczajać ich do długotrwałego czytania, przeżywania, czasem trudnej percepcji
Aby lektura szkolna nie była jedynym tekstem literackim czytanym przez ucznia
w życiu, nauczyciel musi sprawić, by młody człowiek nie traktował jej tylko jako obowiązek, ale i przyjemność
Lekcje dobrego czytania muszą być wytrąceniem z codzienności
Przyjemność czytania można wspólnie z uczniem odkrywać, tylko respektując jego emocjonalny, z prawem do swobodnej interpretacji, kontakt z dziełem (Pozowic mu mówić, słuchać go)
Troska o przyjemność lektury nie oznacza, że nauczycielem powinien zrezygnować
z czytania kierowanego, a wyboru konkretnej strategii interpretacji, a poświęcać lekcje jedynie na dzielenie się spontanicznymi refleksjami z lektury; szkolna analiza stanowi niezbędne doświadczenie czytelnicze, które może okazać się przydatne przy jego samodzielnym spotkaniu z lekturą; można go przyzwyczaić do sięgania po różne źródła w trakcie lektury
PRZYJEMNOŚC LEKTURY A FILOZOFIA ODPOWIEDZIALNOŚCI
Do edukacji trzeba wprowadzić filozofię dialogu, odpowiedzialność za drugiego człowieka, szacunek wobec głosu Innego
Nauczyciel musi być wychowawcą odpowiedzialnym; odpowiedzialność polega na otwieraniu ucznia na teraźniejszość (wyżej wymienione cechy), otwieraniu uczniów na aktywne uczestnictwo w teraźniejszości, dawanie prawa do sprzeciwu
Uważne wsłuchiwanie się w głos Innego, gotowość do podjęcia z nim dialogu
– umiejętność kształtowania słuchania i dialogu!
Ważna jest dyskusja na temat różnic odbioru, zmian systemów wartości kolejnych pokoleń
Konieczna jest zmiana w pojmowaniu zadań szkoły: powinna ona być nie tylko miejscem przekazywania wiedzy i wartości, ale i ich praktykowania. Praktykowanie etycznej postawy w relacjach nauczyciel – uczeń - uczeń, winno się przejawiać
w uwrażliwianiu na odbiorcę naszych słów i możliwość odmiennego ich rozumienia; w autentycznym zainteresowaniu tym, co na przykład sądzi uczeń o danym utworze literackim, jak na niego reaguje, dlaczego inaczej; można się wzajemnie od siebie uczyć; szanować odmienne zdanie ucznia; umiejętność słuchania drugiego człowieka
Etyczne lektura to lektura niezgody na oczywistości, beznamiętność i lekceważenie tego, co tekst do mnie tu i teraz mówi
KU PRAKTYCE: O MOTYWOWANIU DO CZYTANIA:
Kto potrafi umiejętnie zachęcić do lektury, zareklamować ją, podsycić emocje bądź ciekawość, ten może prowadzić lekcje
Trzeba być wyczulonym na specyfikę grodkowska, w którym pracuje, na potrzeby czytelnicze, świadomy tego w świecie jakich wartości, autorytetów i idoli porusza się nastolatek
Odczytanie na głos frapującego fragmentu, wzbudzającego emocje
Wybór lektury wspólnie z uczniami, której nie czytał nawet nauczyciel
Ważne jest zaangażowanie emocjonalne bądź intelektualne przed spotkaniem
z książką (przeprowadzenie ankiety: kto przeczytał, czy się (nie)podobała)
Przytoczenie wspomnień ludzi, na których dana książka wywarła ogromnie wrażenie
Nie wystarczy zaciekawić lekturą, trzeba jeszcze przez kolejne dni to zainteresowanie podtrzymywać, wracać do tematu, pytać o pierwsze wrażenia, kontrolować tempo czytania
Najpotężniejszy instrument motywacyjny to osobowość nauczyciela i to, jak zachowuje się ona na co dzień w klasie: czy uczniowie czują się przez niego lubiani, wierzą w szczerość, w przejęcie się ich potrzebami; czy uczy on atrakcyjnie, zna swoich wychowanków, potrafi zindywidualizować sposoby motywowania, wspiera ich niezależność, uczy samodzielnego rozwiązywania problemów i dokonywania wyborów, także lekturowych