A. JANUS-SITARZ, KRYZYS LEKTURY NA TLE INNYCH KRYZYSÓW CYWILIZACYJNYCH [W:] PRZYJEMNOŚC I ODPOWIEDZIALNOŚC W LEKTURZE, KRAKÓW 2009, s. 27 - 93
STAN NIECZYTANIA
głównym winowajcą nieczytania wydaje się być przymus; chwilę z książką, które dla dziecka słuchającego były czasem magicznym, w momencie pojawienia się słowa "trzeba", a wraz z nim kontroli, oczekiwań, ponagleń, stają się czasem udręki
rodzice często popełniają błąd psychologiczny: telewizja to nagroda, a książka to niemiły obowiązek, przymus, kończący się powinnością publicznego werbalizowania własnych doznań
w Polsce najpopularniejszą metodą na zajęciach jest rozwiązywanie testów; rezygnuje się z kształtowania umiejętności niesprawdzalnych testem (przygotowanie do odbioru, praca w grupach, kultura dyskusji); nie motywuje się uczniów do czytania, ale sie tego wymaga; kwestia egzaminów gimnazjalnych i maturalnych - badania pokazały, iż są one odpowiedzialne za brak motywacji do czytania
zmienił sie odbiorca zadań dydaktycznych oraz zmieniła sie rzeczywistość, w której młody człowiek dorasta
przyczyny stanu nieczytania
szkoła: brak motywowania do czytania, formuła egzaminów, testowa forma lekcji, instrumentalne traktowanie lektury, nauczyciele bezradni wobec bryków
rodzinny dom: uczniowie nie wynoszą nawyku czytania
multimedia: atrakcyjność przekazu, łatwość dostępu
literatura dawna (anachroniczna) i ta nowsza (gra z formą i samym czytelnikiem, eksperymenty stylistyczne i gatunkowe itd.)
przemiany cywilizacyjno - kulturowe: mechanizmy rynkowe oceniające wszystko w kategoriach "użyteczności", o wyborze tytułu decyduje przydatność; spada zainteresowanie literaturą piękną
"intensywne czytanie dla przyjemności wpływa znacząco na postępy edukacyjne uczniów, bardziej nawet niż społeczno - ekonomiczny status rodzinnego pochodzenia uczniów"
SZKOLA WOBEC KRYZYSU CZYTELNICTWA
badania pokazały, iż nauczyciel są bezsilni wobec staniu nieczytania, a wiec musza sobie radzi z tym, jak realizować nieprzeczytana lekturę (do staniu nieczytania i do radzenia sobie z nim nie są przygotowywaniu studenci)
reakcja pierwsza to kapitulacja; uczniowie za zgoda polonisty używają bryków, w swych wypracowaniach korzystają z gotowych formułek; lekcja prowadzona metoda wykładu lub pogadanki z łatwo przewidywalnymi odpowiedziami; sami nauczyciele nie zdaja sobie sprawy z tego staniu (nieznajomość pomocy uczniowi, brak dostępu do Internetu itp.)
druga postawa to rezygnacja połączona z pogarda: nauczyciel nie akceptują bryków, nie zaniżają poziomu dyskusji do ogólników, ale czynią to tylko z tymi uczniami, którzy lekturę przeczytali; pozostali pilnie i uważnie słuchają, notując wszystko w zeszytach
trzecia postawa to polaczenie kompromisu z nadzieja: nie potrafią skłonić uczniów do czytania, nie godzą się na grę pozorów tj. prace z wybranymi uczniami; pracują z fragmentami, ale są plusy i minusy tego; poprzez fragmenty nie przyzwyczai sie ich do bycia dojrzałym czytelnikiem, czyli takim, który dokonuje świadomego wyboru książki, który potrafi poddać się urokowi lektury, czerpie przyjemność z obcowania z książką
PYTANIA O CHAOS
Czy akceptować chaos, jako konieczny warunek rozwoju, czy tworzyć jakieś formy porządku?
opozycja lad - chaos wynika z dramatyzmu naszej epoki: liberalizm, laicyzm, permisywizm, brak wielkich celow zbiorowych i doswiadczen metafizycznych, relatywizm
wedlug Wojciecha Gutowskiego ponowocz3snoc proponuje "bezswiat" permisywizmu, w kotrym nie obowiazuja zadne systemy wartosci, powstaje iluzja ich wszechodkrywania (mistyfikacja ich odkrywania)
Roman Kubicki pisal o wspolczesnym swiecie presyconym duchem ponowoczesnosci: scierja sie rozne projekty zycia; w swicie ponowoczesnym wartosci piekna, dobra i prawdy zaleza od wolnego rynku, konsumpcji, marnego gustu
model zycia propagowany przez kulture masowa w formie ciaglego spektaklu oslabia wlasciwie motywacja do wysilku i reflekcji (model czlowieka: "tyle jestem wart, ile potrafie", "tyle jestem wart, na ile mnie stac" itp.)
kwestia fast life
z drugiej strony w chaosie poszukuje sie bardziej zlozonych wzorcow porzadku; zadanie szkoly polega na wyjasnianie, przyblizanie, ulatwianie mlodemu czlowiekowi zrozumienie tego, co sie wokol nich dzieje; szkola czyni to poprzez szukanie podobienstw, tworzenie regul, tlumaczenie zjawisk w sposb logiczny, ale to szkolne szukanie porzadku moze doprowadzic do uproszczen, bezruchu intelektualnego i niecheci do stawiania dlaszych pytan
wiedza powinna, z jednej storny, podtrzymywac wiare w sens zycia z utrwalonym porzadkiem na dobro i zlo, z drugiej sotrony powinna pomoc w putrzymywaniu gotowosci do buntu przeciwko splycaniu, upraszczaniu itp.
dwie przyczyny kryzysu kultury wedlug Barbary Myrdzik:
odwrocenie sie od radycji
stechnicyzowanie cywilizacji
nauczycil wymusza na uczniu wyrzeczenie sie odmiennosci; w przekazywaniu wiedzy kieruje sie uporzadkowaniem, a powinien wieloznacznoscia
KRYZYS AUTORYTETOW
padek autorytetu intelektualistow wiaze sie z powrotem do normalnosci
koniecznosc odnowienia dyskursu wrazliwosci spolecznej, ale innym jezykiem, pozbawionymegzaltacji, patosu, frazesu, wolnego od politycznych uprzedzen
ziania sie rola nauczyciel i stosunke wobec niego tych, ktorych niegdys nauczal, a zktorymi obecnie ma wspolpracowac, ktorym ma sluzuc swoja wiedza i doswiadczeniem, by nabwali umiejetnosci, pozwlajacych im samodzielnie poznawac swiat
trzeba ksztalcic u przyszlych nauczycieli wrazliwosc na zmiany, ktora pozwli im wsluchowac sie w potrzeby swoich wychowankow, ciagle samemu uczuc sie i doskonalic swoje umiejetnoci, niepozwal ona uciec w schemat, na zgode na nieuczciwosc, bryki
NOWE ROZUMIENIE WOLNOSCI
teren polskiej oswiaty i wszystkich tych czynnikow, ktore doprowadzily do stanu nieczytania
po roku 1989 nauczyciele mieli do wyboru wiele podrcznikow, poradnikow, scenariuszy; jednoczesnie ta wolnosc pozwolila na wydanie brykow itp. - zastapily ucznio lektury
znaczny wplyw zniesienia cenzury i lawinowego rozwoju wydawnictw; w wyniku reowlucji informatycznej, uczniowie nie znajdujac czasu na czytanie i nie motywaowani do tego, coraz czesciej siegaja po gotowce
wedlug niektorych bryki to glowny winowajca nieczytania lektur
Barbara Myrdzik zauwaza, iz wraz ze zmianami polityczno - spolecznymi i kulurowymi, w szkolnictwie ma moiejsce przyspieszony proces przeobrazen; dostrzega w im dwie fazy: 1) dzieki demokratyzacji zycia i zniesienia cenzury, zerwano z narzucono ideologia w koncepcjach edukacyjnych (formulowanie celow wychowawczych, otwarcie na nowe teorie, odkrywanie tradycji polskiej i euripejskiej); 2) wplyw na oswiate miala ekspansja zachodniej cywilizacji technicznej oraz zderzenie roznych modeli kultury i koncepcji czlowieka (z jednjen storny propagowano podmiotowosc ucznia i nauczyciela, samorealizacje, z drugiejs storny propagowano model czlowieka sukcesu - kreotywny, mobilny, praca w sezpole itd.)
Bozena Chrzastowska mowi, iz szkola nie moze uchylic sie od obowiazku powiedzenia, jak odrozniac dobor od zla; musi to czyni, pamietajac o wartosciach uniwersalnych, z duzym wyczuleniem na wartosci cenione w kulturze dnaego czasu; ALE nie moze to byc narzucanie tych wartosci; trzeba je odktywac w procesie odbioru dziela literackiego
cZY MOZLIWE JEST WZBOGACENIE POCZUCNIA TOZSAMOSCI NARODOWEJ pOLAKA POJECIEM TOZASAMOSCI eUROPEYJCZYKA?
SPORY O KANON
dwa stanowsika w dyskusji o kanonie: 1) kanon jako lacznik miedzypokoleniowy (porzadkuje chaos informacji; przewodnik w labiryncie nieskonczonych mozliwosci) 2) koniecznosc stalej weryfikacji kanonu (jezeli pewne dziela nie trafiaja do kolejengo pokolenia, to musza one zostac wycofoane z kanonu, bo powinno sie zmuszac mlodych ludzi do czytania takich dziel); zmiany w kanonie zwiazane sa z przyrostem produkcji literackiej
kanon powinien btc rozumiany szeroko: nie tylko jako lista obowiazkowych i zalecanych utworow, ale rowniez jako zabior sposobow odczytywania znaczenw nich zawartch; jest punktem doniesienia do dokonywania samodzielnych wyborow
uczen powinien zapoznac sie z hisotrycznymi uwarunkowaniami, ktore wpynely na ich ozycje w kanonie, z kryteriami oceny artystycznych i pozaartystycznych walorow tych dziel, z polemikami, jakie wywolaly, z literackimi dialogami, ajkie toczyli z nimi tworcy
musi zmienic sie podjescie nauczycieli do literatury kanonicznej
kwestia kanonu wedlug Romana Giertycha (chcial usunac te ksiazki, ktore byly kontrowersyjne i nielatwe w odbiorze dla uczniow, a zobligowac ja do czytnia ksiazke, majcyhc wplyw na ich nmoralnosc)
nie mozna odcinac ich od ksiazek, kore wymagaja wysilku intelektualnego
najbardziej potrzbna literatura to taka, ktora sklania do zadawania pytan, zmusza do myslenia, dialogu, polemiki (m.in. mowila tak Maria Janion)
pytania o miejsce literatury w kulturze, o jej wartosciowanie
kwestia literatury najmlodszej (Przemysla Czaplinski - artykul o cztaniu w czasie marnym)
NIEMOC WOBEC GLOBALNEGO RYNKU I DYKTATU KULTURY MASOWEJ
bezradnosc starej inteligencji wobec sil globalnego rynku, rewolucji ingormatycznej, dykatatu mediow i kultury masowej
problem z okresleniem nowej inteligencji
pod wplywem kultury masowje zanika zapotrzebowanie na kulture wyskoa i zdolnosc do intelektualnego wysilku; spolecznosc konsumentow dobr materialnych i duchowych nie szuka autorytetow wsrod ludzi nauki, kultury, wedlug kryterium "czego dokonali", ale "jak duzy sukces medialny osiagneli"
wyznacznikiem swiata ponowoczensego jest rowniez stechnicyzowanie zywilizacji i chaois informacyjny; zwiekszajce sie tempo zycia i tempo przyrostu wiedzy
celem edukacji jest ksztalcenie swiadomwego odborcy inforamcji przekazywanych mu przez media:
"uczyc sie, aby wiedziec", umiejetnosc "uczenia sie, jak i po co wiedziec"; rozwijanie w jim potrzeby wyboru, selekcji ofert bombardujacych go
media odwracaja uwage mlodych ludzi od lektury
negatywny stosunek do czytnia poglebiony jest przez wykorzystywanie literatury w szkole jako narzedzia walki z popkultura, mediami elektoronicznymijako "latwe przyjemnosci"; literatura jako przymus jest zle spotrzegana
edukacja kulturana koncentrujaca sie na przygotowaniu okreslnonego odbiorcy powinna odstarczyc mu kryteriow sadzenia i wartosciowania, ale nie moze narzucac interpretacji tekstu kulturowego, czyli powinno sie uczyc, jak wartosciowac, a nie wartosciowania
to, co jest istotn w kulturze wspolczesnje dla modziezy, powinno byc bowiem wazne dla pedagogow, nawet gdy nie miesci sie w tradycyjnie rozumianych kryteriach estetycznych
przygotowywanie uczniow do poruszania sie w labiryncie ofert kultury
celem edukscji winno byc wychowanie czlowieka, kroey bedzie - z jednje storny - zdolny oprzec sie manipulacji, stosowanej przez "sternikow masowej swiadomosci", z drugiej - tolerancyjny, otwarty na innosc jako sznase wzbogacenia wlasnej osobowosci
presja czasu zabija zarowno przyjemnosc czytania, jak i satysfakcje z dzieolenis sie z niej wrazeniami, reflekjani
OBRAZ MLODEGO POKOLENIA, CZYLI JAKI JEST ODBIORCA NASZYCH DYDAKTYCZNYCH DZIALAN
to pokolenie wychowane przed monitorem komputera, bez trudu poruszajce sie w nowych programahc, swietnie przystosowane do cyforowej ery, przedsiebiorcze, latwo przyswajajace wszelkie techniczne pozyteczne ukepszenia, nie zawsze jednak umiejace odrozni i odrzucic dzialania nieetyczne, czesto bezradne wobec zagrozen manipulatorow i latwych pokus
pokolenie to bolu racjonalne, latwo znajdujace odpowiedz na kazde dreczoce pytanie; szybkie tempo zycia; "natychmiastowosc" to ich symbol; nie potrafia pracowac zespolowo, nie potrafia zapamietac dluzszej partii materialu
to media odpowiedzialne sa za dezorientacje mlodziezy; swiat wirtualny miesza im sie z realnym
konsekwencja braku przygotowania do wyboru i odbioru treasci wartosciowych sa reakcje mlodziezy na tematy trudne podejmowane w lekturach badz filmach, wymagajce wrazliwosci, skupeinia, szacunku wobec innych
dalej jest to, co w artykule o czytaniu w czasie marnym